Ab Harrewijn-rede 2006 Saskia Noorman - den Uyl. Cliënt centraal

Transcriptie

1 Ab Harrewijn-rede 2006 Saskia Noorman - den Uyl Cliënt centraal De mensen, de cliënt centraal stellen: dat was de inzet van Ab Harrewijn bij de wet SUWI op 20 juni Dat uitgangspunt leidde tot zijn amendement waarmee de Landelijke cliëntenraad werd geboren. Gesteund door de volledige Tweede kamer. Ab Harrewijn was een uniek Tweede-kamerlid van Groen Links. Hij was dominee, actievoerder en vroeger communist. We zaten urenlang naast elkaar tijdens debatten over armoede in Nederland. Armoede die eerder en jarenlang politiek doodgezwegen was. Het waren debatten over mensen die gehoord wilde worden cliënten van de sociale dienst, WAO-ers, WW-ers. Goed, Ab en ik waren het niet altijd eens over de oplossingen maar we deelden wel visie op de urgentie en de noodzaak tot verandering, tot verbetering en het recht op gelijke kansen voor de kwetsbaren in de samenleving. Dan ging het niet alleen om geld, maar evenzeer om erbij horen, gehoord worden, kansen krijgen, meetellen en meedoen. Ab Harrewijn was geen softie, hem dreef niet alleen het meedogen met kwetsbaren, hij was een strijder die ging voor dat wat mensen wèl konden en wilden. Samen hebben we een amendement ingediend om voor dak- en thuislozen en mensen met een psychiatrische stoornis een experimenteerregeling in de bijstand mogelijk te maken zodat gemeenten van wetten mogen afwijken om deze groepen een echte kans te geven op participatie.[1] Ab Harrewijn legde zich er niet bij neer dat er zoveel niet kon. Hij was creatief en tè energiek. Ik mis zijn aanwezigheid in de Tweedekamer waarin hij zoveel voorbeelden stelde, nog steeds. Sinds zijn overlijden werden het barre tijden in de politiek. Voor uitkeringsgerechtigden over wie Pim Fortuijn zei: dat uitkeringsgerechtigden bankzitters waren met een grote mond die de nodige maatschappelijke overlast bezorgen om wat te doen te hebben[2]. Ook voor arme mensen, werklozen en arbeidsongeschikten kwamen de ingrepen van dit kabinet in de inkomensverhoudingen hard aan. Die ingrepen leiden ertoe dat arm armer werd en rijk rijker. Ook de gewone man en vrouw met een modaal inkomen heeft de afgelopen drie jaar betaald voor de welvaart van bovenmodale inkomens. Die keuze van dit kabinet is door de kiezer begin van deze maand goed begrepen Voedselbanken De explosieve groei van de voedselbanken is een nieuw fenomeen en is Nederland onwaardig. Los van mijn waardering voor al die vrijwilligers die ervoor zorgen dat er eten komt waar dat noodzakelijk is. We zouden de sociale zekerheid en de uitvoering daarvan, zo moeten vormgeven dat Voedselbanken niet nodig zouden moeten zijn. Ik geef één voorbeeld uit het recente onderzoek naar het bestaan en het gebruik van Voedselbanken. Eén

2 van de oorzaken van het gebruik van de voedselbanken is het niet goed functioneren van uitvoeringsorganisaties zoals het UWV en de sociale dienst die niet bereid en in staat blijken fatsoenlijke afspraken te maken om ervoor te zorgen dat mensen wel een minimum inkomen krijgen terwijl ze wachten op een beschikking op de uitkeringsaanvraag. Cliëntenparticipatie en uitvoering Dat brengt mij terug naar de cliëntenparticipatie. Ik was ooit directeur van de Sociale dienst in Leiden begin jaren negentig. Het tijdstip van uitbetaling van de bijstandsuitkering moest op bevel van Den Haag verschoven worden naar een later moment in de maand. Intern hebben we met een aantal deskundigen gezocht naar de beste oplossing die naar ons oordeel bijstandcliënt de minste problemen zou geven. Laten we het doen vlak voor de uitbetaling van het vakantiegeld. Zo zeiden we tegen elkaar Wel goed van te voren vermelden. Dan zou naar ons inzicht het verschuiven van de betaaldatum de minste problemen opleveren. Toen we het de cliënten melden ontstond er een ware opstand. Ons zo zorgvuldige gemaakte plan werd de grond ingeboord. De cliënten - vooral bijstandsmoeders - zeiden in een besprek na de demonstratie op het Stadhuisplein: Weten jullie wel wat we van dat vakantiegeld moeten doen Een bed voor mijn kind kopen dat uit het ledikant is gegroeid, de vervanging van noodzakelijke gebruiksvoorwerpen. Je dacht toch zeker niet dat wij geld hebben voor zoiets als vakantie. Beschaamd zijn we toen met de bijstandscliënten om de tafel gegaan. Hebben een aantal varianten samen ontwikkeld en de mensen zelf de keuze gegeven voor welke oplossing men koos gezien de eigen omstandigheden. Dat was de start van de cliëntenparticipatie in Leiden en een harde en wijze les voor mijzelf. Dat zijn drie lessen: Denk nooit dat je achter de randen van je bureau de sociale werkelijkheid voldoende kunt benaderen. Praat met betrokkenen, vraag naar knelpunten, gebruik hun expertise zoek samen naar oplossingen. Voor af, tijdens de uitvoering en achteraf. Stel je als uitvoerings-organisatie kwetsbaar op, ben bereid om te leren. Schuw de openbaarheid niet. Faciliteer de cliëntenparticipatie op alle niveaus, landelijk, regionaal, lokaal, organisatie gebonden en in de keten van hulp en dienstverlening. Landelijke Cliëntenraad Deze drie lessen moet de minister van SZW nog leren als het om het aantal plaatsen in de Landelijke Cliëntenraad gaat, die hij wil terug brengen. In het debat met de minister in december 2004 heb ik gezegd dat het een onbetamelijke verarming is en vroeg de minister van zijn voornemen af te zien. Ik vroeg ook een bescheiden subsidie voor de gehandicaptenraad waarvan de leden de activiteiten uit eigen zak moeten betalen. Vrijwel de gehele Kamer heeft uitgesproken dat de Landelijke Cliëntenraad in staat moet worden gesteld om zijn werk goed te doen. De reactie minister was halsstarrig en zei: dat in de wet is geregeld dat zes organisaties participeren in de Landelijke Cliëntenraad. Er is indertijd een verzoek gedaan om tijdelijk met negen leden

3 te functioneren dat aantal moet nu weer teruggebracht worden naar het wettelijke aantal. Het amendement-harrewijn voorzag in het vrijmaken van een jaarlijks budget voor de Landelijke Cliëntenraad, en niet in subsidiëring van de participerende organisaties zo zei de minister. De motie-noorman-den Uyl/Van Gent over handhaving van de samenstelling van de Landelijke Cliëntenraad [3] werd verworpen. Sjakuus De drie lessen zijn niet door de minister van SZW geleerd toen het om de subsidiering van de stichting Sjakuus ging. Ik het debat over het afschaffen van de subsidie citeerde ik het oud-lid van de Tweede Kamer Arti Schimmel die zei: ''De tranen springen mij in de ogen als ik hoor hoe oneerlijk er met Sjakuus wordt omgegaan'' VWS wilde de subsidie van Sjakuus met structureel geld overdragen aan Sociale Zaken. De minister van SZW wilde dat niet, omdat Sjakuus niet in zijn beleid zou passen, omdat er toch al cliëntenparticipatie is. Maar het ging en gaat hierbij ook om armoedebestrijding, en dan is er gèèn dubbelslag. De regeringspartijen in de Tweede Kamer volgde de minister en Sjakuus waarin bijna honderd organisaties samenwerkte op het gebied van armoede bestrijding en cliëntenparticipatie is opgeheven. De drie lessen moeten geleerd door een meerderheid in de Tweede Kamer die eerst koos voor de afschaffing van de subsidie van de landelijke organisatie van Sjakuus en vervolgens onder aanvoering van D66 er twee organisaties uit pikt en die voor twee jaar subsidieert. Ik heb daar een vieze smaak van in de mond over gehouden. UWV De drie lessen moet ook het UWV leren. Het UWV dat te kort schiet bij misstanden bij de uitvoering van de Ziektewet (sinds september vorig jaar) en de cliënten zo lang niet hoort, helpt en ze onder het sociaal minimum in de kou laat staan[4]. Een voorbeeld komt uit het programma Kassa waaruit bleek dat het UWV door een gebrekkige invoering van een nieuw automatiseringsysteem mensen al sinds september 2005 bevoorschot in plaats van de de echte uitkering te geven waar ze recht op hebben. Zoals een gezin met kinderen die al 6 maanden met een inkomen via voorschotten 30% onder het sociaal minimum leeft. Die handelwijze van het UWV is een grove schande. Evenals het feit dat de minister die feiten ontkent[5]. Cliënt centraal Cliënten centraal stellen gaat wat mij betreft niet alleen tot kritiek te leiden het kan en moet ook inspirerend zijn. Van goede voorbeelden moet je leren. De vaste commissie SZW van de Tweede kamer ging een aantal jaren geleden naar Engeland om daar te kijken naar de een-loket aanpak voor werk en inkomen. Wat ons opviel was dat de uitvoeringsorganisatie volstrekt transparant was in de wijze waarop ze presteerde. In de hal hing een bord waarop precies stond wat de wachttijden waren de afgelopen maand, hoeveel mensen aan het werk waren gegaan en welk waarderingscijfer het betreffende kantoor had gekregen. De werknemers waren trots op hun resultaten en de

4 cliënten voelden zich serieus genomen. Dat voorbeeld heb ik vaak herhaald in de kamer maar ik ken nog steeds geen bedrijfsverzamelgebouw[6] waarin men de moed heeft te laten zien wat hun werkelijke prestatie is. Pas dan neem je de cliënt serieus. Ab Harrewijn zette in het debat over SUWI de cliënt centraal als het om de uitvoering van de sociale zekerheid gaat. Die inzet is ook de mijne. Als je wilt investeren in wat mensen kunnen en willen en zo motivatie de motor voor zelfredzaamheid, en participatie wilt laten zijn dan moet je ook investeren. Cliënten moeten dan ook rechten hebben of over voorzieningen en faciliteiten kunnen beschikken. Dat was trouwens de inzet van de PvdA-fractie bij de komst van de WWB. Het ontbreken van voldoende rechten en faciliteiten was ook een van de reden waarom we als PvdA Tweede kamerfractie tegen de WWB gestemd hebben, hoezeer we ook op onderdelen het concept wel degelijk steunden. Ik geef drie voorbeelden van het principe van: de cliënt centraal stellen De second opinion Persoonsgebonden reïntegratiebudget en Individuele reïntegratie overeenkomst (IRO) Vazalo, initiatiefwet Noorman-den Uyl om bijstandmoeder op eigen benen uit de bijstand te krijgen 1. Second opinion Bij de behandeling van de Wet werk en bijstand heb ik voorgesteld de cliënten van de sociale dienst het recht te geven om een second opinion in te roepen als ze het niet eens waren met de opvatting van de Sociale dienst over bijvoorbeeld hun reïntegratietraject. Immers een reïntegratietraject waarin je zelf gelooft geeft een grotere motivatie en vaak daardoor een grotere kans van slagen dan een opgelegd traject waarvan je het nut en de noodzaak volledig ontgaat. Een meerderheid in de Tweede Kamer wees dit voorstel af. Met veel plezier zag ik dat met de komst van de WMO (Wet maatschappelijke ondersteuning) een gelijksoortig amendement van mijn collega Gerdi Verbeet werd aangenomen. In de WMO krijgt de cliënt de mogelijkheid om een second opinion te vragen indien hij of zij vindt dat andere oplossingen voor hulp en zorg passender zijn. Ik heb goede hoop dat nu ook in de WWB op niet al te lange termijn eenzelfde mogelijkheid geïntroduceerd kan worden. Al was het maar vanwege de rechtsgelijkheid van de verschillende cliënten die voor hulp en dienstverlening van de gemeenten financieel afhankelijk zijn. 2. PRB en IRO Minister De Geus wees in de eerste Ab Harrewijn-rede het gebruik van een persoonsgebonden reïntegratiebudget nog af. Hij geloofde daar niet zo in. Na twee jaar vastberadenheid van de Tweede kamer is het toch gelukt. Onderdruk van alle fracties in de Tweede kamer werd het Persoonsgebonden reïntegratiebudget omgevormd tot een Individuele reïntegratie (IRO) overeenkomst. Inmiddels is dat naar het zich laat aanzien een succes. Zo kunnen mensen die werk zoeken zelf invloed uitoefenen op de vorm van de reïntegratie en zo meer kansrijk worden op het vinden van werk. Toen ik in juni 2001 bij de behandeling van de wet SUWI het voorstel indiende dat het

5 Persoonsgebonden reïntegratiebudget mogelijk maakte wilde ik graag dat de cliënt centraal stond en zo kans had op zelfredzaamheid. Een aantal gemeenten doen inmiddels ook voorzichtige stappen op weg naar de toepassing van persoonsgebonden budgetten. Interessant is dat zowel mensen met een hele grote afstand tot de arbeidsmarkt die veel hulp nodige hebben als mensen die juist zelf veel inzicht op hun mogelijkheden hebben baat hebben bij de toepassing individuele aanpak van reïntegratie. 3. Vazalo Een laatste voorbeeld van hoe je de cliënt centraal kunt stellen en vervolgens hem of haar kunt helpen onafhankelijk te worden van bijstand. In 2004 ontwikkelde ik een initiatief wetsvoorstel om de alleenstaande ouders, de alleenstaande moeder uit de bijstand te halen. Ik blijf het niet normaal vinden dat éénderde van de alleenstaande ouders in Nederland in de bijstand zit. Die ouders zijn niet ziek zwak en misselijk. Zij kunnen geen voltijds baan combineren met de zorg voor kinderen als alleenstaande ouder. De oplossing is simpel. Het wetsvoorstel Vazalo (Voorzieningen arbeid en zorg alleenstaande ouders) zorgt ervoor dat de alleenstaande ouder met een deeltijdbaan en een toeslag van de Belastingdienst los van de bijstand op eigen benen komt te staan. In het wetvoorstel is voorzien in kinderopvang, scholing en reïntegratiekosten. Als op termijn alleenstaande ouders de bijstand zo kunnen verlaten levert dat 240 miljoen euro op. Zo n weg is niet voor iedere alleenstaande ouder mogelijk sommigen zullen bijstand blijvend nodig hebben en daar is niks mis mee. Ik wil graag investering in wat mensen zelf wel kunnen. In plaats van ze onnodig vasthouden in de bijstand. Ik heb de stemming over mijn wetsvoorstel Vazalo aangehouden omdat drie partijen - samen goed voor een kamermeerderheid - CDA, VVD en LPF nu nog tegen zijn. Maar sinds de nieuwe kandidaat voorman van de VVD Mark Rutte zich zo heeft uitgesproken voor de bijstandsmoeder moet mijn wetsvoorstel toch ook bij de VVD op steun kunnen rekenen. Na de zomer zal blijken of zijn compassie voor bijstandmoeders oprecht is. Armoedebestrijding: langdurigheidstoeslag In de aanvang van mijn rede gaf ik aan dat inkomensverschillen fors zijn toegenomen. Vooral de inkomenspositie voor mensen die lang een laag inkomen hebben zijn zorgelijk. Ab Harrewijn was dan ook degene die als eerste in 1999 via een motie voorstelde om een langdurigheidstoeslag in de bijstand te realiseren. Ik heb daar later via een initiatiefwetsvoorstel verder invulling aan gegeven. Dat wetsvoorstel werd afgestemd. Dit kabinet heeft vervolgens in de WWB een slap aftreksel van de langdurigheidstoeslag op genomen. De gemeente kan te veel mensen niet bedienen die nadrukkelijk wèl dat inkomenstekort hebben. De regeling zoals die er nu uitziet schiet te kort. Een wetswijziging is daarvoor dringend nodig. Het gaat om de erkenning dat mensen die langer dan drie jaar een laag inkomen hebben structureel een inkomensondersteuning nodig hebben. Dat kan een stap op weg zijn naar het afbouwen van de voedselbanken.

6 Tot Slot De cliënt centraal vraagt van rijk gemeenten en uitvoeringsorganisaties om de erkenning dat we nog niet op de helft zijn van die betrouwbare transparante overheid waar het individu zich geborgen voelt als er steun nodig is, en de cliënt zich gestimuleerd en ondersteund voelt als er zelfredzaamheid en kracht om op eigen benen te staan aan de orde is. Van beleidsmakers, de uitvoeringsorganisaties en de politiek moet een open en ontvankelijke instelling geëist worden. Weg met de kramp en angst voor fouten. Van fouten kan en moet je leren. Pas dan zal in de sociale zekerheid met werk, inkomen en zorg de cliënt met zijn beperkingen en kansen centraal staan. Cliënt centraal. [1] XV nr 36 [2] pagina 103 van Verkiezingprogramma van Fortuijn. [3] 26448, nr. 174 [4] Programma Kassa 18 februari 2006 [5]Handelingen 23 februari 2006 [6] Bedrijfsverzamelgebouw=een locatie voor gemeente bijstand UWV en CWI