5 jaar Ab Harrewijn-Rede

Transcriptie

1 5 jaar Ab Harrewijn-Rede

2 Inhoud 5 jaar Ab Harrewijn-rede 1 2 Aart Jan De Geus Sociale Zaken en Werkgelegenheid Bert Bakker Tweede Kamerlid D66 Als medebedenker van de Ab Harrewijnrede mocht hij het spits afbijten. 21 mei 2003 pagina 6 Hij was mede-indiener van het amendement dat cliëntenparticipatie in de WWB beter verankerde en draagt cliëntenparticipatie een warm hart toe. 1 april 2004 pagina 14

3 3 4 5 Raf Janssen Directeur van Sjakuus Als directeur van Sjakuus heeft hij met zijn organisatie zijn sporen verdiend op het terrein van de cliëntenparticipatie binnen de sociale zekerheid. Saskia Noorman den Uyl Tweede Kamerlid PvdA Zij heeft als kamerlid vaak aandacht gevraagd voor cliëntenparticipatie en is mede-ondertekenaar van het amendement dat cliëntenparticipatie in de WWB beter verankerde. Tof Thissen Voorzitter Divosa/ voorzitter Algemeen Keten Overleg Hij vraagt binnen de keten en zijn eigen organisatie voortdurend aandacht voor cliëntparticipatie en heeft oog voor de noden van cliënten. 3 7 april 2005 pagina maart 2006 pagina 36 5 april 2007 pagina 48

4 De Ab Harrewijn-Rede

5 Op 10 januari was het exact vijf jaar geleden dat de Landelijke Cliëntenraad (LCR) werd opgericht. Die oprichting heeft de feitelijke initiatiefnemer van de LCR Ab Harrewijn nog meegemaakt. Hij was het die als kamerlid van GroenLinks bij de behandeling van de Wet SUWI een amendement indiende waardoor de cliëntenparticipatie goed geregeld zou worden. Het amendement werd aangenomen en de LCR was een feit. Het eerste landelijke congres van de raad in 2003 heeft Ab Harrewijn nooit bij kunnen wonen, want hij overleed plotseling op 13 mei Tijdens het eerste congres is een traditie begonnen waaraan de organisatie vast zal houden: de instelling van de Ab Harrewijn rede. De vraag doemt uiteraard op of die rede ook deze naam had gedragen als deze voorvechter van de rechten van cliënten in de sociale zekerheid, niet was overleden. Voor de LCR is dat geen vraag. De rede had altijd zijn naam gedragen. De doelstelling is namelijk: het leveren van een bijzondere bijdrage aan het bevorderen, verder vormgeven, verbeteren van de kwaliteit van cliëntenparticipatie op het terrein van de sociale zekerheid (werk en inkomen). Als iemand dat heeft gedaan, dan is dat wel Ab Harrewijn geweest. Maar er zijn gelukkig voldoende mensen die zijn gedachtegoed ook graag uitdragen. Ieder doet dat op zijn of haar eigen wijze. Met steeds de cliënt als uitgangspunt. In dit boekje zijn de Ab Harrewijn-redes van de afgelopen vijf jaar gebundeld. Een bijzondere verzameling, omdat er van zoveel verschillende invalshoeken is gekeken naar de cliënt. De LCR biedt u tijdens de viering van haar eerste lustrum graag dit bundeltje aan. 5 Den Haag, 5 april 2007

6 Aart Jan de Geus Sociale Zaken en Werkgelegenheid Als medebedenker van de Ab Harrewijnrede mocht Minister Aart Jan de Geus het spits afbijten. 21 mei 2003 Ab Harre

7 Ik ben bijzonder vereerd dat ik de eerste Ab Harrewijnrede mag uitspreken. Op een podium dat zich daarvoor meer dan elk ander leent: het eerste congres van de Landelijke Cliëntenraad, zijn geesteskind. Temidden van de mensen voor wie Ab tijdens zijn leven op de bres stond: kwetsbare mensen, mensen die achterop zijn geraakt door ziekte, arbeidsongeschiktheid en langdurige werkloosheid, maar die over gaven en talenten beschikken die de samenleving hard nodig heeft. We zullen nooit de mens uit het oog mogen verliezen bij het vormgeven van het beleid. Aandacht voor de individuele menselijke maat en zorgen voor goedwerkende uitvoeringsorganen, uitvoeringsorganen die mensen snel op weg helpen naar werk of een uitkering. Het zijn twee fundamentele inzichten die Ab en ik deelden. Inzichten die ook de basis vormen van het beleid. Centraal staat werk, werk voor werklozen, voor arbeidsongeschikten, voor mensen die al lange tijd aan de kant staan, ongeschoold en in een sociaal kansarme positie. Werk voor mensen die wijnrede 1 kúnnen werken. En een uitkering voor mensen die dat echt níet meer kunnen. Waarom leggen we zoveel nadruk op werk? Omdat werk het leven zin geeft, structuur biedt en arbeidsvreugde. Iedereen beschikt over talenten en het is goed als die talenten gebruikt worden. Goed voor mensen en goed voor de samenleving. We willen dus dat mensen aan de slag kunnen. 7 Wat hebben we gedaan en wat zijn we nog van plan? In de eerste plaats hebben we een heel nieuwe uitvoeringsorganisatie op poten gezet. Een uitvoeringsorganisatie die klantvriendelijker moet zijn, die ook veel meer rekening houdt met de mogelijkheden waarover de mensen nog beschikken. Iedereen kent inmiddels het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI). Het centrale punt voor mensen die op zoek zijn naar werk of die een uitkering nodig hebben. Essentieel is een snelle bemiddeling of een snelle doorverwijzing naar de sociale dienst of het UWV. Zij gaan zo snel

8 Aart Jan de Geus Sociale Zaken en Werkgelegenheid mogelijk met de reïntegratie aan de slag. Op een persoonlijke manier. De klant die bij de sociale dienst aanklopt krijgt een persoonlijke begeleider toegewezen. De zogenaamde casemanager. Een afschuwelijk woord waar ik zo snel mogelijk vanaf wil. Een werkzoekende is geen case en een coach is geen manager. Samen gaan zij de weg op naar de arbeidsmarkt. Kiezen ze de route die past bij de cliënt en ruimen zij obstakels op die zij onderweg tegenkomen. Ik noem gebrek aan kennis, aan sociale vaardigheden, problemen rond kinderopvang, problematische schuldsituaties. Natuurlijk is het belangrijk dat klant en coach ook uit een breed scala van trajecten kunnen kiezen. Geen mens is immers gelijk en geen situatie dezelfde. De één heeft een sollicitatietraining nodig, de ander een werkervaringsplaats, en weer anderen moeten via een langdurig traject eerst weer leren We zullen nooit de mens uit het oog mogen verliezen bij het vormgeven van het beleid. een regelmatig bestaan te leiden voordat zij aan het werk kunnen. Ik denk aan verslaafden en dak- en thuislozen. Keuzemogelijkheden en kwaliteit zijn onontbeerlijk. Daarom hebben we ervoor gekozen de reïntegratie in private handen te leggen. Anders gezegd: we willen dat er een rijk gesorteerde reïntegratiemarkt ontstaat. Een markt waar alles is te krijgen wat maar nodig is om mensen weer aan het werk te helpen. Waar men producten en prijzen met elkaar kan vergelijken en kan kiezen. Waar, tenslotte, ook de hoogste kwaliteit komt bovendrijven. De uitvoering van de reïntegratie laten we dus voortaan over aan de markt. Maar de overheid houdt de verantwoordelijkheid voor de toekenning van het reïntegratiebudget en de financiering. En houdt zeker de verantwoordelijkheid voor de hoogte en toekenning van de uitkeringen.

9 1 De invoering van deze nieuwe uitvoeringsorganisatie betekent dus een andere verdeling van verantwoordelijkheden. Een belangrijke stap. Een grote stap ook, die van alle betrokkenen veel vraagt. Natuurlijk loopt bij zo'n grote operatie niet alles direct op rolletjes. Maar dat komt zeker goed. Het is ook niet de laatste stap. Want we willen de verantwoordelijkheid voor het beleid en de uitvoering nóg dichter bij de klant brengen. Ik doel op de grote rol die de gemeenten in onze visie moeten gaan spelen. Gemeenten zijn nu nog met handen en voeten gebonden aan allerlei Haagse regels. Dat heeft een reden. Want voor het overgrote deel van de bijstandsuitgaven moeten de gemeenten de rekening neerleggen bij de rijksoverheid. Vanzelfsprekend kijken we dan of dat geld wel goed wordt besteed en worden er regels opgesteld, die niet zelden nog meer regels oproepen. Goed bedoeld, maar weinig effectief. Want al die energie kan beter worden benut dan in bureaucratische procedures te worden gestopt. Namelijk om mensen snel aan het werk te helpen of aan een uitkering als dat nodig is. Dat moet dus veranderen. In de eerste plaats leggen we de financiële verantwoordelijkheid voor de bijstand helemaal bij de gemeenten. De rijksoverheid vraagt dus niet meer hoe de gemeenten de bijstandsgelden besteden. Dat wordt hun verantwoordelijkheid. Die verantwoordelijkheid zullen de gemeenten nemen. Want zij krijgen daar alle belang bij. Als zij erin slagen om het aantal bijstandgerechtigden terug te dringen mogen ze dat geld namelijk houden. En besteden aan bijvoorbeeld arbeidsmarktbeleid. We willen een hoop regels afschaffen. Dat levert de gemeenten veel tijd op die ze weer kunnen gebruiken voor de reïntegratie van bijstandgerechtigden. En hoe beter dat lukt, hoe meer de gemeenten daarvan dus ook zelf profijt hebben. Er komt bovendien een geheel vrij besteedbaar reïntegratiebudget voor gemeenten. Ook hier geen regels meer en volop mogelijkheden om 9

10 Aart Jan de Geus Sociale Zaken en Werkgelegenheid cliënten op maat te bedienen. Ik noem een voorbeeld. Niet iedereen komt op dit moment in aanmerking voor een gesubsidieerde baan. Eerst één jaar werkloos, dan pas een WIW-betrekking, dat is de regel, ook al is het nog zo goed voor de cliënt dat hij onmiddellijk aan het werk gaat. Bovendien zijn de mogelijkheden voor scholing beperkt voor iemand met een gesubsidieerde baan. Ook al komt verdere scholing de werknemer nog zo van pas om door te stromen naar een reguliere baan. En de werknemer in dat geval ook nog eens plaatsmaakt voor iemand die thuis met smart zit te wachten tot er een gesubsidieerde arbeidsplaats vrijkomt. Dit gaat dus veranderen. In de toekomst mogen de gemeenten cliënten direct een gesubsidieerde baan aanbieden, met alle gewenste scholingsmogelijkheden. Het gevaar is niet denkbeeldig dat met de verstrekking van het PRB het goede traject nooit wordt gevonden. Veel mensen denken dat de ID-banen en de WIW-banen verdwijnen. Dat is gewoon niet waar. De gemeenten hebben alle ruimte om gesubsidieerde arbeid in stand te houden, als zij dat wensen. Het is hun verantwoordelijkheid. Ze hebben er ook het geld voor. Er is 1,6 miljard euro voor reïntegratie beschikbaar. Vrij besteedbaar. We willen de gemeenten dus een grote verantwoordelijkheid geven. Dat doen we door een nieuwe wet: de Wet Werk en Bijstand. Die gaat de oude bijstandswet vervangen. Het is een grote operatie. Graag hadden we de cliëntenorganisaties daarover uitvoerig willen informeren en ook hun standpunten willen horen. Dat is er nog niet van gekomen, omdat ze er de voorkeur aan gaven een nieuw kabinet af te wachten. Ik vind dat jammer. Er gaat kostbare tijd verloren en de besluitvorming, en ook het

11 1 overleg met de gemeenten, gaat op volle kracht door. Ik hoop dan ook dat u de weg naar het departement snel weer weet te vinden. Want de cliëntenorganisaties zijn belangrijk. Daarom is uw rol ook wettelijk vastgelegd. In de nieuwe situatie zal dat niet anders zijn. Daarom zullen we de rol in de Wet Werk en Bijstand opnieuw verankeren. Hoe de cliëntenparticipatie precies vorm moet krijgen laten we natuurlijk over aan de gemeenten. Dat past bij de nieuwe verantwoordelijkheidsverdeling. Feit is dat gemeenten en cliënten op elkaar zijn aangewezen. Als er in de toekomst problemen ontstaan, heeft het geen zin meer om bij het ministerie aan te kloppen. De bevoegdheid voor de uitvoering van de bijstand en voor het reïntegratiebeleid komt geheel bij de gemeenten te liggen. En de gemeenten zullen voor dat beleid verantwoording moeten afleggen in de gemeenteraad. De portefeuille Sociale Zaken zal dus ook in de gemeenten buitengewoon belangrijk worden. Het zou natuurlijk heel onverstandig zijn als de gemeenten niet volop gebruik zouden maken van de ervaringsdeskundigheid waarover de cliëntenorganisaties beschikken. Misschien schrikken cliëntenorganisaties terug voor zo'n centrale gemeentelijke rol. Denkt men meer zekerheid te hebben als de rijksoverheid die vervult. Maar dat is een schijnzekerheid. De afstand tussen de rijksoverheid en de individuele cliënt met zijn of haar specifieke behoeften en wensen is enorm. Er zijn ook grote onderlinge verschillen tussen gemeenten en regio's. Verschillen die om een afzonderlijke aanpak vragen. Al die verschillen kan de rijksoverheid niet wegnemen, zonder te vervallen in heel veel regels, bureaucratische rompslomp, verspilling van tijd en middelen. Dat kunnen we ons niet veroorloven tegenover al die mensen die aan de kant staan: (langdurig) werklozen, mensen met een ziekte of een handicap, mensen die in een maatschappelijk isolement verkeren, verslaafden, dak- en thuislozen etc. Zij zijn gebaat bij maatwerk. Maatwerk, ik weet dat de cliëntenorganisaties daarvoor zijn. Daarom hebt u een sterke voorkeur 11

12 Aart Jan de Geus Sociale Zaken en Werkgelegenheid voor het Persoonsgebonden Reïntegratiebudget (PRB). Ik heb daar aarzelingen bij. Op dit moment vindt een evaluatie plaats. Op basis daarvan zullen besluiten worden genomen. En vervolgens is er het overleg met de Tweede Kamer. Toch wil ik uiteenzetten waarom ik die aarzelingen heb. Ik ben er namelijk niet van overtuigd dat het belang van de cliënt alleen met het PRB is gediend. Van essentieel belang is dat de cliënt het juiste traject krijgt naar werk. Over dat traject moet hij samen met zijn persoonlijk begeleider (casemanager/werkherkansingscoach) kunnen beslissen. Het gevaar is niet denkbeeldig dat met de verstrekking van het PRB het goede traject nooit wordt gevonden of pas na lang en moeizaam zoeken. We mogen nooit de mens uit het oog verliezen. Oog voor de kwetsbare mens, daar ging het Ab Harrewijn om. Ik vergelijk het maar even met iemand die ziek is. Stel je zegt tegen een patiënt: hier heb je 100 euro om medicijnen te kopen, maar je krijgt geen gesprek met een dokter om vast te stellen welke behandeling nodig is en welke medicijnen moeten worden ingenomen. Met zo'n patiënt loopt het slecht af. Het gaat kortom niet om het geld, maar om de diagnose in samenspraak tussen patiënt en arts, om de behandeling, om de keuze en het gebruik van medicijnen. Waar die medicijnen worden ingekocht en hoe dat wordt betaald doet niet ter zake. Zo is het denk ik ook met de cliënt die op zoek is naar werk, het gaat niet om geld maar om de diagnose en om de juiste keuze van het traject. Er is de komende tijd heel veel werk aan de winkel. Om mensen te helpen op weg naar werk. Om ervoor te zorgen dat mensen die niet meer kunnen werken verzekerd zijn van een uitkering.

13 We moeten terug naar de menselijke maat, naar uitvoeringsorganisaties die snel en efficiënt werken. We mogen nooit de mens uit het oog verliezen. Oog voor de kwetsbare mens, daar ging het Ab Harrewijn om. Daar gaat het u om en daar gaat het mij om. 1 13

14 Bert Bakker Tweede Kamerlid D66 Bert Bakker was mede-indiener van het amendement dat cliëntenparticipatie in de WWB beter verankerde en draagt cliëntenparticipatie een warm hart toe. 1 april 2004 Ab Harre

15 wijnrede 2 In de Tweede Kamer is de laatste jaren weinig hetzelfde gebleven. Sinds de revolutie van Fortuyn en het overlijden van Ab Harrewijn, hoe tegenstrijdig ook beide in mei 2002, is de Kamer twee maal drastisch vernieuwd. Belangrijker nog is de ingrijpende wijziging in cultuur en maatstaven. Bevlogenheid wordt niet langer gewaardeerd en linkse bevlogenheid al helemaal niet. Humaniteit, menselijkheid, is verdacht, het moet hard, harder, hardst. Wie het in deze samenleving niet redt, allochtoon of autochtoon, heeft dat vooral aan zichzelf te danken. Eigen verantwoordelijkheid, wordt dat genoemd. In de voorbereiding op deze lezing drong zich de gedachte op hoe Ab Harrewijn dit alles zou hebben ondergaan. Want het lijkt wel alsof tegelijk met zijn overlijden ook zijn idealen zijn verstomd, of de woorden die hij sprak niet meer worden gehoord, of zíjn gedrevenheid niet meer van deze tijd mag zijn. Zelf heb ik hem goed leren kennen in de commissie Vredesoperaties uit 1999 en Telkens als de andere commissieleden zich iets te veel lieten meeslepen in Haagse visies, kwam Ab met een ervaring opgedaan in de Balkan, waar hij veel en graag naar toereisde. Dat bracht ons weer met beide benen op de grond. 15 In een radiogesprek voor de IKON op zondag 2 juni 2002 gedenkt dominee Judith van der Werff Ab Harrewijn. Ik citeer haar: Hij was zo n mens aangeraakt door liefde. Iemand die daardoor gedreven, zich inzette voor mensen die hij tegenkwam. ( ) Hij zag de noodzaak van een andere taal na 11 september toenemen, wilde niet doorgaan mensen te verdelen in wij en zij. Hij deed een beroep op wederzijdse verantwoordelijkheden, taste daartoe de mogelijkheden af. Ab Harrewijn was een zoeker, een zwoeger, bruggenbouwer, een rusteloos mens, één die in alle bescheidenheid en met grote vriendelijkheid deelde van wat hij gekregen had.

16 Bert Bakker Tweede Kamerlid D66 Vanochtend opende de Volkskrant met een schrijnend bericht: Topinkomens zijn in 2003 met zes procent gestegen. 2003, dat was het jaar van de scherp oplopende werkloosheid, van een krimpende economie, van het najaarsakkoord waarin een nullijn werd afgesproken, en van het grootste bezuinigingspakket dat we ooit hebben gekend. Maar de directies van Nederlands grootste bedrijven kregen er zes procent bij, nog zonder optiewinsten en dergelijke meegerekend. Wat is er toch aan de hand met Nederland? In het april/mei nummer van het tijdschrift Genoeg werd Ab Harrewijn geïnterviewd door Lisette Thooft. Het moet één van zijn laatste interviews geweest zijn. De kop boven het interview luidde: Rijk Humaniteit, menselijkheid, is verdacht, het moet hard, harder, hardst. en Arm moeten elkaar kruisbestuiven. En het thema waarop Ab steeds weer terugkwam was: Iedereen hoort erbij. Iedereen hoort erbij en heeft rechten en plichten, zei Ab. En: Hoe komt het toch dat er in een welvaartsmaatschappij zoveel minder gemeenschapsgevoel is? Het lijkt wel of arme mensen gastvrijer zijn en meer bereid tot delen dan rijken. En verwijzend naar zijn ervaringen op de Balkan zei hij: Overal zie je daar dat mensen speciaal eten in huis halen als je komt, cadeau s komen brengen, al is het een plastic fles zelfgestookte slovowitsch. Arme mensen beseffen beter hoe belangrijk wederkerigheid is. Mijn idee is dat sterk en zwak meer op elkaar betrokken moeten worden, als buren. Geld is belangrijk, maar eigenwaarde nog meer. Eigenwaarde is soul. Dat mag de politiek best horen.

17 Ik had het al over het bericht in de Volkskrant van vanochtend. En toch gaat het me in deze lezing niet allereerst over die topinkomens. Op het gemeenschapsgevoel van topondernemers reken ik allang niet meer. Zij kiezen voor hun eigen, getroebleerde, afgeschermde wereld, ze verdommen het om nog onze buren te zijn. Maar hoe staat het eigenlijk met hun eigenwaarde? Wie kan zichzelf eigenlijk nog recht in de spiegel aankijken als hij ervoor kiest om geen boodschap meer te hebben aan de samenleving waarvan hij onderdeel uitmaakt en die hem de kansen geboden heeft die hem hier hebben gebracht? Als hij kiest voor geld, status en macht boven eigenwaarde en idealen? 2 Eigenwaarde, en het ideaal van iedereen hoort erbij, dat is het echte thema van deze lezing. Cliëntenparticipatie is daarvan een uitdrukking. Het lijkt zo simpel, een regel in de wet (de SUWIwet dankzij Ab, en in de Wet Werk en Bijstand hebben Saskia Noorman en ik het geregeld), die vaststelt dat er cliëntenparticipatie moet zijn. Daarachter gaat echter een wereld schuil. Mijn eerste ervaring met cliëntenparticipatie deed ik op toen ik tijdens een slotbijeenkomst van de Landelijke Kaderscholing Uitkeringsgerechtigden de certificaten mocht uitreiken aan een groot aantal geslaagde cursisten. Het was een ochtend die vol was van persoonlijke getuigenissen van mensen, die zich jarenlang naast de samenleving hadden voelen staan. Die dankzij de cursus die zij gedurende lange tijd hadden gevolgd weer geloof hadden gevonden in zichzelf en in hun mogelijkheden. Die weer rechtop liepen, andere mensen recht in de ogen konden kijken en het stuur zelf in handen konden nemen. Die hadden geleerd dat eigenwaarde niet een kwestie was van geld of een betaalde baan, maar van de overtuiging dat je een waardevol mens bent die de samenleving iets te bieden heeft. 17

18 Bert Bakker Tweede Kamerlid D66 En dat is wat mij betreft de kern van cliëntenparticipatie en de hoofdzaak van democratie. Iedereen hoort erbij, en zeker degenen over wie het gaat. Nee, OM wie het gaat. De kwaliteit van de uitvoering van sociale zekerheid is er bij gebaat dat er geluisterd wordt naar betrokkenen zelf. Hoe vaak niet zijn bestuurders en ambtenaren gekomen tot regelingen en besluiten die in hun wereld misschien wel logisch lijken, maar die in de wereld van iemand met een uitkering nergens op slaan. Mag ik u mijn twee favoriete voorbeelden noemen: Het eerste gaat over een vrouw uit Iran, die in Nederland was gescheiden en daarom een beroep moest doen (en ook kon doen) op de bijstand. Zij was in Iran vroedvrouw geweest en vroeg om een aanvullende opleiding om dat beroep ook in Nederland te mogen uitoefenen. In Nederland bestaat De kwaliteit van de uitvoering van sociale zekerheid is er bij gebaat dat er geluisterd wordt naar betrokkenen zelf. een tekort aan verloskundigen, maar de regels stonden zo n opleiding voor haar niet toe. Wat wél mocht was een jaar lang in de bijstand zitten, om daarna als langdurig werkloze een Melkertbaan aangeboden te krijgen. Wat ze heeft gedaan maar wat een verspilling! Het tweede voorbeeld gaat over een werkloze in Limburg, die ongetwijfeld nadat hij die dag een tiental vergeefse sollicitaties op de bus had gedaan besloot om s middags te gaan wandelen op de heide in het grensgebied tussen Nederland en Duitsland. Tijdens die wandeling overschreed hij de grens. Op Duits grondgebied kwam hij de wethouder tegen, die ook aan het wandelen was. Zij groetten elkaar vriendelijk. Twee dagen later kreeg hij een brief in de bus met een aankondiging van een strafkorting, omdat hij zonder toestemming vooraf naar het buitenland was gereisd. Het meest

19 bizar is nog dat toen ik dit voorbeeld tijdens een debat in de Tweede Kamer naar voren bracht, het niet de regering, maar de collega van de PvdA was die mij ging uitleggen waarom dat zo functioneerde. 2 Nou is er sinds de tijd van die twee voorbeelden wel iets veranderd. De Wet Werk en Bijstand heeft de oude Algemene Bijstandswet vervangen en geeft gemeenten nu honderd procent verantwoordelijkheid voor de invulling van het beleid en voor de kosten van het beleid. En niet alleen voor de inkomenskant, maar ook voor de kant van de begeleiding naar werk of naar andere zinvolle activiteiten. Dat is winst, vooral ook omdat een heleboel absurde en achterhaalde regels zijn vervallen. Maar des te belangrijker is het dat op gemeentelijk niveau een goede cliëntenparticipatie wordt georganiseerd. Een sterk bestuur creëert zijn eigen tegenkracht, of liever: zijn eigen checks and balances. Niet alleen de gemeenteraad, maar met name mensen zelf weten het beste hoe het beleid uitpakt. Zij weten bovendien het beste hoe het beleid moet worden vormgegeven om effectief te zijn. Hoe worden mensen bereikt? Hoeveel formulieren, loketten en bureaucraten moeten zij langs om hun rechten te kunnen uitoefenen? Eerder deze week meldde de krant dat met name ouderen die vaak vernederende en in ieder geval complexe methode helemaal niet kunnen of willen gebruiken en liever in armoede voortleven. Zo n bericht duidt op een falend bestuur, op de onmacht om goede bedoelingen ook echt om te zetten in het vinden van mensen die een uitgestoken hand nodig hebben omdat ze het niet zelf kunnen. 19 In ongeveer de helft van de gemeenten bestaat nu de een of andere vorm van cliëntenparticipatie. Soms heel goed geregeld, maar veel vaker nog te marginaal. En in de andere helft helemaal niet.

20 Bert Bakker Tweede Kamerlid D66 Toch is het al een fikse vooruitgang ten opzichte van een jaar geleden, toen er nog slechts in zo n 100 gemeenten cliëntenraden waren, maar er is nog een lange weg te gaan. En niet alleen in de aantallen cliëntenraden, maar vooral in de kwaliteit van cliëntenparticipatie. Want zoals gezegd, veel gemeenten regelen het niet goed genoeg. Wat is er nodig om cliëntenparticipatie te laten slagen? Wat mij betreft dient overal in een gemeentelijke verordening de rechten van een cliëntenraad te worden vastgelegd. 1. Wat mij betreft dient overal in een gemeentelijke verordening de rechten van een cliëntenraad te worden vastgelegd. Wanneer en op welk moment kan de cliëntenraad kennis nemen van gemeentelijke plannen. Hoe en wanneer wordt zij ingeschakeld? Is er een regulier en regelmatig overleg met de verantwoordelijke wethouder? Is er een recht om advies uit te brengen, en de plicht om daar gemotiveerd op te antwoorden? Is er een kamer om te vergaderen, een budget voor papier en postzegels? Is er het recht om deskundige advisering in te huren? Bestaat het recht om als leden van een cliëntenraad je te laten scholen? En hoe wordt dat dan gefinancierd? Eigenlijk is het antwoord op dit alles heel simpel, met een verwijzing naar de Wet op de Ondernemingsraden. Daar zijn al dit soort zaken op een deugdelijke manier geregeld, en naar analogie daarvan kan en moet dat ook voor de cliëntenraden gebeuren. Daarin is óók geregeld dat werkgevers verplicht een klein percentage van de loonsom afdragen om daarmee scholing voor hun ondernemingsraden mogelijk te maken. En wat werkgevers kunnen, waarom zouden gemeenten dat niet kunnen?

21 2. De Wet Werk en Bijstand is een sterk decentrale wet, waarin tal van keuzes en invullingen plaatselijk moeten worden gemaakt. We moeten dat ook de kans geven. Maar het is wel een kwaliteitskenmerk van een goede uitvoering dat er ook een goede betrokkenheid is van cliënten. Het is er nu de tijd niet naar om dat wettelijk te regelen (dat zou ook geen meerderheid vinden), maar wel om dat goed te monitoren. Ik zal de staatssecretaris vragen om in zijn eerste verslag over de uitvoering van de nieuwe wet ook te willen kijken hoe de cliëntenparticipatie zich ontwikkelt en of het tempo en de kwaliteit daarvan goed genoeg zijn Daarnaast hebben we behoefte aan een goede landelijke ondersteuning. Tijdens het debat over de Sociale Zaken begroting zijn daarvoor al de eerste middelen gereserveerd, over de besteding waarvan deze dagen het besluit valt. De kern daarvan is dat áls cliëntenraden zich dan willen laten adviseren, of zich willen laten scholen, er ook goed en hoogwaardig aanbod van advies en scholing voorhanden is. Dáárvoor kunnen gemeenten niet individueel verantwoordelijkheid dragen, daarvoor moet het rijk een verantwoordelijkheid nemen en houden. Ik spam de staatssecretaris met sms jes en s om hem elke keer weer daarop te wijzen, waarop voor mij wel een heel belangrijk uitgangspunt geldt: zelforganisatie is het leidend beginsel. Als cliëntenparticipatie zelf zou bureaucratiseren en institutionaliseren, bereikt zij haar doel niet. Ik denk daarvoor altijd terug aan die ochtend bij de LKU: het was niet de hulpverlener, niet de betaalde kracht, niet de docent, het waren de mensen zelf die het deden. Maar er is meer dan alleen het netjes regelen van de cliëntenparticipatie. Ik had het al over een goed bestuur dat zijn eigen tegenkracht organiseert. Maar cliëntenraden zijn niet alleen een 21

22 Bert Bakker Tweede Kamerlid D66 tegenkracht (al moeten ze dat vooral blijven; cliëntenraden mogen er niet zijn om een tekortschietend beleid te legitimeren nadat ze er een komma aan hebben mogen veranderen), ze zijn óók bondgenoten. Ze zijn bondgenoot van de gemeente, die zich voor de opdracht en verantwoordelijkheid gesteld ziet om al de mensen die het niet op eigen kracht redden een kans te bieden. Maar mensen die het nog niet op eigen kracht kunnen, zijn daarom nog niet willoos. Ook voor hen mag een gemeente niet voorbijgaan aan de motivatie en de eigen power van mensen, de eigen ideeën om een nieuwe uitdaging in het leven aan te gaan. Eigenwaarde is soul, zei Ab Harrewijn, en je moet het niet alleen tegen de rijken zeggen, maar óók tegen de gemeente, die nog wel eens in mooie nota s een richting Maar mensen die het nog niet op eigen kracht kunnen, zijn daarom nog niet willoos. op wil gaan die niet aansluit bij de eigen kracht en mogelijkheden van mensen en alleen daarom al tot mislukken gedoemd is. En hoe meer de gemeentelijke inzet en middelen gecombineerd worden met de eigen energie en kracht van de mensen om wie het gaat, hoe beter het resultaat voor die mensen, en ook voor de gemeente. De cliëntenraad kan dáárin een drijvende kracht zijn. En daarmee is de cliëntenraad óók de bondgenoot van de uitkeringsgerechtigde. Niet alleen om het formulier wat klantvriendelijker te maken of om te onderhandelen over de invulling van de bijzondere bijstand, maar ook om het geloof in eigen kunnen uit te dragen, aan mensen die dat soms zijn verloren of die het niet meer zien zitten. Iemand die lid is van een cliëntenraad is geen maatschappelijk

23 werker, maar wel een aanspreekpunt voor mensen die om wat voor reden dan ook in de knel zitten. Achter het gemeentelijk loket zitten heel veel mensen met goede bedoelingen en de beste intenties, maar de drempel is vaak hoog. Lotgenoten zijn soms beter aanspreekbaar voor de mensen om wie het gaat. En door dat te zijn, bieden ze meerwaarde aan een gemeente. We moeten dus ook voorkomen dat cliëntenraden institutionaliseren, ze moeten voornamelijk blijven bestaan uit ervaringsdeskundigen om die rol te kunnen waarmaken. En niet alleen uit bijstandsgerechtigden, óók uit ouderen met een laag inkomen, en uit gehandicapten en/of chronisch zieken, nu immers de taak van de gemeente in de richting van deze groepen ook verder toeneemt of je dat nu leuk vindt of niet. 2 En dat brengt mij terug bij Ab Harrewijn. In het al genoemde interview zei hij: Als sterk en zwak mixen krijg je voor beiden een meerwaarde. Naar die meerwaarde moeten we op zoek: we als politiek, en we als vertegenwoordigers van de cliënten in de sociale zekerheid, op zoek naar echte cliëntenparticipatie. Eigenwaarde is soul en Meerwaarde. 23

24 Raf Janssen Directeur van Sjakuus Als directeur van Sjakuus heeft Raf Janssen met zijn organisatie zijn sporen verdiend op het terrein van de cliëntenparticipatie binnen de sociale zekerheid. 7 april 2005 Ab Harre

25 Enkele jaren geleden, op weg van Weert naar Utrecht, nam de trein waarin ik zat bij Boxtel de afslag richting Tilburg. Na enkele honderden meters had de machinist in de gaten dat we op een verkeerd spoor zaten. De trein werd stilgezet en heel langzaam reden we achteruit terug naar Boxtel om daar weer het juiste spoor te kiezen. Met de trein van de sociale zekerheid zitten we naar mijn oordeel de laatste jaren ook op het verkeerde spoor. De vraag is of de machinisten dat ook zien, want ze hebben de ramen van hun locomotief geblindeerd en ze zijn doof voor het geroep van hun passagiers. Zelfs als er bij de volgende halte andere machinisten op de trein gezet worden, is het maar de vraag of de trein van de sociale zekerheid nog terug kan rijden. wijnrede 3 Intussen hebben de passagiers van de trein van de sociale zekerheid, de cliënten, de uitkeringsgerechtigden, een sterkere positie verworven in het systeem van de sociale zekerheid. Dat systeem is echter zwakker geworden en ligt nog dagelijks zwaar onder vuur. Dat stelt ons voor lastige vragen. Maken we deel uit van een bestel dat op een verkeerd spoor zit? Kunnen cliënten hun sterkere positie in het systeem gebruiken om terug te komen op het goede spoor? Is er wel een weg terug in de sociale zekerheid of kunnen we alleen doorrijden en moeten we in die voorwaartse beweging een betere koers zien te vinden? En kunnen we dat als cliënten en hun bondgenoten? 25 Bij die vragen wil ik vandaag even stil staan. Niet om de oplossing te geven, want die heb ik niet, die zullen jullie zelf moeten zien te vinden. Wellicht vinden sommigen of velen van jullie het huidige spoor van de sociale zekerheid minder verkeerd dan ik. Dat zou het probleem stukken kleiner maken.

26 Raf Janssen Directeur van Sjakuus De opkomst van de cliëntenbeweging In 1983 was ik betrokken bij de organisatie van bijeenkomsten met uitkeringsgerechtigden en cliëntvriendelijke werkers van sociale diensten, die wij de goeien noemden. Nu, meer dan twintig jaar later, zijn we met een soortgelijk gezelschap bij elkaar: uitkeringsgerechtigden die zich inzetten voor de belangen van lotgenoten en werkers van sociale diensten, uwv s, cwi s, reïntegratiebureaus die zich vanuit hun situatie en taakstelling eveneens inzetten voor de belangen van uitkeringsgerechtigden, de goeien dus. Toen waren we met ongeveer 50 personen; nu met meer dan 500. Een vertienvoudiging in twintig jaar tijd. Dat op zich is al een geweldige prestatie en het zegt veel over de positie van de cliënten in het stelsel van de sociale zekerheid. Naast alle sombere geluiden, Met de trein van de sociale zekerheid zitten we naar mijn oordeel de laatste jaren ook op het verkeerde spoor. mag dat wel eens onderstreept worden. Maar we mogen ons met dit numerieke succes niet al te hard en al te lang op de borst slaan. Want net als twintig jaar terug zijn er twijfels over cliëntenparticipatie: is het een instrument in handen van uitkeringsgerechtigden om hun positie en situatie te verbeteren òf is het een instrument in handen van beleidsmakers en uitvoerders die een koers volgen waarvan betwijfeld mag worden of die wel in het belang is van uitkeringsgerechtigden? Op basis van de bijeenkomsten in 1983 werd een brochure uitgegeven onder de titel Van rekverband tot kraaktherapie; versoepeling en ontregeling van de sociale dienst. De titel sloeg op de twee veranderingsstrategieën die in de brochure werden beschreven: het uitrekmodel en het ontregelingsmodel. De aanhangers van het eerste model wilden de sociale diensten verbeteren door acties te voeren voor

27 3 een zo soepel mogelijke toepassing van de regels, de maximale rek. De aanhangers van het tweede model geloofden daar niet meer in. Zij zagen de sociale dienst als een controle- en beheersingsapparaat dat bestreden en ontregeld moest worden. Ik ga nu niet verder in op deze brochure, alhoewel er zeer interessante acties in worden genoemd. Ik wil enkel even stilstaan bij een idee dat als onderdeel van het uitrekmodel kort werd besproken in de brochure: de oprichting en erkenning van cliëntenraden. Dat stond onder het kopje Overleg afdwingen via acties. Dat geeft aan dat cliëntenparticipatie een recht is dat bevochten is door de beweging en dat door toedoen van parlementariërs als Ab Harrewijn in de wet als recht is vastgelegd. Overleg afdwingen via acties. Zo begon twintig jaar geleden de cliëntenparticipatie. Het voorstel was dat de uitkeringsgerechtigdenbeweging zich op meer plekken in het systeem van de sociale zekerheid moest binnenvechten om de werkelijkheid van mensen bij de beleidsmakers, de beslissers, de uitvoerders op tafel te leggen. Bij dit voorstel werd in de brochure meteen een waarschuwingsbord geplaatst: het overleg moest plaatsvinden onder regie van uitkeringsgerechtigden zèlf. Er bleken namelijk grote twijfels te leven ten aanzien van het overleg, dat in enkele proefgemeenten aarzelend van de grond kwam. Die twijfels hadden twee oorsprongen: enerzijds de sociale dienst waarvan men vond dat die zich van hulporganisatie ontwikkelde tot beheersingsinstituut; anderzijds de uitkeringsgerechtigden van wie gevreesd werd dat die zich met nietszeggend overleg zouden laten inpakken. 27 Nu, meer dan twintig jaar later, is dat gestructureerd overleg in bijna alle gemeenten een vanzelfsprekende zaak. Er zijn wettelijke bepalingen en gemeentelijke verordeningen. Er is een Landelijke Cliëntenraad en een jaarlijks landelijk congres waar honderden mensen aan

28 Raf Janssen Directeur van Sjakuus deelnemen die participeren in cliëntenraden. En toch blijven er twijfels over de cliëntenparticipatie. Net als voor twintig jaar heeft een deel van die twijfels te maken met de sociale dienst, die nog veel sterker dan wij in 1983 konden vermoeden is uitgegroeid tot een beheersingsinstantie, zij het dat dit nu gebeurt onder de positieve noemers van activering en eigen verantwoordelijkheid. Een ander deel van die twijfels heeft te maken met de uitkeringsgerechtigden van wie er zo velen actief zijn geworden in de cliëntenparticipatie. Ik zal drie van deze twijfels benoemen en ik probeer meteen aan te geven hoe deze twijfels naar mijn mening weggenomen of op zijn minst verminderd kunnen worden. Ik spreek daarbij vanuit de situatie van mensen die een uitkering hebben op grond van Overleg afdwingen via acties. Zo begon twintig jaar geleden de cliëntenparticipatie. de bijstandswet. Er zijn meer groepen hier aanwezig en er wordt in meer takken van sport aan cliëntenparticipatie gedaan. Mogelijk is wat ik te melden heb ook voor deze groepen een aanleiding om stil te staan bij de vraag of zij op het goede spoor zitten. Twijfel 1 Het begrip participatie De kern van het begrip participatie is meedoen. Meedoen waaraan? Als cliëntenraad maak je deel uit van het systeem van sociale zekerheid. Dat systeem hanteert een steeds duidelijker en enger begrip van participatie: participatie is meedoen met betaalde arbeid; mensen met een uitkering moeten zo snel mogelijk uitstromen. Dat is de kern van het huidige sociale zekerheidsbeleid. Het merendeel

29 3 van de mensen die al gedurende langere tijd een uitkering hebben, zal niet of in elk geval niet gauw en duurzaam uitstromen naar betaalde arbeid. Toch zijn de wet- en regelgeving, het beleid, de uitvoering en de bekostigingssystematiek daarop gericht. Daarmee wordt aan het begrip participatie een inhoud gegeven vanuit het perspectief van het systeem en worden veel mensen in een dwangbuis geplaatst. Als je als cliëntenraad meedoet in dit systeem loop je alle kans mee te werken aan een disciplineringinstrument: in plaats van te bevorderen dat ook cliënten van de sociale zekerheid in hun hoedanigheid van cliënt volop burger kunnen zijn, kunnen meepraten en meedoen wat betreft de ordening van de samenleving. Je loopt het gevaar mensen mee te diskwalificeren en te verplichten zich aan te passen aan een bestel dat hen geen enkel respect geeft en geen enkele mogelijkheid biedt. Een cliëntenraad vrijwaart zich pas van deze collaboratie als hij duidelijk en permanent tegengas geeft en de werkelijkheid inbrengt van mensen die geen enkel perspectief hebben op uitstroom naar de huidige arbeidsmarkt. Pas dan geef je participatie inhoud vanuit het perspectief van mensen en dat maakt ook de missie van de cliëntenraad duidelijk: hij is er om constant de vraag aan de orde te stellen of beleid en uitvoering recht doen aan de werkelijkheid van mensen. Het systeem van de sociale zekerheid moet zo worden ingericht dat juist mensen die geen reële kansen hebben op blijvende uitstroom met respect behandeld worden en kansen krijgen om op niet-banige wijzen volwaardig mee te doen in de samenleving. Dat is de kunst waar het om gaat. Mensen vanuit een overwichtpositie perspectiefloos op een doodlopend spoor dwingen kan iedereen. Het is zaak mensen reële perspectieven te bieden die aansluiten bij hetgeen mensen kunnen en in veel gevallen reeds allang doen. 29

30 Raf Janssen Directeur van Sjakuus Twijfel 2 Veel koninkrijken, weinig Verenigde Naties Iedere regeling op het terrein van de sociale zekerheid is geïnstitutionaliseerd in eigen instituten en wetten. Al die verschillende instituten gaan allemaal eigen afzonderlijke cliëntenraden bouwen: sociale diensten, cwi s, uwv s, svb, Op centraal en decentraal niveau. Allemaal afzonderlijke cliëntenraden, met zo mogelijk verschillende taken, bevoegdheden en wijze van samenstelling. Een aantal van die instituten verkeren bovendien permanent in staat van reorganisatie en de cliëntenraden moeten mee reorganiseren. Aan inhoud komt je dan niet toe, want alle aandacht gaat naar structuren, procedures, competenties. Allemaal zaken die vaak aanleiding zijn tot veel gedoe, maar waarmee cliënten weinig tot niets opschieten. De kern van het begrip participatie is meedoen. Meedoen waaraan? Moeten we net als in de litanieën van de katholieke kerk smeekbeden aanheffen om ons te verlossen van deze radenrimram? Kan de cliëntenparticipatie niet wat simpeler worden georganiseerd? Dat lijkt een voor de hand liggende suggestie en ze zal ook wel her en der luid geopperd gaan worden in het kader van de WMO-operatie: één centrale cliëntenraad of burgercomité onder regie van de gemeente. Moeten we die weg inslaan? Afdelingen van grotere of kleinere landelijke organisaties, zelforganisaties, lokale groepen, minimaplatforms, arme kant groepen, WVG-platforms, ouderenbonden, enzovoort. In de sociale zekerheid zijn erg veel organisaties en groepen actief. Ook al is ze nog zo klein, elke organisatie wil zich graag waarmaken, haar eigen gezicht laten zien, de eigen achterban bedienen, erkenning krijgen voor de eigen problemen en belangen.

31 3 Dat is op zich prima, maar de vele koninkrijken moeten leren om op gezette tijden met elkaar een Verenigde Naties te maken willen ze zaken voor elkaar krijgen en niet tegen elkaar uitgespeeld worden. Er komt steeds meer samenhang en overloop tussen regelingen in de sociale zekerheid en tussen sociale zekerheid en andere vormen van maatschappelijke dienstverlening. De invoering van de Wet werk en bijstand heeft dat al duidelijk gemaakt. De invoering van de Wet op de Maatschappelijke Ondersteuning zal dat proces versterken en verbreden. Het rijk zal steeds meer taken overdoen naar gemeenten. Op basis van budgetfinanciering, hetgeen naar te vrezen valt wil zeggen: met te weinig geld. Dat betekent dat nog meer dan nu op lokaal niveau geld voor een bewonerscomité afgewogen moet worden tegen de subsidie voor een spreekuur van WAO ers, een inloopochtend voor bijstandsgerechtigden of voorzieningen voor gehandicapten. En heel het budget uit de sociale sectoren zal scherper dan nu moeten concurreren met hardere sectoren als wegenaanleg en cityverfraaiing, parkeervoorzieningen en prestigeprojecten als een Floriade of een stadion voor de commercieel geworden topsport. De gemeente zal steeds meer zeggenschap of in elk geval regie krijgen op het brede terrein van het sociale beleid. Betekent dit dat we er goed aan doen om alle afzonderlijke organisaties en groepen op te heffen en samen te smeden tot één sterke en grote sociale raad? Ik denk van niet. Ik denk dat we sterker uit de bus kunnen komen als we het motto blijven hanteren van de duizend bloemen die mogen bloeien. Wel is het zaak om op overlappende thema s goed samen te werken. Niet door nieuwe instituten, raden of instellingen in het leven te roepen, maar door informele thematische netwerken te vormen en als beweging te komen met eigen adviezen over ontwikkelingen die jezelf signaleert en problemen waartegen jouw achterban aanloopt in plaats van 31

32 Raf Janssen Directeur van Sjakuus te reageren op nota s waarin de overheid of de uitkeringsinstantie problemen formuleert en oplossingen aandraagt. In dit verband stel ik de Sociale Alliantie en ook het anti-armoedeproject Aanpak als voorbeeld: daarin wordt door een groot aantal landelijke, provinciale en lokale organisaties en groepen samengewerkt op het thema armoedebestrijding. Ieder behoudt zijn eigenheid, zijn eigen zeggenschap, maar op bepaalde punten worden krachten gebundeld om bepaalde onderwerpen goed voor het voetlicht te krijgen en breed verbetervoorstellen te lanceren. Daarbij wordt gebruik gemaakt van elkaars kwaliteiten en elkaars ervaring. Ik denk dat het goed is om lokaal de komende tijd soortgelijke sociale allianties te vormen. De landelijke Sociale Alliantie wil je daarin steunen en helpen. Kan de cliëntenparticipatie niet wat simpeler worden georganiseerd? Twijfel 3 Neemt de overheid cliëntenparticipatie wel serieus? Veel cliëntenraden hebben een onduidelijke taakstelling en een onduidelijke positie. De bevoegdheden zijn niet goed geregeld. Veel cliëntenraden zijn heel slecht toegerust: ze krijgen nauwelijks geld van de gemeente om fatsoenlijk te functioneren; of men moet voor elke postzegel die men wil gebruiken naar de sociale dienst of de wethouder om te vragen of het kan en mag. Veel cliëntenraden kampen constant met gebrek aan krachtige leden. Mensen die iets in hun mars hebben en daadwerkelijk inhoud geven aan cliëntenparticipatie zijn gemakkelijk op een uitstroomtraject te plaatsen en daarmee onschadelijk te maken. Zo zit de cliëntenraad constant met nieuwe mensen die moeten worden ingewerkt.

33 3 Ik denk dat er op de eerste plaats helderheid moet zijn over de bevoegdheden van de cliëntenraad: het recht op tijdige en volledige informatie; het recht om zaken op de agenda te zetten; het recht om gevraagd en ongevraagd advies uit te brengen. Verder is het zaak dat de cliëntenraad een onafhankelijke positie heeft en een eigen budget dat ruim genoeg is om een aantal essentiële voorzieningen te bekostigen: een eigen ruimte, telefoon, computer, infoblad, mogelijkheden om scholing te volgen, trainingen te organiseren voor de leden, deskundigen in te huren voor gedegen hulp bij het opstellen van adviezen. Verder zouden cliëntenraadsleden benoemd moeten worden voor een periode van bijvoorbeeld 4 jaar en gevrijwaard moeten zijn van gedwongen ontslag uit de bijstand. Ze zouden een vergelijkbare positie moeten hebben als de leden van een ondernemingsraad. Naast de uitkering zouden ze een vergoeding moeten ontvangen voor hun werk. Want cliëntenraadslid zijn is hard werken. Dat op zich zou een goed signaal zijn dat de overheid en de uitkeringsinstantie cliëntenparticipatie serieus nemen. Naast deze voorzieningen per cliëntenraad zou er landelijk een fonds moeten komen om cliëntenraden te scholen, om cliëntenorganisaties te ondersteunen en om als cliëntenraden gezamenlijk een beweging in gang te houden: een beweging van onderop, een beweging van mensen die ertoe doen, die mee willen doen in de samenleving, die willen participeren. 33 Tenslotte wil ik nog een keer terug naar de brochure uit 1983: van rekverband tot kraaktherapie. Ook in de huidige tijd moet de cliëntenbeweging een eigen bijdrage leveren aan het behoud en herstel van de sociale zekerheid in Nederland. Bij zoveel in positieve noemers verpakt gedreig en gedram, lijkt rekken en erbij blijven het maximaal haalbare in veel situaties. Toch mogen we onze eigen kracht niet onderschatten. Wij als beweging kennen beter dan de beleidsmakers en

34 Raf Janssen Directeur van Sjakuus ook nog beter dan de uitvoerders de dagelijkse werkelijkheid van mensen, de pijn en moeite die honderdduizenden mensen hebben om dag in dag uit de eindjes aan elkaar te knopen. En dat in een rijk land! Die werkelijkheid moeten we blijven inbrengen in het overleg en we moeten beleidsmensen en uitvoerders blijven confronteren met de uitwerking die hun al te neo-liberale denken en doen hebben voor mensen die moeten leven van minder dan weinig. Daarbij moeten we uiteraard redelijk en beleefd blijven. Maar bij alle redelijkheid en beleefdheid mag het wat mij betreft in menig overleg wel eens wat harder kraken. Mensen als Ab Harrewijn zijn daarbij voor ons een voorbeeld en een inspiratiebron. Succes en een strijdbaar overleg! Mensen die iets in hun mars hebben, zijn gemakkelijk op een uitstroomtraject te plaatsen en onschadelijk te maken.

35 3 35

36 Saskia Noorman-den Uyl Tweede Kamerlid PvdA Saskia Noorman den Uyl heeft als kamerlid vaak aandacht gevraagd voor cliëntenparticipatie en is mede-ondertekenaar van het amendement dat cliëntenparticipatie in de WWB beter verankerde 30 maart 2006 Ab Harre

37 De mensen, de cliënt centraal stellen: dat was de inzet van Ab Harrewijn bij de wet SUWI op 20 juni Dat uitgangspunt leidde tot zijn amendement waarmee de Landelijke Cliëntenraad werd geboren. Gesteund door de volledige Tweede kamer. Ab Harrewijn was een uniek Tweedekamerlid van Groen Links. Hij was dominee, actievoerder en vroeger communist. We zaten urenlang naast elkaar tijdens debatten over armoede in Nederland. Armoede die eerder en jarenlang politiek doodgezwegen was. Het waren debatten over mensen die gehoord wilden worden: cliënten van de sociale dienst, WAO-ers, WW-ers. Goed, Ab en ik waren het niet altijd eens over de oplossingen maar we deelden wel visie op de urgentie en de noodzaak tot verandering, tot verbetering en het recht op gelijke kansen voor de kwetsbaren in de samenleving. Dan ging het niet alleen om geld, maar evenzeer om erbij horen, gehoord worden, kansen krijgen, meetellen en meedoen. Ab Harrewijn was geen softie, hem wijnrede 4 dreef niet alleen het meededogen met kwetsbaren, hij was een strijder die ging voor dat wat mensen wèl konden en wilden. Samen hebben we een amendement ingediend om voor dak- en thuislozen en mensen met een psychiatrische stoornis een experimenteerregeling in de bijstand mogelijk te maken zodat gemeenten van wetten mogen afwijken om deze groepen een echte kans te geven op participatie. 1 Ab Harrewijn legde zich er niet bij neer dat er zoveel niet kon. Hij was creatief en tè energiek. Ik mis zijn aanwezigheid in de Tweede Kamer waarin hij zoveel voorbeelden stelde, nog steeds. Sinds zijn overlijden werden het barre tijden in de politiek. Voor uitkeringsgerechtigden over wie Pim Fortuyn zei: dat uitkeringsgerechtigden bankzitters waren met een grote mond die de nodige maatschappelijke overlast bezorgen om wat te doen te hebben. 2 Ook voor arme mensen, werklozen en arbeidsongeschikten kwamen de ingrepen van dit kabinet 37

38 Saskia Noorman-den Uyl Tweede Kamerlid PvdA in de inkomensverhoudingen hard aan. Die ingrepen leidden ertoe dat arm armer werd en rijk rijker. Ook de gewone man en vrouw met een modaal inkomen heeft de afgelopen drie jaar betaald voor de welvaart van bovenmodale inkomens. Die keuze van dit kabinet is door de kiezer begin van deze maand goed begrepen Voedselbanken De explosieve groei van de voedselbanken is een nieuw fenomeen en is Nederland onwaardig. Los van mijn waardering voor al die vrijwilligers die ervoor zorgen dat er eten komt waar dat noodzakelijk is. We zouden de sociale zekerheid en de uitvoering daarvan, zo moeten vormgeven dat voedselbanken De explosieve groei van de voedselbanken is een nieuw fenomeen en is Nederland onwaardig. niet nodig zouden moeten zijn. Ik geef één voorbeeld uit het recente onderzoek naar het bestaan en het gebruik van voedselbanken. Eén van de oorzaken van het gebruik van de voedselbanken is het niet goed functioneren van uitvoeringsorganisaties zoals het UWV en de sociale dienst die niet bereid en in staat blijken fatsoenlijke afspraken te maken om ervoor te zorgen dat mensen wel een minimum inkomen krijgen terwijl ze wachten op een beschikking op de uitkeringsaanvraag. Cliëntenparticipatie en uitvoering Dat brengt mij terug naar de cliëntenparticipatie. Ik was ooit directeur van de Sociale dienst in Leiden begin jaren negentig. Het tijdstip van uitbetaling van de bijstandsuitkering moest op bevel van Den