Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva. De weg vooruit
|
|
- Oscar Vink
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 9 Hoofstuk 9 - Wie de wereld nu echt voedt - Vandana Shiva De weg vooruit Ten aanzien van de nauw verweven toekomst van voedsel, mensen en de planeet staan we op een keerpunt. Als we voortgaan op het pad van industriële landbouw, genetisch gemodificeerde gewassen, giftige chemicaliën en de heerschappij van multinationals, dan zal welk voordeel dan ook illusoir blijken. Ons rest dan louter de illusie van meer voedsel door akkerland om te vormen tot productieruimten voor eenzijdige handelsgewassen. Louter een illusie van voorspoed met grotere geldstromen, ook al spoelt het grootste deel van dat geld weer van boeren af zodra hun zaden, land en water vermarkt zijn en hun afhankelijkheid almaar toeneemt van kostbare inputs en voedsel dat ze nu gedwongen zijn in te kopen. Op de korte termijn zullen meer kleine boeren, degenen die de wereld echt voeden, ontheemd raken. Meer mensen zullen honger lijden en gebukt gaan onder ziektes gelieerd aan slechte voeding. De ecologische crisis zal verder om zich heen grijpen waarmee we ons hele voortbestaan op het spel zetten en de uitholling van de voedseldemocratie zal uitmonden in de opkomst van een voedseldictatuur. Op de lange termijn zullen we de voorwaarden scheppen voor het uitsterven van onze soort. Zoals ik eerder heb geschreven, is maar 30 procent van het voedsel dat we eten afkomstig van grote industriële boerderijen; 70 procent komt bij kleine, biodiverse boerderijen vandaan. Anderzijds komt 75 procent van de ecologische vernietiging van ons water en onze bodem en biodiversiteit op het conto van industriële landbouwmethoden en wordt 40 procent van de klimaatravage veroorzaakt door de industriële, geglobaliseerde landbouw. Ecologische desintegratie is een non-lineair verschijnsel dat zich voltrekt volgens een exponentiële curve van snelle verandering. Maar zelfs al zou 147
2 het om een lineaire curve gaan, tegen de tijd dat de industriële landbouw in nog altijd maar 40 procent van onze voedselbehoefte voorziet, zal ze 100 procent van de ecologische basis hebben vernietigd die ons voortbestaan op aarde mogelijk maakt. Dit is een recept voor uitroeiing, niet voor het voeden van de wereld. Maar uitsterven hoeft niet ons voorland te zijn. Het landbouwmodel dat stoelt op diversiteit, democratie en decentralisatie en dat nu al 70 procent van het voedsel produceert dat de mensheid voedt, kunnen we naar 100 procent opvijzelen. En via dit proces kunnen we de planeet helen en verjongen, boeren en het platteland voorspoed brengen, agrarische misère en ontheemding een halt toeroepen, onze voeding, gezondheid en welzijn verbeteren, de mogelijkheden vergroten om in het levensonderhoud te voorzien en rechtvaardigere, robuustere en veerkrachtigere economieën tot stand brengen. Dus hoe overbruggen we de kloof van hier naar daar? Op basis van de Wet van exploitatie hebben in oorlog gewortelde chemieconcerns een niet-duurzaam, ongezond, onrechtvaardig en ondemocratisch voedselsysteem ontwikkeld. Hier staat een ecologisch duurzaam, gezond, eerlijk, sociaal rechtvaardig en democratisch voedselsysteem tegenover dat in overeenstemming is met de Wet van wederkerigheid en dat door burgers overal ter wereld bepleit en vormgegeven wordt. Het specifieke karakter verschilt per context, maar er bestaat consensus over de principes van de transitie en het ontluikende model ervan. Het zijn deze gedeelde transitieprincipes die van cruciaal belang zijn om een ecologisch en democratisch voedselsysteem voor iedereen op Aarde voor de volle 100 procent tot realiteit te maken. Hiervoor hebben we een routekaart nodig waarop we de transitie kunnen uitstippelen van een door multinationals aangestuurd en gecontroleerd, geïndustrialiseerd en geglobaliseerd paradigma naar een paradigma van agro-ecologie en voedseldemocratie, waarin de aarde en mensen centraal staan. Hieronder zal ik deze transitie in negen stappen uiteenzetten. De eerste transitie is van fictie naar realiteit We moeten een overgang maken van de fictie van de persoonsstatus van bedrijven naar de realiteit van echte mensen die echt voedsel verbouwen, bewerken, koken en eten. Van kleine boeren en tuinders tot moeders tot 148
3 kinderen gaat het om echte mensen met echte lichamen en echte verstandelijke vermogens die in samenwerking met de natuur kunnen coproduceren en cocreëren. Het draait hierbij om echte mensen die honger lijden wanneer ze geen toegang hebben tot voedsel en die met obesitas, diabetes, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten en kanker te kampen krijgen wanneer de voeding die ze eten giftig en slecht is. Echte mensen zijn bezig echte voedselsystemen te creëren die de Aarde beschermen en iedereen ten goede komen. Tegen de stroom in ontwerpen ze nieuwe voedselsystemen die de drijvende kracht zijn achter de transitie. Boeren en tuinieren creëren een ommezwaai. Daar waar de opkomst van de industriële landbouw gebaseerd was op het verwijderen van mensen van hun land, is de opkomst van het nieuwe landbouwparadigma geschoeid op terugkeer naar de grond, de bodem en de Aarde: in steden en op scholen, op terrassen en tegen muren. Er is niemand die geen voedsel kan verbouwen, en een volledig mens-zijn betekent deels ook het herstellen van je verbinding met de Aarde en haar gemeenschappen. De tweede transitie is van een mechanistische, reductionistische wetenschap naar een agro-ecologische wetenschap die stoelt op relaties en onderlinge verbondenheid. Centraal hierbij staat de erkenning dat de bodem, het zaad, boeren en onze lichamen intelligente zijnsvormen zijn en geen dode materie of machines. Een expertise die voortkomt uit oorlogsgeweld is van generlei belang voor de verdere ontwikkeling van deze intelligentie noch voor het voeden van mensen of de vernieuwing van de planeet. Die ligt besloten in de bodem en het zaad, in de planten en de dieren en in onze handen en onze lichamen. De oude universiteiten die chemische oorlogvoering als landbouwkunde onderwijzen, maken plaats voor boerderijen die als scholen dienen waar men de kennis kweekt om met echte landbouw echt eten te produceren. Een transitie die ons wegvoert van de heerschappij van grote ondernemingen en winsten, is ook een kennistransitie naar het opkomende wetenschapsparadigma van de agro-ecologie. De derde transitie is van zaad als het intellectuele eigendom van bedrijven naar zaad als levend, divers en evoluerend; naar zaad als gemeenschappelijk eigendom dat de bron is van het voedsel en het leven. 149
4 De oprichting van gemeenschappelijke zadenbanken en -bibliotheken maakt deel uit van een bredere beweging voor zadenvrijheid, die zich verzet tegen het opleggen van onwetenschappelijke, onrechtvaardige zadenwetten, gebaseerd op uniformiteit waar ook een wetenschappelijke beweging voor het behoud van biodiversiteit onderdeel van is. De zadenbanken bieden succesvolle en superieure alternatieven voor industriële veredeling. De vierde transitie is van monoculturen naar diversiteit en van chemische intensivering naar ecologische intensivering. We moeten een ommezwaai maken van een landbouw gebaseerd op chemicaliën en gifstoffen naar een landbouwsysteem dat niet-chemisch maar agro-ecologisch is. Er is steeds meer bewijs dat ecologische systemen meer voedsel en meer voedingsstoffen voortbrengen. Daarom is er in onze landbouw en in ons voedsel geen plaats voor chemicaliën. Deze transitie behelst ook dat we de fictie van hoogproductieve gewassen inruilen voor de realiteit van de diversiteit aan outputs, zoals kwantiteit, kwaliteit, smaak, gezondheid en voedingsstoffen. Biodiverse landbouwsystemen zijn niet alleen productiever en veerkrachtiger, ze vormen ook de beste verzekering tegen ziektes die voortkomen uit tekorten aan voedingsstoffen. Zo toont de Indiase wetenschap van Ayurveda bijvoorbeeld aan dat al ons voedsel zes smaken zou moeten hebben, wat zowel diversiteit als gezondheid garandeert. De vijfde transitie is van pseudoproductiviteit naar echte productiviteit. De reductie van de levende natuur tot land en de reductie van creativiteit van mensen tot arbeid, die daarmee louter als inputs dienen voor het industriële systeem, is een vorm van pseudoproductiviteit die op de Wet van exploitatie is gebaseerd. Daarentegen zijn de revitalisering van natuurlijke hulpbronnen en het scheppen van betekenisvol werk en duurzame bestaansmiddelen doelstellingen en outputs van een goed landbouwsysteem, die niet tot inputs verengd kunnen worden. In de berekeningen van de pseudoproductiviteit richt de logica zich op het minimaliseren van de arbeidsinput teneinde de productiviteit te verhogen. Met als gevolg dat boeren ontheemd raken. In echte productiviteitsberekeningen gebaseerd op de werkelijkheid, niet op abstracties verhoog je de productiviteit juist door creatief werk te maximaliseren. Deze werkelijke productiviteit internaliseert niet alleen alle sociale, ecologische en gezondheidskosten van de 150
5 zwaar op chemicaliën, kapitaal en fossiele brandstoffen leunende industriële landbouw, maar ook de voordelen van de ecologische landbouw voor de volksgezondheid, de sociale cohesie en de ecologische duurzaamheid. Echte productiviteitsberekeningen verdisconteren de rechten van boeren. Immers, in de levende wereld van de ecologie zijn boeren niet enkel producenten van voedsel, maar beheren en verrijken ze de biodiversiteit en dragen zo bij aan een stabiel klimaat en goede gezondheid. Ze zijn de rentmeesters van onze diverse en collectieve culturen. De belangrijkste transitie van onze tijd is de ontmarkting en bevrijding van land en arbeid, en een focus op de levende intelligentie van de natuur, haar diversiteit en haar vermogen overvloed voort te brengen. Ook dienen we de focus te verleggen naar de creatieve, intelligente en hardwerkende mensen die recht hebben op hun land, hun zaden, hun kennis en, via de Wet van wederkerigheid, op de vruchten van hun creatieve werk. Deze transitie tekent zich al af en wordt vormgegeven door uiteenlopende bewegingen die zich inzetten voor de erkenning van de rechten van Moeder Aarde en voor het recht van alle mensen om op intelligente en democratische wijze aan het voedselweb deel te nemen. De zesde transitie is van namaakvoedsel naar echt voedsel; van voedsel dat onze gezondheid ruïneert naar voedsel dat lichaam en geest voedt. Dit is ook een omslag van voedsel als handelsgoed dat uit winstoogmerk wordt geproduceerd naar voedsel dat de belangrijkste bron vormt voor onze gezondheid en ons welzijn. Het hele voedsel- en landbouwsysteem behandelt voedsel als een verkoopartikel dat uitsluitend geproduceerd, verwerkt en verkocht wordt om de bedrijfswinsten te maximaliseren. Maar de belangrijkste bijdrage van voedsel is aan de volksgezondheid, niet aan bedrijfswinsten, het is gelegen in het verschaffen van gezondheid en eten. Verkoopartikelen zijn uitsluitend gebaseerd op kwantiteit, ongeacht of ze alle voedingswaarde missen of vol gifstoffen zitten. Voedsel als verhandelbaar goed verliest zijn gebruikswaarde als eten. Om het daadwerkelijk tegen het dominante voedselsysteem op te kunnen nemen, zullen we ons vermogen om echt, divers voedsel te verbouwen moeten cultiveren, we zullen innovatieve systemen voor de plaatselijke distributie van vers en gezond voedsel op poten moeten zetten en bewustzijn kweken voor het verschil tussen echt en namaakvoedsel. Ook zullen we 151
6 het recht moeten verwerven om te weten wat we eten, om voor ecologisch duurzaam, veilig en gezond voedsel te kunnen kiezen en als samenleving instellingen voor onderzoek en regelgeving op te kunnen tuigen die losstaan van de industrie. De bedreiging van het recht op veilig voedsel verloopt via onrechtvaardige en ondemocratische wetten en we hebben een ethische en politieke plicht ons tegen dergelijke wetten te verzetten. Dit kunnen we doen via non-coöperatie, via een zogeheten Satyagraha een strijd voor waarheid. Precies zoals wij met Navdanya hebben gedaan middels onze Sarson Satyagraha, toen onze koudgeperste eetbare oliën, waaronder mosterdolie (sarson), verboden werden zodat de markten overspoeld konden worden met gedumpte, genetisch gemodificeerde sojaolie. Dankzij de acties van onze beweging werd het verbod op koudgeperste mosterdolie ingetrokken. De beweging voor ggo- en chemicaliënvrij voedsel, die de afgelopen jaren een explosieve groei heeft doorgemaakt, is ontstaan uit de keuze van mensen voor gezond en veilig voedsel. We zijn getuige van de opkomst van een nieuw politiek vertoog rond voedselveiligheid nu burgers zich overal ter wereld teweerstellen tegen het gif in ons voedsel en de gedwongen acceptatie van genetische manipulatie. De zevende transitie is een overgang van de obsessie met groot naar het koesteren van het kleine ; van het mondiale naar het plaatselijke. Grootschalige, multinationale voedselketens in een geïndustrialiseerd geglobliaseerd voedselsysteem moeten worden omgevormd tot een kleinschalig, lokaal voedselweb dat gebaseerd is op het ecologische verlichtingsprincipe dat geen enkele plek te klein is om voedsel voort te brengen. Iedereen eet, en iedereen heeft het recht op gezond en veilig voedsel, met de kleinst mogelijke ecologische voetafdruk. Ieder mens kan ook een voedselproducent zijn, wat wil zeggen dat voedsel overal verbouwd kan en verbouwd moet worden. We hebben overal voedsel nodig, en overal zal dat voedsel anders zijn. Voedsel in het Noordpoolgebied zal anders zijn dan voedsel in gebieden met veel neerslag. Voedsel in gebieden met een gematigd klimaat zal anders zijn dan voedsel in een tropisch klimaat. Willen we ervoor zorgen dat we overal voedsel verbouwen, dan moeten we een transitie doormaken van een model van grootschalige, grondstoffen- en energieslurpende industriële landbouw naar systemen van diverse, aan de plaatselijke ecologie aan- 152
7 gepaste, kleinschalige landbouw. Deze adaptatie en evolutie zullen vooral ook in reactie op de klimaatverandering van cruciaal belang zijn voor om het even welk toekomstig duurzaam voedselsysteem dan ook. Een veelgehoord tegenargument is dat we grootschalige industriële boerderijen nodig hebben omdat steeds meer mensen in steden wonen. Dit argument kan op drie manieren worden weerlegd. Ten eerste produceren industriële boerderijen geen voedsel; ze fabriceren verkoopartikelen. En artikelen voeden geen mensen. Ten tweede behoort elke stad over haar eigen voedselbekkens te beschikken, die in de voedselbehoefte voorzien zoals waterbekkens in de drinkwaterbehoefte voorzien. Grotere steden kunnen grote voedselbekkens hebben. Stadsplanners zouden in de planningsfase rekening moeten houden met de voedselbehoefte en de stad en het platteland op basis van een goede voedselvoorziening moeten integreren. Ten derde maakt de nieuwe voedsel- en landbouwbeweging een explosieve groei door. Stedelijke gemeenschappen trachten het voedselsysteem te heroveren via stadstuinen, volkstuinen, schooltuintjes en tuinen op terrassen en balkons en tegen muren. Geen plek is te klein om voor een plant te zorgen die voor onze voeding zorgt. Ons wordt ook verteld dat meer globalisering en meer greep van ondernemingen op ons voedselsysteem de oplossingen zijn voor stijgende voedselprijzen en voedselinflatie. Dit is niet waar. Een veilig, betaalbaar, divers en duurzaam voedselsysteem vraagt juist om een transitie van globalisering naar lokalisatie. De afgelopen twintig jaar is ons een geglobaliseerd voedselsysteem opgedrongen dat bestierd en vormgegeven wordt door multinationals en dat maar een doel kent: winst. De Aarde en haar bevolking hebben daarvoor de prijs betaald. De ecologische crisis heeft zich verdiept, de volksgezondheid is erop achteruitgegaan en boeren verkeren in nood. Daar staat de trend van lokalisatie tegenover, vormgegeven door bewegingen voor voedseldemocratie. Lokalisatie vindt haar uitdrukking in stadstuinen, boerenmarkten, nul kilometer -initiatieven en de beweging voor gemeenschapslandbouw, waarbij stadsbewoners hun voedsel rechtstreeks bij boeren betrekken. Plaatselijk betekent diversiteit, versheid, veiligheid en smaak. Het betekent steun aan plaatselijke boeren en het betekent verjonging van plaatselijke economieën. Het betekent een nauwere samenhang tussen voedselproducenten en eters. En het betekent het kweken van meer dan voedsel alleen het betekent het kweken van gemeenschap. 153
8 De achtste transitie is van kunstmatige, gemanipuleerde en gefingeerde prijzen gebaseerd op de Wet van exploitatie naar echte en eerlijke prijzen die stoelen op de Wet van wederkerigheid. In rijke landen plaatsen burgers steeds meer vraagtekens bij goedkoop voedsel en bij het effect dat de overconsumptie van dit voedsel op hun gezondheid heeft. In arme landen zijn er protesten en rellen en vallen er regimes als gevolg van prijsstijgingen van voedsel dat gelieerd is aan het vrijemarktbeleid. De aanleiding van de Arabische Lente was bijvoorbeeld het gevolg van armoede en stijgende voedselprijzen. Zowel het goedkope voedsel in rijke landen als de stijgende voedselprijs in arme landen is het gevolg van een voedselsysteem dat voorrang verleent aan winsten boven het recht van mensen op gezond, veilig en betaalbaar eten. Deze ontwikkeling is een uitvloeisel van prijsmanipulatie door megabedrijven en financiële instellingen door middel van subsidies in rijke landen en speculatie, het wedden op prijsschommelingen van landbouwproducten. Daar staan initiatieven voor eerlijke handel tegenover, die boeren in staat stellen om een eerlijke en rechtvaardige prijs te ontvangen voor hun bijdragen aan de gezondheid en hun zorg voor de aarde. De prijs van wat dan ook zou de ware kosten en de ware opbrengsten moeten weerspiegelen: in het geval van industriële landbouw zijn dat de hoge kosten van ecologische afbraak en schade aan de volksgezondheid, en in het geval ecologische landbouw de positieve bijdragen aan bodemvernieuwing, behoud van biodiversiteit, waterbesparing, klimaatmitigatie en het voorzien in gezond voedsel dat rijk is aan voedingsstoffen. We moeten het voedsel aan de mondiale markt onttrekken en het zijn waardigheid teruggeven. Ook moeten we de armsten hun waardigheid teruggeven door hun recht op voedsel te waarborgen. De waarde van voedsel is gelegen in de voeding, de cultuur en de rechtvaardigheid die het belichaamt. De waarde van voedsel kan en mag niet worden bepaald door een mondiaal casino. De echte waarde en de echte prijs van voedsel moeten gebaseerd zijn op de Wet van wederkerigheid, middels een voedseldemocratie die goed, gezond en betaalbaar voedsel weer de centrale plek geeft die het toekomt voor het leven en de gezondheid van elke soort op aarde. De negende transitie is van een vals idee van concurrentie naar de realiteit van samenwerking. 154
9 Het complete bouwwerk van industriële productie, vrijhandel en globalisering is gebaseerd op het idee van concurrentie als een deugd, als een essentieel kenmerk van ons mens-zijn. Planten moeten wedijveren met elkaar en met insecten, waaronder bestuivers. Boeren worden tegen elkaar en tegen consumenten uitgespeeld, en landen zijn met elkaar in een concurrentiestrijd verwikkeld via het najagen van investeringsrendementen en handelsoorlogen. Vanuit het perspectief van mensen en de planeet leidt concurrentie tot een neerwaartse spiraal, voor het grootbedrijf tot piekende winsten. Maar de ultieme consequentie van concurrentie is ineenstorting. De realiteit van het levensweb is samenwerking: van de minuscuulste cel en het kleinste micro-organisme tot het grootste zoogdier. Samenwerking tussen uiteenlopende soorten verhoogt de voedselproductie en houdt plagen en onkruid in toom. Samenwerking tussen mensen brengt gemeenschappen en levende economieën voort die het menselijk welzijn, waaronder de bestaansmiddelen, maximaliseren en de winsten van industrieën minimaliseren. Coöperatieve systemen stoelen op de Wet van wederkerigheid. Ze scheppen duurzaamheid, rechtvaardigheid en vrede. In tijden van ineenstorting is samenwerking een eerste vereiste voor ons voortbestaan. *** Deze transities zijn geen valse utopieën; ze vinden overal ter wereld plaats. En uit het gebroken voedselsysteem en het gebroken politieke systeem rijst een nieuw, levend voedselsysteem op dat stoelt op levend zaad, op een levende bodem, op levend voedsel en op levende boeren. Voor ons in de Navdanya-beweging is dit een transitieproces dat we de afgelopen dertig jaar doorleefd en ervaren hebben. Bij Navdanya zijn we de verandering die we in de wereld willen zien. Diversiteit, zelforganisatie en de Wet van wederkerigheid vormen op elk niveau de leidraad voor ons werk. Diversiteit is het middel en het doel van alles wat we doen, van het behouden van de biodiversiteit van planten en zaden tot het weer nieuw leven inblazen van de diversiteit aan kennissystemen tot het scheppen van biodiverse levende economieën tot het creëren van een levende voedseldemocratie. Organisch is niet een ding, geen product. Het is een filosofie; een manier van denken en een manier van leven, gebaseerd op het besef dat alles ver- 155
10 bonden is, dat alles en iedereen met alles en iedereen relaties onderhoudt. Het besef dat wat we eten van invloed is op de biodiversiteit, de bodem, het water, het klimaat en op boeren. En het besef dat wat we met de bodem en met zaden doen van invloed is op onze eigen lichamen en onze eigen gezondheid. Navdanya betekent negen zaden en het betekent ook nieuw geschenk. Negen zaden staat voor diversiteit en nieuw geschenk voor de zaden van vrijheid, hoop en leven die we planten. Voor ons zijn zaden gemeenschappelijk bezit, niet het gepatenteerde eigendom van bedrijven. Navdanya is begonnen vanuit een simpele inzet om de biodiversiteit te beschermen en zaden te bewaren om ze te vrijwaren van genetische manipulatie en octrooien. Momenteel conserveren we ruim drieduizend rijstvarianten in de meer dan honderd gemeenschappelijke zadenbanken die op initiatief van Navdanya zijn opgericht. De gemeenschappelijke zadenbanken zijn nooit opgezet als musea; ze zijn levende zadenbanken, zadenreservoirs die vrij toegankelijk zijn voor de gemeenschap, met zaden die verschillende gemeenschappen vrijelijk met elkaar kunnen uitwisselen. Zaden en gemeenschappen zijn niet statisch; ze evolueren en veranderen, en de boeren die de zaden bewaren zijn ook de veredelaars die zaden en planten duizenden jaren hebben veredeld. Levende zaden ontwikkelen zich aan de hand van wisselende klimaatomstandigheden en dus zijn ze onze beste verzekering tegen klimaatverandering. Milieu, armoede en gezondheid zijn, in onze ogen, niet van elkaar te scheiden: ze vormen verschillende kanten van een onderling verbonden, levend voedselsysteem een voedselweb dat ook het levensweb is. Voor ons zijn het zaad, de bodem en de kleine boer een aaneengesloten geheel van creativiteit. Van het zaad tot op het bord spannen we ons in om de natuur, de levens van kleine boeren, de gezondheid van mensen en het sociaal welzijn te beschermen en te herstellen door de producent met de eter te verbinden. Daarbij telt Navdanya s van zaad tot bord -cyclus vier cruciale schakels. De eerste schakel bestaat uit levende zaden en de ruim honderd door vrouwen beheerde gemeenschappelijke zadenbanken, waar we een diverse collectie zaaigoed bewaren en verdelen, waaronder vergeten soorten zoals gierstsoorten als mandua en jhangora en dahls als gahat en naurangi, die 156
11 veel meer voedingsstoffen bevatten dan de chemische monoculturen van tarwe en rijst waarop de Groene Revolutie berust. Ze vergen ook tien keer minder water dan industrieel veredelde varianten. In drie decennia van toewijding hebben we drieduizend rijstvarianten en honderdvijftig tarwesoorten geconserveerd. Hiermee draaien we de uitholling van de zadendiversiteit terug en bieden we verzet tegen de opkomst van zadenmonopolies. We hebben rechtszaken aangespannen en gewonnen tegen de biopiraterij van neem, basmatirijst en glutenvrije tarwe. Zaden zijn geen dingen, ze zijn de belichaming van eeuwen van evolutionaire intelligentie. In het zaad ligt de potentie besloten van duizenden jaren aan creatieve evolutie. Levende zaden vormen de basis van een biologische landbouw die gegrondvest is op biodiversiteit, niet op monoculturen. Onze tweede schakel in de voedselketen is de verbinding van het levende zaad met de levende bodem via op biodiversiteit gerichte biologische landbouw. In een tot wederzijds voordeel strekkende, eeuwigdurende vernieuwingscyclus die gebaseerd is op de Wet van wederkerigheid, maakt zaad de bodem tot bodem en maakt de bodem zaad tot zaad. De industriële landbouw meet enkel wat de boerderij verlaat; wij meten wat aan de bodem wordt teruggevoerd. Door vitale bodems voortdurend te herstellen hebben we de productiviteit kunnen verhogen. Ook heeft dit het waterhoudend vermogen van de bodem vergroot terwijl het waterverbruik is teruggebracht. In 1994 begon ik de Navdanya-boerderij in het dorp Ramgargh in de Doonvallei waar ik geboren ben, op een stuk land dat door een eucalyptusplantage dor en onvruchtbaar was geworden. De aanplant van eucalyptusbomen op akkerland was door de Wereldbank gepromoot als sociale bosbouw, al was er niets sociaals aan. De keus was uitsluitend op de eucalyptus gevallen omdat die als grondstof voor de papier- en pulpindustrie kon worden verkocht. De bomen kunnen in cycli van zes jaar worden gerooid, en voordat ze tot pulp worden vermalen heb je er nauwelijks omkijken naar. Ze verbruiken echter wel enorme hoeveelheden water en putten de bodem uit doordat ze geen organisch materiaal aan de bodem teruggeven. In Australië, hun natuurlijke habitat, beheerden de Aboriginals hun land door de eucalyptusbladeren en hun voedingsstoffen om de paar jaar te verbranden, waarmee ze Australië tot de grootste tuin op aarde omvormden. In India maakt deze cyclus geen deel uit van het ecosysteem. 157
12 Nu is dit land vruchtbaar, met overal wormhoopjes. Het waterhoudend vermogen is zozeer verbeterd dat de irrigatie met 75 procent is teruggedrongen. Overal heerst diversiteit: in de bodem in de vorm van bodemorganismen en op de bodem in de vorm van planten en bestuivers. In plaats van een enkele non-voedselsoort te verbouwen, kweken wij ruim 2000 verschillende gewassen en meer dan 150 soorten bomen. Alleen al ons mangobosje telt 9 verschillende mangovarianten. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat er op de boerderij zes keer zoveel bestuivers voorkomen als in bossen. En de 2000 verschillende gewassen die we hebben verbouwd, hebben zowel de ecologische balans als de productiviteit van de boerderij verhoogd. De bodemvruchtbaarheid regelen we door organisch materiaal te recyclen, en plagen houden we in toom via onze grote diversiteit aan planten en insecten. Wij hoeven geen gif te sproeien. We hebben ons over de Aarde ontfermd en haar biodiversiteit hersteld, en daarmee het voedselproducerende vermogen van de Aarde vergroot. Het land in Ramgargh draagt twee verschillende geschiedenissen en twee paradigma s van akkerlandgebruik met zich mee: het eerste, gesymboliseerd door de monocultuur van eucalyptusbomen en gekenmerkt door hebzucht, winst, commercie en onverschilligheid, en het tweede, gedreven door zorg voor de Aarde en respect voor biodiversiteit en ecologische processen. Het is het tweede, agro-ecologische paradigma dat ons heeft voortgedreven. De derde schakel wordt gevormd door levende voedseleconomieën. Industriële landbouw en genetische gemodificeerde gewassen hebben onze boeren in een zelfmoordeconomie opgesloten. Wereldwijd bestaat de helft van de een miljard mensen die honger lijden uit boeren, omdat de geglobaliseerde industriële landbouw zijn basis heeft in het principe van exploitatie: zowel de boeren als het land worden geëxploiteerd. Wij scheppen levende voedseleconomieën die gebaseerd zijn op diversiteit en op het principe van wederkerigheid, wat garandeert dat boeren aan de bodem teruggeven, en dat de samenleving aan de boeren teruggeeft. Diversiteit en decentralisatie gaan hand in hand. Een levende voedseleconomie kan daarom alleen maar gebouwd worden op het fundament van een plaatselijke voedseleconomie. Door zaad tot bord te verbinden faciliteren we de samenwerking tussen producenten en eters op basis van eerlijke handel. We helpen landbouwgemeenschappen om zich om te vormen tot 158
13 verenigingen van telers die hun eigen prijzen bepalen en een eerlijke markt vormen. Op deze manier worden ze niet gedwongen met elkaar te wedijveren, waarbij ze ten slotte toch door een oneerlijke, onrechtvaardige markt worden uitgebuit. Aangezien iedereen een fundamenteel recht op gezond eten heeft, verbinden we het platteland met de steden via een eerlijke handel op basis van biologische producten. De zogenaamde vrije handel van de globalisering is alleen maar vrij voor megaondernemingen. Voor burgers vertaalt die vrijheid zich in deelname op basis van slavernij of uitsluiting. De globalisering zet consumenten tegen boeren op. Bij Navdanya hebben we samenwerkingsverbanden gerealiseerd tussen voedselproducenten en eters, en tussen de stad en het platteland. We noemen onze leden in de steden coproducenten, want door voor biodivers biologisch voedsel te kiezen, worden ze compagnons van de boeren bij het behoud van de biodiversiteit en het kweken van goed voedsel. Navdanya heeft vier verkooppunten in Delhi en een in Mumbai. Ook runnen we een biologisch café, waar mensen oude, vergeten gewassoorten kunnen proeven. Ook steden kunnen voedselproducenten zijn. Daarom zijn we in scholen en gemeenschappen Tuinen van Hoop begonnen. Door te tuinieren wordt ieder kind een potentiële boer een kind van de Aarde, een schepper. Ook zijn we Tuinen van Hoop begonnen met de weduwes van boeren die in de Punjab en de regio Vidarbha zelfmoord hebben gepleegd. Aan de hand van onze Tuinen van Hoop leren mensen wat het betekent om lid te zijn van de Vasudhaiva Kutumbakam, de familie van de Aarde. Wat de Aarde betreft zijn we allemaal haar kinderen. Iedereen, rijk en arm, jong en oud, van elke gezindte en elke kaste, zou moeten leren om voedsel te verbouwen. Elke gemeenschappelijke ruimte, elk balkon en elk terras zouden we tot een tuin moeten omvormen. Het moet de planetaire missie van de mensheid worden om in tuinen en op boerderijen, overal ter wereld, immer biologisch voedsel te verbouwen. De afgelopen decennia zijn we getuige geweest van destructieve landbouwpraktijken die de biodiversiteit hebben weggevaagd, bodems in woestijnen hebben veranderd, het zoetwaterareaal hebben uitgeput, de lucht hebben verontreinigd en onze lichamen hebben vergiftigd. Daarom werken wij aan innovaties in onze voedsel- en landbouwsystemen die de Aarde, onze gemeenschap, onze steden en onze gezondheid herstellen. 159
14 De vierde schakel van het werk van Navdanya is het planten van zaden van kennis. Bija Vidyapeeth de Aarde Universiteit op de Navdanya-boerderij in de Doonvallei is een leercentrum ter verspreiding van kennissystemen die gericht zijn op het leren van de natuur. Haar grondvesten bestaan uit eeuwen van geëvolueerde inheemse kennis van vrouwen, onze oma s en leraren van overal ter wereld. We noemen onze boeren medescheppers omdat hun landbouw niet ten koste van de aarde gaat, maar met haar samenwerkt. De boeren van Navdanya hebben 750 duizend boeren bereikt en opgeleid om landbouw te bedrijven die de Aarde beschermt, de bodem herstelt, de voedselproductie opvoert en de inkomens op het platteland verhoogt. Zadensoevereiniteit is verbonden met voedselsoevereiniteit en met kennissoevereiniteit. Alle mensen zijn deskundigen op het gebied van de kennis die ze met hun opgedane ervaringen vergaard hebben. Een gefragmenteerd, reductionistisch paradigma fragmenteert meer dan de werkelijkheid alleen. Want door een klasse van reductionistische deskundigen in het leven te roepen, onderdrukt het ook de diverse, levende kennissystemen die we nodig hebben om het gebroken voedselsysteem opnieuw vorm te geven. De beweging Diverse Women for Diversity en Navdanya s Mahila Anna Swaraj het vrouwen-programma voor voedselsoevereiniteit leggen de veiligheid, zekerheid en soevereiniteit van voedsel weer in handen van vrouwen. De voedselproducten die vrouwen bewerken zijn niet alleen uniek vanwege hun behoedzame verwerkingsmethoden en lage co 2 -voetafdruk, maar ook vanwege hun authentieke en kenmerkende smaak. Deze producten bieden we via onze verkooppunten rechtstreeks aan de consument aan. Ambachtelijke voedsel schept werkgelegenheid en is een gezond alternatief voor industrieel junkfood. De who suggereerde trouwens onlangs nog dat er een gezondheidsbelasting zou moeten worden geheven op de junkfoodindustrie. Ons werk bij Navdanya laat zien dat we eerst vrede moeten sluiten met de planeet om honger aan te kunnen pakken. Dus kweken we bij Navdanya geen verkoopproducten; we kweken een Aarde gemeenschap in geest en op het land. We voeden de bodemorganismen en zij voeden ons. We kweken diversiteit. En daarmee leggen we de basis voor meer diversiteit en dus voor een goede balans tussen plagen en hun natuurlijke vijanden, zodat plagen beter in toom worden gehouden en wij geen gif hoeven te sproeien. 160
15 We kweken organisch materiaal en voeren dat zoveel mogelijk terug aan de bodem. Organisch materiaal in de bodem is een belangrijk alternatief voor grootschalige en vervuilende gebruik van kunstmest en stuwdammen voor irrigatie. Biodiverse systemen verhogen de veerkracht in een tijd van klimaatchaos. Hoe biodiverser een systeem, hoe beter het in staat is voedingsstoffen en gezondheid voor eters en rijkdom voor boeren te generen. De afgelopen dertig jaar heb ik Navdanya opgebouwd teneinde een voedsel- en landbouwsysteem in het leven te roepen dat in harmonie is met de Aarde. Een geweldloze landbouw die soorten beschermt, helpt ook om meer voedsel te verbouwen. Ook brengt die landbouw beter voedsel voort, wat in een klap een einde maakt aan de oorlog tegen onze lichamen, die tot obesitas, diabetes, hoge bloeddruk en kanker heeft geleid. Dezelfde technologische en economische systemen die de Aarde geweld aan doen, doen ook de rechten van gemeenschappen op hun natuurlijke hulpbronnen geweld aan. En zodra land, biodiversiteit en water geprivatiseerd en tot verhandelbare artikelen worden gereduceerd, doet dat niet alleen de rechten van de natuur geweld aan, maar ook die van gemeenschappen. In het reine komen met de Aarde begint met een paradigmaverschuiving van het mechanistische concept van de Aarde als dode materie naar de Aarde als Gaia, een levende planeet, onze moeder. *** De industriële landbouw en industriële voedselsystemen hebben ons een drievoudige crisis bezorgd: een stervende planeet, dode burgers en met schulden overladen boeren. Ecologische en rechtvaardige alternatieven zijn daardoor een onontkoombare noodzaak geworden. Zadenvrijheid en voedselvrijheid zijn de pijlers onder de voedseldemocratie. Voedseldemocratie is het recht van boeren om zaden te bewaren, uit te wisselen en gifvrije agro-ecologie te bedrijven. Voedseldemocratie behelst het recht van boeren om op basis van gediversifieerde en eerlijke markten diversiteit te kweken en uit te wisselen. Voedseldemocratie behelst het recht van alle burgers op toegang tot goed, gezond, veilig, betaalbaar, op de plaatselijke cultuur afgestemd en duurzaam geproduceerd voedsel. Voedseldemocratie behelst het recht te weten wat er in ons voedsel zit. Overal komen alternatieven tot bloei die op voedseldemocratie zijn gebaseerd. 161
16 Maar een industrie die gewend is geraakt om tegen elke prijs winst te genereren, zal haar best doen om het opbloeien van deze alternatieven te blokkeren. Pseudoveiligheidswetten, fascistische zadenwetten en neoliberaal marktbeleid dwarsbomen de alternatieven voor een model dat in een diepe crisis verkeert. Dit moment vraagt om een Satyagraha, om een strijd voor waarheid. Laten we zelf de verandering zijn die we in de wereld willen zien, en laten we bijdragen aan de ommezwaai van een vergiftigd voedselsysteem naar een levend voedselsysteem. Geenenkele boer zou ooit zelfmoord hoeven te plegen, geenenkel kind zou ooit van de honger om hoeven te komen en niemand zou ooit ziek hoeven te worden van ons voedsel. De Aarde, en de mens als haar medeschepper, kan voor iedereen eten in overvloed voortbrengen. Laten we onze creatieve energie bundelen om een toekomst voor ons voedsel te ontwerpen, die de planeet beschermt door met Moeder Aarde samen te werken aan de bescherming van onze bodem, onze zaden en onze biodiversiteit, in plaats van haar met de vernietigingswapens van de geglobaliseerde landbouw de oorlog te verklaren. Wanneer we hand in hand met de wetten van de natuur werken, dan schuilt in ieder van ons het zaadje om het potentieel tot wasdom te brengen om ieder van ons tot en met het laatste kind, de laatste vrouw, de laatste boer en het laatste levende wezen goed en overvloedig te eten te geven. Wanneer we ons in harmonie verenigen, kunnen we het paradijs op Aarde kweken. 162
17 Bestel hier het hele boek Wie de Wereld nu echt voedt
Wie de wereld nu echt voedt. 8 inzichten Vandana Shiva
Wie de wereld nu echt voedt 8 inzichten Vandana Shiva Teksten alle teksten komen uit de inleiding van Wie de wereld nu echt voedt Vandana Shiva ISBN 978-90-6224-018-0 2016 Uitgeverij Jan van Arkel Niets
Nadere informatieUNITING THE ORGANIC WORLD
International Federation of Organic Agriculture Movements Principles of Organic Agriculture 1 Beginselen van de Biologische Landbouw De Beginselen vormen de wortels, waaruit de biologische landbouw groeit
Nadere informatieParadoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit
DAAR PLUKKEN DE BOEREN DE VRUCHTEN VAN HET SUCCES VAN GRUPO HUALTACO Groenten en fruit zijn niet alleen gezond voor ons lichaam, maar ook voor de wereldeconomie. De groente- en fruitsector is een van de
Nadere informatie1. GEEN ARMOEDE 2. GEEN HONGER. Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal. Honger beëindigen, betere voeding en duurzame landbouw promoten
1. GEEN ARMOEDE Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal Ondanks de halvering van de extreme armoede in de wereld tijdens de afgelopen decennia, leeft nog steeds 1,3 miljard mensen in extreme armoede.
Nadere informatieWaarom een ZadenBib?
Waarom een ZadenBib? Wat is een ZadenBib? Bibliotheek Zelf geoogste zaden binnenbrengen en/of meenemen. eetbare planten, medicinale planten, sierplanten, bloemen, vergeten groenten, kruiden, Toegankelijk
Nadere informatieHoog tijd voor een écht duurzame landbouw
nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw een visie over de hervormingen in de landbouw Oktober 2013 nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Inleiding Landbouwbeleid heeft grote invloed op
Nadere informatieNATUUR EN BIODIVERSITEIT
NATUUR EN BIODIVERSITEIT Wat hebt u eraan? Biodiversiteit is de verscheidenheid van leven op onze planeet. Het is het fundament van ons welzijn en de economie. We zijn van de natuur afhankelijk voor ons
Nadere informatieNL In verscheidenheid verenigd NL B8-1042/3. Amendement
3.10.2016 B8-1042/3 3 Overweging C bis (nieuw) C bis. overwegende dat vrijhandelsovereenkomsten de soevereiniteit van landen ondermijnen, waaronder voedselsoevereiniteit, en lokale landbouwers uitsluiten
Nadere informatieBio. (s)maakt het verschil
Bio (s)maakt het verschil Weet u niet precies hoe kwalitatieve voeding te kiezen? Of hoe u ervan te verzekeren dat u en uw kinderen gezond én lekker eten? Vraagt u zich soms ook af of het bio-label wel
Nadere informatieDe meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden.
De acht drempels van David Christian. De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden. De Big Bang. De sterren lichten op. Nieuwe chemische
Nadere informatieVoedselvoorziening in het tijdperk van verstedelijking
Voedselvoorziening in het tijdperk van verstedelijking Prof.dr.ir. Han Wiskerke Wageningen Universiteit Leerstoelgroep Rurale Sociologie http://www.rso.wur.nl/uk/ http://ruralsociologywageningen.wordpress.com/
Nadere informatieStellingen over de uitdagingen voor de boeren in de Cordillera
Stellingen over de uitdagingen voor de boeren in de Cordillera MIJNBOUW AKKOORD OF NIET AKKOORD? STELLING 1 Bodemrijkdommen moeten ingezet worden voor de ontwikkeling van het land De overheid in de Cordillera:
Nadere informatieBoeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO
Boeren hebben een oplossing! Meerjarenplan 2020 van ZLTO Boerenkracht & financiering KLIMAAT VOEDSELZEKERHEID & GEZONDHEID VITAAL PLATTELAND Innovatie, data & kennis ZLTO (Zuidelijke Land- en Tuinbouw
Nadere informatieEerste verjaardag Stichting WATER
1 November 2008 Tweede nieuwsbrief Eerste verjaardag Stichting WATER Een jaar geleden zaten een tweetal leden van onze vriendengroep bij de notaris en de oprichting van de Stichting WATER werd een feit.
Nadere informatieNL In verscheidenheid verenigd NL B8-0360/1. Amendement. Paolo De Castro, Ulrike Rodust, Isabelle Thomas namens de S&D-Fractie
27.4.2015 B8-0360/1 1 Overweging C bis (nieuw) C bis. overwegende dat de thema's van de expo 2015 in Milaan hoofdzakelijk betrekking hebben op voedsel, met inbegrip van visserij, een thema dat net als
Nadere informatieWie de wereld nu echt voedt
Vandana Shiva 1 Wie de wereld nu echt voedt Uitgeverij Jan van Arkel Inhoud Inleiding 7 1 De agro-ecologie voedt de wereld, niet een gewelddadig paradigma 22 2 De levende bodem voedt de wereld, niet chemische
Nadere informatieDe rol van burgercollectieven of commons
De rol van burgercollectieven of commons De neoliberale periode: vanaf de jaren 1980 Wat als overheid én markt ons in de steek laat, juist daar waar het op aan komt? Wat als overheid én markt ons in de
Nadere informatieBiobedrijfsnetwerken Onderzoeksstrategie voor biologische landbouw en voeding Vlaanderen
Biobedrijfsnetwerken Onderzoeksstrategie voor biologische landbouw en voeding Vlaanderen 2013-2017 4 december 2014, studienamiddag Biolandbouw en voeding: een uitdaging voor elke onderzoeker! Gent Visie
Nadere informatieSTADSLANDBOUW VANUIT STEDENBOUWKUNDIG PERSPECTIEF debatavond 06.11.13
STADSLANDBOUW VANUIT STEDENBOUWKUNDIG PERSPECTIEF debatavond 06.11.13 BELANG VAN LANDBOUW IN VERSTEDELIJKTE RUIMTE BEDREIGINGEN KANSEN VORMEN STADSLANDBOUW AANBEVELINGEN VOORBEELD EETBAAR ROTTERDAM VOORBEELD
Nadere informatie4,3. Werkstuk door een scholier 2417 woorden 3 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde. 1. Wat zijn de kenmerken van onderontwikkeling?
Werkstuk door een scholier 2417 woorden 3 november 2004 4,3 19 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde 1. Wat zijn de kenmerken van onderontwikkeling? Vaak hebben mensen in een onderontwikkeld land ( of ontwikkelingslanden/de
Nadere informatiePubliekssamenvatting nota Duurzaam voedsel, 25 september 2009, ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
Publiekssamenvatting nota Duurzaam voedsel 25 september 2009 Populaire versie van de nota Duurzaam voedsel van het ministerie van LNV. Het verduurzamen van consumptie en productie van voedsel lukt alleen
Nadere informatieMeer met minder. Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel. Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI. 6 juni 2012
Meer met minder Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI 6 juni 2012 Inhoud presentatie Mondiale trends die van invloed zijn op toekomstige watervraag Nationale
Nadere informatieVoedsel en vertering. vwo 5-6
Voedsel en vertering vwo 5-6 Kunnen wij eigenlijk zonder micro-organismen leven? Bij onze spijsvertering, voedselproductie en voedselkweek spelen microben een belangrijke rol. Microben in onze darmen helpen
Nadere informatieWe gaan nu eens op dezelfde manier naar voedsel telen en kopen kijken als naar een verkeerslicht.
Betaalbaar en gezond Goedkope groenten aangeboden in de supermarkten vinden wij meestal betaalbaar. Maar zijn die goedkope groenten ook allemaal even gezond? Bevatten ze de essentiële vitaminen die we
Nadere informatieEen visie op de toekomstige landbouw in Nederland
Een visie op de toekomstige landbouw in Nederland Jan Willem Erisman ALV Markdal, Galder, 24 september 2018 Inhoud Introductie Louis Bolk Instituut Achtergronden huidige landbouw De visie van de minister
Nadere informatieWelke richting volg je? In welke mate ga je akkoord met volgende stellingen?
Groepsnummer: Nummer respondent: Beste leerling, Hieronder vind je een aantal vragen. Lees de opdrachten aandachtig en probeer zo nauwkeurig mogelijk te antwoorden. Laat geen vragen open. Als je iets niet
Nadere informatieBoodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010
Boodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010 Belgisch voorzitterschap van de Europese Unie: Conferentie over Biodiversiteit in een veranderende wereld 8-9 september 2010 Internationaal Conventiecentrum
Nadere informatieDE HERVORMING VAN HET EUROPESE LANDBOUWBELEID. n u n o o i.
DE HERVORMING VAN HET EUROPESE LANDBOUWBELEID of n u n o o i t www.greens-efa.eu Een groen GLB 1 Het GLB moet gewasrotatie stimuleren in plaats van monoculturen verder te bevorderen. Het GLB (Gemeenschappelijk
Nadere informatieMondiaal basisinkomen als motor van Transitie
Nedworc, Utrecht 08-01-2019 Mondiaal basisinkomen als motor van Transitie Dirk Barrez Meer info artikel over mondiaal basinkomen artikel over transitie = inleiding transitie boek PALA.be - onze globaliserende
Nadere informatieKeuzeopdracht ANW Hoofdstuk 6
Keuzeopdracht ANW Hoofdstuk 6 Keuzeopdracht door een scholier 1515 woorden 10 juni 2004 5,5 13 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar ANW Hoofdstuk 6: Over bevolking 1. Een rekenmodel voor bevolkingsgroei
Nadere informatieupspiral randerij -
meer nieuwe banen voor uw regio (100 den) meer grondstoffen meer biodiversiteit meer klimaatcontrole meer vruchtbare bodem meer schone lucht meer schoon water meer veerkracht meer gezondheid meer plezier
Nadere informatieWie de wereld nu echt voedt
Vandana Shiva 1 Wie de wereld nu echt voedt Uitgeverij Jan van Arkel Inhoud Inleiding 7 1 De agro-ecologie voedt de wereld, niet een gewelddadig paradigma 22 2 De levende bodem voedt de wereld, niet chemische
Nadere informatieBelang maar ook bedreiging van de diversiteit aan rassen en gewassen. De noodzaak van Agrobiodiversiteit. Michel Haring Hoogleraar Plantenfysiologie
Een deel van de biodiversiteit van de Aardappel Belang maar ook bedreiging van de diversiteit aan rassen en gewassen De noodzaak van Agrobiodiversiteit Michel Haring Hoogleraar Plantenfysiologie Agro-biodiversiteit:
Nadere informatieINDONESIË. Sociaaleconomische positie en ontwikkelingen
INDONESIË Sociaaleconomische positie en ontwikkelingen Structuur [1/2] De kandidaat kan gebiedskenmerken van een ontwikkelingsland beschrijven en analyseren. Het betreft: a. sociaal-geografische en fysisch-geografische
Nadere informatiePARITAIRE PARLEMENTAIRE VERGADERING ACS-EU
PARITAIRE PARLEMENTAIRE VERGADERING ACS-EU Commissie economische ontwikkeling, financiën en handel 14.2.2008 APP100.205/AM1-37 AMENDEMENTEN 1-37 Ontwerpverslag (APP100.205/A) Alain Hutchinson en Mohamed
Nadere informatieDe antwoorden van het antiglobalisme
Dirk Barrez A 350862 De antwoorden van het antiglobalisme Van Seattle tot Porto Alegre GLOBE II.II.II METS & SCHILT INHOUD Voorwoord - Anders en beter 13 Inleiding - Porto Alegre, een haven van blijheid
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Gentech maïs tweede kamer is tegen, Europese Commissie is voor In het verleden stemde de Nederlandse regering altijd voor toelating van gentech in de EU, maar het tij lijkt te keren. Afgelopen week heeft
Nadere informatieWereldvoedselvoorziening en mondiale voedselzekerheid als uitdaging
Wereldvoedselvoorziening en mondiale voedselzekerheid als uitdaging Prof. Dr Ir Rudy Rabbinge Universiteitshoogleraar Duurzame Ontwikkeling & Voedselzekerheid, Wageningen UR Debatreeks De toekomst van
Nadere informatieDuurzame wereldvoedselvoorziening. hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen?
Duurzame wereldvoedselvoorziening hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen? Even voorstellen: Ruben Bringsken Ondernemer in Food en ICT (focus op duurzame oplossingen) Eigenaar/participatie
Nadere informatieDe Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie
De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie Feike Sijbesma, CEO Royal DSM In de loop der tijd is het effect van bedrijven op de maatschappij enorm veranderd. Vijftig tot honderd
Nadere informatieSAMENVATTING. Mondiale opgaven
SAMENVATTING Voedsel is voor Nederlandse consumenten in overvloed beschikbaar en dankzij historisch lage prijzen meer dan ooit betaalbaar. De Nederlandse agrifoodsector omvat bekende internationale bedrijven
Nadere informatieSluit je aan bij GROW, genoeg te eten heeft..
Sluit je aan bij GROW, de campagne voor een wereld waarin iedereen genoeg te eten heeft.. In 2050 zijn we met 9 miljard mensen op deze planeet. Om straks al die monden te kunnen voeden, moeten we samen
Nadere informatieVisie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector. Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans
Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans Introductie Mark Heijmans LTO Nederland Vereniging met 60.000 agrarisch
Nadere informatieeel multifunctionele bedrijven verkopen hun
Vers voedsel Als je tussenhandel kunt voorkomen, blijft er meer voor de boer over. Dat is een argument voor korte ketens. Die vormen ook een antwoord op de toenemende vraag naar vers en ambachtelijke
Nadere informatieSamenvatting Economie H 6
Samenvatting Economie H 6 Samenvatting door een scholier 977 woorden 10 mei 2002 5,8 40 keer beoordeeld Vak Economie Hfst. 6 6.1 - Ideaaltypische omschrijving: omschrijving van het volmaakte model * Vrije
Nadere informatieWat is natuurinclusieve landbouw?
Wat is natuurinclusieve landbouw? Jan Willem Erisman 's-hertogenbosch, 3 april 2018 Louis Bolk instituut Natuurinclusief: denken, ontwerpen en doen J.P. Thysse Waar wij wonen RV www.louisbolk.org Consumentenprijs
Nadere informatieIn een notendop. 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen. Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is
1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen In een notendop Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is Een netwerk van lokale boeren en andere betrokken partners Een aanspreekpunt voor Stadslandbouw
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Lente, de eetbare tuin en permacultuur, onze toekomst Ik voel het als ik buiten loop, het wordt warmer, het wordt lente. Ik zie de eerste knoppen in de planten in de tuin en zie de knoflook en ui, die
Nadere informatieEEN DUIM VOOR DELEN. ik deel INFOFICHE. daar wordt iedereen beter van
daar wordt iedereen beter van EEN DUIM VOOR DELEN INFOFICHE 1 1.1 DEFINITIE Delen is een vorm van consuminderen (minder verbruiken) en consumanderen (anders verbruiken). Bij delen ligt het accent op gebruiken
Nadere informatieRapport enquête en workshop (Bio Vak Zwolle 2012) Locale rassen; het juiste ras locatie teler concept Bertus Buizer & Kitty de Jager, december 2012
Rapport enquête en workshop (Bio Vak Zwolle 2012) Locale rassen; het juiste ras locatie teler concept Bertus Buizer & Kitty de Jager, december 2012 Inleiding: De veredeling van gewassen heeft onder andere
Nadere informatieOpstel door B woorden 6 maart keer beoordeeld. Inleiding. Wat is biotechnologie?
Opstel door B. 1149 woorden 6 maart 2013 8 2 keer beoordeeld Vak Methode ANW ANW Actief Inleiding Wat is biotechnologie? Het begrip biotechnologie omvat alle methodes waarbij organismen gebruikt worden
Nadere informatieik deel daar wordt iedereen beter van eten
daar wordt iedereen beter van eten 1 Achtergrond 2 Onderzoek en Reflectie 3 Acties 4 Activiteiten in het Schooljaar ikdeel.be Een project van Met de steun van De Vlaamse overheid kan niet verantwoordelijk
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 5. Inhoud
Inhoud Voorwoord 5 1 Handel in duurzame producten 11 1.1 Duurzame of traditionele productie? 11 1.2 Logo s en keurmerken 13 1.3 Kosten van duurzame teelt 18 1.4 Relatie prijs - kwaliteit - afzet 19 1.5
Nadere informatiesamen werken aan een lokale voedselstrategie
samen werken aan een lokale voedselstrategie Waarom een voedselstrategie? Voedsel neemt een centrale plaats in binnen onze samenleving. Steeds meer mensen willen na jaren van vervreemding opnieuw bewust
Nadere informatieKlimaatverandering en onze voedselzekerheid
Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen
Nadere informatie7 e biologische diversiteit een moeilijk te vrijwaren rijkdom
D 7 e biologische diversiteit een moeilijk te vrijwaren rijkdom In Ukkel Onze Gemeente Ukkel maakt deel uit van de groenste gemeenten van Brussel. In een Ukkelse straat of in het Zoniënwoud kan u soms
Nadere informatieCrises en kansen: van klimaatverandering tot circulaire economie
Crises en kansen: van klimaatverandering tot circulaire economie Inhoud Inleiding Uit de interviews / circulaire economie Afronding Overzicht jaren met hoogst gemeten temperatuur Wereldgemiddelde oppervlaktetemperatuursverandering
Nadere informatieDeltaplan Agro-Ecologie
Deltaplan Agro-Ecologie Dr. Ir. Henk Tennekes Drs. Claudia Külling Dr. Henk Tennekes, ETS Drs. Claudia Külling, Servaplant Dr. Ir. H. A. Tennekes, E Waarom een Deltaplan Agro-Ecologie? Grondlegger van
Nadere informatieOp weg naar Duurzaam Breda!
Een initiatief van betrokken burgers Op weg naar Duurzaam Breda! De belangrijkste uitdaging voor de samenleving is weer binnen de draagkracht van de aarde te gaan leven. We leven al lang niet meer van
Nadere informatieBoeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO
Boeren hebben een oplossing! Meerjarenplan 2020 van ZLTO Wij zijn een vereniging van 15.000 boeren en tuinders in Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Gelderland. Wij staan voor de continuïteit van de land-
Nadere informatieSustainable development goals
Sustainable development goals The road to dignity by 2030 Ending Poverty, Transforming all Lives and Protecting the Planet = De weg naar waardigheid, Armoede beëindigen, alle levens veranderen en de aarde
Nadere informatieEcosysteem voedselrelaties
Ecosysteem ecologie Ecosysteem voedselrelaties Oceanen: voedselweb + energiestromen Ga naar Mypip.nl en open de oefening 3 voedselketen - voedselweb Doe de oefening en maak vervolgens de aangeleverde vragen.
Nadere informatiePLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA
PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA 0 Lesschema 1 WAT IS PLANTAGELANDBOUW? 1.1 Bestudeer de afbeeldingen en satellietbeelden van plantages 1.2 Input, proces en output 2 WAAR DOET MEN AAN PLANTAGELANDBOUW?
Nadere informatieZuid Afrika gaat dezelfde weg op als VS
Home (/plus) Correspondent 'Suiker' (http://www.standaard.be/plus/tag/suiker) INTERVIEW DAVID SANDERS PROFESSOR VOLKSGEZONDHEID IN ZUID AFRIKA Zuid Afrika gaat dezelfde weg op als VS 07 JULI 2015 loa Professor
Nadere informatieWat is biodiversiteit? Hoeveel biodiversiteit is er (wereldwijd en
Biodiversiteit Cursus Natuur-in-zicht 1 Inhoud Wat is biodiversiteit? Hoeveel biodiversiteit is er (wereldwijd en bij ons)? Waar komt die biodiversiteit vandaan? Waarom is biodiversiteit belangrijk? Hoe
Nadere informatieDe noodzaak van een radicale ommekeer in landbouw en veeteelt
De noodzaak van een radicale ommekeer in landbouw en veeteelt Dr. Sicco Mansholt had als minister van Landbouw na de Tweede Wereldoorlog de opdracht om de hongerige magen van de Nederlanders te voeden
Nadere informatieToespraak van staatssecretaris Dijksma bij het Groentecongres
Toespraak van staatssecretaris Dijksma bij het Groentecongres Toespraak 26-03-2015 Toespraak van de staatssecretaris Dijksma (EZ) bij het Groentecongres op 26 maart 2015 in het World Trade Centrum in Rotterdam.
Nadere informatieDuurzame voedselproductie en voedselzekerheid de onvolmaakte waarheid
Duurzame voedselproductie en voedselzekerheid de onvolmaakte waarheid Vlaanderen en de wereld Wannes Keulemans en Tessa Avermaete Metaforum-werkgroep Voedselproductie Inagro 26 februari februari 2018 1.
Nadere informatieMANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND
MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,
Nadere informatieDuurzame voedselproductie en voedselzekerheid, de onvolmaakte waarheid
Duurzame voedselproductie en voedselzekerheid, de onvolmaakte waarheid Phytofar 30 mei 2017 Wannes Keulemans Tessa Avermaete Metaforum-werkgroep Voedselproductie Structuur presentatie 1. Inleiding: voedselzekerheid
Nadere informatieHet Regenwoud in Amazonië
Het Regenwoud in Amazonië A. Situering B. Klimaat en vegetatie Warm en altijd nat. Tropisch regenwoud 1. Kenmerken van het tropisch woud Woudreuzen: 40 m hoog en kunnen vrij van de zon en lucht genieten.
Nadere informatieMeerwaarde(n) Voorwaarde(n) De visie van ZLTO op de ontwikkeling van de groene sector tot 2020
Meerwaarde(n) Voorwaarde(n) De visie van ZLTO op de ontwikkeling van de groene sector tot 2020 Onze ambitie ZLTO wil toonaangevend zijn in het creëren én realiseren van het perspectief van ondernemers
Nadere informatieKeurmerk: Duurzame school
Keurmerk: Duurzame school Doorlopende leerlijn voor duurzame ontwikkeling van basisonderwijs (PO) t/m voortgezet onderwijs (VO) PO-1 Kennis en inzicht (weten) Vaardigheden (kunnen) Houding (willen) Begrippen
Nadere informatieDe Dans van Seksualiteit en Spiritualiteit Johan Muijtjens M.Sc. 1
De Dans van Seksualiteit en Spiritualiteit De Dans van Seksualiteit en Spiritualiteit Johan Muijtjens M.Sc. 1 Twee-Eenheid In de dans van twee personen ontwikkelt zich een twee-eenheid eenheid: er zijn
Nadere informatieDuurzaam tuinieren. door Lodewijk Hoekstra
Duurzaam tuinieren door Lodewijk Hoekstra Lodewijk Hoekstra Groen in de genen Eigen Huis & Tuin Het roer moet om Behoefte aan kennis Green-Kids NL Greenlabel Groene Handen Trends Mens staat ver van de
Nadere informatieStikstofproblematiek: kader voor duurzame voedselproductie
Stikstofproblematiek: kader voor duurzame voedselproductie Jan Willem Erisman Arnhem, 24 januari 2018 Louis Bolk (1866-1930) Hoe ruimer zou onze opvatting van het leven zijn, indien het ons gegeven was
Nadere informatieklimaatverandering en voedsel
klimaatverandering en voedsel Parijs; wat is er afgesproken en gaat het lukken? Wat betekent dit voor landbouw en voeding? Energie transitie als voorbeeld voor producent en consument Duurzaamheid als paradigma.
Nadere informatieServing. the. One. who. serves
Serving the One who serves UITDAGING Afrika telt naar schatting 50 miljoen boerengezinnen die lijden aan ondervoeding. Deze kleinschalige boeren zouden de oplossing kunnen zijn voor het wereldvoedselprobleem.
Nadere informatieWat is je leeftijd (bv. 17)? Typ leeftijd over (enkel cijfers) jaar. In welke mate ga je akkoord met volgende stellingen?
Groepsnummer: Nummer respondent: Beste leerling, Hieronder vind je een aantal vragen. Lees de opdrachten aandachtig en probeer zo nauwkeurig mogelijk te antwoorden. Laat geen vragen open. Als je iets niet
Nadere informatieLAAT DE WIND WAAIEN
LAAT DE WIND WAAIEN 2019 zal worden herinnerd als het jaar waarin iets veranderde, toen kinderen staakten om volwassenen te vragen actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Geïnspireerd
Nadere informatieMIRARI Van kritiek naar dialoog.
MIRARI Van kritiek naar dialoog. Door Tomas Serrien Verwondering is het begin van alle wijsheid. (Aristoteles) Mirari - 1 HET WAT en HET WAAROM: Het grondidee van Mirari. Het is tijd voor een filosofisch
Nadere informatieWat weet jij over biologisch en over de bodem?
Met leuke vragen, opdrachten en experimenten voor thuis! Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Biologisch, lekker natuurlijk! Heb je er wel eens over nagedacht dat alles wat je eet, van een plant
Nadere informatieDe filosofie van het voeren
Terug naar Voorwoord Terug naar Inhoudsopgave Verder naar volgende hoofdstuk De filosofie van het voeren Inhoudsopgave van dit hoofdstuk: Het algehele beeld Hoe voeding in de Natuur er uit zou zien...
Nadere informatiePeople Product Packaging
Duurzaamheid 2016 Voorwoord Als Nederlands leidende producent van bed- en badtextiel staat Beddinghouse op dit moment voor een uitdaging. De waarden die we hanteren voor onze producten kwaliteit, comfort
Nadere informatieNaam: INDIA EN ARMOEDE
Naam: INDIA EN ARMOEDE In India is het verschil tussen arme en rijke mensen erg groot. Een klein deel van de Indiërs is heel rijk. Maar de meeste mensen zijn er erg arm. Ze werken hard voor weinig geld
Nadere informatieDe Grondwet van de Blauwe Planeet Aarde
Wij, De Zielen van Alle Wezens die met Blauwe Planeet Aarde verbonden zijn verklaren bij deze: De Grondwet van de Blauwe Planeet Aarde Eén Natie Eén Planeet Eén Ras 1/13 Grondwet De Earth Council is in
Nadere informatieOver de. Bernard van Leer Foundation
Over de Bernard van Leer Foundation Wie wij zijn De Bernard van Leer Foundation gelooft dat het realiseren van een sterke start voor alle jonge kinderen niet alleen goed is om te doen vanuit moreel perspectief,
Nadere informatieCOMPENDIUM VAN DE SOCIALE LEER VAN DE KERK
COMPENDIUM VAN DE SOCIALE LEER VAN DE KERK INHOUDSTAFEL INLEIDING Een integraal en solidair humanisme a) Bij het aanbreken van het derde millennium 1 b) De betekenis van dit document 3 c) Ten dienste van
Nadere informatieVoedsel en vertering. havo 5
Voedsel en vertering havo 5 Bij onze spijsvertering, voedselproductie en voedselkweek spelen microben een belangrijke rol. Microben in onze darmen helpen met het verteren van voedsel. Veel van ons eten
Nadere informatieInhoudsopgave. Oorsprong. Maatschappij. Verbinden The WE-conomy 13. Het begint met een boom 4. Toekomstige generaties 14 Pioniers in technologie 5
Wij Inhoudsopgave Oorsprong Maatschappij Het begint met een boom 4 Toekomstige generaties 14 Pioniers in technologie 5 Pioniers wereldwijd 6 Onze bijdrage 12 Verbinden The WE-conomy 13 Nerven 10 Netwerken
Nadere informatieGids voor werknemers. Rexel, Building the future together
Gids voor werknemers Rexel, Building the future together Editorial Beste collega s, De wereld om ons heen verandert snel en biedt ons nieuwe uitdagingen en kansen. Aan ons de taak om effectievere oplossingen
Nadere informatieWijsheid (343, 369,374, 395, 400, 446) 343. Het Licht in de mens
Wijsheid (343, 369,374, 395, 400, 446) 343. Het Licht in de mens 16-02-2014 Het thema van vandaag is Wijsheid Hoe we wijs kunnen handelen heb ik verstopt in de volgende preek Elk mens heeft een Licht in
Nadere informatievruchtbare bodem the soil initiative
vruchtbare bodem the soil initiative Frank Brinkman - Bakker Barendrecht Werken aan bodemkwaliteit is essentieel voor de smaak en vooral de houdbaarheid van onze mango s uit Mali Maria Oliveira - Van Oers
Nadere informatieGedragscode Coöperatieve Zuivelfabriek Rouveen u.a.
Gedragscode Coöperatieve Zuivelfabriek Rouveen u.a. 2017 Inhoudsopgave Gedragscode Waarom een gedragscode? 3 Voor wie geldt de gedragscode? 3 Openbaarheid gedragscode 3 Onze mensen, klanten en planeet
Nadere informatie4. Wat zijn de rechten en plichten van een asielzoeker in België?
4. Wat zijn de rechten en plichten van een asielzoeker in België? Sinds 12 januari 2007 is in België de 'opvangwet' van kracht. Dit is een bundel van bepalingen die de asielopvang regelen. De opvangwet
Nadere informatieJongerenkerk Venlo Overweging 20 september Hub van den Bosch
Overweging 20 september 2015 In had vanmorgen Marianne Thieme of Jesse Klaver kunnen uitnodigen om hier te staan. Daar waar veel van hun collega s het over inkomensplaatsjes hadden, over economie, over
Nadere informatieDe bodem draagt de bio-economie
De bodem draagt de bio-economie Bio-economie gaat over het geheel aan producten uit biomassa: voedsel, veevoer, energie, materialen, chemicalien, etc. 1 Hoeveel biomassa kan de wereld produceren? Voldoende
Nadere informatieWe create chemistry. Onze bedrijfsstrategie
We create chemistry Onze bedrijfsstrategie Het verhaal van BASF Al vanaf onze oprichting in 1865 richten wij ons op de evoluerende wereld om ons heen. Wanneer we kijken naar hoe we als bedrijf willen bijdragen
Nadere informatieNL In verscheidenheid verenigd NL B8-0360/29. Amendement. Marco Zullo, Eleonora Evi, Marco Valli, Rosa D Amato namens de EFDD-Fractie
27.4.2015 B8-0360/29 29 Overweging B B. overwegende dat het thema van de wereldtentoonstelling 2015 in Milaan de mogelijkheid biedt om na te denken en te debatteren over diverse manieren om te proberen
Nadere informatie1. Wanneer kan je een octrooi (=patent) nemen op een planteigenschap die voordien nog niet gekend was in de landbouw?
Q&A Octrooien op planteigenschappen 1. Wanneer kan je een octrooi (=patent) nemen op een planteigenschap die voordien nog niet gekend was in de landbouw? Als het Europees Octrooi Bureau een patent verleent,
Nadere informatie