Jaarverslag Hanzehogeschool Groningen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Jaarverslag 2007. Hanzehogeschool Groningen"

Transcriptie

1 Jaarverslag 2007 Hanzehogeschool Groningen

2 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE ALGEMEEN...2 Voorwoord van het College van Bestuur...2 Bericht van de Raad van Toezicht...4 Kerngegevens...6 De Hanzehogeschool Groningen...10 Strategisch beleid...14 Deugdelijk bestuur en risicomanagement ONDERWIJS...19 Resultaten...19 Ontwikkeling onderwijsaanbod...24 Onderwijsvernieuwing...25 ICT en onderwijs...27 Kwaliteitszorg...28 Samenwerking STUDENTEN...33 Instroom...33 Diversiteit...34 Aansluiting...35 Leven lang leren...38 Talentvolle studenten KENNISINSTELLING...40 Kenniscentra en lectoraten...40 Contractactiviteiten INTERNATIONALISERING BEDRIJFSVOERING...59 Financieel beleid...59 Informatiesystemen...64 Personeel...65 Huisvesting JAARREKENING...71 grondslagen voor de Jaarrekening...71 Exploitatieoverzicht...75 Kasstroomoverzicht...76 Toelichting op de balans...77 Toelichting op de exploitatierekening...83 Overige bijlagen BIJLAGEN...93 Nevenfuncties leden College van Bestuur...93 Netwerk van strategische partners in het buitenland

3 1. ALGEMEEN VOORWOORD VAN HET COLLEGE VAN BESTUUR In 2007 heeft de Hanzehogeschool Groningen goede voortgang geboekt ten aanzien van de belangrijkste speerpunten in haar strategisch beleidsplan Focus 2010: de ontwikkeling van de hogeschool tot kennisinstelling, en het internationaliseringsbeleid. De ontwikkeling van onderwijs naar kennisinstelling kreeg een breder fundament met de toename van het aantal kenniscentra van drie tot vijf. Een zesde kenniscentrum is in voorbereiding. In elk kenniscentrum werken meerdere schools en lectoraten samen aan multidisciplinair praktijkgericht onderzoek. Partners in de regio zijn hier nauw bij betrokken, onder meer via de kenniskringen rond de lectoraten maar ook als opdrachtgever tot onderzoek. De projecten die lectoren, docentonderzoekers en studenten gezamenlijk in de kenniscentra uitvoeren, stimuleren de verbinding tussen onderwijs en onderzoek waar de hogeschool veel waarde hecht. Aan de ontwikkeling tot kennisinstelling levert ook de positionering van de masters binnen de schools, waartoe in 2007 is besloten, een bijdrage. Binnen de masteropleidingen is praktijkonderzoek een belangrijk onderdeel in het curriculum. Tenslotte legde in 2007 een convenant met de Rijksuniversiteit Groningen een solide basis voor de promotiefaciliteiten van medewerkers van de Hanzehogeschool Groningen. De faciliteiten die de hogeschool haar medewerkers die bij de RUG promoveren biedt, worden door dit convenant tussen beide onderwijsinstellingen uitgebreid tot de mogelijkheid om gedurende vier jaar drie dagen per week aan hun onderzoek te werken. Hiermee kan de Hanzehogeschool Groningen haar talentvolle medewerkers een kans bieden zich verder te ontplooien en wordt tegelijk voldaan aan het beleid om de kwaliteit van personeel in de hogescholen te verhogen door onder meer een toename van het aantal gepromoveerde docenten. In het kader van het tweede strategische speerpunt, internationalisering, breidde de Hanzehogeschool Groningen in 2007 haar activiteiten uit op het gebied van onderwijs, onderzoek en relatienetwerken. Om een internationale studieomgeving te creëren bieden schools elk jaar meer onderdelen van het curriculum in het Engels aan. In 2007 kwamen er zes grote keuzevakken bij met een internationale oriëntatie die als minor open staan voor alle studenten van de hogeschool, waaronder China Studies, European Business, en International Aid Development. Een belangrijke rol speelt het Hanze Institute of Technology in Assen dat in 2008 haar deuren opent, en waarvoor in 2007 de voorbereiding plaats vond. Onder meer wordt hier een Engelstalige bachelor aangeboden, gericht op zeer getalenteerde studenten zowel uit het buitenland als uit Nederland. Het totaal aantal buitenlandse studenten dat in het verslagjaar stond ingeschreven bij de Hanzehogeschool Groningen was 20% hoger dan in 2006, en ook het aantal uitwisselingsstudenten nam toe. De faciliteiten voor het groeiend aantal Duitstalige studenten dat aan de Hanzehogeschool Groningen wil studeren, werden in 2007 ondersteund met een intensieve cursus Nederlands. Op het gebied van ontwikkelingssamenwerking en kennisoverdracht in buitenlandse projecten werden in 2007 nieuwe projecten in gang gezet en bestaande projecten uitgebreid. De aanwezigheid van buitenlandse studenten en docenten is een inspirerend voorbeeld van internationalisering en een uitstekende netwerkmogelijkheid binnen de onderwijsgemeenschap die de Hanzehogeschool Groningen al haar studenten en medewerkers biedt. In 2007 formuleerde de Hanzehogeschool Groningen binnen de hoofdlijnen van het beleid voor talentvolle studenten en docenten een uitgebreid actieprogramma dat in 2008 wordt uitgevoerd. In het hoger beroepsonderwijs moeten studenten weer kunnen uitblinken en moeten ook medewerkers van de hogeschool aan hun bijzondere talenten kunnen werken. Het programma Focus op Ambities zet de medewerkers van de Hanzehogeschool Groningen op het spoor van talentontwikkeling, en is daarnaast gericht op actief en gezond -en met plezier- werken. In

4 namen honderden medewerkers deel aan workshops en bijeenkomsten gericht op deze doelen. Voor studenten is er het programma Stimuleren van Talent dat inhoudt dat de curricula van de opleidingen extra uitdagingen bieden aan studenten die daarvoor in aanmerking komen. Verkorte routes voor vwo ers zijn onderdeel van dit programma, en de mogelijkheid om door te stromen naar masteropleidingen wordt gestimuleerd. De Hanzehogeschool Groningen bood in 2007 haar groeiende aantal studenten en medewerkers ook nieuwe huisvestingsmogelijkheden. Op de Zernike Campus werd aan het eind van het jaar het geavanceerde Sportgebouw in gebruik genomen door het Instituut voor Sportstudies. Het nieuwe onderkomen biedt ook ruimte voor de leerwerkplek De Plint, waar de werknemers van de hogeschool tot tal van sportieve activiteiten uitgenodigd worden. De nieuwe HanzeMediatheek op de Zernike Campus biedt alle studenten van de hogeschool een sterk verbeterde service. Hier kwamen ook ruim 100 extra stiltewerkplekken omdat uit onderzoek onder studenten naar voren was gekomen dat hieraan grote behoefte bestond. Aan de voet van de Toren werd het Atrium gebouwd dat in de herfst van 2007 opende: een lichte en inspirerende ontmoetings- en recreatieruimte voor studenten en medewerkers die ook gebruikt wordt voor hogeschoolbrede evenementen. De goede ontwikkelingen waarover wij in dit jaarverslag 2007 rapporteren zijn alleen mogelijk dankzij de inzet en medewerking van alle medewerkers van Hanzehogeschool Groningen. Wij willen hen van harte danken voor hun bijdrage. Groningen, juni 2008 Namens het College van Bestuur, drs. Henk J. Pijlman, voorzitter 3

5 BERICHT VAN DE RAAD VAN TOEZICHT In 2007 heeft de Raad van Toezicht van de Hanzehogeschool Groningen zeven maal vergaderd. De werkzaamheden van de Raad hadden in de eerste plaats betrekking op zaken als het goedkeuren van de jaarrekening, de (meerjaren)begroting en overige zaken van groot financieel belang, het bespreken van ontwikkelingen bij de schools, de stand van zaken van aanmeldingen, onderwijskwaliteit en accreditaties. Daarnaast heeft de voorzitter van de Raad van Toezicht regelmatig overleg gevoerd met de voorzitter van het College van Bestuur. Het lid van de Raad dat is belast met auditzaken heeft specifiek overleg gevoerd met de controller en de externe accountant. In 2007 benoemde de Raad van Toezicht de heer C. de Ruiter tot lid van het College van Bestuur, op de plaats die vrij kwam door het vertrek van de heer W. Wieling. De heer De Ruiter was directeur bedrijfsvoering van de Inspectie van het Onderwijs en waarnemend Hoofdinspecteur Hoger Onderwijs en werkte daarvoor in diverse functies bij de Universiteit en Hogeschool van Amsterdam. De Raad heeft zich in 2007 laten informeren over de voortgang ten aanzien van de belangrijkste speerpunten in het strategisch beleidsplan Focus 2010: de ontwikkeling van de Hanzehogeschool Groningen tot kennisinstelling, en het internationaliseringsbeleid van de hogeschool. Bij de ontwikkeling tot kennisinstelling ging het om de uitbreiding van het aantal lectoraten, de organisatie van lectoraten en schools binnen de vijf en op termijn zes- kenniscentra van de Hanzehogeschool Groningen, het ontwikkelen van masteropleidingen met een onderzoekscomponent en het scheppen van faciliteiten voor medewerkers van de hogeschool die aan promotieonderzoek werken, met name bij de Rijksuniversiteit Groningen. De hoofdlijnen in de ontwikkeling rond het speerpunt internationalisering uit het strategisch beleidsplan Focus 2010 besprak de Raad, met als kader de in 2006 vastgestelde beleidsnota Verder Kijken waarin het internationaliseringsbeleid voor alle geledingen van de hogeschool voor de komende jaren is uitgewerkt. Bij plannen met grote financiële gevolgen, zoals op het gebied van huisvesting en nieuwbouw, is de Raad van Toezicht betrokken. De mogelijkheden om te komen tot een concentratie van de kunstopleidingen en de keuze voor een daarbij aansluitende huisvesting is een regelmatig terugkerend agendapunt in het overleg met het College van Bestuur van Hanzehogeschool Groningen. De Raad leverde de juryvoorzitter voor de toekenning van de Hanze Innovatieprijs 2007, voor studenten van de Hanzehogeschool Groningen, die uitgereikt wordt bij de opening van het hogeschooljaar, bedoeld voor studenten die effectieve en vernieuwende oplossingen voor het werkveld hebben onderzocht en uitgevoerd. De Raad hecht er veel belang aan dat getalenteerde studenten op deze wijze gestimuleerd worden hun prestaties te tonen. De prijswinnaars in 2007, vier studenten van de Academie voor Architectuur, Bouwkunst en Civiele Techniek, presenteerden een duurzaam bouwontwerp voor een drijvend restaurant Floating self-sufficiency. Dit project betrof de uitwerking van een drijvend restaurant met terras dat zichzelf voorziet van elektrische energie, warmte en gezuiverd water dat veel publiciteit kreeg -ook in de vakbladen in de bouw- en waarmee de Hanzehogeschool Groningen goed voor de dag kon komen. 4

6 De Raad van Toezicht dankt alle medewerkers van de hogeschool die het door hun inzet, motivatie en talenten in 2007 mogelijk maakte dat de Hanzehogeschool Groningen zich verder ontwikkelde op het terrein van onderwijs, onderzoek en ondernemerschap, in de regio Noord-Nederland en Noord-Duitsland en in bredere internationale context. Groningen, juni 2008 Namens de Raad van Toezicht, mr. T. Plas, voorzitter 5

7 KERNGEGEVENS Tabel kerngegevens Hanzehogeschool Groningen Kerngegevens totale hogeschool Studenten: aantallen inschrijvingen instroom afgestudeerden buitenlandse studenten uitwisseling naar Nederland uitwisseling naar buitenland deeltijd en duale trajecten contractonderwijs Medewerkers: aantallen Financiële resultaten: alle bedragen * in aantal in fte baten lasten ] resultaat 2.933]

8 Tabel kerngegevens Hanzehogeschool Groningen Kerngegevens schools 2007 studenten afgestudeerden instromers buitenlandse studenten Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving Academie voor Gezondheidsstudies Academie voor Sociale Studies Academie voor Uitvoerende Kunsten Academie voor Verpleegkunde Instituut voor Bedrijfskunde Instituut voor Communicatie & Media Instituut voor Engineering Instituut voor Facility Management Instituut voor Financieel Economisch Management Instituut voor Informatie- en Communicatie Technologie Instituut voor Life Science & Technology Instituut voor Marketing & Management Instituut voor Rechtenstudies Instituut voor Sportstudies International Business School Pedagogische Academie totaal

9 Overzicht schools en opleidingen Bacheloropleidingen Naam school Academie voor Architectuur, Bouwkunde & Civiele Techniek Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving - Academie Minerva - Academie voor Popcultuur Academie voor Gezondheidsstudies Academie voor Sociale Studies Academie voor Uitvoerende Kunsten - Dansacademie Noord-Nederland - Prins Claus Conservatorium Academie voor Verpleegkunde Instituut voor Bedrijfskunde Instituut voor Communicatie & Media Instituut voor Engineering Instituut voor Facility Management Naam opleiding Bouwkunde Civiele techniek Autonome Beeldende Kunst Docent Beeldende Kunst en Vormgeving Vormgeving Pop (Muziek en Vormgeving) Fysiotherapie Logopedie Medisch Beeldvormende en Radiotherapeutische Technieken Mondzorgkunde Voeding & Diëtetiek Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Sociaal Pedagogische Hulpverlening Toegepaste Psychologie Docent Dans Dans Docent Muziek Muziek Verpleegkunde (HBO-V) Management, Economie en Recht Personeelsmanagement (Personeel & Arbeid) Vastgoed & Makelaardij Communicatie International Communication Communicatiesystemen IDM/Media & Informatiemanagement Elektrotechniek Human Technology Technische Bedrijfskunde Werktuigbouwkunde Facility Management International Facility Management Instituut voor Financieel Economisch Management Accountancy Bedrijfseconomie Financial Services Management Fiscale Economie Instituut voor Informatie- en Communicatietechnologie Instituut voor Life Science & Technology Bedrijfskundige Informatica Informatica Technische Informatica Bio-informatica Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek Chemie Chemische Technologie 8

10 Naam school Instituut voor Marketing & Management Instituut voor Rechtenstudies Instituut voor Sportstudies International Business School Pedagogische Academie Naam opleiding Commerciële Economie Food & Business International Business & Languages Small Business & Retail Management HBO-Rechten Sociaal Juridische Dienstverlening Lerarenopleiding Lichamelijke Opvoeding Sport, Gezondheid en Management International Business and Management Studies Internationale Betriebswirtschaft Lerarenopleiding Basisonderwijs Masteropleidingen en voortgezette opleidingen Advanced Nursing Practice Architectuur Executive Master of Business Administration Master of Business Administration Kunsteducatie MBA in International Business and Management Physician Assistant Real Estate Accounting and Finance (MSc door de Hanzehogeschool Groningen uitgevoerd voor de Open Universiteit) Interactive Media and environments Schilderkunst Theatervormgeving/beeldregie Associate degrees In het studiejaar 2006/2007 is de eerste pilot Associate degree (Ad) van start gegaan (Personeel & Arbeid), en in 2007 volgden drie pilots met nieuwe Associate degrees. In totaal bood de Hanzehogeschool Groningen in 2007 vier Ad-programma s aan: Personeel & Arbeid (Instituut voor Bedrijfskunde) Praktijkondersteuner in de zorg (Academie voor Verpleegkunde) Muziek; dirigent Harmonie, Fanfare en Brassband (Prins Clausconservatorium) Operationeel Sportmanagement (Instituut voor Sportstudies) 9

11 DE HANZEHOGESCHOOL GRONINGEN Missie De Hanzehogeschool Groningen leidt ondernemende, maatschappelijk verantwoordelijke en internationaal georiënteerde professionals op en draagt bij aan de kenniscirculatie in Noord- Nederland. Deze missie komt voort uit de identiteit als brede en diverse hogeschool en maatschappelijke onderneming. De centrale waarden die hierbij horen zijn: Individuele Ontplooiing; Respect en Actieve Tolerantie; Ondernemend, Praktijkgericht en Nuchter; Verantwoordelijk en Duurzaam. Vanuit deze centrale waarden levert de Hanzehogeschool Groningen een bijdrage aan de professionele beroepsbeoefening in de (Noord-)Nederlandse kennissamenleving. De hogeschool doet dat op diverse manieren: door studenten op te leiden tot beroepsbeoefenaars op hbo-niveau; door werkende professionals na- en bijscholing te bieden zodat hun competenties actueel blijven en worden uitgebreid; door werknemers in bedrijven en instellingen die geen hbo-diploma hebben, maar daartoe wel de potentie hebben, op te leiden tot hbo-niveau; door samen met bedrijven en instellingen te werken aan kennistoepassing en innovatie. De Hanzehogeschool Groningen onderscheidt zich van andere hogescholen door de veelkleurigheid en het eigen gezicht van de schools, de sterke nadruk op internationalisering en de directe band met de noordelijke regio. Profiel De Hanzehogeschool Groningen is een internationaal georiënteerd kennisinstituut. De Hanzehogeschool Groningen biedt de individuele student ruime mogelijkheden voor passend voltijd, deeltijd en duaal onderwijs. Voor professionals biedt de hogeschool postinitieel onderwijs en voor bedrijven waardevolle kennis voor kennistoepassing en innovatie. De thuisbasis van de Hanzehogeschool Groningen is studentenstad Groningen. De hogeschool richt zich op de noordelijke regio Groningen, Friesland en Drenthe en, als het zinvol is, ook daarbuiten. Het imago dat de Hanzehogeschool Groningen in het initiële onderwijs uitstraalt is durf. Het internationale karakter van de hogeschool, de breedte en flexibiliteit van het onderwijsaanbod en de ruime keuzemogelijkheden voor de student zijn hier voorbeelden van. Geschiedenis In 1798 werd het eerste instituut opgericht dat een ononderbroken lijn heeft met de huidige Hanzehogeschool Groningen. In januari 1798 gingen de lessen van start in de Oude Kijk in t Jatstraat waar onderwijs gegeven werd in Teeken-, Bouw- en Zeevaartkunde mitsgaders andere daartoe betrekkelijke wetenschappen. Dertig jaar later gebruikte dit instituut voor het eerst de naam Academie Minerva. Daarmee was het de oudste multisectorale hogeschool van Nederland. Deze ontstaansgeschiedenis is exemplarisch voor de vele andere instituten die als voorganger van de Hanzehogeschool Groningen gelden. Begin jaren tachtig bestonden er in de stad Groningen 24 instellingen voor hoger beroepsonderwijs. In 1986 gingen zestien daarvan samen op in de Rijkshogeschool Groningen. Dit was de eerste hogeschool nieuwe stijl in Nederland. 10

12 Kort na het ontstaan van de Rijkshogeschool Groningen volgden twee fusies in het Groninger hoger beroepsonderwijs. Deze fuseerde nog eens zes jaar later met de Rijkshogeschool Groningen tot Hanzehogeschool, Hogeschool van Groningen, die in 1999 haar naam wijzigde in de huidige: Hanzehogeschool Groningen. In 2007 is de viering van het lustrum in 2008 voorbereid. Het onderwerp van deze viering is 210 jaar DURF. Er is ondermeer een kaartspel ontwikkeld met de historische canon van de hogeschool. Dit informatieve kaartspel is aan het personeel uitgereikt. 11

13 Structuur van de organisatie Organogram 12

14 Samenstelling bestuurlijke organisatie per 31 december 2007 Raad van Toezicht dhr. mr. T.S. Plas, voorzitter dhr. J. Emmelkamp mevr. I.G.C. Faber MBA dhr. U. Kleinhuis RA dhr. prof. dr. R. van Schilfgaarde dhr. K. van Twist Stafbureaus en bedrijven Facilitair Bedrijf Stafbureau Financieel Economische Zaken Stafbureau Marketing & Communicatie Stafbureau Onderwijszaken Stafbureau Personeel & Organisatie schools Academie voor Architectuur, Bouwkunde & Civiele Techniek Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving Academie voor Uitvoerende Kunsten Academie voor Gezondheidsstudies Academie voor Sociale Studies Academie voor Verpleegkunde Instituut voor Bedrijfskunde Instituut voor Communicatie & Media Instituut voor Engineering Instituut voor Facility Management Instituut voor Financieel Economisch Management Instituut voor Informatie- en Communicatietechnologie Instituut voor Life Science & Technology Instituut voor Marketing & Management Instituut voor Rechtenstudies Instituut voor Sportstudies International Business School Pedagogische Academie HanzeConnect College van Bestuur dhr. drs. H.J. Pijlman, voorzitter mevr. drs. M.C.J. van Os Schaap, vice-voorzitter dhr. drs. C. de Ruiter, lid Directeur dhr. ir. H. de Zeeuw dhr. drs. K. van der Wal dhr. drs. A. Nimis dhr. drs. J.L.H. Degenaar dhr. drs. S.A.M. van der Zee Dean mevr. drs. E.M.T. Ardon-Visser mevr. drs. G.B. Lebbink dhr. C. Fictoor mevr. G. Steendam dhr. dr. H. de Ruiter mevr. J. Bijma dhr. drs. R.J. van Linschoten mevr. E.C.M. Landman dhr. ir. G. Kuiken dhr. mr. drs. R.M.D. van der Weerd dhr. drs. B.E. Kouwenhoven (vanaf 1 januari 2008) dhr. ir. H.J.C. Zwetsloot dhr. drs. B.G.H.M. Doornbusch (vanaf 1 januari 2008) dhr. drs. F.M.A.A. Donders mevr. mr. T. Faber-Remmelts dhr. A.C. van der Tuuk dhr. drs. P. N. Ganzeboom mevr. drs. M. R. Ketz mevr. drs. A. Wösten Medezeggenschap De hogeschool kent een Hogeschoolmedezeggenschapsraad (HMR), evenveel Schoolmedezeggenschapsraden (SMR) als er schools zijn, en een Dienstenraad (DR, voor medewerkers van stafbureaus, bedrijven en HanzeConnect). In mei 2007 zijn de verkiezingen voor deze raden gehouden. De nieuw verkozen leden zijn in september tijdens een gezamenlijke bijeenkomst geïnstalleerd. 13

15 STRATEGISCH BELEID In 2005 is het strategisch beleidsplan van de Hanzehogeschool Groningen voor de periode vastgesteld onder de naam Focus De strategische doelen van de hogeschool ontwikkeling tot kennisinstelling en internationalisering komen voort uit de vraag van de samenleving en sluiten aan op de belangrijkste thema s in het landelijke Hoger Onderwijs en Onderzoek Plan (HOOP). Focus 2010 bepaalt het beleid van de hogeschool tot aan Op basis van Focus 2010 hebben de schools in 2005 hun eigen strategische beleidsplannen geschreven. Deze plannen geven weer hoe de schools bijdragen aan de gemeenschappelijke doelen van de hogeschool. Ook zijn de activiteiten voor de komende jaren benoemd. In 2007 is een groot deel van de uitvoering van deze beleidsplannen gerealiseerd. Vooral op het terrein van de ontwikkeling van de Hanzehogeschool Groningen tot kennisinstelling zijn in 2007 grote stappen gezet. Doelen Voor de periode laat de missie van de hogeschool zich vertalen in twee strategische doelen: De Hanzehogeschool Groningen ontwikkelt zich binnen de noordelijke regio door van onderwijsinstelling naar kennisinstelling. Dit betekent dat de Hanzehogeschool Groningen: - een toonaangevende noordelijke leverancier is van kwalitatief hoogwaardige professionals die met succes hun weg vinden in de maatschappij; - een stevige positie heeft als partner in kennistoepassing en innovatie; - een stevige positie heeft als aanbieder van postinitieel onderwijs; - een belangrijke maatschappelijke rol in de regio vervult. De Hanzehogeschool Groningen opereert vanuit internationaal perspectief. Dit betekent dat de Hanzehogeschool Groningen: - de internationale context in alle onderwijsactiviteiten heeft verankerd; - een internationale omgeving biedt aan studenten; - kennis exporteert. De in 2005 ontwikkelde plannen zijn in 2007 verder geïmplementeerd en moeten in 2008 tot realisatie van bovenstaande doelen leiden. Resultaten Het jaar 2007 was het derde jaar waarin het strategisch beleidsplan tot uitvoering kwam. Hieronder staat een overzicht van doelen waarbij de hogeschool streefwaarden had geformuleerd in het verslagjaar. 14

16 Overzicht doelen en resultaten Hanzehogeschool Groningen 2007 Kennisinstelling Strategische doelen Internationaal perspectief Toonaangevende leverancier van professionals: Internationale omgeving: streefcijfer marktaandeel 5,4% aantal buitenlandse studenten realisatie ,0% streefcijfer groei * 10% realisatie 30% * ten opzichte van 1999 Aantallen opleidingen: bachelors ** 54 masters 12 Associate degree 4 ** croho geregistreerd Positie keuzegids: positie keuzegids positie keuzegids positie keuzegids positie keuzegids Accreditaties: aangevraagd 20 verkregen 6 Stevige positie als partner in kennistoepassing en innovatie: omzetverwachting HanzeConnect 10,5 M realisatie 10,9 M aantal lectoraten 25 Bedrijfsvoering Onderwijs Personeel Financiën streefcijfer rendement afgestudeerden 48% streefcijfer solvabiliteit 0,35 realisatie 51% realisatie 0,37 streefcijfer verzuim 5,5% realisatie 4,6% Bij het realiseren van de strategische doelen wordt ten aanzien van de bedrijfsvoering een aantal belangrijke resultaten gevolgd. De Hanzehogeschool Groningen presteert op het gebied van de 15

17 personele en financiële doelen boven verwachting: het verzuim is lager en de solvabiliteit is hoger dan de streefcijfers. Ten aanzien van de doorontwikkeling naar kennisinstelling in de regio zijn onder meer de volgende resultaten behaald: De Hanzehogeschool Groningen is de grootste en breedste hogeschool in het Noorden. Het totale aantal inschrijvingen groeide met bijna 5 % tot een totaal aantal van studenten. Daarmee heeft de hogeschool een stijgend marktaandeel van 6% in Er zijn in het verslagjaar drie nieuwe kenniscentra gestart om de uitwisseling en innovatie van kennis te versterken. In totaal heeft de hogeschool nu vijf kenniscentra op verschillende onderzoeksgebieden. Er zijn diverse nieuwe (vormen van) opleidingen gestart en voorbereid. In 2007 is één nieuwe bacheloropleiding en één nieuwe masteropleiding geaccrediteerd. In vervolg op de eerste Associate degree-pilot in 2006 zijn drie nieuwe Associate degreeprogramma s van start gegaan in september Eén nieuwe opleiding is voorbereid en zal in het voorjaar van 2008 gevisiteerd worden. Dit is gebeurd binnen het Hanze Institute of Technology in Assen dat zich met sensortechnologie bezighoudt. De hogeschool biedt twaalf masteropleidingen en voortgezette opleidingen aan. Samen met de Rijksuniversiteit Groningen wordt onder meer gewerkt aan schakelprogramma s om de doorstroom tussen hogeschool en universiteit te bevorderen. Die doorstroom is, in percentages, het hoogste van het land. Bij de contractorganisatie, HanzeConnect, liepen in 2007 meerdere adviestrajecten om regionale bedrijven te versterken en worden uiteenlopende vormen van postinitieel onderwijs aangeboden. In 2007 volgden ongeveer 1500 mensen hier een opleiding. In samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen is een promotieregeling voor medewerkers ingevoerd. Ten aanzien van het opereren vanuit internationaal perspectief zijn de volgende resultaten behaald: Er studeerden ruim 1200 buitenlandse studenten bij de hogeschool (20% meer dan in 2006) en ruim duizend studenten van de hogeschool gingen naar het buitenland voor studie of stage (bijna 10% meer dan in 2006). Er werd in diverse (ontwikkelingssamenwerkings)projecten kennis geëxporteerd naar Oeganda, Ghana, Vietnam en Indonesië. De hogeschool heeft zeven projecten in uitvoering met een gezamenlijke waarde voor de hogeschool van ongeveer 2,3 miljoen. Opleidingen hebben plannen uitgevoerd om het curriculum af te stemmen op de internationale beroepspraktijk. Centrale beleidsruimte De Hanzehogeschool Groningen stelt budget voor projecten beschikbaar via de centrale strategische beleidsruimte (CSBR). Hieruit kunnen schools, stafbureaus en bedrijven projecten aanvragen die een relatie hebben met strategisch beleid. Deze projecten worden voor de helft gefinancierd vanuit CSBR-gelden. 16

18 In 2007 werd voor onderstaande projecten het volgende budget vastgesteld: CSBR projecten 2007 alle bedragen in Verbreding bacheloropleidingen Kwaliteitsimpuls opleidingen Nieuwe opleidingen Internationalisering Onderwijsontwikkeling Kennisinstelling ICT-projecten Overige projecten Totaal Het geld voor de Kwaliteitsimpuls opleidingen werd ingezet bij: Academie Minerva, de Academie voor Popcultuur, het Instituut voor Facility Management, de Pedagogische Academie en voor revitalisering economische deeltijdopleidingen. Binnen Nieuwe opleidingen was er budget voor: Master Physician Assistant, International Communication, HBO Toegepaste Psychologie, Masteropleiding Prins Claus Conservatorium. Binnen Internationalisering werd het geld besteed aan: internationale kennisoverdracht, Chinaproject, minor International Aid & Development en ontwikkelingssamenwerkingsprojecten. Bij Onderwijsontwikkeling aan EVC en assessment en deeltijd/maatwerk en onder het kopje Kennisinstelling ging het om het Energie Kenniscentrum en Toekomstvast Bouwen. In de categorie ICT-projecten waren de CSBR-gelden voor: DOP, ICT en Onderwijs, Broker, OTAP, informatiebeveiliging, IBIS, Studielink, Web presence, CRM instroom, en multimedia. Verder was er geld en aandacht voor Werving in Duitsland, Training beoordelen en belonen, het Marketingconcept werkenden en Fit en Gezond op het werk. Leven lang leren De Hanzehogeschool Groningen biedt veel voorzieningen die in het teken staan van een leven lang leren. In contractonderwijs, deeltijdopleidingen en duale trajecten kunnen werkenden gebruik maken van onderwijsvoorzieningen. Daar wordt in toenemende mate gebruik van gemaakt. Horizontale dialoog Als maatschappelijke onderneming gaat de Hanzehogeschool Groningen nadrukkelijk de dialoog aan met externe partijen en belanghebbenden. In samenwerking, in overleg, maar ook op schrift legt de hogeschool verantwoording af van haar activiteiten en speelt zij in op veranderende behoeften in de samenleving en economie. Dit gebeurt in de richting van het bedrijfsleven, de overheid en andere, bij onderwijs betrokken, partijen. 17

19 DEUGDELIJK BESTUUR EN RISICOMANAGEMENT In 2007 is de stuurgroep Governance verder gegaan onder de noemer stuurgroep Governance en Risicomanagement. De Hanzehogeschool Groningen is van mening dat het governanceinstrumentarium niet op zichzelf moet staan, maar dat daar een visie op het omgaan met risico s aan is verbonden. De door de Hanzehogeschool Groningen onderschreven HBO-branchecode Governance vereist een toegesneden risicobeheersings- en controlesysteem. Omdat de bestaande stuurgroep Governance van de hogeschool goed werkzaam bleek is deze uitgebreid met risicomanagement. De stuurgroep heeft op het gebied van risicomanagement een quick scan risico-inventarisatie uitgevoerd. Er zijn vier werkgroepen opgericht die als belangrijkste taak het ontwikkelen van beleid en het adviseren van de stuurgroep hebben. De werkgroepen richten zich op: - externe ontwikkelingen die tot risico s kunnen leiden voor de Hanzehogeschool Groningen; - doorontwikkeling governance instrumentarium; - informatiebeveiliging; - veiligheid (waarborgen veiligheid van mensen betrokken bij de hogeschool). Als belangrijkste nieuw instrument is in het verslagjaar het Centraal Crisisplan Hanzehogeschool Groningen opgeleverd en door het College van Bestuur vastgesteld. 18

20 2. ONDERWIJS RESULTATEN De doelstelling van de Hanzehogeschool Groningen ten aanzien van de positie op de onderwijs markt is behoud van marktaandeel voor initieel voltijd onderwijs en vergroting van het marktaandeel voor deeltijd en duaal onderwijs. Aan deze doelstelling is in het verslagjaar ruimschoots voldaan. Marktaandeel Het marktaandeel van de Hanzehogeschool Groningen voor de voltijdmarkt was in ,6% en is daarmee 0,2% hoger dan in Ook het marktaandeel voor deeltijdonderwijs is met 3,3% hoger dan het jaar ervoor, evenals het marktaandeel voor duaal onderwijs met 4,1%. Het gaat bij deze onderwijsvorm echter om lage absolute aantallen. Ook bij de masteropleidingen is een, bescheiden, groei van het marktaandeel te zien. Marktaandeel inschrijvingen Voltijd 6,6% 6,4% 6,4% Deeltijd 3,3% 3,0% 3,0% Duaal 4,1% 3,4% 3,0% Masters 1,4% 1,3% 1,2% Hanzehogeschool Groningen 6,0% 5,8% 5,6% Ontwikkeling inschrijvingen In 2007 is de studentenpopulatie van de Hanzehogeschool Groningen met bijna 5% gegroeid tot een totaal aantal van studenten. Het aantal inschrijvingen voor voltijdonderwijs groeide met 4,4%. verdeling aantal % aantal % aantal % Voltijd , , ,8 Deeltijd , , ,4 Duaal 488 2, , ,7 Groeipercentages aantal % aantal % aantal % Voltijd , , ,4 Deeltijd , , ,5 Duaal , , ,7 Totaal , , ,3 19

21 Tabel instroomgroei voltijd naar vooropleiding Inschrijvingen naar vooropleiding aandeel groei aandeel groei aandeel groei Havo 43,8% 1,2% 43,3% 0,1% 43,2% 1,4% Vwo 10,5% -2,6% 10,8% -6,0% 11,5% -8,3% Mbo 29,6% 0,4% 29,5% 1,7% 29,0% 2,1% Overig 16,1% -2,1% 16,4% 0,8% 16,3% -1,1% groei: procentuele groei inschrijvingen ten opzichte van het voorgaande jaar bron: HSA/kengetallen Bij de instroom naar vooropleiding stijgt het aantal havisten met 1,2%. Het aantal vwo'ers daalde licht. Het beleid van de hogeschool is meer mbo'ers te laten instromen. Dit is in 2007 in beperkte mate gerealiseerd. Tabel instroom schools Instroom schools 2007 groei 2006 groei 2005 groei Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek % 196-4% % Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving 253 2% % 217 8% Academie voor Gezondheidsstudies 707 2% 695-2% % Academie voor Sociale Studies % % 457-2% Academie voor Uitvoerende Kunsten % 84-29% 118 8% Academie voor Verpleegkunde 413 3% 401 7% % Instituut voor Bedrijfskunde 663 0% % % Instituut voor Communicatie & Media 415-8% % % Instituut voor Engineering 375 5% 357 0% % Instituut voor Facility Management % % 283 6% Instituut voor Financieel Economisch Management 305 7% 284-1% % Instituut voor Informatie- en Communicatietechnologie % 210-5% 222-4% Instituut voor Life Science & Technology % 136 8% 126-2% Instituut voor Marketing & Management 421-5% 442 6% % Instituut voor Rechtenstudies 399 4% 383-1% % Instituut voor Sportstudies 435 7% 407 4% 392-6% International Business School % % 262 6% Pedagogische Academie % % 203-7% Totaal % % % groei: procentuele groei ten opzichte van het voorgaande jaar Bij de instroom naar schools zijn de stijgingen en dalingen veelal te verklaren uit het starten of afbouwen van opleidingen. Ook landelijke trends zijn in de cijfers terug te zien. Zo is in Groningen 20

22 net als in de rest van het land een significante daling van belangstelling voor ICT-opleidingen en de Pedagogische Academie te zien. Internationaal getinte opleidingen scoren landelijk hoger. Toelating fixus opleidingen In het studiejaar was er een instellingsfixus voor een aantal opleidingen. Decentrale Aantal Aantal Bacheloropleiding selectie gegadigden plaatsen Percentage Opleiding tot Fysiotherapeut ja % Mondzorgkunde nee % Sport Gezondheid en Management ja % Maatschappelijk Werk en Dienstverlening nee % Toegepaste Psychologie nee % Sociaal Pedagogische Hulpverlening nee % Twee opleidingen werkten met decentrale selectie. Daar heeft men zelf studenten geselecteerd aan de hand van specifieke selectiecriteria. Studierendementen Door een toename van het aantal bindend studieadviezen gedurende de propedeuseperiode is het percentage uitvallers in de startfase van de studie licht gestegen. Daardoor daalt het percentage uitvallers in de hoofdfase. In 2007 nam de totale studieduur licht toe tot 52 maanden. Of hier sprake is van een trendbreuk met vorige jaren is moeilijk te zeggen. De totale studieduur ligt al jaren rond de vijftig maanden. Rendementen krijgen veel aandacht binnen de Hanzehogeschool Groningen. Om de opleidingen op het gebied van rendement te kunnen ondersteunen is in 2007 een methodiek ontwikkeld voor een rendementsanalyse die moet leiden tot een verbeterplan voor de opleidingen. Op basis van een checklist worden panelgesprekken gevoerd met studenten, docenten en management. Met deze aanpak zal in 2008 een pilot worden uitgevoerd bij de Pedagogische Academie. Tabel studierendement voltijd Studierendement Propedeuse uitval (na 1 jaar) 32% 31% 29% Propedeuse examen (na 2 jaar) 58% 61% 61% Totaal uitval (na 3 jaar) 44% 46% 44% Afgestudeerden (na 5 jaar) 46% 45% 48% bron: HSA/kengetallen 21

23 Tabel studievoortgang Studievoortgang Uitval Hoofdfase 3% 5% 6% Propedeuse 12% 10% 10% Studieduur (in maanden) Staartstudenten Uitval propedeuse Behalen propedeuse Afstuderen Percentage 6% 6% 5% Duur (jaar) 5,9 5,9 5,8 duur: inschrijfduur behalve bij staartstudenten (bekostigingsduur) peildata: ultimo schooljaar; percentages tov jaarpopulatie Contacttijd Het gemiddelde aantal contacturen voor de eerstejaars is bij de Hanzehogeschool Groningen 16 uur per week. Dit betreft het aantal contacturen (exclusief tentamens) in collegeweken. De Onderwijsinspectie geeft een landelijk gemiddelde aan van 13 uur per week. De Inspectie heeft echter het totaal van de begeleide onderwijstijd (inclusief tentamens) berekend over het totale aantal weken. Volgens deze berekeningswijze komt de Hanzehogeschool Groningen uit op een gemiddelde van 13.3 uren per week voor

24 Tabel studievoortgang per school percentage 2007 studieduur in jaren Studievoortgang schools 2007 uitvallers propedeuse uitvallers hoofdfase staartstudenten uitval propedeuse behalen propedeuse bij afstuderen staartstudenten Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek 64% 4% 6% 0,9 1,1 4,1 6,3 Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving 36% 8% 3% 1,1 1,2 4,3 5,5 Academie voor Gezondheidsstudies 36% 4% 5% 0,9 1,4 4,3 5,4 Academie voor Sociale Studies 32% 9% 3% 0,8 1,3 4,0 5,7 Academie voor Uitvoerende Kunsten 23% 8% 6% 1,5 2,3 4,4 6,0 Academie voor Verpleegkunde 41% 11% 2% 0,7 1,2 3,6 5,5 Instituut voor Bedrijfskunde 41% 3% 8% 0,8 1,3 4,2 5,8 Instituut voor Communicatie & Media 45% 5% 8% 0,9 1,5 5,0 5,9 Instituut voor Engineering 43% 2% 6% 1,0 1,6 4,0 6,0 Instituut voor Facility Management 28% 3% 7% 0,8 1,4 4,3 5,9 Instituut voor Financieel Economisch Management 34% 6% 10% 0,9 1,3 4,9 6,2 Instituut voor Informatie- en Communicatietechnologie 43% 9% 5% 0,9 0,7 4,1 5,8 Instituut voor Life Science & Technology 52% 7% 6% 1,0 1,4 4,5 6,7 Instituut voor Marketing & Management 42% 3% 9% 0,8 1,6 4,8 6,1 Instituut voor Rechtenstudies 46% 4% 3% 0,9 1,5 4,2 6,0 Instituut voor Sportstudies 44% 10% 4% 0,9 1,6 4,2 5,8 International Business School 55% 2% 5% 0,9 1,3 4,4 6,2 Pedagogische Academie 47% 5% 4% 0,8 1,2 4,1 5,7 Hanzehogeschool Groningen 41% 5% 6% 0,9 1,4 4,3 5,9 bron: dashboard/hsa; stand aug uitval propedeuse is ten opzichte van propedeusepopulatie 23

25 ONTWIKKELING ONDERWIJSAANBOD In 2007 zijn verschillende opleidingen gestart en voorbereid. De Hanzehogeschool Groningen ontwikkelt nieuwe bachelor- Associate degree- en masteropleidingen wanneer daar gebleken behoefte aan is. De regie die de hogeschool voert op het ontwikkelen van nieuwe opleidingen is aangescherpt; de voorbereiding vindt in overleg met het College van Bestuur plaats binnen de schools en het College van Bestuur beslist. Gestart in 2007 Toegepaste Psychologie De Hanzehogeschool Groningen is in februari 2007 gestart met de hbo-bacheloropleiding Toegepaste Psychologie. Het programma heeft de Hanzehogeschool Groningen samen met Fontys Hogescholen en Hogeschool Leiden voorbereid. Master Kunsteducatie Begin 2007 is de nieuwe master Kunsteducatie gevisiteerd en in juni 2007 positief beoordeeld door de NVAO. Voor de zomer van 2007 is de opleiding doelmatig bevonden door het ministerie van OCW. In september 2007 is de master Kunsteducatie van start gegaan. Associate degrees In het studiejaar 2006/2007 is de eerste pilot Associate degree (Ad) van start gegaan (Personeel & Arbeid), en in 2007 volgden drie pilots met nieuwe Associate degrees. In totaal bood de Hanzehogeschool Groningen in 2007 vier Ad-programma s aan: Personeel & Arbeid (Instituut voor Bedrijfskunde) Praktijkondersteuner in de zorg (Academie voor Verpleegkunde) Muziek; dirigent Harmonie, Fanfare en Brassband (Prins Clausconservatorium) Operationeel Sportmanagement (Instituut voor Sportstudies) Voorbereid in 2007 Bachelor Advanced Sensor Applications Voor de nieuwe bacheloropleiding Advanced Sensor Applications is in 2007 een aanvraag voorbereid en in december 2007 ingediend bij de NVAO. De site visit staat gepland voor april De opleiding wordt aangeboden door de nieuwe 19 e school, het Hanze Institute of Technology, standplaats Assen, en moet starten per september

26 ONDERWIJSVERNIEUWING Na jaren van stelselmatige vernieuwing van het onderwijs op basis van gezamenlijke kaders voor de Hanzehogeschool Groningen, komt geleidelijk het accent te liggen op systematische verbetering van het onderwijs, passend binnen de reguliere PDCA-cyclus (Plan, Do, Check, Act). De kaders zijn binnen de hogeschool ingevoerd en curricula en kwaliteitszorg zijn erop ingericht. Dit betekent ondermeer dat: het onderwijs is gecentreerd rond beroepstaken en de daarmee samenhangende competenties; onderwijs en toetsing zijn competentiegericht; elke schoolopleiding een toetsbeleid heeft geformuleerd en beschikt over een toetscommissie die de kwaliteit bewaakt; studenten een continu traject van studieloopbaan wordt geboden, met gebruik van een persoonlijk ontwikkelingsplan (POP) en portfolio; curricula keuzemogelijkheden kennen en onder andere zijn ingericht volgens de major-minor structuur; maatwerk wordt geboden op grond van EVC (Eerder Verworven Competenties); binnen verschillende schools een bredere oriëntatiefase is ingebouwd in de propedeuse met overstapmogelijkheden; de onderwijsprogramma s zijn opgenomen in de Digitale OnderwijsPlanner (DOP); er een gezamenlijk kader is voor kwaliteitszorg. Major minorstructuur De major-minorstructuur is binnen vrijwel alle voltijd opleidingen van de Hanzehogeschool Groningen een feit geworden. Dat betekent dat studenten een vrije keuze kunnen maken uit het omvangrijke aanbod van minors. Een minor is een samenhangend programma van 30 EC, dat verbredend is ten opzichte van de major. Alleen binnen de Kunsten (met uitzondering van de Academie voor Popcultuur) is er nog geen mogelijkheid voor de vrije keuze van een minor. Studenten kunnen eventueel, na goedkeuring door de examencommissie, ook een minor buiten de hogeschool volgen. In het studiejaar werden 43 minorprogramma s aangeboden. Daarvan zijn 23 minors daadwerkelijk uitgevoerd. Ze werden gevolgd door in totaal 191 studenten. Ongeveer duizend studenten hadden de mogelijkheid een minor te volgen. Voor het jaar zijn 62 minors aangeboden. Daarvan worden naar verwachting 48 uitgevoerd; 712 studenten hebben zich daarvoor ingeschreven. Ongeveer vierduizend studenten hebben in dit studiejaar de mogelijkheid om een minor te volgen. Toetsbeleid Alle schools of opleidingen hebben in 2007 het formuleren van een toetsbeleid afgerond en een toetscommissie ingesteld. Op een aantal aspecten worden de hogeschoolkaders geëvalueerd en waar nodig geactualiseerd. Vergroten instroom techniekopleidingen De Hanzehogeschool Groningen is op meerdere manieren bezig om de instroom in haar techniekopleidingen te vergroten. Z_elf: vergroten techniekinstroom uit mbo, vo en zij instroom Het innovatieprogramma Z_elf van de Hanzehogeschool Groningen wordt gesteund door het project HBO-SPRINT via het Platform Bèta Techniek. Om de techniekinstroom vanuit het mbo te stimuleren liepen in 2007 twee speciale projecten met de regionale mbo scholen: Alfa-college, AOC Terra, Drenthe College en Noorderpoortcollege. Ter bevordering van de techniekinstroom uit het voortgezet onderwijs werkt de hogeschool samen met het Technasium. Voor de vergroting van de 25

27 zij-instroom heeft de hogeschool de projecten HBO-SPRINT en Flextech II. Deze richten zich op specifieke doelgroepen afgestemd op de vraag uit het beroepenveld. Het Instituut voor ICT heeft een speciaal programma opgezet voor meisjes. Binnen het Instituut voor Engineering is de nieuwe opleiding Airline Pilot en Management verder ontwikkeld. De techniekopleidingen binnen de hogeschool kenden in 2007 ten opzichte van 2002 een groei van 1,6 %. 26

28 ICT EN ONDERWIJS In september 2005 is het ICTO meerjarenprogramma voor ICT en Onderwijs binnen de hogeschool van start gegaan. Dit is een vijfjarig programma met structurele aandacht voor interne en externe ontwikkelingen en de vertaalslag naar ICT-gebruik in het onderwijs. Rode draad hierin is het ondersteunen van medewerkers bij het beter benutten van de mogelijkheden die de elektronische leeromgeving biedt. Verder realiseert het efficiencyverhoging, kwaliteitsverbetering en beter didactisch gebruik van ICT in het onderwijs. Netwerk en ELO In 2007 heeft een aantal ontwikkelingen plaatsgevonden op het gebied van de elektronische leeromgeving Blackboard (ELO). Het doel is om de stabiliteit van de omgeving te verhogen en er zorg voor te dragen het een grotere load/aanbod aan kan. Daarom heeft een upgrade van het systeem plaatsgevonden. Gelijktijdig is Blackboard Content System toegevoegd aan de ELO. Hierdoor kon in maart 2007 de voor september 2006 geplande pilots binnen schools met betrekking tot eportfolio s gestart worden. De pilots zijn september 2007 geïmplementeerd bij zeven schools (ongeveer achthonderd studenten) en in het cursusjaar 2007/2008 wordt dit aantal uitgebreid. De eindevaluatie van de pilots vindt in het voorjaar 2008 plaats. Leerprojecten In samenwerking met de Hanzemediatheek is in het verslagjaar een pilot gestart om via de portal naast scripties ook leerprojecten te ontsluiten voor derden. Digitale toetsing In 2007 is een instrument in gebruik genomen dat het digitaal afnemen van toetsen mogelijk maakt. Naast een technische implementatie is er ook nadrukkelijk aandacht besteed aan de implicaties voor de schools die hier gebruik van willen maken en is er een professionaliseringsgroep gestart voor docenten(teams) die er bekend mee willen raken. Digitale Onderwijs Planner Om de flexibilisering en keuzevrijheid van studenten te ondersteunen, heeft de Hanzehogeschool Groningen een Digitale OnderwijsPlanner (DOP) ontwikkeld. Met behulp van deze DOP stellen de studenten jaarlijks een individuele studieovereenkomst (SOK) op, die door de studieloopbaanbegeleider namens de opleiding wordt geaccordeerd. Hiermee tekent de student digitaal in op het gewenste onderwijs. In het verslagjaar is de DOP technisch doorontwikkeld en is het gebruik van de DOP binnen de hele instelling verder uitgerold. Het grootste gedeelte van de studenten die een voltijdopleiding volgen gebruikt de DOP. Ook een aantal deeltijdopleidingen gebruikt de DOP. 27

29 KWALITEITSZORG Kwaliteitszorg is gedefinieerd als de mate waarin de Hanzehogeschool Groningen slaagt in het bereiken van haar doelen naar tevredenheid van de studenten, het werkveld, de medewerkers, de overheid en de maatschappij. Het Kader Kwaliteitszorg is de leidraad voor vormgeving en operationalisering van de kwaliteitszorgactiviteiten en vormt de borging voor de kwaliteitszorg van de hogeschool en de koppeling met de externe kwaliteitsmetingen. De kwaliteitszorgcyclus is gekoppeld aan de beleidscyclus. Naast de accreditatietrajecten en monitoring door externe beoordelingen houdt de hogeschool kwaliteitsmetingen onder alle belangrijke stakeholders: studenten, medewerkers, werkveld en alumni. Binnen iedere opleiding wordt periodiek een audit volgens het EFQM-model gehouden. Daarnaast maakt de Hanzehogeschool Groningen gebruik van de resultaten die voortkomen uit externe onderzoeken zoals de Keuzegids en Elsevier. Blokenquête De blokenquête wordt gebruikt voor de evaluatie van onderwijsblokken. Het is een belangrijk instrument in de onderwijskwaliteitscyclus van een opleiding. Alle schools maken gebruik van de blokenquête. In ieder blok worden ruim studenten benaderd en is de respons rond de 50%. De jaarlijkse evaluatie geeft aan dat de schools tevreden zijn over de afname en verwerking. Minorenquête Bij de invoering van minors is de minorenquête als pilot uitgevoerd. Het benaderen van de juiste studenten, wat via de Digitale OnderwijsPlanner gebeurd is, heeft problemen opgeleverd. Een evaluatie en besluitvorming over opzet en afname moet nog plaatsvinden. Studenttevredenheidsonderzoek In 2007 is besloten om mee te gaan doen met het landelijk studenttevredenheidsonderzoek (STO). Hiermee is de SSA-enquête, die jaarlijks in december werd afgenomen onder alle studenten, vervallen. Het landelijk STO zal maart 2008 worden afgenomen en de resultaten worden in mei 2008 verwacht. De Hanzehogeschool Groningen kiest ervoor om in het nieuwe tevredenheidsonderzoek een aantal vragen uit de SSA-enquête over te nemen, om zo ook trendanalyse mogelijk te maken. Dieptestudie SLB In 2007 is een dieptestudie naar Studieloopbaanbegeleiding (SLB) afgerond. De rapportage is in april 2007 opgeleverd. Vier opleidingen, die op basis van een kwantitatief onderzoek gekenmerkt zijn als good practices van SLB, zijn bezocht en geïnterviewd. De resultaten zijn benut om verbeteringen aan te brengen. Goede communicatie tussen SLB ers en persoonlijke aandacht zijn elementen die door studenten met name worden gewaardeerd. Afstudeerevaluatie De afstudeerevaluatie is in 2007 ontwikkeld. Het betreft een signalerend instrument over het afstudeerproces van vierdejaarsstudenten. Onderwerpen die aan bod komen zijn: informatievoorziening, voorlichting, opdrachtverwerving, inhoud, begeleiding, beoordeling evaluatie. De resultaten uit de pilot in hebben zowel positieve resultaten als kritische kanttekeningen laten zien. Deze worden meegenomen in de ontwikkeling van het nieuwe instrument dat in 2008 geïmplementeerd wordt. Werkgeversonderzoek Het werkgeversonderzoek is in in een pilot herzien. Op basis van deze pilot is in gestart met een nieuwe vragenlijst. Het werkgeversonderzoek betreft een signalerende evaluatie 28

30 met rapportage, conclusie en aanbevelingen op opleidingsniveau over de tevredenheid van werkgevers over afgestudeerden van de hogeschool. De resultaten zijn in de loop van 2008 bekend. Studiestakersonderzoek Het studiestakersonderzoek is een nieuw onderzoek dat inzicht levert in redenen waarom studenten afhaken. De vragenlijst is in januari 2007 uitgezet bij ruim drieduizend studenten die zich in het cursusjaar hebben uitgeschreven bij een opleiding. De respons van dit onderzoek bedroeg 18%. Uit het onderzoek blijkt dat ruim 30% met een andere opleiding bij de Hanzehogeschool Groningen begint, 30% gaat studeren bij een andere hogeschool of doorstroomt naar de universiteit en 20% gaat werken. De resultaten worden gebruikt voor de verbetering van voorlichting en kennismakingstrajecten. Externe beoordelingen en ranglijsten De Keuzegids Hoger Onderwijs De Keuzegids Hoger Onderwijs onderzoekt alle opleidingen in een driejarige cyclus. Voor de Keuzegids 2007 zijn negen voltijd- en vijf deeltijdopleidingen van de Hanzehogeschool Groningen onderzocht. De gemiddelde score voor 2007 is met 0,03 punt gedaald ten opzichte van de gemiddelde score van 2006 met 6,69 (het landelijke gemiddelde daalde met 0,05 punt). De positie op de ranglijst is licht gestegen; de HG staat op de 40 e plaats (van de 57) en dat was in 2006 de 42 e plaats (van de 56). Elsevier Elsevier voert in een vierjaarlijkse cyclus onderzoek uit naar studenttevredenheid bij de grotere voltijdopleidingen. In 2007 zijn acht opleidingen onderzocht. Het aantal opleidingen met een eindcijfer groter of gelijk aan zeven is gelijk gebleven met drie. Van de acht onderzochte opleidingen hebben twee opleidingen de scores ten opzichte van de vorige cyclus (in 2003) verbeterd, vier zijn achteruit gegaan. Twee opleidingen zijn voor het eerst onderzocht. Accreditaties Elke zes jaar wordt een opleiding gevisiteerd in het kader van accreditatie. In 2007 zijn de opleidingen in de vierde tranche gevisiteerd en hebben de opleiding in de derde tranche uitsluitsel gekregen over de nieuwe aanvraag van het accreditatiekeurmerk. In 2007 zijn de positieve accreditatiebesluiten ontvangen van de NVAO voor de bacheloropleidingen die in 2006 zijn gevisiteerd. Het betreft de volgende bestaande opleidingen: International Business en Management School Verpleegkunde Sociaal Juridische Dienstverlening Communicatiesystemen Human Technology Ook voor de nieuwe masteropleiding Kunsteducatie ontving de hogeschool een accreditatie van de NVAO. De accreditatiebesluiten en de visitatierapporten zijn gepubliceerd op de site van de NVAO. AISHE De keurmerkcommissie van de Stichting Duurzaam Hoger Onderwijs heeft in 2007 aan drie opleidingen van het Instituut voor Bedrijfskunde twee sterren toegekend. Dit is tot dusver de hoogste onderscheiding binnen dit AISHE-certificaat (Auditing Instrument for Sustainable Higher Education) en staat voor de mate waarin duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen in het onderwijs van de opleiding zijn vervat. De drie onderscheiden opleidingen van de Hanzehogeschool Groningen zijn de eerste die niet technisch- of milieugerelateerd zijn, maar die opereren op het bedrijfskundige vlak. De opleidingen 29

Jaarverslag 2008. Hanze.nl/jaarverslag

Jaarverslag 2008. Hanze.nl/jaarverslag Jaarverslag 2008 Hanze.nl/jaarverslag Jaarverslag 2008 Hanzehogeschool Groningen Hanzehogeschool Groningen, kennisgemeenschap die vooruitgang boekt juni 2009 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE...1 1. ALGEMEEN...3

Nadere informatie

Jaarverslag 2006 Hanzehogeschool Groningen

Jaarverslag 2006 Hanzehogeschool Groningen Jaarverslag 2006 Hanzehogeschool Groningen INHOUD JAARVERSLAG 2006 1. ALGEMEEN 3 Voorwoord van het College van Bestuur 3 Bericht van de Raad van Toezicht 5 Kerngegevens 6 De Hanzehogeschool Groningen 9

Nadere informatie

Studentenpopulatie Studenten ingeschreven bij voltijd-, deeltijd- en duale opleidingen gezamenlijk t/m

Studentenpopulatie Studenten ingeschreven bij voltijd-, deeltijd- en duale opleidingen gezamenlijk t/m Studentenpopulatie Studenten ingeschreven bij voltijd-, deeltijd- en duale opleidingen gezamenlijk 2009-2010 t/m 2011-2012 Economie Ad Bedrijfseconomie 38 Ad Facility Management 55 65 45 Accountancy 492

Nadere informatie

5. KWALITEIT. Tevredenheid van studenten en werkveld. Kwaliteitszorg en accreditatie

5. KWALITEIT. Tevredenheid van studenten en werkveld. Kwaliteitszorg en accreditatie 5. KWALITEIT Tevredenheid van studenten en werkveld Kwaliteitszorg en accreditatie Jaarverslag 2010 Hanzehogeschool Groningen, University of Applied Sciences 72 5 Kwaliteit TEVREDENHEID VAN STUDENTEN EN

Nadere informatie

havo Carrousel schooljaar 2015/2016 Beroepsoriëntatie voor 4-havo

havo Carrousel schooljaar 2015/2016 Beroepsoriëntatie voor 4-havo havo Carrousel schooljaar 2015/2016 Dit schooljaar organiseert jouw school een havo Carrousel. Dat is beroepsoriëntatie voor 4-havo. Tijdens drie bedrijfsbezoeken maak je kennis met beroepen. Ook leer

Nadere informatie

3.5 Studiestakers Aantal studiestakers en gemiddelde studieduur t/m

3.5 Studiestakers Aantal studiestakers en gemiddelde studieduur t/m 3.5 Studiestakers 3.5.1 Aantal studiestakers en gemiddelde studieduur 2007-2008 t/m 2009-2010 voltijd-, deeltijd- en duale opleidingen gezamenlijk aantal studiestakers gemiddelde studieduur Economie Accountancy

Nadere informatie

Hoop-gebied Opleiding

Hoop-gebied Opleiding 3.4 Afgestudeerden 3.4.1 Aantal afgestudeerden en afgestudeerden voltijd-, deeltijd- en duale opleidingen gezamenlijk 2007-2008 t/m 2009-2010 in aantal jaren Economie Accountancy 36 38 39 5,00 5,63 4,44

Nadere informatie

Hoop-gebied opleiding 2008/ / / / / /2011

Hoop-gebied opleiding 2008/ / / / / /2011 Afgestudeerden Aantal afgestudeerden en afgestudeerden voltijd-, deeltijd- en duale opleidingen gezamenlijk 2090-2010 t/m 2011-2012 Economie Ad Facility Management 9 19 22 2.11 1.58 3.09 Accountancy 38

Nadere informatie

Informatiebrief wetgeving bepaling hoogte collegegelden

Informatiebrief wetgeving bepaling hoogte collegegelden Informatiebrief wetgeving bepaling hoogte collegegelden In het Hoger Onderwijs wordt onderscheid gemaakt tussen wettelijk en instellingscollegegeld. Het wettelijk collegegeld wordt door de minister vastgesteld

Nadere informatie

3.1.1 Bezoekersaantallen Open Dag

3.1.1 Bezoekersaantallen Open Dag 3 Onze studenten 3.1 Oriëntatie op vervolgonderwijs 3.1.1 Bezoekersaantallen Open Dag Bezoekersaantallen per vestiging nov 06 2007 2008 2009 2010 De Haagse Hogeschool 2832 14926 15575 19529 17405 De Haagse

Nadere informatie

Toelatingsvoorwaarden nieuwe profielen

Toelatingsvoorwaarden nieuwe profielen ECONOMIE (ECONOMICS) Accountancy ec of (ec of ) + Accountancy (Associate degree) ec of (ec of ) + Bedrijfs ec of (ec of ) + Bedrijfskunde MER ec of ec of ec of maw of Commerciële Economie (CE) ec of ec

Nadere informatie

Accreditatieportret Fontys Hogescholen

Accreditatieportret Fontys Hogescholen Instellingstoets kwaliteitszorg, Fontys Hogescholen Accreditatieportret Fontys Hogescholen Het accreditatieportret geeft een overzicht van alle NVAO besluiten met betrekking tot accreditatie en toets nieuwe

Nadere informatie

Instroom Instroom bij voltijd- deeltijd- en duale opleidingen gezamenlijk t/m

Instroom Instroom bij voltijd- deeltijd- en duale opleidingen gezamenlijk t/m bij voltijd- deeltijd- en duale opleidingen gezamenlijk 2009-2010 t/m 2011-2012 Economie Ad Bedrijfseconomie 20 Ad Facility Management 39 10 15 Accountancy 167 158 170 Bedrijfseconomie 231 220 325 Opleiding

Nadere informatie

OSIRIS, Onderwijs en Studenten Informatie, Registratie en Inschrijf Systeem, het studentinformatie-

OSIRIS, Onderwijs en Studenten Informatie, Registratie en Inschrijf Systeem, het studentinformatie- Studentenpopulatie Omschrijving Peildatum of peilperiode Definities Afwijkingen Bron (systeem) Bron intern, organisatieonderdeel of extern Studentenpopulatie Er is niet uitgegaan van de gegevensverzameling

Nadere informatie

Voor alle overzichten geldt dat de cijfers betrekking hebben de vestigingen in Den Haag, Delft, Zoetermeer en Leiden;

Voor alle overzichten geldt dat de cijfers betrekking hebben de vestigingen in Den Haag, Delft, Zoetermeer en Leiden; Onze studenten Instroomgegevens Omschrijving Peildatum of peilperiode Definities Instroomgegevens Er is niet uitgegaan van de gegevensverzameling zoals die was op 1-12-2009 (definitieve eindstand), maar

Nadere informatie

havo Carrousel schooljaar 2016/2017

havo Carrousel schooljaar 2016/2017 havo Carrousel schooljaar 2016/2017 Dit schooljaar organiseert jouw school een havo Carrousel. Dat is beroepsoriëntatie voor 4-havo. Tijdens drie bedrijfsbezoeken maak je kennis met beroepen. Ook leer

Nadere informatie

Hoop-gebied Opleiding

Hoop-gebied Opleiding 3.3 Samenstelling en omvang instroompopulatie 3.3.1 Instroom bij voltijd-, deeltijd- en duale opleidingen gezamenlijk 2008-2009 t/m 2010-2011 Economie Accountancy 161 166 155 Bedrijfseconomie 207 226 214

Nadere informatie

Overzicht instellingen en opleidingen in experiment leeruitkomsten

Overzicht instellingen en opleidingen in experiment leeruitkomsten Overzicht instellingen en opleidingen in experiment leeruitkomsten I. Instellingen en opleidingen die toestemming hebben gekregen voor deelname aan het experiment leeruitkomsten, n.a.v. per 1 mei 2016

Nadere informatie

Hogeschool Utrecht Meeloopdagen OVERZICHT

Hogeschool Utrecht Meeloopdagen OVERZICHT 2015-2016 Hogeschool Utrecht Meeloopdagen OVERZICHT 2015 2016 A T/M Z ACADEMISCHE LERARENOPLEIDING PRIMAIRE ONDERWIJS (LERAAR BASISONDERWIJS PABO) 18 januari, 11 april 2016 ACCOUNTANCY 26 november 2015

Nadere informatie

Overzicht instellingen en opleidingen in experiment leeruitkomsten

Overzicht instellingen en opleidingen in experiment leeruitkomsten Overzicht instellingen en opleidingen in experiment leeruitkomsten I. Instellingen en opleidingen die toestemming hebben gekregen voor deelname aan het experiment leeruitkomsten, n.a.v. per 1 mei 2016

Nadere informatie

havo Carrousel schooljaar 2017/2018

havo Carrousel schooljaar 2017/2018 Carrousel schooljaar 2017/2018 Dit schooljaar organiseert jouw school een Carrousel. Dat is beroepsoriëntatie voor 4-. Tijdens twee bedrijfsbezoeken maak je kennis met beroepen. Ook leer je welke opleidingen

Nadere informatie

Valorisatie van Kennis Hanzehogeschool Groningen

Valorisatie van Kennis Hanzehogeschool Groningen HanzeConnect Laan Corpus den Hoorn 300 9728 JT Groningen Telefoon (050) 595 73 00 Telefax (050) 595 74 00 Valorisatie van Kennis Hanzehogeschool Groningen Groningen, februari 2011 HanzeConnect Drs. J.B.

Nadere informatie

Instellingsbeleid doelstellingen en profiel

Instellingsbeleid doelstellingen en profiel Instellingsbeleid doelstellingen en profiel 1 Inleiding 2 Beleid 3 Onderwijs 4 Onderzoek 5 Beroepspraktijk en regio 6 Kwaliteit is mensenwerk 7 Operational Excellence 8 Bestuur 9 Raad van Toezicht 10 Financiën

Nadere informatie

Ondernemerschap binnen Avans Hogeschool. Collegejaar

Ondernemerschap binnen Avans Hogeschool. Collegejaar Ondernemerschap binnen Avans Hogeschool Collegejaar 2016-2017 Pagina: 2 van 30 Colofon datum 7-11-2016 auteur versie 1.0 status Definitief Pagina: 3 van 30 Inhoudsopgave Samenvatting 4 1 Inleiding 5 2

Nadere informatie

Subsector overig. Subsector overig

Subsector overig. Subsector overig Subsector overig Samenvatting... Grote subsector... 2 Veel switchende studenten... 3 Hoge uitval onder mbo ers... 4 Hoog wo-diplomarendement... 4 Minste studenten van hbo naar wo... 4 8 accreditaties na

Nadere informatie

Subsector geografie. Sectorbeeld Gedrag & Maatschappij, Inspectie van het Onderwijs,

Subsector geografie. Sectorbeeld Gedrag & Maatschappij, Inspectie van het Onderwijs, Samenvatting... 2 Minst aantal opleidingen... 2 Minst aantal studenten... 3 Instroom neemt af... 3 Laagste uitval... 3 Lager diplomarendement... 3 Daling in switch... 3 Twee nieuwe opleidingen... 4 Weinig

Nadere informatie

Investeren in kwaliteit Kansrijk op arbeidsmarkt. Onderzoek met impact. Hbo als emancipatiemotor. Hbo in vogelvlucht. #hbocijfers

Investeren in kwaliteit Kansrijk op arbeidsmarkt. Onderzoek met impact. Hbo als emancipatiemotor. Hbo in vogelvlucht. #hbocijfers Investeren in kwaliteit Kansrijk op arbeidsmarkt Hbo als emancipatiemotor Onderzoek met impact Hbo in vogelvlucht #hbocijfers Februari 2018 Hbo als emancipatiemotor 453.354 Ingeschreven studenten in studiejaar

Nadere informatie

PROGRAMMA OPEN AVOND VISIT E PLORE CHOOSE

PROGRAMMA OPEN AVOND VISIT E PLORE CHOOSE PROGRAMMA OPEN AVOND VISIT E PLORE CHOOSE Welkom op de Open Avond Maak kennis met de opleidingen van onze hogeschool en kies de studie die bij jou past. Op de informatiemarkt, tijdens een voorlichting

Nadere informatie

Opleidingen aanwezig op de oriëntatiemarkt

Opleidingen aanwezig op de oriëntatiemarkt Saxion Open 24 januari Deventer Opleidingen aanwezig op de oriëntatiemarkt Life Science, Design & Technology ROOD Economie, Management & Organisatie BLAUW - Archeologie - Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek

Nadere informatie

A. Hieronder is voor zover van toepassing nadere facultaire invulling per artikel gegeven:

A. Hieronder is voor zover van toepassing nadere facultaire invulling per artikel gegeven: 10 SPECIFIEKE FACULTAIRE BEPALINGEN Faculteit: Faculteit A. Hieronder is voor zover van toepassing nadere facultaire invulling per artikel gegeven: Artikel 32 Inschrijving voor cursussen 3A De student

Nadere informatie

Voorlopige opgave lotingstudies HBO Studiejaar 2015-2016

Voorlopige opgave lotingstudies HBO Studiejaar 2015-2016 Accountancy Hogeschool Utrecht 120 voltijd Accountancy Hogeschool van Amsterdam 150 voltijd 100 2x 16 maart 2015 Ad Eventmanager Hogeschool Utrecht 130 voltijd 100 3x 15 maart 2015 Ad Operationeel Sportmanagement

Nadere informatie

Onderwijs in Kaart 2018 Cijfermatige onderwijsontwikkelingen in Noord-Brabant HBO

Onderwijs in Kaart 2018 Cijfermatige onderwijsontwikkelingen in Noord-Brabant HBO Onderwijs in Kaart 2018 Cijfermatige onderwijsontwikkelingen in Noord-Brabant HBO 1 - Onderwijs in Kaart 2018-hbo.docx - 16-6-2017 Transvorm Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Hbo Gezondheidszorg en Sociale Studies

Nadere informatie

Cijfermatige achtergrondinformatie ten behoeve van Slotconferentie HO-tour

Cijfermatige achtergrondinformatie ten behoeve van Slotconferentie HO-tour Cijfermatige achtergrondinformatie ten behoeve van Slotconferentie HO-tour In deze bijlage zijn feiten en cijfers opgenomen over het hoger onderwijs die illustratief kunnen zijn voor de discussies in de

Nadere informatie

Voorlopige opgave lotingstudies HBO Studiejaar 2015-2016

Voorlopige opgave lotingstudies HBO Studiejaar 2015-2016 Accountancy Hogeschool Utrecht 120 voltijd 94 Accountancy Hogeschool van Amsterdam 150 voltijd 100 2x 15 maart 2015 187 Ad Eventmanager Hogeschool Utrecht 130 voltijd 100 3x 15 maart 2015 1 Ad Operationeel

Nadere informatie

Studiekeuzecheck - activiteiten opleidingen

Studiekeuzecheck - activiteiten opleidingen Studiekeuzecheck - activiteiten opleidingen 2016-2017 De eerste activiteit bij de studiekeuzecheck is altijd het invullen van een online vragenlijst. Deze vragenlijst bestaat uit een deel dat gelijk is

Nadere informatie

OPEN DAG NHL STENDEN. Programma VISIT PLORE MEET. #opendagnhlstenden. nhlstenden nhlstenden nhlstenden

OPEN DAG NHL STENDEN. Programma VISIT PLORE MEET. #opendagnhlstenden. nhlstenden nhlstenden nhlstenden OPEN DAG NHL STENDEN Programma VISIT E PLORE MEET #opendag Ontdek NHL Stenden! Welkom op de Open Dag Maak kennis met de opleidingen van onze nieuwe hogeschool en ontdek de studie die bij jou past. Op de

Nadere informatie

Overzicht Lotingstudies HBO Laatste wijziging: 14-9-15

Overzicht Lotingstudies HBO Laatste wijziging: 14-9-15 Overzicht Lotingstudies HBO Laatste wijziging: 14-9-15 Accountancy Hogeschool Utrecht Accountancy Hogeschool van Amsterdam Ad Sport, Gezondheid en Management Hanzehogeschool Groningen Advanced Business

Nadere informatie

OPEN DAG. Programma VISIT PLORE FIND. #nhlstenden. nhlstenden nhlstenden nhlstenden NHL Stenden Hogeschool

OPEN DAG. Programma VISIT PLORE FIND. #nhlstenden. nhlstenden nhlstenden nhlstenden NHL Stenden Hogeschool OPEN DAG Programma E VISIT PLORE FIND # Hogeschool Ontdek Welkom op de Open Dag Maak kennis met de opleidingen van onze hogeschool en ontdek de studie die bij jou past. Op de Informatiemarkt, tijdens een

Nadere informatie

Regeling collegegeld

Regeling collegegeld Regeling collegegeld 2012-2013 Status: Vastgesteld door CvB met positief advies CMR d.d. 23 september 2011 over beleid ten aanzien van instellingscollegegeld. Wijzigingen als gevolg van wettelijke besluitvorming

Nadere informatie

(ec of m&o) + (wia of wib) 2. Bedrijfskunde (ec of m&o) (ec of m&o)

(ec of m&o) + (wia of wib) 2. Bedrijfskunde (ec of m&o) (ec of m&o) 1. Accountancy (ec of m&o) 2. Bedrijfskunde (ec of m&o) (ec of m&o) (ec of maw of m&o) 3. Bestuurskunde/Overheidsmanagement ec ec ec 4. Business Innovation (ec of m&o) (ec of m&o) (ec of m&o) 5. Business

Nadere informatie

OPEN DAG NHL STENDEN. Programma VISIT PLORE FIND. #opendagnhlstenden. nhlstenden nhlstenden nhlstenden

OPEN DAG NHL STENDEN. Programma VISIT PLORE FIND. #opendagnhlstenden. nhlstenden nhlstenden nhlstenden OPEN DAG NHL STENDEN Programma VISIT E PLORE FIND #opendag Ontdek NHL Stenden! Welkom op de Open Dag Maak kennis met de opleidingen van onze nieuwe hogeschool en ontdek de studie die bij jou past. Op de

Nadere informatie

Informatiebrief wetgeving bepaling hoogte collegegelden

Informatiebrief wetgeving bepaling hoogte collegegelden Informatiebrief wetgeving bepaling hoogte collegegelden In het Hoger Onderwijs wordt onderscheid gemaakt tussen wettelijk en instellingscollegegeld. Het wettelijk collegegeld wordt door de minister vastgesteld

Nadere informatie

Bachelor of Business Administration (MER opleiding)

Bachelor of Business Administration (MER opleiding) Bachelor of Business Administration (MER opleiding) voor decentrale overheden Het Onderwijs De Bachelor of Business Administration voor decentrale overheden (Management, Economie & Recht, MER) wordt aangeboden

Nadere informatie

Instroom hbo afgenomen maar forse groei aantal gediplomeerden

Instroom hbo afgenomen maar forse groei aantal gediplomeerden Instroom hbo afgenomen maar forse groei aantal gediplomeerden Groei bij gezondheidszorg, aantal studenten in het hbo stabiliseert, aandeel allochtonen blijft groeien, 5% groei in diploma s, aantal Ad-studenten

Nadere informatie

Voorlopige opgave lotingstudies HBO Studiejaar 2016-2017

Voorlopige opgave lotingstudies HBO Studiejaar 2016-2017 Accountancy Hogeschool Utrecht 120 voltijd 100 3x 15 maart 2016 Accountancy Hogeschool van Amsterdam 150 voltijd 100 2x 15 maart 2016 Advanced Business Creation Avans Hogeschool 160 voltijd 100 3x 1 mei

Nadere informatie

Beste hogescholen en universiteiten

Beste hogescholen en universiteiten Beste hogescholen en universiteiten BRIN INSTELLING ISAT OPLEIDING VERGELIJKING 30TX Aeres Hogeschool 34868 B Tuinbouw en Akkerbouw gelijk 30TX Aeres Hogeschool 34866 B Bedrijfskunde en Agribusiness gelijk

Nadere informatie

A. Hieronder is voor zover van toepassing nadere facultaire invulling per artikel gegeven

A. Hieronder is voor zover van toepassing nadere facultaire invulling per artikel gegeven 10 SPECIFIEKE FACULTAIRE BEPALINGEN Faculteit Economie en Management A. Hieronder is voor zover van toepassing nadere facultaire invulling per artikel gegeven Artikel 32 Inschrijving voor cursussen. 3A

Nadere informatie

HBO-Bachelor - studentenaantal Economie en Recht

HBO-Bachelor - studentenaantal Economie en Recht Economie en Recht Accountancy en fiscaal Accountancy Avans Hogeschool 556 Accountancy en fiscaal Accountancy Christelijke Hogeschool Windesheim 289 Accountancy en fiscaal Accountancy De Haagse Hogeschool

Nadere informatie

Feiten en cijfers. Afgestudeerden en uitvallers

Feiten en cijfers. Afgestudeerden en uitvallers Feiten en cijfers Afgestudeerden en uitvallers April 2017 Inhoud 1 Het algemene beeld 2 2 Start van de studie: uitvallers 4 3 Start van de studie: wisselaars 5 4 Afsluiting van de studie: studiesucces

Nadere informatie

Factsheet Toelatingstoets PABO

Factsheet Toelatingstoets PABO Pabo-opleidingen zitten in de lift De pabo s hebben de afgelopen jaren veel stappen gezet om de kwaliteit verder te versterken, onder meer door de invoering van de toelatingstoetsen. Deze maatregelen betalen

Nadere informatie

Protocol PDG en educatieve minor

Protocol PDG en educatieve minor Protocol PDG en educatieve minor 28 april 2014 Inhoud Protocol voor beoordelingen door de NVAO van de kwaliteit van de afstudeerrichtingen algemeen vormend onderwijs en beroepsgericht onderwijs, het traject

Nadere informatie

Voorlopige opgave lotingstudies HBO Studiejaar 2016-2017

Voorlopige opgave lotingstudies HBO Studiejaar 2016-2017 Accountancy Hogeschool Utrecht 120 voltijd 100 3x 15 maart 2016 Accountancy Hogeschool van Amsterdam 150 voltijd 100 2x 15 maart 2016 Advanced Business Creation Avans Hogeschool 160 voltijd 100 3x 1 mei

Nadere informatie

Alle HBO studies NT NG EM CM. B Accountancy 3 * econ of m&o * (econ of m&o) + (wisa of wisb)

Alle HBO studies NT NG EM CM. B Accountancy 3 * econ of m&o * (econ of m&o) + (wisa of wisb) Alle HBO studies NT NG EM CM B Accountancy 3 * econ of m&o * (econ of m&o) + (wisa of wisb) B Advanced Business Creation econ of m&o econ of m&o (econ of m&o) + (wisa of wisb) B Applied science * * # #

Nadere informatie

5. Kwaliteit. Kwaliteitscultuur. Tevredenheid van studenten en werkveld. Kwaliteitszorg en accreditatie. Excellentie in onderwijs en onderzoek

5. Kwaliteit. Kwaliteitscultuur. Tevredenheid van studenten en werkveld. Kwaliteitszorg en accreditatie. Excellentie in onderwijs en onderzoek 5. Kwaliteit Kwaliteitscultuur Tevredenheid van studenten en werkveld Kwaliteitszorg en accreditatie Excellentie in onderwijs en onderzoek Jaarverslag 2012 Hanzehogeschool Groningen, University of Applied

Nadere informatie

Opleidingen NT NG EM CM. B Accountancy * econ of m&o * (econ of m&o) + (wisa of wisb) B Bedrijfskunde econ of m&o econ of m&o * econ of maw of m&o

Opleidingen NT NG EM CM. B Accountancy * econ of m&o * (econ of m&o) + (wisa of wisb) B Bedrijfskunde econ of m&o econ of m&o * econ of maw of m&o Bachelorinstroom hbo met havo-diploma geldend vanaf 21 juni 2018 Economie (instroom met havo-diploma) B Accountancy * econ of m&o * (econ of m&o) + B Bedrijfskunde econ of m&o econ of m&o * econ of maw

Nadere informatie

Instroom en inschrijvingen

Instroom en inschrijvingen Instroom en inschrijvingen Minder studenten beginnen aan opleidingen in de sector Onderwijs... 2 Instroom pabo keldert in 2015 maar herstelt zich deels in 2016... 3 Minder mbo ers naar sector Onderwijs...

Nadere informatie

Hogeschool Utrecht Matchings- en selectiedagen OVERZICHT

Hogeschool Utrecht Matchings- en selectiedagen OVERZICHT Hogeschool Utrecht Matchings- en selectiedagen 2018-2019 OVERZICHT 2019 A T/M Z ACADEMISCHE LERARENOPLEIDING PRIMAIRE ONDERWIJS (LERAAR BASISONDERWIJS PABO) Toelatingsprocedure i.s.m. Universiteit Utrecht

Nadere informatie

Overzicht Lotingstudies HBO

Overzicht Lotingstudies HBO Overzicht Lotingstudies HBO Accountancy Hogeschool Utrecht Accountancy Hogeschool van Amsterdam Laatste wijziging: 16-aug-2016 Advanced Business Creation Avans Hogeschool Bedrijfseconomie Hogeschool Utrecht

Nadere informatie

Ook zonder aanbevolen vak ben je toelaatbaar, het is geen vereiste.

Ook zonder aanbevolen vak ben je toelaatbaar, het is geen vereiste. Toelatingseisen en aanbevolen vakken NHL/Stenden Hogeschool en Hogeschool Van Hall Larenstein 2018-2019 In dit document is de landelijke lijst met toelatingseisen van alle opleidingen van de NHL/Stenden

Nadere informatie

Planning voorlichtingsavond vervolgstudies HBO & WO

Planning voorlichtingsavond vervolgstudies HBO & WO Planning voorlichtingsavond vervolgstudies HBO & WO Rondes Voorlichting Opleidingen Instelling 1 2 3 Lokaal Algemene voorlichting HAS - Bedrijfskunde en agrfoodbusiness - Business in Agriculture & Food

Nadere informatie

Opleidingen op het gebied van economie, management en recht (Almere) Opleiding Activiteit Datum en tijd Finance & Control (voorheen Bedrijfseconomie)

Opleidingen op het gebied van economie, management en recht (Almere) Opleiding Activiteit Datum en tijd Finance & Control (voorheen Bedrijfseconomie) Studiekeuzecheck voor wie per september 2018 gaat studeren De eerste activiteit bij de studiekeuzecheck is altijd het invullen van een online vragenlijst. Deze vragenlijst bestaat uit een deel dat gelijk

Nadere informatie

Functieprofiel. VOORZITTER EN LID RAAD VAN TOEZICHT Fidarda - SKOD

Functieprofiel. VOORZITTER EN LID RAAD VAN TOEZICHT Fidarda - SKOD bezoekadres Stationsstraat 29 a 9401 KW Assen postadres Postbus 479 9400 AL Assen telefoon (0592) 30 84 58 fax (0592) 33 15 35 e-mail info@ypsylon.nl KvK Friesland 56.48.77.54 www.ypsylon.nl Functieprofiel

Nadere informatie

luit Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor Human Resource Management van de Saxion Hogeschool

luit Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor Human Resource Management van de Saxion Hogeschool m a o v nederlands - ulaamse accreditatieorganisatie luit Besluit strekkende tot het verlenen van accreditatie aan de opleiding hbo-bachelor Human Resource Management van de Saxion Hogeschool datum 31

Nadere informatie

Benchmark Hogescholen In opdracht van Platform Bètatechniek Ten behoeve van bestuurlijk overleg met hogescholen

Benchmark Hogescholen In opdracht van Platform Bètatechniek Ten behoeve van bestuurlijk overleg met hogescholen Benchmark Hogescholen In opdracht van Platform Bètatechniek Ten behoeve van bestuurlijk overleg met hogescholen Auteur: ir.ing. R.M.F. Brennenraedts Datum: mei 2007 Projectnummer: 2007.039 Achtergrond

Nadere informatie

Van VWO naar HOGER BEROEPSONDERWIJS

Van VWO naar HOGER BEROEPSONDERWIJS Van VWO naar HOGER BEROEPSONDERWIJS Disclaimer: De lijst is gebaseerd op de officiële doorstroomeisen van het ministerie van onderwijs. Bij het overnemen van deze gegevens kunnen er tikfouten zijn gemaakt.

Nadere informatie

OPEN DAG NHL STENDEN. Programma VISIT E PLORE MEET. #nhlstenden. nhlstenden nhlstenden nhlstenden NHL Stenden Hogeschool

OPEN DAG NHL STENDEN. Programma VISIT E PLORE MEET. #nhlstenden. nhlstenden nhlstenden nhlstenden NHL Stenden Hogeschool OPEN DAG NHL STENDEN Programma VISIT E PLORE MEET # NHL Stenden Hogeschool Ontdek NHL Stenden! Welkom op de Open Dag Maak kennis met de opleidingen van onze hogeschool en ontdek de studie die bij jou past.

Nadere informatie

Profielen voorzitter en leden van de Raad van Toezicht 5 juli 2016

Profielen voorzitter en leden van de Raad van Toezicht 5 juli 2016 Profielen voorzitter en leden van de Raad van Toezicht 5 juli 2016 Aanleiding en achtergrond Per 1 januari 2017 ontstaan er twee vacatures in de Raad van Toezicht in verband met het einde van de termijn

Nadere informatie

Welkom in TECHNUM! KwaliteitsKring Zeeland 14-02-08

Welkom in TECHNUM! KwaliteitsKring Zeeland 14-02-08 Welkom in TECHNUM! KwaliteitsKring Zeeland 14-02-08 TECHNUM in vogelvlucht Wat is Technum Welke participanten Waarom noodzakelijk Waar we voor staan Wat onze ambities zijn TECHNUM Zelfstandige onderwijsvoorziening

Nadere informatie

A. Hieronder is voor zover van toepassing nadere facultaire invulling per artikel gegeven:

A. Hieronder is voor zover van toepassing nadere facultaire invulling per artikel gegeven: 10 SPECIFIEKE FACULTAIRE BEPALINGEN Faculteit: Faculteit Maatschappij & Recht A. Hieronder is voor zover van toepassing nadere facultaire invulling per artikel gegeven: Artikel 32 Inschrijving voor cursussen

Nadere informatie

Rapportage Toplijsten

Rapportage Toplijsten Rapportage Toplijsten www.qompas.nl December 2014 - januari 2015 - februari 2015 Qompas StudieKeuze favoriete studies Surrounded by Talent Inleiding In deze nieuwsbrief laten we verschillende top-10 lijstjes

Nadere informatie

Feiten en cijfers. Afgestudeerden en uitvallers in het hoger beroepsonderwijs. Mei 2015

Feiten en cijfers. Afgestudeerden en uitvallers in het hoger beroepsonderwijs. Mei 2015 Feiten en cijfers Afgestudeerden en uitvallers in het hoger beroepsonderwijs Mei 2015 Feiten en cijfers 2 Inleiding Op 19 mei 2015 hebben de hogescholen hun strategische agenda #hbo2025: wendbaar & weerbaar1

Nadere informatie

1. Bestuurskunde/Overheidsmanagement ec ec ec 2. Creatieve therapie¹ 3. Culturele en Maatschappelijke Vorming

1. Bestuurskunde/Overheidsmanagement ec ec ec 2. Creatieve therapie¹ 3. Culturele en Maatschappelijke Vorming Disclaimer: De lijst is gebaseerd op de officiële doorstroomeisen van het ministerie van onderwijs. Bij het overnemen van deze gegevens kunnen er tikfouten zijn gemaakt. Controleer daarom altijd (en op

Nadere informatie

Opleidingen in het HBO met (mogelijk) een tweede loting, studiejaar 2015 2016

Opleidingen in het HBO met (mogelijk) een tweede loting, studiejaar 2015 2016 Centrale Aanmelding en Plaatsing Opleidingen in het HBO met (mogelijk) een tweede loting, studiejaar 2015 2016 Bij een aantal opleidingen/instellingen zijn na de uitvoering van de loting nog plaatsen over.

Nadere informatie

Master of Laws De Master Legal Management (MLM) is in 2014 gestart als een door de NVAO geaccrediteerde, onbekostigde masteropleiding.

Master of Laws De Master Legal Management (MLM) is in 2014 gestart als een door de NVAO geaccrediteerde, onbekostigde masteropleiding. Samenvatting aanvraag Algemeen Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing is): Naam instelling Contactpersoon/contactpersonen Nieuwe opleiding, d.w.z. voortzetting geaccrediteerde onbekostigde opleiding

Nadere informatie

Binnen twee jaar als leerkracht voor de klas. Verkorte opleiding Leraar Basisonderwijs (pabo) share your talent. move the world.

Binnen twee jaar als leerkracht voor de klas. Verkorte opleiding Leraar Basisonderwijs (pabo) share your talent. move the world. Verkorte opleiding Leraar Basisonderwijs (pabo) HBO-bachelor voltijd Startmoment: september 2019 Graad: Bachelor of Education Binnen twee jaar als leerkracht voor de klas Je hebt een hbo- of universitaire

Nadere informatie

Subsector maatschappelijke hulp en dienstverlening

Subsector maatschappelijke hulp en dienstverlening Subsector maatschappelijke hulp en dienstverlening Samenvatting... Grootste subsector... Gemiddeld meer studenten per opleiding... 3 Weinig instroom in relatief veel deeltijdopleidingen... 3 Mbo-instroom

Nadere informatie

HAVO naar bachelor HBO

HAVO naar bachelor HBO HAVO naar bachelor HBO Bijlage B. Nadere vooropleidingseisen voor opleidingen van het hoger beroepsonderwijs. In deze bijlage wordt verstaan onder: NT: profiel natuur en techniek NG: profiel natuur en

Nadere informatie

Studie & Werk Tabellen HBO

Studie & Werk Tabellen HBO Studie & Werk 2017 Tabellen HBO Amsterdam, juni 2017 In opdracht van Elsevier Weekblad Studie & Werk 2017 De arbeidsmarktpositie van hbo- en wo-alumni Statistische bijlage: tabellen hbo ers Paul Bisschop

Nadere informatie

Beleid Horizontale dialoog Hogeschool Viaa

Beleid Horizontale dialoog Hogeschool Viaa Beleid Horizontale dialoog Hogeschool Viaa Vastgesteld door het college van bestuur op 4 januari 2016 Positief advies beleidsoverleg 13 oktober 2015 Goedgekeurd door de raad van toezicht 18 december 2015

Nadere informatie

Avans Academie Associate Degrees Den Bosch

Avans Academie Associate Degrees Den Bosch Avans Academie Associate Degrees Den Bosch Robin Pereboom Adviseur Connect, verbindt bedrijfsleven en onderwijs Meet up Agrifood Capital, Oss 7 februari 2019 Workshop 8 Onderwijs en Bedrijfsleven, hoe

Nadere informatie

Bijlage B. Nadere vooropleidingseisen voor opleidingen van het hoger beroepsonderwijs

Bijlage B. Nadere vooropleidingseisen voor opleidingen van het hoger beroepsonderwijs Regeling aanmelding en toelating hoger onderwijs. Geldend van 29-09-207 t/m heden Bijlage B. Nadere vooropleidingseisen voor opleidingen van het hoger beroepsonderwijs. In deze bijlage wordt verstaan onder:

Nadere informatie

Format samenvatting aanvraag. Opmerking vooraf

Format samenvatting aanvraag. Opmerking vooraf Format samenvatting aanvraag Opmerking vooraf Mocht u de voorkeur geven aan openbaarmaking van de gehele aanvraag in plaats van uitsluitend onderstaande samenvatting dan kunt u dat kenbaar maken bij het

Nadere informatie

Subsector sociale wetenschappen

Subsector sociale wetenschappen Samenvatting... 2 Weinig opleidingen... 2 Kleinste aantal instromende studenten... 3 Uitval lager... 3 Veel switch... 3 Diplomarendement beter dan sector, slechter dan totaal ho... 3 Accreditaties met

Nadere informatie

Onderwijs- en examenregeling Hoofdstuk 3 Opleidingsdeel LVO

Onderwijs- en examenregeling Hoofdstuk 3 Opleidingsdeel LVO Onderwijs- en examenregeling Hoofdstuk 3 Opleidingsdeel LVO 2018-2019 Opleidingsdeel voor de bachelor lerarenopleidingen voortgezet onderwijs van Driestar hogeschool (onderdeel van Driestar educatief)

Nadere informatie

Besluit strekkende tot een positief oordeel van een aanvraag toets nieuwe opleiding van de hbo-bachelor HBO-Rechten van Capabel Hogeschool

Besluit strekkende tot een positief oordeel van een aanvraag toets nieuwe opleiding van de hbo-bachelor HBO-Rechten van Capabel Hogeschool nvao nederlands - vlaamse accreditatieorganisatie Besluit strekkende tot een positief oordeel van een aanvraag toets nieuwe opleiding van de hbo-bachelor HBO-Rechten van Capabel Hogeschool datum 29 december

Nadere informatie

Rapportage Toplijsten havo 4/5 en vwo 5/6

Rapportage Toplijsten havo 4/5 en vwo 5/6 Rapportage Toplijsten havo 4/5 en vwo 5/6 www.qompas.nl Top-50 studies op Qompas StudieKeuze September 2016 tot en met april 2017 Surrounded by Talent Inleiding Deze maand publiceren wij de top-50 studies

Nadere informatie

Studie & Werk Tabellen HBO

Studie & Werk Tabellen HBO Studie & Werk 2018 Tabellen HBO Amsterdam, juni 2018 In opdracht van Elsevier Weekblad Studie & Werk 2018 De arbeidsmarktpositie van hbo- en wo-alumni Statistische bijlage: tabellen hbo ers Paul Bisschop

Nadere informatie

Format samenvatting aanvraag. Opmerking vooraf

Format samenvatting aanvraag. Opmerking vooraf Format samenvatting aanvraag Opmerking vooraf Mocht u de voorkeur geven aan openbaarmaking van de gehele aanvraag in plaats van uitsluitend onderstaande samenvatting dan kunt u dat kenbaar maken bij het

Nadere informatie

EEN STUDIE KIEZEN CREATING TOMORROW

EEN STUDIE KIEZEN CREATING TOMORROW EEN STUDIE KIEZEN 2017-2018 CREATING TOMORROW STUDEREN AAN HET HBO Ga je studeren? Dan wil je weten waar je aan begint! VAN HAVO NAAR HBO Na de havo is studeren aan het hbo een logische stap. Een hbo-opleiding

Nadere informatie

Dit onderdeel gaat over diploma s van bekostigde opleidingen. Hierbij onderscheiden we diplomarendement en het aantal diploma s.

Dit onderdeel gaat over diploma s van bekostigde opleidingen. Hierbij onderscheiden we diplomarendement en het aantal diploma s. Na nominaal plus 1 jaar 45 procent een diploma... 2 Rendement wo stijgt, hbo-rendement daalt... 4 Hbo-ontwerpopleidingen laagste rendement van de sector... 6 Hoger rendement wo biologie, scheikunde en

Nadere informatie

Welkom bij Accountancy

Welkom bij Accountancy Welkom bij Accountancy 8-12-2018 Per september 2017 Alle economische opleidingen op locatie Kralingse Zoom onder de noemer (nieuwe) Rotterdam Business School. Accountancy de financiele sitiuatie in kaart

Nadere informatie

Toelatingseisen en aanbevolen vakken NHL Hogeschool, Stenden Hogeschool en Hogeschool Van Hall Larenstein

Toelatingseisen en aanbevolen vakken NHL Hogeschool, Stenden Hogeschool en Hogeschool Van Hall Larenstein Toelatingseisen en aanbevolen vakken NHL Hogeschool, Stenden Hogeschool en Hogeschool Van Hall Larenstein In dit document is de landelijke lijst met toelatingseisen van alle opleidingen van de NHL Hogeschool,

Nadere informatie

Overzicht met lotingstudies in het HBO, studiejaar 2015-2016

Overzicht met lotingstudies in het HBO, studiejaar 2015-2016 Overzicht met lotingstudies in het HBO, studiejaar 2015-2016 Is één van onderstaande opleidingen de opleiding waarvoor je je hebt aangemeld? Dan moet je meedoen aan de selectieprocedure (loting). Om deel

Nadere informatie

Naar transparanter hoger onderwijs. Het Nederlandse Nationale Kwalificatieraamwerk

Naar transparanter hoger onderwijs. Het Nederlandse Nationale Kwalificatieraamwerk Naar transparanter hoger onderwijs Het Nederlandse Nationale Kwalificatieraamwerk Samenvatting van het Nederlandse Nationale Kwalificatieraamwerk hoger onderwijs Toegang vanuit [1] Eerste cyclus Tweede

Nadere informatie

Subsector psychologie

Subsector psychologie Samenvatting... 2 Gemiddeld qua aantallen opleidingen... 2 Groot aantal studenten... 3 Grotendeels wo-subsector... 3 Weinig mbo-instroom in hbo-bachelor... 3 Weinig uitval... 3 Minste switch... 3 Diplomarendement

Nadere informatie

Toelatingseisen en aanbevolen vakken NHL, Stenden hogeschool en hogeschool Van Hall Larenstein

Toelatingseisen en aanbevolen vakken NHL, Stenden hogeschool en hogeschool Van Hall Larenstein Toelatingseisen en aanbevolen vakken NHL, Stenden hogeschool en hogeschool Van Hall Larenstein (versie januari 2009) In dit document is de landelijke lijst met toelatingseisen van alle opleidingen van

Nadere informatie

Veel gestelde vragen lijst Deeltijd Human Resource Management 2013-2014

Veel gestelde vragen lijst Deeltijd Human Resource Management 2013-2014 Veel gestelde vragen lijst Deeltijd Human Resource Management 2013-2014 1. Op welke dag wordt lesgegeven? Er is één vaste lesdag per week. Tijdens het cursusjaar 2013-2014 zijn de lessen als volgt: De

Nadere informatie

Opleidingen aanwezig op de oriëntatiemarkt

Opleidingen aanwezig op de oriëntatiemarkt Saxion Open 31 januari 2015 Enschede Opleidingen aanwezig op de oriëntatiemarkt Life Science, Design & Technology ROOD Economie, & Organisatie BLAUW - Archeologie - Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek

Nadere informatie