Leren met meer effect Onderzoek naar de effecten van ict in het vo

Transcriptie

1 KENNISNET Onderzoeksreeks n Ict in het onderwijs Leren met meer effect Onderzoek naar de effecten van ict in het vo

2 Voorwoord Voor u ligt de tweede publicatie in de Kennisnet Onderzoeksreeks ict in het onderwijs. Ict is bruikbaar voor verschillende didactische benaderingen zoals zelfstandig werken en samenwerken met andere leerlingen. In deze publicatie staat de vraag centraal of ict het aangewezen hulpmiddel is om ons onderwijs aantrekkelijker en effectiever te maken. Tien scholen voor voortgezet onderwijs voeren een onderwijsexperiment met ict uit, dat aansluit bij hun onderwijsvisie en ambitie. Scholen brengen het onderwijs met de ict-toepassingen in praktijk zoals zij het zelf hebben bedacht. Kennisnet stelt de scholen in staat om in flankerend onderzoek na te gaan of het onderwijs op deze scholen er daadwerkelijk beter op is geworden. Wat werkt wel en wat werkt niet met ict? Onderzoek kan uitwijzen welke toepassingen schoolprestaties van leerlingen laten toenemen, leerlingen beter motiveren en meer zelfvertrouwen geven. En met betrekking tot leraren wordt nagegaan: kunnen ict-toepassingen het werkplezier laten toenemen of docenten meer laten doen in minder tijd? 2 Als de resultaten van dit onderzoek bekend zijn, kunnen scholen beter onderbouwd kiezen welke ict-toepassingen de 3 kwaliteit van het onderwijs daadwerkelijk verbeteren. Goed gebruik van ict helpt leraren de talenten van leerlingen optimaal te benutten. Daarnaast geven de uitkomsten van het onderzoek inzicht in de mogelijkheden van ict om het leraarschap aantrekkelijker te maken en de beschikbare lerarentijd zo goed mogelijk te benutten. De resultaten verschijnen in het najaar van 2008 in de Kennisnet Onderzoeksreeks. Dr. Alfons ten Brummelhuis Hoofd Onderzoek Kennisnet

3 Inhoud Leren met meer effect Voorwoord 3 Leren met meer effect Tien projecten 1 E-Coaches 2 Projectonderwijs met een digitaal portfolio 3 Digitale schoolborden 4 Inzicht door overzicht 5 Wiskunde zonder boek 6 Digitaal leermateriaal voor projectonderwijs 7 Internationale samenwerking met gebruik van ict 8 Docentextensief onderwijs in de tweede fase 9 Taaltuin 10 Invoering ouderaccount in de elektronische leeromgeving Colofon Klaar voor de kennissamenleving? Het onderwijs bereidt jongeren voor op onze kennissamenleving. Wie goed wil functioneren in deze maatschappij heeft kennis, sociale vaardigheden en informatievaardigheden nodig. Scholen werken continu aan verbetering van onderwijsmaterialen en didactische werkvormen om deze kennis en vaardigheden zo effectief mogelijk over te dragen. Ict speelt daarbij een cruciale rol. Sommige scholen gebruiken ict ter vervanging van bestaande werkwijzen. Leerlingen werken dan met oefenprogramma s of maken een werkstuk op de computer. Andere scholen ontwerpen onderwijsarrangementen die zonder ict niet uitvoerbaar zouden zijn. Denk bijvoorbeeld aan het begeleiden van leerlingen op afstand. Lerarentekort Tussen nu en 2015 verlaat driekwart van de huidige docentenpopulatie het voortgezet onderwijs. De lerarenopleidingen hebben te weinig studenten om de toekomstige vraag naar onderwijzend personeel op te vangen. Maar dat is niet het enige probleem. De mensen die nu voor de klas staan, zullen tijd moeten vinden om niet alleen hun leerlingen, maar ook zichzelf te ontwikkelen, zodat ze voldoen aan de eisen van een beroep in beweging. Kan ict bijdragen aan aantrekkelijker en effectiever onderwijs? In het project Leren met meer effect voeren tien scholen wetenschappelijke experimenten uit om die vraag te beantwoorden. Praktijk en wetenschap In Nederland is tot nu toe weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effecten van ict in de onderwijspraktijk. In de afgelopen jaren heeft de nadruk gelegen op beschrijving van voorbeelden en het uitproberen van nieuwe ict-toepassingen. Kennis die scholen in hun zoektocht naar verbetering van onderwijs opdoen, blijft grotendeels binnenshuis. Dat is jammer, want die leerervaringen zijn bijzonder nuttig voor andere scholen die ook in ontwikkeling zijn. In het project Leren met meer effect stelt Kennisnet scholen voor voortgezet onderwijs in staat een wetenschappelijk experiment met ict uit te voeren. Ze krijgen daarbij ondersteuning van deskundigen op het gebied van onderwijs, wetenschap en ict. De resultaten van deze experimenten verdiepen het inzicht in de mogelijke opbrengsten van ict voor leren. Resultaten die verankerd zijn in wetenschappelijk onderzoek verschaffen alle docenten betrouwbare handreikingen voor kwalitatief hoogstaand en aantrekkelijk onderwijs. Goed geïnformeerde leraren zijn zo in staat met behulp van ict de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Tien scholen, tien projecten, tien onderzoeken Kennisnet heeft de afgelopen periode tien scholen geselecteerd, die in het schooljaar een experiment met ict uitvoeren. De scholen formuleren zelf hun ambities en hun onderzoeksvraag voor het experiment. Sommige scholen verkennen de bijdrage van ict aan de oplossing van het dreigende lerarentekort. Andere leggen meer de nadruk op de bijdrage van ict aan kwaliteitverbetering van het onderwijs. Ten slotte zijn er ook experimenten waarin wordt nagegaan of het mogelijk is met inzet van ict een dubbelslag te realiseren. Ict wordt dan niet alleen ingezet voor kwaliteitsverbetering van het onderwijs, maar tegelijkertijd als gereedschap om het werk van docenten aantrekkelijker en efficiënter te maken. 5

4 6 Hoe gaat het onderzoek in zijn werk? is gericht op gebruik van ict zoals bedacht door de scholen en richt zich op de effecten die scholen zelf beogen te bereiken. Op basis van de onderzoeksvragen van de scholen ontwikkelt het SCO-Kohnstamm Instituut van de Universiteit van Amsterdam onderzoeksplannen en kiest voor de scholen de juiste instrumenten om de effecten te meten. In het onderzoek wordt gewerkt met (quasi)experimentele designs. Dit betekent dat de resultaten van de onderzochte klassen in de school worden vergeleken met zogenoemde controlegroepen: klassen die niet werken met de specifieke ict-toepassing van het experiment. Voorafgaand aan de uitvoering van de vernieuwing worden in de meeste experimenten nulmetingen uitgevoerd. De resultaten geven antwoord op de vraag welke icttoepassingen die de scholen hebben bedacht, daadwerkelijk het verwachte effect opleveren en wat de verklaring is voor deze effecten. Het gaat niet alleen om prestaties van de leerlingen en kwaliteit van het onderwijs. Er is in het onderzoek ook aandacht voor de effecten op de docenten. Hoe versterkt ict het imago en de professionaliteit van het beroep van docent? Leeswijzer In deze brochure leest u welke experimenten er dit schooljaar in Nederland plaatsvinden. De resultaten verschijnen in het najaar van 2008 in de Kennisnet Onderzoeksreeks Ict in het onderwijs. In de experimenten die hierna kort worden toegelicht, is aandacht voor de volgende opbrengsten van ict: Effecten op leraren n effectiviteit en efficiency van de docent: alle experimenten. n plezier en tevredenheid van de docent in lesgeven: experimenten 1, 2, 3 en 4. Effecten op leerlingen n verbetering leerprestaties: experimenten 1, 3, 5, 7, 8 en 9. n plezier, motivatie en interesse in leren: experimenten 1, 3, 5, 6, 7 en 8. n vertrouwen in eigen kunnen: experimenten 1, 2 en 4. Tien projecten

5 1 E-Coaches Hebben onderbouwleerlingen baat bij online hulp van e-coaches uit de bovenbouw? En leren de e-coaches hier zelf ook iets van? 2 Projectonderwijs met een digitaal portfolio Wordt het onderwijs beter van werken met digitale portfolio s? Leerlingen uit de hoogste klassen helpen leerlingen uit de onderbouw online met hun huiswerk voor Engels en wiskunde. Dat is de insteek van het project e-coaches. De school verwacht dat e-coaching leidt tot betere prestaties en meer motivatie bij de gecoachte leerlingen. Ook rekent de school erop dat gecoachte leerlingen meer zelfvertrouwen krijgen. Naar verwachting zal ook de motivatie van de e-coaches toenemen. Voor de e-coaches zelf zal het coachen motiverend en leerzaam zijn We gaan na of de resultaten en de motivatie van leerlingen die e-coaching hebben gekregen beter zijn dan die van leerlingen uit eerdere schooljaren. Ook kijken we of hun zelfvertrouwen is toegenomen. Tegelijkertijd wordt bekeken of de e-coaches zelf ook iets opsteken van de vakken waarin ze huiswerkbegeleiding geven en of hun motivatie voor deze vakken toeneemt. Daarnaast zal het onderzoek in kaart brengen hoe ouders en docenten aankijken tegen de opbrengsten van dit experiment. Een belangrijke vraag daarbij is de ervaring van de docent met de e-coaches. E-coaches nemen docenten werk uit handen. Maar zijn de docenten ook tevreden over het niveau van de begeleiding? Of levert deze werkwijze ongewenste spanningen op? Komen er bijvoorbeeld wel eens meningsverschillen voor tussen docent en e-coach? Leerlingen presteren beter en zijn meer gemotiveerd E-coaches nemen docent werk uit handen, leerlingen zijn meer gemotiveerd en halen betere cijfers voor Engels en wiskunde Projectonderwijs is een aantrekkelijke en populaire vorm van zelfstandig onderwijs. Helaas ontbreekt soms een duidelijke structuur. Een digitaal portfolio helpt het projectonderwijs te organiseren en geeft leerlingen gelegenheid hun werk digitaal te presenteren. De school verwacht dat leerlingen die werken met een digitaal portfolio beter gemotiveerd raken en beter inzicht krijgen in hun leerproces. Verder is de verwacting dat docenten de leerprocessen gemakkelijker kunnen managen en meer plezier krijgen in de begeleiding van leerlingen. Passende begeleiding bieden bij projectonderwijs Leerlingbegeleiding met een digitaal portfolio en intensieve coaching 8 9 Eerste- en tweedejaars leerlingen uit het vmbo, havo en vwo bepalen zelf of ze gebruik willen maken van de hulp De school heeft een innovatieve onderwijsvisie. Daarbinnen past vernieuwing van het onderwijs door inzet van Leerlingen uit hoogste klassen Leerlingen zijn beter van e-coaches. De coaches krijgen voor hun inspanningen begeleiden leerlingen uit de gemotiveerd en krijgen een financiële tegemoetkoming. De begeleidingssessies onderbouw bij huiswerk een digitaal portfolio. Op deze school volgen twee 3 havo- meer inzicht in vinden plaats buiten reguliere schooltijden: op werkdagen en gymnasiumklassen projectonderwijs. De leerlingen le- hun leerproces tussen en uur en tussen uur en zen teksten, maken werkstukken, gaan op excursie, houden uur. Op zondag vindt een sessie plaats tussen discussies en geven presentaties. Ze slaan hun werk op uur en uur. De e-coaches en de onderbouwleerlingen in het digitale portfolio. De docenten zorgen ervoor dat communiceren via msn en het forum van de elektronische al het onderwijsmateriaal ook in de digitale portfolio s leeromgeving. komt. Tegelijkertijd gebruiken ze de digitale portfolio s om de leerlingen actief te begeleiden. In dit onderzoek gaan sommige klassen aan de slag met een digitaal portfolio, andere niet. We meten of de zelfwaardering en motivatie van de leerlingen toenemen. We vragen docenten hoe de leerlingen het portfolio inzetten. Ook onderzoeken we hoe docenten zelf de portfolio s gebruiken en of zij tevreden zijn met de nieuwe werkwijze. Leveren digitale portfolio s tijdwinst op? En zorgen ze voor meer werkplezier?

6 3 Digitale schoolborden Vergroot het gebruik van een digitaal schoolbord de effectiviteit van het onderwijs? 4 Inzicht door overzicht Zijn leerprocessen beter beheersbaar door inzet van een geautomatiseerd dossier? Het digitale schoolbord is in opmars. Digitale schoolborden bieden dan ook veel mogelijkheden. Ze maken lessen interactiever en beeldender. Je kunt er gewoon op schrijven, maar je kunt er ook presentaties mee houden en er digitaal beeld en simulaties op vertonen. Alles wat op het bord is getoond, kun je bovendien opslaan. Leerlingen hoeven niet meer over te schrijven van het bord en kunnen de aandacht dus bij het onderwerp houden. Maken digitale schoolborden het onderwijs inderdaad effectiever? De school verwacht dat leerprestaties zullen verbeteren, Leerlingen en docenten houden beter overzicht Invoering van een persoonlijke digitale planningspagina bord later nog eens kunnen raadplegen. Leerlingen kunnen de uitleg en de sommen op het digitale bord later nog eens raadplegen. De school verwacht dat dit de leerprestaties verhoogt. Ook verwacht men dat de gevarieerde, interactieve lessen het onderwijs aantrekke-lijker maken. Tot slot verwacht de school dat het hergebruiken van digitaal materiaal op termijn leidt tot tijdsbesparing voor docenten. De school heeft op diverse locaties digitale schoolborden. Leraren die ermee willen werken en experimenteren, kunnen cursussen volgen om dit te leren. Veel leraren hebben gebruik gemaakt van deze gelegenheid. richt zich op tien à vijftien wiskundeklassen die gaan werken met digitale schoolborden. De resultaten van deze leerlingen worden vergeleken met die van leerlingen die wiskundeles volgen met traditionele borden. Wat is het effect van het gebruik van digitale schoolborden op de motivatie van leerlingen? Zijn leerlingen het vak wiskunde leuker gaan vinden? En minstens zo belangrijk: halen ze betere cijfers? Maakt het digitale schoolbord het lesgeven voor docenten effectiever en aantrekkelijker? Hoeveel tijd kost het ontwikkelen en aanpassen van materialen door docenten? Leidt deze investering in tijd op de lange duur tot tijdsbesparingen door hergebruik van lesstof of een kortere voorbereidingstijd? Ervaren docenten andere voordelen van digitale schoolborden, zoals meer aandacht voor de leerlingen tijdens de les? Waar gebruiken leraren het bord vooral voor, en welke functies leveren hen de meeste voordelen op? Invoering en gebruik van digitale borden Leerlingen zijn meer gemotiveerd en halen hogere cijfers voor wiskunde Steeds meer scholen leveren onderwijs op maat. Leerlingen krijgen niet langer klassikaal les, maar werken in hun eigen tempo. De ene leerling doet Engels, de andere wiskunde. Docenten krijgen hierdoor te maken met nieuwe vraagstukken. Waar zijn mijn leerlingen mee bezig? Op welk niveau zitten ze? Wanneer moet ik ingrijpen of bijsturen? Docenten willen het leerproces van hun leerlingen volgen. Maar dat valt niet mee als je bij elke leerling enorme papieren dossiers moet doorploegen. Zouden digitale dossiers hier een oplossing kunnen bieden? 10 omdat leerlingen de uitleg en de sommen op het digitale De school zet de ELO Studieweb in als digitale plan- Leerlingen lopen minder 11 Vergroten van de effectiviteit achterstand op. Werkplezier van docenten neemt toe van het wiskundeonderwijs ningstool. Leerlingen kunnen op een persoonlijke planningspagina zelf hun leerproces indelen. De verwachting is dat zij daardoor hun projecten vaker tijdig afronden en meer zelfvertrouwen ontwikkelen. Verder is de verwachting dat docenten door het gebruik van de ELO tijd besparen en beter overzicht houden op de vorderingen van leerlingen. Daardoor kan de docent op het juiste moment bijsturen en leerprocessen beter begeleiden. Bovendien kost hem dit minder tijd. Leerlingen uit vmbo-klassen 3 en 4 gaan werken met de digitale planningstool. De resultaten van deze leerlingen vergelijken we met die van leerlingen uit een andere vmbo-studierichting, die nog werken met papieren dossiers. probeert een aantal vragen te beantwoorden. Leren leerlingen dankzij de persoonlijke planningspagina in de ELO beter plannen? Krijgen ze ook meer vertrouwen in hun eigen competenties? Verbetert het werken met een ELO de kwaliteit van het onderwijs? Een docentenenquête laat zien of de planningstool voor docenten tijdbesparend werkt. Ook onderzoeken we of docenten de leerprocessen van leerlingen beter kunnen volgen, en of de ELO meer werkplezier oplevert.

7 5 Wiskunde zonder boek Leidt het gebruik van computers bij het leren van algebra tot betere prestaties en een sterkere motivatie voor het vak wiskunde? 6 Digitaal leermateriaal voor projectonderwijs Hoe maak je als docententeam zelf het beste leermateriaal voor je elektronische leeromgeving? De resultaten van bovenbouwleerlingen voor algebra laten vaak te wensen over. Met elektronische leermiddelen kunnen docenten beter inspelen op verschillen in tempo, aanpak en niveau. Leidt deze werkwijze met elektronische leermiddelen ook tot betere prestaties? De school verwacht dat het project zal leiden tot betere algebraprestaties, een positievere houding van leerlingen tegenover het leren in het algemeen en een sterkere motivatie voor wiskunde. van de algebra-vaardigheden Computerprogramma s leren leerlingen op eigen tempo en niveau algebra 12 ontwikkelen. Niet iedere docent is daar even handig in. 13 De school heeft de afgelopen jaren veel goede ervaringen Deze school experimenteert met twee manieren om materiaal te ontwikkelen voor projectonderwijs. goed lesmateriaal Docenten ontwikkelen zelf opgedaan met het project Wiskunde zonder boek. Leerlingen presteren beter Onderbouwleerlingen havo en vwo krijgen uitleg en en hebben een positievere Het is voor de school nog een open vraag welke methode opdrachten in overzichtelijke mappen. Daarmee gaan ze houding tegenover wiskunde het beste werkt. Willen docenten intensieve begeleiding zelfstandig aan de slag. In hun eigen tempo, op hun eigen en een duidelijk kader? Of ervaren ze dit als elektronisch niveau. Wiskundesommen oefenen ze op de computer. Dit harnas en werken ze liever naar eigen inzicht? Experimenteren met ontwikkelen jaar gaan de eerste drie vwo-klassen Tweetalig Onderwijs van materiaal op wel en niet oefenen met online tools voor algebra. gestructureerde wijze Drie klassen uit de onderbouw krijgen wiskundeonderwijs zonder boek. Hun resultaten vergelijken we met parallelklassen die traditionele wiskundelessen volgen. Aan het einde van de rit bekijken we of de experimentele groep betere wiskundeprestaties levert. En of ze het vak wiskunde leuker zijn gaan vinden. Sommige scholen zoeken naar alternatieven voor klassikaal onderwijs met boeken. Vooral vmboscholen experimenteren met onderwijs dat beter aansluit op de belevingswereld van leerlingen. Onderwijs dat motiverend werkt én zorgt dat de lesstof beter blijft hangen. Hét grote obstakel bij dit type onderwijs is dat er geen standaard leermateriaal voor bestaat. Hoe kun je als school docenten daar het best bij begeleiden? Bij projectonderwijs moeten docenten dikwijls zelf een project ontwerpen en het bijbehorende leermateriaal De school experimenteert met twee werkwijzen voor het ontwikkelen van leermateriaal. In de ene werkwijze ontwikkelen docenten zelf hun materiaal in vrije werksessies. In de andere methode ontwikkelen ze leermateriaal met behulp van een vast sjabloon. Bij het onderzoek zijn leerlingen en docenten van de klassen 3- en 4-vmbo betrokken. Iedere docent ontwikkelt het materiaal gedurende één periode met sjabloon. In de andere periode werkt hij zonder. Zo kunnen we hun ervaringen goed vergelijken. De hoofdvraag is welke methode volgens docenten tot de beste kwaliteit leidt en welk materiaal de leerlingen het meest motiveert tot leren. Verder onderzoeken we de tijdsbesteding van docenten bij beide werkwijzen. Effectieve en efficiënte aanpak voor ontwikkeling van leermateriaal door docenten

8 7 Internationale samenwerking met gebruik van ict Wat is het effect op leerlingen van participatie in internationaliseringprojecten met behulp van ict? 8 Docentextensief onderwijs in de tweede fase Wat leren leerlingen van docentextensief onderwijs? Door internationale samenwerking ontwikkelen Scholen moeten de 1040-urennorm strikter naleven. leerlingen, naast bewustwording van de eigen vergelijkt de resultaten van de Nederlandse Maar op veel scholen hebben veel docenten al een cultuur, inzicht en respect voor de waarde van leerlingen die meedoen met het Arubaproject met die van volle agenda. In dit experiment werken leerlingen andere culturen. Moderne communicatietechnologieën vergroten de mogelijkheden voor dergelijke internationale uitwisselingen tussen scholen. In dit project werkt een school in Nederland samen met leerlingen uit vergelijkbare klassen, die niet meedoen aan het project. zal uitwijzen of intrinsieke motivatie, algemene basisvaardigheden, kennis van de Engelse taal en ictvaardigheden van de leerlingen een aantal uren zelfstandig met ict. Daarmee wil de school twee vliegen in een klap slaan: leerlingen krijgen voldoende onderwijsuren én de ruimte om vakken waar ze slecht in zijn onder begeleiding bij Maatwerk bieden aan leerlingen en tevens voldoen aan de urennorm een school op Aruba. Daar waar tot nu toe voornamelijk uit het internationale traject toenemen. Parallel aan het te spijkeren. gebruik werd gemaakt van als onderzoek in Nederland worden de leerlingen uit Aruba Kan ict helpen om te voldoen aan de urennorm en er communicatiemiddel, gaan de leerlingen in dit onderzocht op dezelfde effecten. tegelijkertijd voor zorgen dat de kwaliteit van het experiment met andere mogelijkheden aan de slag. onderwijs verbetert? Leerlingen werken in tussenuren Ze maken een gezamenlijke ELO, maar wisselen ook zelfstandig aan online informatie uit met behulp van wiki s en videoconferencing. aangeboden lesstof 14 Is dit een goede investering? En wat levert De school verwacht dat het bieden van goede gelegenheid 15 het op? Internationale samenwerking De school verwacht dat de bredere inzet van ict in internationaliseringsprojecten vooral zal bijdragen aan algemene vaardigheden, zoals leren samenwerken en plannen. Verder verwacht men dat leerlingen een beter gevoel krijgen voor Engels en dat ze handiger worden met computers. Leerlingen uit twee vwo 2-klassen van een Nederlandse school gaan via de digitale snelweg nauwer samenwerken bij projectactiviteiten met leerlingen in Aruba. De leeromgeving Studieweb wordt gebruikt als platform voor gezamenlijke activiteiten. Daarnaast willen de scholen leerlingen samenwerkingsopdrachten laten doen met wiki s. Ook gaan ze experimenteren met videoconferencing. Met behulp van ict internationaal samenwerken aan projecten Leerlingen kunnen beter samenwerken en organiseren tot zelfstudie beter tegemoetkomt aan de individuele behoeften van de leerlingen. Zij zullen daardoor niet alleen beter presteren, maar ook meer plezier beleven aan schooltaken en positiever gaan denken over hun eigen mogelijkheden. De verwachting is dat docentextensief onderwijs tijdbesparend werkt voor docenten. In dit project werken alle leerlingen havo 4 en atheneum 4 een aantal uren van de lesweek zelfstandig aan hun vakken. Ze krijgen zowel herhalingsstof als verdiepingsstof aangeboden. Docenten behandelen de online stof tijdens de lessen. Daarna werken de leerlingen in tussenuren zelfstandig aan deze stof, onder toezicht van een mediathecaresse of onderwijsassistent. Eventueel kunnen ze de verplichte stof thuis afronden. Werkdruk van docenten neemt niet toe. Leerlingen halen betere prestaties en zijn gemotiveerder voor het vak aardrijkskunde richt zich op het vak aardrijkskunde voor leerlingen van havo 4 en vwo 4. Hun prestaties voor het vak aardrijkskunde worden vergeleken met die van leerlingen van een andere afdeling, die niet werken met de online stof in de elektronische leeromgeving. Vervolgens worden de opvattingen over leren, motivatie en prestaties van beide groepen vergeleken. Ook wordt nagegaan in hoeverre er in de praktijk daadwerkelijk sprake is van docentextensief onderwijs. Hoeveel tijd besteden docenten aan de voorbereiding van online stof en de begeleiding van mediathecaresse en onderwijsassistent?

9 9 Taaltuin Wat is het effect van remediërende digitale leermiddelen op prestaties bij spellen en begrijpend lezen? Er is veel kritiek op de kwaliteit van het taalonderwijs. Veel scholen kampen met tegenvallende eindexamenresultaten. Schrijven leer je vooral door het veel te doen. Oefenprogramma s op de computer lijken bij uitstek geschikt om de taalvaardigheid van leerlingen te vergroten. Leerlingen kunnen op hun eigen niveau en in eigen tempo de onderdelen trainen die ze niet zo goed beheersen. Worden leerlingen ook echt beter in taal door te oefenen op de computer? van de kwaliteit van het taalonderwijs Elke leerling oefent eigen zwakke taalonderdelen op de computer Leerlingen halen betere toetsresultaten op het gebied van spelling en begrijpend lezen Begin 2008 gaan 2 vmbo-basisklassen, 2 vmbo-gemengd en kaderklassen en 3 havo/vwo-klassen werken met de oefenprogramma s. In het ict-lokaal loggen leerlingen op hun eigen account in, waarna ze stap voor stap door de oefeningen worden geleid. De ene leerling is zwak in hoofdletters, de andere heeft moeite met de d/t-regels. Met het programma kunnen leerlingen precies zien hoe ver ze zijn, waar ze goed of slecht op scoren en welke oefeningen ze moeten doen. De docent helpt leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. 10 Invoering ouderaccount in de elektronische leeromgeving Vergroot een ouderaccount de betrokkenheid van ouders bij het leerproces van hun kind? Resulteert het instellen van een ouderaccount in een grotere betrokkenheid van ouders bij het leerproces van hun kind? Ouders meer betrekken bij het leerproces van hun kind 16 De school verwacht dat de toepassing van de software leidt tot betere toetsresultaten op het gebied van Ouders toegang geven tot spellen en begrijpend lezen. Naar verwachting blijft In dit project wordt de proef op de som genomen met de online studiewijzer van de werkdruk bij de docenten gelijk. de zogenoemde ouderaccount. hun kinderen 17 Van elke opleiding zal één klas gebruikmaken van de software voor spelling, de andere van de software voor begrijpend lezen. Het taalonderdeel waarvoor geen computer wordt gebruikt, zal op de traditionele wijze worden onderwezen. Dit betekent dat de klassen elkaars controlegroep zijn. In alle klassen zal even veel tijd worden besteed aan spelling en begrijpend lezen. We vergelijken de prestaties van alle leerlingen. Ook brengen we de inspanningen van docenten in kaart om te zien of het gebruik van oefenprogramma s van invloed is op de werkdruk. Sommige scholen hebben het klakkeloos volgen van studieboeken afgeschaft en onderzoeken de mogelijkheden van flexibel en zelfstandig onderwijs. Taken en informatie halen zij niet langer uit een leerboek, maar uit hun studiewijzer op de elektronische leeromgeving van hun school. Door deze ontwikkeling is het voor ouders lastig om inzicht te krijgen in het leerproces van hun kinderen. De oplossing ligt voor de hand: geef ouders een eigen inlogcode, die hen toegang geeft tot de studiewijzer van hun kinderen. De school verwacht dat het ouderaccount de ouders meer inzicht oplevert in de leerprestaties en leerprocessen van hun kind en hun betrokkenheid vergroot. Voorwaarde is wel dat docenten de voortgangsinformatie goed bijhouden. Docenten zullen waarschijnlijk gemengde gevoelens hebben bij het ouderaccount. Ze zullen de meerwaarde wel inzien, maar zich ook een beetje bekeken voelen. Voor een beperkte groep leerlingen wordt begin 2008 een ouderaccount aangemaakt. Ouders kunnen daarmee inloggen op de studiewijzer van hun kinderen en zo over hun schouders meekijken en met de docenten communiceren. Gedurende het onderzoek experimenteert de school met verschillende varianten van het ouderaccount. zal zich vooral richten op de ervaringen van ouders, Ouders raken meer betrokken bij het leerproces van hun kind, betere kwaliteit voortgangsinformatie op de ELO docenten en leerlingen. Waarderen ouders het? Vergroot het hun inzicht in de leerresultaten en het leerproces van hun kind? Hoe waarderen docenten deze extra functionaliteit in de ELO? Ondersteunt het hen in hun werk of ervaren ze het als een aantasting van hun autonomie? Neemt de frequentie en de kwaliteit van de voortgangsrapportages toe?

10 Colofon Leren met meer effect Kennisnet, Zoetermeer 2008 Tweede druk maart 2008 Opdrachtgever Stichting Kennisnet Vormgeving Inc. Communicatie & design Druk Koninklijke de Swart Alle rechten voorbehouden. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur(s), redacteur(s) en uitgever van Kennisnet geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten of onvolkomenheden. 18 Uit deze uitgave mag niets worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, behoudens in geval de verveelvoudiging van de inhoud van deze uitgave plaatsvindt onder de licentie naamsvermelding, niet-commercieel, geen afgeleide werken als gehanteerd door Creative Commons. Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken 2.5 Nederland De gebruiker mag: n het werk kopiëren, verspreiden, tonen en op- en uitvoeren 0nder de volgende voorwaarden: Naamsvermelding. De gebruiker dient bij het werk de naam van Kennisnet te vermelden. Niet-commercieel. De gebruiker mag het werk niet voor commerciële doeleinden gebruiken. Geen Afgeleide werken. De gebruiker mag het werk niet bewerken. n Bij hergebruik of verspreiding dient de gebruiker de licentievoorwaarden van dit werk kenbaar te maken aan derden. n De gebruiker mag uitsluitend afstand doen van een of meerdere van deze voorwaarden met voorafgaande toestemming van Kennisnet. Het voorgaande laat de wettelijke beperkingen op de intellectuele eigendomsrechten onverlet. Dit is een publicatie van stichting Kennisnet.

11 KENNISNET Onderzoeksreeks n Ict in het onderwijs Wat weten we uit wetenschappelijk onderzoek over ict in het onderwijs en hoe kunnen scholen samen met onderzoekers voortbouwen op beschikbare resultaten uit eerder uitgevoerd onderzoek? De Kennisnet Onderzoeksreeks Ict in het onderwijs heeft als doel een verzamelplaats te zijn voor antwoorden op deze vragen. Daarvoor wordt gebruik gemaakt van de praktijkervaringen van onderwijsprofessionals en resultaten uit wetenschappelijk onderzoek. Deze reeks is bedoeld voor management en leraren in het onderwijs en voor instellingen en organisaties die het onderwijs ondersteunen bij effectief en efficiënt gebruik van ict. Nr. 1 - Kennis van Waarde Maken Nr. 2 - Leren met meer effect Nr. 3 - Ict werkt in het vmbo! Nr. 4 - Games in het (v)mbo! Stichting Kennisnet Postadres Postbus AT Zoetermeer Bezoekadres Paletsingel NT Zoetermeer T (079) F (079) onderzoek.kennisnet.nl