DAG VAN DE GRUNNEGER TOAL - ZOTTERDAG 19 MEERT 2016 GEBOUW RHC GRONINGER ARCHIEVEN - CASCADEPLEIN 4/10 - STAD DAG VAN DE GRUNNEGER TOAL

Transcriptie

1 DAG VAN DE GRUNNEGER TOAL - ZOTTERDAG 19 MEERT 2016 GEBOUW RHC GRONINGER ARCHIEVEN - CASCADEPLEIN 4/10 - STAD DAG VAN DE GRUNNEGER TOAL

2 Veurwoord Ik moet iets bekennen. Ik spreek eigenlijk geen woord Gronings. Veel verder dan moi en puutje kom ik niet. Maar dat wil niet zeggen dat ik de Groninger taal geen warm toedraag. Toen ik in Groningen kwam studeren, maakte ik kennis met de Grunneger toal via de dames van de kantine van het universiteitsgebouw en in het uitgaansleven via de nummers van Rooie Rinus en Pé Daalemmer. Medestudenten konden Baukelien en Hoornseplas letterlijk meezingen. Inmiddels zie ik Groningen echt als mijn thuis en daar draagt de Groninger taal aan bij. Voor veel mensen ligt het Gronings dichter bij het hart dan het Algemeen Beschaafd Nederlands. Het Gronings drukt je gevoel net iets beter uit dan het Nederlands. Dat is denk ik ook het succes van de Dag van de Grunneger Toal, die dit jaar alweer voor de zevende keer wordt georganiseerd. Op zaterdag 19 maart kunnen bezoekers weer terecht in het gebouw van de Groninger Archieven voor cursussen, toneel, muziek, cabaret, literatuur en nog veel meer, allemaal in de eigen taal. De Dag van de Grunneger Toal wordt georganiseerd door het Huis van de Groninger Cultuur, Bureau Groninger Taal en Cultuur (RUG), Groninger Forum Bibliotheek, Stichting t Grunneger Bouk en het Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven. Als provincie Groningen ondersteunen we de activiteiten van het Huis van de Groninger Cultuur. Wij vinden het waardevol dat de Groninger taal en cultuur levend blijven en dat er boeken, toneelstukken en liedjes in het Gronings geschreven worden. Zo is het Gronings niet iets van vroeger, maar blijft het een levende taal. Ik wens u veel plezier op 19 maart tijdens de Dag van de Grunneger Toal! Foto: provincie Groningen Fleur Gräper - Van Koolwijk, gedeputeerde voor Cultuur van de provincie Groningen Inhold 2 Veurwoord deur Fleur Gräper - Van Koolwijk 3 De veulziedege wereld van Alina Kiers Interview mit Alina Kiers deur Henk Scholte 4 t Miele-principe Interview mit Marten van Dijken deur Hindry Schoonhoven 6 Goud traditioneel Grunnegers? k Denk nait dat dat ter is Interview mit Peter de Haan deur Christopher Bergmann 8 Drukkers ien de kaantlien deur Tonko Ufkes 9 Gedicht Spaigelschrift van Jan Glas 10 Goud fersoun deur Janneke Vos 12 Behalve Groningers zijn we ook Nederlanders en Europeanen en nog honderd andere dingen Interview mit Goffe Jensma deur Hindry Schoonhoven 14 Grunneger Columns veur elkenain deur Jan Glas 15 Colofon 16 Pergram Dag van de Grunneger Toal 2

3 De veulziedege wereld van Alina Kiers Interview met Alina Kiers deur Henk Scholte Je hebben t ain nog mor net had of je zitten al weer in n nij oaventuur. Op n dinsdag in feberwoarie gong k mit traain aan de riddel noar Azzen. De reden doartou was, dat k doar tussen de bedrieven deur n speeddate har mit de actrice Alina Kiers. Veur de goie verstoander: Alina is al sunt joar en dag frontvraauw in verschillende kombinoatsies mit Peter de Haan en Frank den Hollander, dij wie ook kinnen as Pé Daalemmer en Rooie Rinus. Wie kwammen mekoar om de middag in de muit in de Nije Kolk in Azzen. Ze zee vot: Hinderk, t muit mie slim, ik heb t slim drok mit de leste repetietsies van n nij stuk dat hier kommende vrijdag in première gaait. Ze was in de weer mit de leste veurberaaidens van Mensen die ik gekend heb van Jan Fabricius deur theoatergroep Roodpaleis. t Sprekt vanzulf dat Alina slim bekìnd is van de Bende, mor zai dut nog zoveul meer. Elk is aargenswoar begonnen om op t podium te stappen. Hou is dat aiglieks mit die zo kommen? Tja! Op school haar k al veul plezaaier aan teneelspeulen. Ik heb nog goie herinnerns aan n rol dij k speulde in de schoolmusical Professor Knap. Spontoan lepelde ze mie uut heur geheugen nog wat veur. Zugst wel, t zit der apmoal nog goud in. Hier bleef t eerst wel bie, want aiglieks wos ik naargens van. Ik begon mien carrière in de verplegen en heb n zetje in n brandwondencentrum waarkt en doar kwam k ter gaauwachteg achter dat ik hier nait old worden wol en dat t aiglieks ook nait wat veur mie was. Mien vrund van dou was beeldend kunstenoar en dij het mie dou aanroaden om n oplaaiden te volgen op toneelakkedemie in Kampen. Sunt dij tied bin k op allerlei menaaiern bie de weg veur t theoater. Aiglieks bin k n tuutje nijneers, dij van veul ofwizzeln holdt. Vandoar dat k noast t kemieke ook geern t serieuze waark aanpak. As je aargens te laank in hangen blieven, din komt al gaauw t Swiebertje-effekt om houke. En doar heb k gain verlet om. Doar nait om, vanzulf vin ik t typentoneel geweldeg om te doun, mor ook n echt deurleefde rol is veur mie n uutdoagen. t Soamenstellen van zo n stuk mout n mengelmous van emootsies wezen en dat gevuil mout in t stuk de neudege daipte geven. Hestoe ook wat mit de sprookjes van Grimm? Dat is veur mie n hail nij waarkgebied. In mien kinderjoaren werden dij bie ons thoes wel veurlezen, mor doar is t aiglieks wel bie bleven. Ik vin t ook machteg mooi dat ze in t Grunnegs omtoald binnen. Din te bedenken, dat elkenain bie ons thoes in Kröddeburen Grunnegs sprak, behaalve ik. Mien moeke was van Vraize komòf en mien pa was n echte Grunneger. Ik heb t Grunnegs veur miezulf wat loater ontdekt en ik vin t boetendes n haile staarke toal om haile mooie dingen mit te doun. 3

4 4 Foto: Marij Kloosterhof

5 t Miele-principe Interview mit Marten van Dijken deur Hindry Schoonhoven Ien 2005 wer Marten van Dijken (Stedum, 1937) keunenkliek onderschaaiden veur t vertoalen van Biebel en veur t aanpeerdjen van t Grunnens. Op Dag van Grunneger Toal verschient Grunneger Grimm, naauw vaaier moand noadat De Pieplaaider oetkommen is, Van Dijken zien twijde vertoalen van n verhoal oet de Bommelsaga. Veul mìnsen kennen joe van Grunneger Biebel, Kinderbiebel en psaalms van Huub Oosterhuis. Mor doarnoast hebben ie Tom Poes en sprookjes van Grimm vertoald. Wat is wat vertoalen aangaait t grootste verschil? Bie Biebel mozzen wie dicht bie oorspronkelke tekst blieven en dat is veul stoerder. Wie hebben vertoald vanoet t Hebreeuws en Grieks, mor Vraize en Engelse biebelvertoalens hebben wie der noast had om zo goud meugelk ale teksten te deurgronden. Perfester Holwerda, dij ien adviesroad zat, zee dat ons vertoalen doardeur beter worden is as wat biebelvertoalen aan nou tou din ook. Tom Poes kon k veul meer mit speulen. Deur t verhoal en deur de stijl van Toonder worden je vanzulf creatiever. Mor elke vertoalen het zien aigen problemen. Psaalms van Huub Oosterhuis waren t stoerst. Dij kinnen je nait woord veur woord vertoalen as je t zulfde gevuil overbrengen willen. Mor t is apmoal goudkommen. Ik krieg sums wel mailtjes van mìnsen dij zeggen dat Grunneger vertoalen van Oosterhuis zien psaalms zo dichtbie komt dat troanen heur over wangen lopen. Ie hebben n streepke veur, zeg ik aaltied, as je n toal hebben dij zo dicht bie joe staait. Hollands is toal van joen kop, doar denken je bie noa, mor as t echt der op aan komt din is t Grunnens. Nooit mìnsen dij t nait ains binnen mit joen vertoalen? O joa, ook wel. Mor din vroag ik hou of ze t zulf vertoalen zollen. n Beter alternatief hebben ze din voak nait. Bie t vertoalen van Biebel nuimden wie dat t Miele-principe. Vertoalen was goud zolaang gol Er ís geen betere. As je weeromkieken, op wat vertoalwaark binnen je din t grootst? Biebel. Nait omdat t vatteg joar duurd het, wie haren t veul laiver gaauwer doan, mor Biebel staait ales ien: poëzie, proza, geschiedenis. En t is vanzulf n belangriek bouk. Nait allain vanwege religieuze betaiken, mor ook ien braider cultureel opzicht. Hebben ie gewoon n bult oardeghaid aan vertoalwaark of doun ie t om t Grunnens te emanciperen? Baaide, mor van t aalgemain belang bin k mie pas bewust worden dou k mien lintje kreeg. Toun bedocht ik mie dat t aiglieks mor roar is dat je bepoalde klassiekers nait ien joen aigen toal lezen kinnen. Deur ze te vertoalen holden je mìnsen aan t lezen en droagen je bie aan instandholding van t Grunnens. Joe hebben De Pieplaaider, Grimm en Oosterhuis zien psaalms vertoald ien joen aigen Hogelandsters. Woarom binnen ien Biebel ale tongsloagen deur nkander bruukt? Biebelvertoalen mos over haile pervìnzie goud te lezen wezen. Zo is der ien Biebel gain Westerketaaiers te vienden omdat dat mor n hail klaain toalgebiedje is. t Aandail van zuudoostelke tongsloagen is din weer oardeg groot omdat doar veul mìnsen wonen dij actief mit t Grunnens bezeg binnen. Mor stoer bleef t wel. Mit Siemon Reker hebben wie òfsproaken moakt over òfzunderlieke woorden. Zo verschillen vervougens per waarkwoord. Verleden tied van lopen wer ik laip, Hogelandsters dus, mor veur verleden tied van moaken hillen wie t zuudoostelke ik muik aan. Binnen der nog klassiekers dij joe stommegeern vertoalen willen? Nee. Ik kiek nait verder as vertoalen van Allain op Wereld, doar k nou mit bezeg bin. Mor meschain schut mie der nog ais ain ien t zin 5

6 Goud traditioneel Grunnegers? k Denk nait dat dat ter is Interview mit Peter de Haan deur Christopher Bergmann Doe bist opgruid in t Loppersom van de joaren 50 en 60 en hest doar Grunnegers leerd. Is dien aigen Grunnegers en t gebruuk doarvan sunt dij tied veraanderd? Dat denk k wel. De tied doar k t mainste Grunnegers in proat heb, dat was zo rond mien vieftiende. Vanòf dij tied is t aal minder worden. Nou proat k mit drij kwart van de mìnsen Nederlands. Dat zit ter dus ook hail dik in. Dat noatuurleke Grunnegers van vatteg joar leden, dat bin k n beetje aan t kwietroaken. t Komt wel ais veur, as k mit n olle Lopster spreek dij aaltied in Loppersom wonen bleven is, dat dij dingen zegt woar k denk: verrek, zo zee ik dat vrouger ook, mor dat is bie mie toch in de loop van de tied veraanderd. Dat kin k din ook wel weer n beetje jammer vinden want k denk: dat klinkt toch aiglieks hail mooi. Hou gaaistoe om mit veraanderns in dien aigen toalgebruuk bie t schrieven van teksten? t Schrieven van laidjes gaait bie mie redelk vanzulf. En t is ook nait zo da k voak noadenk van: is dat wel goud traditioneel Grunnegers? Want k denk nait dat dat ter is. Kiek, ale toalen binnen aan verandering onderheveg. As in mien Grunnegers wat meer Nederlands zit, din kinnen mìnsen dij hail kritisch binnen, dat meschain vervelend vinden, mor zo is t nou ainmoal. Dus k dou of dug, dat is din weer n nijere vörm wat veur mie t beste klinkt. En t kin wel n keer wezen da k doarmit speul of sjoemel: as k n riemwoord neudeg heb, kin dat dou of dug wezen. Doar varieer k wel n beetje in. Zo n purist bin k din ook weer nait. Is de Grunneger humor aans as de humor in de rest van t laand? Sums wordt ter zegd dat de Grunneger humor veur n Limburger of Hollander hoast nait te begriepen is. De Grunneger humor is zeker aans: dreuger. Dat ligt, denk ik, ook aan de toal. Mor t is nait zo dat onze humor elders nait begrepen wordt. Der binnen zo veul studenten van overaal dij noar Grunnen kommen en weer votgoan mit n Pé & Rinus-cd. Doarom denk k ook dat wie meschain n kaans hebben loaten liggen in onze Pé & Rinustied deurdat wie ons bepaarkt hebben tot optredens in t noorden van t laand. Wie hebben wel n poar keer boeten de pervìnzie speuld en dat was ook leuk, mor wie kregen zo veul aanbaidens om hier in t noorden te speulen. Doarom dochten wie dat t haildaal nait neudeg was om zo ver te rieden veur n optredentje. Achteròf denk k: doar haar k wel iets meer veur openstoan wild. Pé & Rinus binnen in 2005 Grunnegers van t joar wèst. Joe binnen nog aal populair in Stad en Ommelaand. Wat kinnen je din nog berieken willen? Binnen der plannen? t Is nait zo da k denk van: as je dit of dat beriekt hebben, din huiven je nait meer verder. t Blift leuk om nije dingen te moaken en te kieken of t aanslagt bie t publiek. Frank en ik kommen aiglieks elke vaaier of vief joar mit wat nijs. Wie hebben al tegen mekander zegt: wie motten weer ais neudeg de haai op om wat te bedenken. k Hoop dat wie in t seizoen 2016/2017 mit n projectje op de planken kommen kinnen. En ik wil ais n keer n bouk schrieven over mien jeugd in Loppersom. Want der is gainain dij n mooiere jeugd had het as ik. De herinnerns doaraan wil k geern opschrieven. Oh, en Daniël Lohues zee ais n moal tegen mie: Peter, doe most n Grunneger rock- n-roll-cd moaken! k Heb t mor op t liestje mit dingen zet dij nog n keer gebeuren motten. Wie zain t wel wat ter van komt. 6

7 Foto: Marij Kloosterhof 7

8 Drukkers ien de kaantlien Tonko Ufkes t Is n lange titel veur n lut groepke: Noordelijke drukkers in de marge en het Grafisch Centrum Groningen. Ien e waarkploats aan e Warmoesstroat ien Stad of aans thuus bennen ze bezeg met heur ambacht en uut n olderwetse drukpers rolt het pepier. Zo ging het vroeger as kraanten of boeken moakt werden en zo gijt het nog altied bij de groep Noordelijke drukkers ; ien e waarkploats, thuus en ok op 19 meert, op de Dag van de Grunneger toal. Ien e waarkploats stijt Elze ter Harkel aan de drukpers en zien schuut is dan wel smereg, de handen moeten schoon blieven. Der mag gien veeg nat inkt op t pepier kommen. Dick Jalink zet e letters te plak: ondersteboven en ien spiegelbeeld lijt er ze ien e zethoak, rieg noa rieg, tot het n tekst wordt die Ter Harkel drukken kin. t Moet sekuur en doarom is t ontspannen, vienden beide mannen en der ontstijt wat, tastboar en bruukboar, uut echt materioal. Dat is duudlek zat: de waarkploats is vuld met zwoare machienes, pepier, inkt en letters en ok de lucht is der vol van. De reuk van lood en iezer, mengd met die van inkt, pepier en poetsmiddel haangt as n grote wolk ien e roemte. Spiegelschrift Der is altied genogt tekst; verhoalen en gedichten om te drukken, waark wat aansprekt en doarom de muite weerd is om te vermenegvuldegen en te verspreiden. Op 19 meert stijt n groepke drukkers kloar om heur waark zien te loaten en elkneen kin ok zulf n boekelegger òfmoaken. En veurtied worden n haandvol Grunneger gedichten drukt om op die dag uut te delen. Ter Harkel, Jalink en al die aandern kinnen der amper over uut, hoe biezunder heur ambacht wel niet is, de vrijheid van t materioal, het scheppen, de geboorte van n tekst. Van n wriefprentje - pepier over n geldstukje en doar n òfdruk van moaken - tot n kompleet boek, de Noordelijke drukkers doen het gewoon. Ok ien 2016, ien ons tied van moderne media, bennen ze ien e weer en klinken woorden as degelpers en zetsel. Met zukke woorden is n gedicht nooit ver vot. Ieneent komt Elze ter Harkel dan ok aan met t gedicht Spaigelschrift van Jan Glas: kiek mor, hier stijt alles ien. Dat klopt. Tastboarder is t leven nait. Foto s: Marij Kloosterhof 8

9 9

10 Goud fersoun deur Janneke Vos Dit joar is t alweer tien joar terug dat wie vertrokken binnen noar den vrumde. Hoes en familie achterloatend om aargens aans n nij bestoan op te baauwen. Destieds kozen wie veur Roemenië, n laand dat veur veul minsen onbekend en veuraal onbemind is. Toch, wel hier ainmoal west het, komt al rap op aander gedachten. As ik tien joar jonger was den wos ik t wel, zeggen minsen voak. Veuraal wel boerenbloud in t lief het: hier is roemte, hier is laand, hier binnen de priezen van ain bunder nog te doun. Aander lu verlaizen heur haart aan t leven dat hier zoveul langzoamer gaait: gain stress, gain drokte, n beetje zoas ons ollu leefden, of opa en oma. En zo binnen der nog aander lu dij ook geern noar Roemenië kommen: Nederlandse bedrieven dij heur waark hier zoveul goedkoper doun kinnen as in Nederland, woar aarbaid voak onbetoalboar worden is. Hier waarken minsen nog veur 300 euro in de moand! Aal met aal binnen der nogal wat Nederlanders, mor ook aander lu oet Europa, dij hier noar tou kommen binnen om der, op wat veur menaaier den ook, beter van te worden. Toun wie tien joar terug in ons dörpke in Transsylvanië kwamen, werden wie met recht onthoald. Wie kregen soep van de buren, n schiere kip, n zak eerappels en gruinten oet heur toen. Ons veziede dij deur t dörp aan de wandel ging, kwam voak weer over met n puut appels of zulfgebakken koekjes. Minsen waren zo vrundelk, en zo gastvrij, terwiel ze voak zulf zo waaineg haren. Doar keken wie, mor ook de aander Nederlanders, altied weer slim van op. Guster vertelde mien man mie dat e in t nijs lezen had dat n Syrisch gezin, dat al joaren in Nederland woont, n stain deur de roet kregen haar en vervolgens was der ook nog n politieauto in de fik stoken. t Is het zoveulste incident dat ons hier met de kop schudden dut. Ons mooie, tolerante en vrundelke Nederland dat minsen zo tegemout komt, en den nog t laifst in t geniep. Wie stoan versteld. En denken aan aal dij Nederlanders dij hier om ons tou zitten veur n beter leven. Doarvan het nog gainain n stain deur de roet kregen, of is de auto in de fik stoken. Ook gain demonstroatsies woarin roupen wordt dat ze dit laand mor oet mouten. Mor ja, je gooien ook gain bommen, of zitten aan de vraauwlu doar, heur ik joe zeggen. Mor ik kin joe wel vertellen dat veul Nederlanders hier heur centen verdainen, terwiel de Roemenen zulf gain boan vinden kinnen en veul Europese subsidies noar grote (voak Nederlandse) boeren goan. Boetenlanders kopen haalf Roemenië op, gewoon omdat ze de centen hebben. Aigen volk het t noakieken. En ja, dat zet ook hier wel ais kwoad bloud. Ook wie hebben wel gedonder in ons dörpke had met n poar jongkerels dij ons zeden dat we mor terug mozzen noar Nederland, dat we hier nait heurden, dat wie niks te zuiken haren op heur grond. Mor dat was mor n poar moal. De rest van t dörp sprak der zo n schande van dat t rap ophuil. Minsen dij sikkom niks hebben, mor nog wel goud fersoun. Doar kinnen n bult Nederlanders nog n veurbeeld aan nemen. 10

11 11

12 Behalve Groningers zijn we ook Nederlanders en Europeanen en nog honderd andere dingen Interview mit Goffe Jensma deur Hindry Schoonhoven Rond de Dag van de Grunneger Toal 2016 komt een eind aan een tijdperk. Met het vertrek van Siemon Reker verliest het Gronings niet alleen zijn leerstoel maar ook de allereerste streektaalfunctionaris van Nederland. Inmiddels is Ingeborg Nienhuis benoemd als nieuwe streektaalfunctionaris. Zij zal voorlopig het Gronings onderzoeken en promoten onder leiding van prof. dr. Goffe Jensma, hoogleraar Fries. Ik begreep dat je niet alleen iets met het Fries hebt maar ook met het Gronings? Ik ben geboren uit Friese ouders en opgegroeid in Kornhorn en Marum, op de zandruggen van het zuidelijk Westerkwartier. Het Gronings leerde ik op het schoolplein. Tegenwoordig woon ik al 20 jaar in Sauwerd en daar spreken ze weer een heel ander soort Gronings. Ooit sprak ik wel redelijk vloeiend Gronings, maar mijn Westerkwartiers vermengt zich nu met het Hogelands. Komt de leerstoel Gronings nog weer terug? We zijn er wel mee bezig dat Siemon op de een of andere manier een opvolger kan krijgen. Een hoogleraarschap is van groot belang, ook omdat het een zekere status aan het dialect geeft. Een wetenschappelijke basis geeft je ook de mogelijkheid om aan te sluiten bij moderne vormen van onderzoek. Het idee is dan ook dat de nieuwe streektaalfunctionaris meer aan onze afdeling verbonden wordt. Wat zou het vervolg moeten zijn op Vroag&Antwoord, het online-onderzoek van Eline Brontsema en Siemon Reker? Dat is aan de nieuwe streektaalfunctionaris, maar er zijn natuurlijk heel veel interessante vragen te stellen over taal als sociaal verschijnsel en over identiteit. Ik zou het interessant vinden om studenten eropuit te sturen om mensen in de Zwanestraat, maar ook in winkelcentrum Paddepoel en in een dorp te vragen naar hun waardering voor het Engels, het Duits, het Nederlands en het Gronings. Mijn ervaring met onze 12

13 nieuwe opleiding Minorities & Multilingualism is dat zowel de studenten als de mensen die zij interviewen daardoor geïnteresseerd raken in de meertalige werkelijkheid. Je moet aansluiting zoeken bij de moderne tijd, de geglobaliseerde wereld. Behalve Groningers zijn we ook Nederlanders en Europeanen en nog honderd andere dingen. Moet je niet ook de wijk in om te horen hoe goed er nog Gronings gesproken wordt? Klassiek taalonderzoek wil zich nog wel eens beperken tot de vraag hoe staat het met de teloorgang van het Gronings? Dat is geen open opstelling. Je moet beseffen dat voor een wetenschapper goed en fout Gronings niet bestaat. Wel is er behoefte aan een grammatica voor het Gronings als een soort van schrijfwijzer. Dat lijkt me prima, en dat is verder aan de nieuwe streektaalfunctionaris, maar aan de andere kant huiver ik er ook wel wat voor dat wetenschappers mensen gaan voorschrijven hoe ze Gronings praten. Ik heb het idee dat Siemon Reker daar ook heel terughoudend mee was. Hij zal als wetenschapper zijn onderzoeksobject, het Gronings, niet hebben willen beïnvloeden met regels. Zou je die twee dingen, wetenschappelijk onderzoek enerzijds en onderwijs anderzijds, dan ook niet beter uit elkaar kunnen houden? Na het vertrek van Eline en Siemon zitten we in een overgangssituatie. In de toekomst zal er absoluut veel meer samengewerkt gaan worden tussen het Bureau Groninger Taal en Cultuur en het Huis van de Groninger Cultuur. We hebben inmiddels een agendacommissie samengesteld. Die gaat bekijken welke taken in het belang van het Gronings de komende cultuurnotaperiode tot 2020 uitgevoerd zouden moeten worden en hoe we die taken moeten verdelen tussen het Huis en het Bureau. Dat zou kunnen betekenen dat het Bureau wat minder aan promotie gaat doen en dat er wat van het onderzoek van het Huis naar het Bureau gaat. Foto: Marij Kloosterhof. Wat zou het Gronings van het Fries kunnen leren? Dat zit m vooral in praktische dingen. Zo zou er een digitaal beschikbaar, echt goed, Ter Laanachtig woordenboek moeten komen. Voor het Fries bestaat zoiets sinds een paar jaar en dat is echt een enorme aanwinst. Je moet dan ook zorgen dat het op Android en ios draait. Dat geeft bovendien geweldige mogelijkheden in de samenwerking tussen het Huis en het Bureau. 13

14 Grunneger columns veur elkenain Elke bezuiker van de Dag van de Grunneger toal krigt dit joar, zolaang de veurroad strekt, n bundel mit Grunneger columns, haildaal vergees. De columns binnen eerder verschenen op Webloug, de site van het Huis van de Groninger Cultuur, woar ale Grunnegstoalege aktiviteiten soamen kommen. Ien jannewoarie 2015 begon n column-rubriek op Webloug, n twaalftal schrievers levern geregeld of ongeregeld n tekst. Ien n joar tied binnen der over de honderd columns publiceerd. Apmoal ien t Grunnegs en via internet veur elkenain te lezen. Op de socioale media worden de columns daild en ze worden veul lezen, dat vernemen wie aan t aantal bezuikers op de website, t aantal bereikte personen op Facebook, mor ook aan de reaksies en likes dij ploatst worden. De columns worden ook deur hail wat nait Grunnegstoalegen lezen. En der binnen mor naauw lu dij zeggen dat ze t Grunnegs nait snappen of lezen kinnen. Zuks onderstreept dat as je t Grunnegs op n tougankelke menaaier aanbaiden - en de geringe lengte van n column speult hier zeker n rol - dat je zo hail wat lezers berieken kinnen. En via de socioale media ook jongern, en alles beneden de viefteg is al gaauw jongern wat streektoal aanbelangt. De vörm is belangriek mor ook t medium, aal minder lu lezen papieren bouken en tiedschriften ien welke toal din ook. Ook t geschreven Grunnegs mot wat dat betreft de vinger aan de pols holden. De bundel is n keus, de andere columns binnen te lezen op Webloug en der kommen aal meer bie. n Column is mainsttied nait al te laank, gemiddeld zo n woorden en kin over van alles goan. Mainst gebruukt de schriever n column om wat persoonleks over zien leven te schrieven of kommentoar te levern op n aktuail gegeven, mor t kin ook meer de kant van fictie opgoan. Harry Niehof publiceert op Webloug de verhoalen rond zien nije cd en tour Café op Driefklaai, Christopher Bergmann en Hindry Schoonhoven schrieven over spellen en grammoatikoa. Fieke Gosselaar levert columns dij ze wekelks veurleest bie Radio Noord. Lees n selectie van ale columnisten ien t weggeefboukje, want papier het toch nog altied zien aigen romantiek. Nog even lezen ien bèr veur t sloapen goan, of ien traain. En... mainste columns binnen net laang of kort genog veur t bezuikje aan wc. Jan Glas 14 Foto: Jan Glas

15 COLOFON Moi is n mandailege oetgoave van Stichting Huis van de Groninger Cultuur, Groninger Forum Bibliotheek, Stichting t Grunneger Bouk, Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven, Bureau Groninger Taal en Cultuur Rijksuniversiteit Groningen Moi is oetgeven in t koader van Dag van de Grunneger Toal 2016 Oploage Zeuvenenhaalfdoezend exemploaren Levend Erfgoed Groningen Pervinzie Grunnen het veul levend erfgoed. Denk aan tradities bie feestdoagen, olle kienderspultjes en gebruken rondom geboorte en dood, mor ook lokoale recepten, muziek en laidjes dij overdroagen worden van generoatsie op generoatsie. Streektoal het n belangrieke rol binnen t immaterieel aarfgoud. Het Huis van de Groninger Cultuur en de Verhalen van Groningen bundeln op aal dij Grunneger gebruken, tradities, aigenoardegheden, produkten, gewoontes en de toal dij doar bie heurt. Toal en Taiken TIEDSCHRIFT VEUR GRUNNEGER KULTUUR Vief moal per joar 64 bladzieden Grunneger toal, geschiedenis en kunst, verhoalen en gedichten, interviews, Grunneger bouken en spaigelploatjes, n Grunneger puzzel en nijs van Grunneger organizoatsies en verainens. t Blad is meroakel mooi illustreerd en hailendal in kleur oetvoerd. n Joarbonnement kost 17,50. Wel 22,50 betoalt, krigt ook nog aal joar n nij Grunneger bouk toustuurd. Aanmeldadres: Stationsstraat 11b, 9679 EA Scheemda, t (0597)591135, e info@toalentaiken.nl Fotografie Jan Glas Marij Kloosterhof Foto omslag Marij Kloosterhof Mitwaarkers Jan Glas Henk Scholte Hindry Schoonhoven Tonko Ufkes Jan Groenbroek (endredaksie) Vörmgeven Henk Kampen Opmoak Richard Bos Druk Drukkerij de Bruin Oetgoave Moi is te verkriegen ien ale bibeltaiken in pervinsie Grunnen, boukhandels en op aanvroag bie t Huis van de Groninger Cultuur. Veur meer informoatsie over Dag van de Grunneger Toal: Initiatiefnemers Huis van de Groninger Cultuur t Huus stimuleert activiteiten en organizoatsies dij richt binnen op t verspraaiden, aanpeerdjen en beholden van t Grunneger culturele aarfgoud en informeert doarbie particulieren, culturele organizoatsies, instellens en overheden. Stichting t Grunneger Bouk Stichten peerdjet de belangstellen veur en t oetgeven van oetgoaven in de streektoal aan. Stichten geft vief moal per joar t streektoalblad Toal en Taiken oet. Begunstegers kriegen doarnoast aal joar vergees n nij Grunnegs bouk toustuurd. Wieder is Stichting t Grunneger Bouk actief via De Boukenkist Groninger Forum Bibliotheek De Groninger Forum Bibliotheek het de grootste oetlainboare collectie Groningana ien pervinzie, ien t Grunnegs en over t Grunnegs. bibliotheek Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven t Archief is t informoatsiecentrum veur geschiedenis van Stad en pervinsie. Archieven, bouken, kraanten, koarten, foto s, films, video s en geluudsopnoames vertellen t verhoal van Grunnen van dou tot nou. Bureau Groninger Taal en Cultuur Rijksuniversiteit Groningen Hoogleroar Grunneger Toal en Cultuur en streektoalfunksionoares doun waitenschoppelk onderzuik noar Grunneger toal en cultuur. Ook geft streektoalfunksionoares publieke veurlichtens over t Grunnegers. groningertaalencultuur/ Webloug Vien op alles over Grunneger cultuur. Muziek, literatuur, theoater, festivals. Wat gebeurt woar? Wel dut wat? Wel is wel? Je vienden t apmoal op Webloug. 15

16 PERGRAM 16 Dag van de Grunneger toal Cascadeplein 4 en 10, RHC Groninger Archieven in Stad Zotterdag 19 meert 2016, uur Pergram onder veurbehold Cascadeplein 4 Opening Podium centroale hal Prezentoatsie Grunneger Grimm uur Openingsact deur Alina Kiers uur Meziekkroug Podium centroale hal Peter de Haan uur Stichting Peerd speult Hoes & Heerd uur Otto Groote Ensemble uur Wia Buze en band uur Stroatklinkers uur Toal- en boukenmaarkt Studiezoal Grunneger toal- en cultuurorganizoatsies en boukhandeloaren prezenteren zok op de toalmaarkt uur Expo Drukkers in de marge Toalmaarkt (Studiezoal) uur Stilteroemte Skypen mit taante Ria deur Theo de Groot Tussen en uur Eterij en drinkerij Centroale hal en vergoaderzoal Astoria oet Haren zörgt weer veur Grunneger gerechten. RHC Groninger Archieven zörgt veur kovvie en kouk, thee en sap uur EHBO Koamer 0.01 Tougang is vergees Parkeren kin je bieveurbeeld achter t station, aan Zaanstroat of in parkeergarage Westerhoaven of neem bus of traain. Archieven liggen ja stoef bie t Heufdstation. Cascadeplein 10 Literair Café Grunneger schrievers en dichters Restaurant Cascadeplein 10 Jan de Jong, Aly Freije en Jan Siebo Uffen en uur Fieke Gosselaar, Tonko Ufkes en Hanne Wilzing en uur Rieks Holtkamp, Jan Glas en Winterraaize / Cees Vermandel - Gertie de Bruin en uur Zoal 1, Istanazaal (50 pers.) Waark en co Fragment De Menalda vetes uur en uur Lezen Marten van Dijken Vertoalen Bommel in t Grunnegs uur en uur Zoal 2, Krakatauzaal (30 pers.) Lezen Goffe Jensma De toustand van de streektoal nou uur en uur Lezen Carl-Heinz Dirks De Grunneger invloud op t Ostfrais en uur Zoal 3, Bromozaal (20 pers.) Meike Stedema Broescursus Grunnegs uur Lezen Wim Bastiaanse Grunneger tiedschriften en literatuur uur en uur Lezen Hindry Schoonhoven Verkòllen of verkolden? Woarom Grunnegers schrieven zo stoer is uur Parkeerdek Verhoalenvertellers uur: Greet Vrijenhoek uur: Peter Tholen uur: Pauze uur: Henk Wierenga uur: Ina de Raad uur: Geert Zijlstra uur: Zwanny Hofman