Zonne-energie in het buitengebied

Transcriptie

1 Zonne-energie in het buitengebied Notitie voor de ruimtelijke inpassing van stroomopwekking door zonne-energie in het buitengebied. Bijlage 1: Overzicht van gebieden waar zonneparken aangelegd mogen worden Bijlage 2: Verklarende woordenlijst.

2 Inleiding Montferland vindt duurzame productie van zonne-energie belangrijk en dat past in onze duurzaamheidsambitie. In 2020 moet Nederland 20% minder CO2 uitstoten t.o.v. 1990, 20% minder energie verbruiken en 20% duurzame (vernieuwbare) energie opwekken. In relatie tot deze energie besparende doelstellingen heeft de gemeente Montferland in het Akkoord van Groenlo 2013 een aantal doelen gesteld. In het Akkoord van Groenlo 2013 heeft de gemeente Montferland samen met zeven andere Achterhoekse gemeenten verklaard dat zij energie-neutraal willen zijn in De Achterhoek wil dit bereiken door grootschalige energiebesparingen en productie van hernieuwbare energie.het opwekken van duurzame energie binnen de gemeentegrenzen is een belangrijk onderdeel om die opgave te realiseren. Duurzame energiebronnen zijn zon, wind, waterkracht en biomassa. In deze notitie zal niet op grootschalige windenergiewinning worden ingegaan, gezien eerdere besluitvorming (kleine turbines die op eigen grond of industrieterreinen worden ontwikkeld door private partijen of particulieren krijgen onze volledige steun, mits zij voldoen aan de vigerende bestemmingsplannen, provinciale en landelijke wetgeving en niet worden geplaatst op de locaties zoals vermeld in bijlage 1 van deze notitie). In deze notitie willen we uitgaan van het toepassen van (bij voorkeur gemeentelijk subsidieloze) vormen van zonne-energie. De notitie gaat specifiek in op deze belangrijke energiebron en de ruimtelijke inpassing daarvan: zonne-energie in het buitengebied om zonne-energie op te wekken. Het draagvlak voor zone-energie groeit. Zonne-energie is hernieuwbaar en duurzaam; bij de opwekking komen geen schadelijke stoffen vrij en de hoeveelheid energie die nodig is om zonnepanelen te maken en te installeren is gering in vergelijking met wat het systeem over zijn levensduur oplevert. (Zon)licht is één van de meest duurzame bronnen met een praktisch onbeperkt potentieel. Er is ruim voldoende zonlicht beschikbaar om de gehele wereld van elektrische energie te voorzien. Nu de techniek nog! Naast een belang vanuit duurzaamheid is het toepassen, produceren en ontwikkelen van systemen voor zonne-energie ook een economisch belang. Het Nationaal Solar Trendrapport toont aan dat het aantal voltijdbanen in de zonneenergiesector in 2014 is gegroeid met 33% tot ruim en dat de sector een omzetgroei realiseerde van 30% tot 2,4 miljard euro. Deze nieuwe resultaten laten zien dat de zonne-energiesector in één jaar 15% van de werkgelegenheidsdoelstelling van het Energieakkoord realiseert. Een doelstelling om voor 2023 in de duurzame energiesector nieuwe voltijd banen te creëren. Ontwikkeling, fabricage en installatie van zonne-energiesystemen bieden enorme kansen voor het bedrijfsleven. Op dit moment zien we ook in Montferland bedrijven die dit tot hun Core Business rekenen.

3 Onder een zonnepark verstaan we een aaneengesloten gebied, zodanig ingericht dat zo efficiënt mogelijk zonne-energie wordt opgewekt, voor een substantiële bijdrage in de duurzame stroomvoorziening. Waarom deze notitie? Opwekking van stroom door zonne-energie heeft ruimte nodig, met het oog op de duurzaamheidsambities véél zelfs. Hierdoor ontstaan een aantal vragen: - Welke vormen van zonne-energiesystemen zijn beschikbaar (op basis van de huidige stand van de techniek)?; - Wat zijn daarvoor (vanuit meerdere perspectieven) de meest optimale plekken?. Uitgaande van de verschillende vormen van zonne-energiesystemen geeft deze notitie aan wat binnen het grondgebied van Montferland de mogelijkheden zijn voor de ruimtelijke inpassing hiervan. We willen daarbij naast de mogelijkheden die nu al bestaan, zoals panelen op een dakvlak van een woning of bebouwingsvlak, de mogelijkheid creëren tot (grootschalige) zonneparken in het buitengebied. Die breedte is ook nodig om de ambities op het gebied van duurzame energie te behalen. De inpassing van bepaalde vormen, zoals een zonnepark, vraagt om een afweging van mogelijkheden en verschillende belangen: duurzaamheid (energie maar ook duurzaam ruimtegebruik), economische ontwikkeling, behoud toeristische en landschappelijke waarde, ruimtelijke kwaliteit, beheersbaarheid, financiële haalbaarheid, milieu, etc. Daarnaast kan deze notitie in juridisch planologische zin de ruimtelijke onderbouwing worden voor de realisatie van bepaalde vormen van zonneenergiesystemen(bijvoorbeeld het zonnepark). Ruimte voor zonne-energie Omdat wij meer ruimte voor zonne-energie willen biedt deze notitie de opties waar dit vanuit functionaliteit, ruimtelijke kwaliteit, cultuurhistorie, natuurwaarden en andere aspecten mogelijk is. Om het draagvlak ook bij grootschalig gebruik te behouden, is het van groot belang om de kwaliteit in de breedste zin van het woord te bewaken: technische kwaliteit, maar ook esthetische- of beeldkwaliteit. Systemen moeten goed werken en er goed uitzien. Dit om een not in my backyard syndroom te voorkomen. Deze notitie brengt de mogelijkheden voor grootschalige zonne-energie in Montferland in beeld, kijkend door de bril van ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid.

4 Zonne-energie: een gezamenlijk belang De gemeente Montferland is zich er van bewust dat vooral de samenleving handen en voeten kan geven aan de uitvoering van de duurzaamheidsambities. Participatie en een breed draagvlak zijn dus essentieel. Als inwoners en bedrijven de noodzaak van realisatie niet inzien, kunnen we dat niet afdwingen. We kunnen dit inzicht en de betrokkenheid wel vergroten door het uitdragen van een open houding als gemeente. Inwoners, instellingen en organisaties uit het maatschappelijk middenveld, corporaties, ondernemers, agrariërs en het bedrijfsleven, zijn belangrijke partners. Samen met de samenleving moeten we ontwikkelingen inzetten en daar draagvlak voor verkrijgen. Deze samenwerking omzetten in concrete acties betekent vertrouwen geven aan onze partners en als gemeente kiezen voor een facilitaire en verbindende rol. Als gemeente Montferland zien wij het daarbij overigens wel als onze taak om die maatschappelijke vraagstukken uit te voeren die niet door de markt worden opgepakt. In de samenleving zit de inventiviteit en het initiatief. Als gemeente moeten wij ervoor zorgen dat de kaders voor initiatieven op het vlak van zonne-energie glashelder zijn en zoveel mogelijk stimulerend en motiverend werken. De notitie heeft dan ook vooral een uitnodigend en faciliterend karakter. Dat betekent niet dat alles overal kan, maar dat in ieder geval duidelijk is waarom in bepaalde situaties of gevallen iets niet kan. We willen vooral redeneren vanuit mogelijkheden en daarbij de collectieve belangen (duurzaamheid, ruimtelijke kwaliteit, economische & toeristische ontwikkeling) behartigen. Status en procedure notitie Deze notitie is een zogenaamde thematische notitie, gericht op het thema inpassing van zonne-energiesystemen in de gemeente Montferland. Naast het verkennen van geschikte locaties binnen Montferland hebben wij ook gemeend meteen de ongeschikte locaties te benoemen (zie hiervoor bijlage 1 van deze notitie). Dit is een eerste stap in het planologisch mogelijk maken van de zonneparken. In de huidige regelgeving is het binnen de gemeente Montferland voornamelijk mogelijk om zonnepanelen op en aan woningen, stallen, bedrijfsgebouwen en overige gebouwen te plaatsen. Vaak kan dit zonder omgevingsvergunning en, als wel een omgevingsvergunning nodig is, vormen de bestemmingsplannen de kaders. Daarbij komt dat de fysieke inpassing van stroom door zonne-energie, en dan met name zonneparken een relatief nieuw ruimtelijk fenomeen in Nederland is.

5 Zonne-energie als beleidsambitie Nationaal niveau / Rijksoverheid In het SER-Energieakkoord zijn er tussen 40 partijen waaronder overheden, bedrijfsleven en milieuorganisaties, concrete afspraken gemaakt om in % en in % duurzame energie op te wekken. De VNG heeft namens gemeenten het SER-Energieakkoord ondertekend en gemeenten hebben daarom een belangrijke rol bij de uitvoering van dit akkoord. De indieners vinden het van belang dat ook in Montferland actief gehandeld kan worden,dat is hard nodig om in 2023 voldoende duurzame energie te kunnen opwekken en daarmee de doelen in het SER- Energieakkoord te halen. Zonne-energie is nu nog maar een fractie van de duurzaam opgewekte elektriciteit (ca 1% - bron: natuur & milieu 2014), maar dit groeit hard. Grofweg komen er elk jaar twee keer méér zonnepanelen bij dan het jaar ervoor. Provinciaal niveau De provincie Gelderland heeft de duurzaamheidsambities nog scherper gesteld: Met behulp van het Gelderse programmaplan voor energietransitie ( ), moet in % hernieuwbare energie (= uit biomassa, bodem, wind en zon) gehaald worden. In 2020 is het doel 20% hernieuwbare energie op te wekken en in 2050 de energieneutraliteit te bereiken. Gemeentelijk niveau De gemeenteraad en het college van Montferland nemen de effecten van ons energiegebruik serieus, maar heeft deze nog niet vertaald in concrete duurzaamheidsdoelstellingen terwijl alle politieke partijen de noodzaak van een duurzamer beleid in hun verkiezingsprogramma s hebben opgenomen. De regio Achterhoek staat aan het begin van een energietransitie. De overgang van fossiele brandstoffen naar schone duurzame brandstoffen is noodzakelijk. De Achterhoekse gemeenten hebben een duidelijke visie over duurzaamheid waarin de energietransitie de aanjager is voor de economische ontwikkeling van de Achterhoek. In het raadsprogramma is de realisering van een innovatiefonds voor initiatieven op het gebied van innovatie en duurzaamheid opgenomen. Deze moeten bijdragen aan de werkgelegenheid en economische ontwikkeling van Montferland.

6 In het raadsprogramma is tevens opgenomen dat de gemeente een voorbeeldfunctie heeft voor duurzame energieopwekking zoals bijvoorbeeld het plaatsen van zonnepanelen op de gemeentelijke gebouwen. De afgelopen jaren heeft de gemeente grote stappen gemaakt met het verduurzamen van de vastgoedportefeuille, waarbij de nadruk lag op nieuwbouw. Het gemeentehuis, de gemeentewerf maar ook de Brede scholen zijn voorbeelden hiervan. Voor de bestaande gemeentelijke gebouwen resteert nog een duurzaamheidsslag. Deze gebouwen zijn uitermate geschikt als voorbeeldfunctie voor het verduurzamen. Gemeentelijke organisatie Zelf wekken we op kleine schaal ook duurzame energie op, bijvoorbeeld door de zonnepanelen op het gemeentehuis, de Smartflower en de kleine windturbine op de gemeentewerf. Openbare verlichting wordt door toepassing van LED technologie zuiniger. Ruimtelijke kwaliteit De kwaliteiten van Montferland met Kasteel Huis Bergh, de historische binnenstad van s-heerenberg, het Montferland en het groene buitengebied hebben grote economische en toeristische waarde. Montferland wil zich ontwikkelen tot een recreatief-toeristisch A- merk. Vanuit dit perspectief is het van belang zonne-energie zo toe te passen dat bestaande kwaliteiten van het (ook economisch) waardevolle buitengebied en woongebieden in tact blijven of zelfs sterker worden! Om versnippering van het landschap tegen te gaan kiezen we voor een minimale en maximale grootte. Wij hanteren het principe: liever drie grote dan acht kleine zonneparken. Een ander argument voor de omvang is dat hiermee een bijdrage van betekenis gegeven kan worden aan de stroomproductie (tussen de en huishoudens). Bij een dergelijke omvang dient er zorg te zijn voor de balans tussen de ruimtelijke kwaliteit en de komst van een zonnepark. Zonneparken zijn mogelijk in de in bijlage 1 aangegeven locaties in het buitengebied. Voorwaarde is dat hiermee ook ruimtelijke kwaliteit ontstaat. Dit past binnen de beleidslijn van het bestemmingsplan buitengebied. Verandering is mogelijk als op het gebied van ruimtelijke kwaliteit een tegenprestatie geleverd wordt. Bij elk initiatief moet, door middel van een inrichtingsplan, duidelijk zijn wat die meerwaarde (naast opwekking van duurzame energie) in ruimtelijke zin inhoudt.

7 Handhaven bestaande karakteristieken Belangrijke elementen van het buitengebied, zoals niveauverschillen, houtwallen, singels, bosjes, beschermwaardige bomen, zandwegen, waterlopen en sloten zoveel mogelijk inpassen om het zonnepark een vanzelfsprekend onderdeel te maken van het buitengebied. Streven is het behoud van de maaiveldinrichting en de huidige bestemming (agrarisch, water, etc.). Transformatie van het landschap Bestaande situatie: Niet zo! Maar zo! Inrichting van het zonnepark In de indeling of verkaveling van het zonnepark moet de karakteristieke structuur van het landschap herkenbaar blijven. Bijvoorbeeld door het zonnepark op te knippen in een aantal delen die van elkaar gescheiden worden door kenmerkende en bestaande landschapselementen. Een groene inrichting van het maaiveld (grasland) heeft de voorkeur. Landschapselementen zoals houtwallen, hagen, singels en solitaire bomen gebruiken voor een goede inpassing. De beveiliging / begrenzing van het zonnepark krijgt vorm met landschappelijke elementen, die afgestemd zijn op het type landschap waarin het zonnepark komt. Te denken valt aan water en riet, ha-ha s of een in beplanting opgenomen hek. De velden met panelen dienen bij voorkeur verdiept, tussen de 30 en 50 cm onder het maaiveld, te worden aangelegd, de grond kan gebruikt worden om aarden afscheidingswallen te maken met daarop bosschages om de landschappelijke inpassing te waarborgen. Verlichting terughoudend toepassen in de zonneparken. Eventuele bijbehorende bebouwing zoals trafohuisjes is zorgvuldig ingepast in het landschap. De maximale bouwhoogte van de bouwwerken / installaties, niet zijnde de panelen, is afgestemd op de omgeving, met drie meter als maximum.

8 Schittering Er zijn afdoende maatregelen voor handen om hinder door schittering van zonnepanelen te voorkomen. De panelen staan in de regel vrij vlak (meestal 35 graden) en dan gaat de reflectie dus veelal omhoog. Daarnaast vinden er ontwikkelingen plaats die effect hebben op de schittering, er zijn bijvoorbeeld zwarte panelen met een diffuus reflecterend oppervlak. Afstand t.o.v. woningen Vanuit milieueisen, zoals schittering, geldt een afstand van ten minste 50 meter ten opzichte van een gevoelige bestemming zoals wonen Meerwaarde voor de omgeving Het ontwikkelen van een zonnepark in het buitengebied zien we als een mooie kans om naast de meerwaarde voor de duurzame energieopwekking ook een meerwaarde voor de omgeving te creëren. Deze kan, afhankelijk van de ligging, bestaan uit: Het zonnepark als onderdeel van een stedelijk uitloopgebied, door bijvoorbeeld aantrekkelijke routes in / langs het zonnepark te creëren. Een informatieve functie: het zonnepark als uithangbord voor duurzame energie, bijvoorbeeld ook weer door routes voor fietsers en wandelaars door het zonnepark aan te leggen. Belangrijk kenmerk van het zonnepark is verder dat dit door een partij beheerd en geëxploiteerd wordt die in principe niet (alleen) de eindgebruiker van de energie is. In bijlage 1 van deze visie geven we aan waar de zonneparken mogelijk zijn. Financiële consequenties Zonne-energie op grote schaal moet toegepast kunnen worden zonder gemeentelijke subsidiestromen. De gemeente zal als facilitator moeten optreden voor mogelijke landelijke of Europese subsidies, zoals bijvoorbeeld SDE+. Het kostenplaatje voor zonne-energie is in vergelijking met fossiele stroomopwekking vaak niet interessant. Er moet vaak een voorfinanciering plaatsvinden gedurende acht tot twaalf jaar. Voor de meeste burgers en bedrijven is dit nog een te nemen hindernis. Daarom wordt dit vaak met subsidie opgelost. Nog los van het feit dat er niet genoeg overheidsmiddelen zijn om alle initiatieven te subsidiëren, is dit economisch niet handig. Een ontwikkeling die op termijn rendabel is (geld oplevert), maar in de eerste jaren tot een negatieve cashflow leidt, moeten we via de financieringskant bedienen. Financieringsmiddelen vloeien op enig moment weer terug, subsidie niet. Wij zoeken daarom naar toepassingsmogelijkheden waarvoor geen subsidie nodig is en die toch interessant genoeg zijn voor partijen om in deel te nemen. We verbinden initiatieven (zowel van bedrijven als burgerinitiatieven) en delen kennis met omliggende gemeenten.

9 Communicatie en marketing We zien communicatie ook als belangrijk middel om marktpartijen met elkaar of met burgers te verbinden om bijvoorbeeld gezamenlijk duurzaamheidsmaatregelen te ontwikkelen en knelpunten aan te pakken. Daarnaast communiceren we met buurgemeenten, provincie en instanties om kennis te delen en aanbod en beleid op elkaar af te stemmen. Te lang is duurzaamheid door de overheid neergezet met het wijzende vingertje op basis van een soort schuldgevoel ten opzichte van de planeet en de maatschappij. Het gaat er om aansprekende en legitieme argumenten aan te dragen. Dit vraagt om een moderne marketingbenadering.

10 Overzicht van gebieden waar zonneparken aangelegd mogen worden voor wat betreft de gemeenteraad Montferland (alle niet gearceerde gebieden). Bijlage 1 A Bijlage 1 B Bijlage 1 C Omgeving Didam Omgeving s-heerenberg Omgeving Azewijn

11 Ha ha Een obstakel, veelal in de vorm van een brede uitdieping, ontleend aan het Frans en verklaard als uitroep van verrassing of een ha-ha of saut-de-loup is een constructie in de landschaps- en tuinarchitectuur waarbij een zichtbare muur of omheining wordt verborgen in een droge gracht Akkoord van Groenlo 2013 Streven naar een energie neutrale Achterhoek in 2030 door inzet op grootschalige energiebesparing en productie van hernieuwbare energie Hernieuwbare energie Energie afkomstig van natuurlijke bronnen die constant worden aangevuld. Dit is energie uit wind, waterkracht, zon, bodem, buitenluchtwarmte, warmte uit net gemolken melk en biomassa. Zonnepark En aaneengesloten gebied, zodanig ingericht dat zo efficiënt mogelijk zonnestroom wordt opgewekt. Not in my backyard (NIMBY) Not in my back yarden, (Niet in mijn achtertuin), in Vlaanderen ook wel NIVEA (niet in voor- en achtertuin), is een begrip uit de ruimtelijke ordening om aan te duiden dat veel mensen wel gebruik willen maken van voorzieningen, maar er geen hinder van willen ondervinden. SER-Energieakkoord Meer dan veertig organisaties sloten in september 2013 het Energieakkoord voor duurzame groei. Gezamenlijk gaan zij voor verduurzaming van onze samenleving en economie. De ondertekenaars zetten zich de komende jaren in voor: - een besparing van het energieverbruik met gemiddeld 1,5 procent per jaar; petajoule energiebesparing per 2020; - een toename van het aandeel hernieuwbare energieopwekking naar 14 procent in 2020 en 16 procent in 2023; - ten minste voltijdbanen extra. 1 Petajoule Terajoule = Gigajoule = Megajoule = Kilojoule Bij voorkeur Daarmee wordt bedoeld dat de gemeente geen subsidie gemeentelijk verstrekt maar initiatiefnemers wel wijst op andere subsidieloze vormen mogelijke subsidies (Provincie, Rijk of Europa).

12 Bijlage 1 Bijlage 1 Bijlage 1 Omgeving Didam Omgeving s-heerenberg Omgeving Azewijn