Stichting voor Economisch Onderzoek der Universiteit van Amsterdam. Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige aanvullingen op het pensioen

Transcriptie

1 Stichting voor Economisch Onderzoek der Universiteit van Amsterdam Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige aanvullingen op het pensioen Amsterdam, december 2004

2 Stichting voor Economisch Onderzoek der Universiteit van Amsterdam Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige aanvullingen op het pensioen Inge Groot Lucy Kok Onderzoek in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Amsterdam, december 2004

3 SEO-rapport nr. 778 Copyright 2004 SEO Amsterdam. Alle rechten voorbehouden. Het is geoorloofd gegevens uit dit rapport te gebruiken in artikelen en dergelijke, mits daarbij de bron duidelijk en nauwkeurig wordt vermeld.

4 Inhoud Conclusies... i 1 Inleiding Aanleiding Onderzoeksvraag Afbakening van de markt Leeswijzer Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige Anw-hiaatverzekeringen Inleiding Het bedrijfstakpensioenfonds Het ondernemingspensioenfonds De verzekeraar Conclusie Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige WAO-gatverzekeringen Inleiding Het bedrijfstakpensioenfonds Het ondernemingspensioenfonds De verzekeraar Conclusie Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige aanvullingen op de oudedags-voorziening Inleiding Het bedrijfstakpensioenfonds Het ondernemingspensioenfonds De verzekeraar Conclusie Recente ontwikkelingen Inleiding Wet- en regelgeving Overige veranderingen Gevolgen voor de markt... 30

5 5.5 Conclusie...33 Literatuur...35 Steekproefverantwoording...37 Alternatieve berekeningswijze...39 Vragenlijsten...45

6 i Conclusies De markt voor vrijwillige Anw-hiaatverzekeringen is iets gegroeid. Bedrijfstakpensioenfondsen, verzekeraars in de tweede pijler en verzekeraars in de derde pijler profiteren van deze groei. De kanttekening moet worden gemaakt dat de gegevens van de verzekeraars met name de gegevens over 2000 gebaseerd zijn op weinig waarnemingen. WAO-gatverzekeringen worden vaker dan Anw-hiaatverzekeringen collectief aangeboden. 6% van de bedrijfstakpensioenfondsen biedt een vrijwillige WAOgatverzekering aan, de ondernemingspensioenfondsen in onze steekproef bieden deze voorziening in het geheel niet aan. In 2000 domineerde een groot pensioenfonds met de aan haar gelieerde verzekeraar de markt voor vrijwillige WAO-gatverzekeringen. In 2003 is dat nog steeds het geval. De markt voor vrijwillige aanvullingen op de oudedagsvoorzieningen is nog steeds vrijwel geheel in handen van de verzekeraars in de derde pijler. Ondanks de beperking van de fiscale mogelijkheid om lijfrentes af te trekken blijft hun omzet gehandhaafd. De - vooral bedrijfstak - pensioenfondsen kenden wel een sterke groei in hun omzet voor deze producten. Dit wordt met name veroorzaakt door de sterke groei van het aantal bedrijfstakpensioenfondsen dat deze pensioenvoorzieningen aanbiedt. De animo van de deelnemers aan het pensioenfonds om ook daadwerkelijk gebruik te maken van de door de fondsen aangeboden pensioenvoorzieningen blijft gering. De markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen is de afgelopen jaren veranderd. De omvang van de markt is iets toegenomen. Dit is vooral ten gunste gekomen van de (bedrijfstak)pensioenfondsen. Derdepijlerverzekeraars zijn echter nog steeds de dominante partij op deze markt. Verreweg de meeste omzet wordt behaald uit de verkoop van lijfrentes. Een mogelijke verklaring voor de relatief sterke groei bij bedrijfstakpensioenfondsen is de versobering van de lijfrenteaftrek, het relatief geringe aanbod van vrijwillige pensioenvoorzieningen door bedrijfstakpensioenfondsen in 2000 en het vervallen van de voordelen voor aan pensioenfondsen gelieerde verzekeraars. De Wet Bpf 2000 heeft vooral effecten op aan bedrijfstakpensioenfondsen gelieerde verzekeraars, vanwege de bepalingen waardoor de voordelen van aan pensioenfondsen gelieerde verzekeraars vervallen. De introductie van de Wet Bpf

7 ii 2000 leidde daardoor tot een verschuiving van marktaandeel van aan pensioenfondsen gelieerde verzekeraars naar de bedrijfstakpensioenfondsen. Een deel van de omzet die in 2000 aan de gelieerde verzekeraars werd toegerekend wordt nu door het bedrijfstakpensioenfonds zelf gerealiseerd. Omdat vooral grote pensioenfondsen, zoals het ABP en PGGM, gelieerde verzekeraars hadden, heeft de Wet Bpf 2000 vooral effecten voor hen. De groei van het marktaandeel van de bedrijfstakpensioenfondsen wordt niet veroorzaakt door de verplichtstelling.

8 1 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Op 1 januari 2001 is de Wet verplichte deelneming in een bedrijfstakpensioenfonds 2000 (Wet Bpf 2000) van kracht geworden. Met de Wet Bpf 2000 is de oude Wet Bpf gemoderniseerd. Op basis van deze wet kan deelname in een bedrijfstakpensioenfonds verplicht worden gesteld voor iedereen die werkzaam is in die bedrijfstak. In het wetsvoorstel voor deze nieuwe wet stelde het kabinet voor om de verplichtstelling te beperken tot producten met een essentiële sociale functie en die vrijwillige producten betreffende ouderdomspensioen die aanvullen tot hetgeen maximaal op enig moment in de collectieve regeling haalbaar is aan ouderdomspensioen. Idee hierachter is dat het kabinet het alleen gerechtvaardigd acht via de verplichtstelling in te grijpen in de pensioenverzekeringsmarkt, indien er sprake is van solidariteit. Bij amendement is dit voorstel uit het wetsvoorstel gehaald. Op dit punt is het wettelijk kader dus niet gewijzigd. Tijdens het Tweede Kamer debat over de Wet Bpf 2000 heeft de VVD gevraagd naar een soort monitor (..) opdat over twee of drie jaar kan worden bezien welke effecten de wet heeft gehad (..) met name voor de concurrentieverhouding tussen bedrijfstakpensioenfondsen en verzekeraars. 1 De staatssecretaris heeft dit toegezegd. Aangezien in de nieuwe wet geen sprake is van een wijziging van de verplichtstelling op het punt van de vrijwillige pensioenvoorzieningen interpreteert het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid deze toezegging als een onderzoek naar de ontwikkeling van de uitvoering van de vrijwillige pensioenvoorzieningen door verplicht gestelde bedrijfstakpensioenfondsen. Om deze ontwikkeling te kunnen meten is in 2001 door de Stichting voor Economisch Onderzoek een nulmeting uitgevoerd. 2 In dit onderzoek is de toenmalige markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen in kaart gebracht. In 2004 is het onderzoek herhaald: er is een éénmeting uitgevoerd. Dit rapport geeft de resultaten weer van deze éénmeting. 1 Handelingen Tweede Kamer, 27 september 2000, blz Groot en Kok (2001).

9 2 Hoofdstuk Onderzoeksvraag Het doel van het evaluatieonderzoek is om te onderzoeken of er een verandering is waar te nemen in het relatieve aantal vrijwillige pensioenvoorzieningen dat wordt uitgevoerd door verplicht gestelde bedrijfstakpensioenfondsen ten opzicht van verzekeraars en om een eventuele verandering te verklaren. Een verschuiving in het marktaandeel van de verplicht gestelde bedrijfstakpensioenfondsen naar verzekeraars of vice versa hoeft niet veroorzaakt te worden door de Wet Bpf Om de effecten van de Wet Bpf 2000 te kunnen scheiden van andere ontwikkelingen, zoals een toenemende behoefte aan vrijwillige pensioenvoorzieningen en inkomensdervingverzekeringen door een groter belang dat wordt gehecht aan individuele keuzes, wordt ook de ontwikkeling van het aantal vrijwillige pensioenvoorzieningen dat wordt uitgevoerd door ondernemingspensioenfondsen gemeten. De Wet Bpf 2000 heeft immers geen effect op ondernemingspensioenfondsen, terwijl maatschappelijke veranderingen het aantal vrijwillige pensioenvoorzieningen dat wordt uitgevoerd door ondernemingspensioenfondsen wel beïnvloeden. De centrale onderzoeksvraag voor de éénmeting kan als volgt worden geformuleerd: Hoe groot is de markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen en individuele inkomensdervingsverzekeringen ultimo 2003, hoe is deze verdeeld over bedrijfstakpensioenfondsen, ondernemingspensioenfondsen en verzekeraars en in hoeverre verschillen deze uitkomsten met de markt(verdeling) ultimo 2000? Om deze centrale onderzoeksvraag te beantwoorden moeten de volgende onderzoeksvragen per vrijwillige pensioenvoorziening/individuele inkomensdervingsverzekering worden beantwoord: Voor verplicht gestelde bedrijfstakpensioenfondsen: 1. Hoeveel personen kunnen deelnemen aan de vrijwillige pensioenvoorziening? 2. Hoeveel personen nemen daadwerkelijk deel aan de vrijwillige pensioenvoorziening? 3. Hoe hoog zijn de premie-inkomsten voor deze vrijwillige pensioenvoorziening? Voor ondernemingspensioenfondsen: 1. Hoeveel personen kunnen deelnemen aan de vrijwillige pensioenvoorziening? 2. Hoeveel personen nemen daadwerkelijk deel aan de vrijwillige pensioenvoorziening? 3. Hoe hoog zijn de premie-inkomsten voor deze vrijwillige pensioenvoorziening? Voor verzekeraars in de tweede pijler: 1. Hoeveel personen kunnen deelnemen aan de vrijwillige pensioenvoorziening?

10 Inleiding 3 2. Hoeveel personen nemen daadwerkelijk deel aan de vrijwillige pensioenvoorziening? 3. Hoe hoog zijn de premie-inkomsten voor deze vrijwillige pensioenvoorziening? Voor verzekeraars in de derde pijler: 1. Hoeveel personen nemen daadwerkelijk deel aan deze individuele inkomensdervingsverzekeringen/lijfrentes? 2. Hoe hoog zijn de premie-inkomsten voor deze individuele inkomensdervingsverzekeringen/lijfrentes? 1.3 Afbakening van de markt Het Nederlandse pensioen is opgebouwd uit drie delen. In Figuur 1/1 is de opbouw van het pensioen schematisch weergegeven. Ten eerste krijgt iedereen een basis oudedagvoorziening: de AOW (Pijl 1). Werknemers kunnen tijdens hun werkzame leven een aanvulling op deze oudedagvoorziening opbouwen, het collectieve arbeidspensioen (Pijl 2 en Pijl 4). Het collectieve arbeidspensioen kunnen zij desgewenst vrijwillig aanvullen. Deze vrijwillige aanvullingen op het arbeidspensioen worden vrijwillige pensioenvoorzieningen genoemd wanneer zij via de werkgever worden afgenomen (tweede pijler, Pijlen 3 en 5) en inkomensdervingverzekeringen of lijfrentes wanneer zij zonder tussenkomst van de werkgever direct bij de verzekeraar worden afgenomen (derde pijler, Pijl 6).

11 4 Hoofdstuk 1 Figuur 1/1 Het Nederlandse pensioenstelsel Eerste pijler Tweede pijler Derde pijler Individu Overheid Werkgever Pensioenfonds Verzekeraar Verzekeraar AOW Collectief arbeidspensioen Vrijwillige pensioen voorziening Inkomensdervingsverzekering/ lijfrente In dit onderzoek verkennen wij de markt voor deze vrijwillige aanvullingen op het arbeidspensioen: vrijwillige pensioenvoorzieningen en individuele inkomensdervingsverzekeringen/lijfrentes. Het gaat om producten waarvoor de werknemer zelf kan kiezen of hij/zij gebruik maakt van dit product. Een WAO-gatverzekering waarvoor de werknemer zelf kan kiezen of deze verzekering wordt gebruikt of niet is een product dat wel onder de in dit onderzoek gebruikte definitie valt; wordt dit product collectief aangeboden en heeft de werknemer geen vrije keuze om te participeren, dan valt dit product niet binnen onze definitie. We definiëren vrijwillige pensioenvoorzieningen en inkomensderveringsverzekeringen als volgt: Een vrijwillige pensioenvoorziening is een pensioenvoorziening tegen inkomensderving die door de werkgever wordt aangeboden en waarvoor de deelnemer zelf kan beslissen of hij deze pensioenvoorziening gebruikt of niet. De werknemer is dus niet verplicht om deze pensioenvoorziening te gebruiken. Een vrijwillige pensioenvoorziening is (meestal) een aanvulling op de (collectieve) pensioenregeling zoals deze is afgesproken tussen werkgevers en werknemers, maar kan door de werkgever ook los van deze (collectieve) pensioenregeling

12 Inleiding 5 worden geregeld (bij een verzekeraar). Vrijwillige pensioenvoorzieningen vloeien altijd voort uit de arbeidsrelatie en kunnen door verzekeraars en pensioenfondsen worden aangeboden. Vrijwillige pensioenvoorzieningen zijn producten in de tweede pijler. Onder vrijwillige pensioenvoorzieningen vallen in dit onderzoek niet: - keuzemogelijkheden binnen de pensioenregeling (bv. uitruil tussen nabestaandenpensioen of ouderdomspensioen) - pensioenvoorzieningen via een contract met de werkgever waarvoor is bepaald dat alle werknemers er gebruik van maken: de werknemer heeft geen vrije keuze. Individuele inkomensdervingverzekeringen zijn verzekeringsovereenkomsten door de deelnemer op individueel niveau met een verzekeraar afgesloten, zonder tussenkomst van een werkgever. Dit zijn derdepijlerproducten, deze producten kunnen alleen door verzekeraars worden aangeboden. Pensioenfondsen mogen geen derdepijlerproducten aanbieden. We onderscheiden in dit onderzoek vier vrijwillige pensioenvoorzieningen/ inkomensdervingproducten: - Anw-hiaatverzekering, - WAO-gatverzekering, - aanvulling op de oudedagsvoorziening met een beschikbare premieregeling, - aanvulling op de oudedagsvoorziening met een loongerelateerde uitkering. Al deze producten kunnen zowel in de tweede pijler als in de derde pijler worden aangeboden. De aanvullingen op de oudedagsvoorziening in de derde pijler worden lijfrentes genoemd. De spelers op de markt zijn de pensioenfondsen en verzekeraars. Pensioenfondsen kunnen worden onderscheiden naar bedrijfstakpensioenfondsen en ondernemingspensioenfondsen. 3 Pensioenfondsen kunnen alleen producten in de tweede pijler aanbieden, terwijl verzekeraars producten in de tweede en derde pijler kunnen aanbieden. 1.4 Leeswijzer In de Hoofdstukken 2 tot en met 4 worden de resultaten van het onderzoek gepresenteerd voor achtereenvolgens de markt voor vrijwillige Anw-hiaatverzekeringen, vrijwillige WAOgatverzekeringen en vrijwillige aanvullingen op de oudedagsvoorziening. In Hoofdstuk 5 wordt een verklaring gezocht voor de gevonden veranderingen van de markt. In de bijlage worden de steekproefverantwoording en de vragenlijsten gegeven. 3 Alleen de gegevens verplicht gestelde bedrijfstakpensioenfondsen zijn in het onderzoek betrokken.

13

14 7 2 Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige Anw-hiaatverzekeringen 2.1 Inleiding De Algemene nabestaandenwet (Anw) heeft per 1 juli 1996 de Algemene Weduwen en Wezenwet (AWW) vervangen. Een nabestaande komt sinds die tijd in aanmerking voor een uitkering als de nabestaande jonger is dan 65 jaar en aan één van de volgende voorwaarden voldoet: - de nabestaande is geboren voor 1950, of - de nabestaande heeft een kind onder de 18 jaar, of - de nabestaande is voor tenminste 45% arbeidsongeschikt. De Anw is daarmee strenger dan de AWW, die deze eisen niet oplegde. Er is daarom een hiaat ontstaan: er zijn mensen (mensen geboren na 1949, zonder een kind onder de 18 jaar en die niet voor meer dan 45% arbeidsongeschikt zijn) die wel verzekerd waren van een uitkering bij overlijden van hun partner onder de AWW en deze uitkering niet krijgen bij de Anw. Om dit hiaat op te dichten worden Anw-hiaatverzekeringen aangeboden. Deze producten worden door zowel pensioenfondsen als verzekeraars aangeboden. In Paragraaf 2 wordt de ontwikkeling in het aanbod van Anw-hiaatverzekeringen door bedrijfstakpensioenfondsen besproken. Paragraaf 3 gaat in op het aanbod door ondernemingspensioenfondsen. In Paragraaf 4 komen de verzekeraars aan bod. Paragraaf 5 concludeert Het bedrijfstakpensioenfonds Iets meer dan de helft van de bedrijfstakpensioenfondsen biedt Anw-hiaatverzekeringen aan, zie Tabel 2/1. 38% van de fondsen doet dit collectief: iedereen in het pensioenfonds is verplicht verzekerd voor het Anw-hiaat. 21% van de bedrijfstakpensioenfondsen biedt de deelnemers zelf de keuze of ze gebruik willen maken van de door het pensioenfonds 4 In dit hoofdstuk kijken we alleen naar Anw-hiaatverzekeringen. Andere vrijwillige pensioenvoorzieningen om expliciet te sparen voor (een aanvulling op) het nabestaandenpensioen (bijvoorbeeld een voorziening om het gat als gevolg van de overgang van een nabestaandenpensioen op opbouwbasis naar een nabestaandenpensioen op risicobasis) zijn in dit onderzoek niet meegenomen. Het is bij ons ook niet bekend of en zo ja, in hoeverre dergelijke producten worden aangeboden.

15 8 Hoofdstuk 2 aangeboden Anw-hiaatverzekering. 41% van de fondsen biedt geen Anw-hiaatverzekering aan. De cijfers over het aantal pensioenfondsen dat een vrijwillige Anw-hiaatverzekering aanbiedt zeggen nog niets over het aantal deelnemers dat gebruik kan maken van deze pensioenvoorziening. Daarom zijn in de vierde en vijfde kolom van Tabel 2/1 de percentages op deelnemersniveau weergegeven. De verschillen zijn klein. Er is dus geen duidelijke relatie tussen de omvang van het bedrijfstakpensioenfonds en het aanbod van de Anw-hiaatverzekering. Vergelijken we de resultaten van 2003 met de resultaten van 2000 zien we op fondsniveau slechts kleine verschuivingen: iets minder fondsen bieden een vrijwillige Anwhiaatverzekering aan. Op deelnemersniveau zijn de verschillen echter aanmerkelijk groter: een paar grote fondsen hebben hun collectieve regeling stopgezet en bieden geen Anwhiaatverzekering meer aan. Tabel 2/1 Aanbod van Anw-hiaatverzekeringen bij bedrijfstakpensioenfondsen Vrijwillige Anwhiaatverzekering Fondsen Verschil Potentiële deelnemers Verschil % 23% -2% 19% 18% 1% Collectieve verplichte 38% 30% 8% 38% 76% -38% Anw-hiaatverzekering Geen Anwhiaatverzekering 41% 47% -6% 43% 6% 37% Totaal 100% 100% 100% 100% Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 47 (2003), N = 47 (2000) 19% van de deelnemers in een bedrijfstakpensioenfonds kan gebruik maken van een vrijwillige Anw-hiaatverzekering. Doen zij dit ook? Nee, ongeveer 10% van de mensen die gebruik kan maken van de vrijwillige Anw-hiaatverzekering doet dit ook. Zij betaalden in 2003 gezamenlijk ongeveer 35 miljoen Euro aan premie. Het gebruik van de Anwhiaatverzekering is ten opzichte van 2000 iets afgenomen: toen maakte 11% van de deelnemers die via het pensioenfonds vrijwillig gebruik kon maken van de Anwhiaatverzekering ook daadwerkelijk gebruik van deze pensioenvoorziening. De premieinkomsten zijn per saldo toegenomen.

16 Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige Anw-hiaatverzekeringen 9 Tabel 2/2 Gebruik van Anw-hiaatverzekeringen bij bedrijfstakpensioenfondsen Daadwerkelijk aantal mensen dat gebruik maakt van vrijwillige Anw-hiaatverzekering % 11% Premie 35 miljoen Euro 20 miljoen Euro Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 47 (2003), N = 47 (2000) 2.3 Het ondernemingspensioenfonds Ondernemingspensioenfondsen bieden, net als bedrijfstakpensioenfondsen, vrijwillige en collectieve Anw-hiaatverzekeringen aan. 5 Net als in 2000 bieden zij vaker (32% versus 21%) vrijwillige Anw-hiaatverzekeringen aan dan bedrijfstakpensioenfondsen. De tendens naar een verminderde populariteit van het aanbod van Anw-hiaatverzekeringen die bij bedrijfstakpensioenfondsen (vooral op deelnemersniveau) zichtbaar was, is bij de ondernemingspensioenfondsen niet aanwezig. Tabel 2/3 Aanbod van Anw-hiaatverzekering bij ondernemingspensioenfondsen Vrijwillige ANWhiaatverzekering Fondsen Verschil Potentiële deelnemers Verschil % 30% 2% 33% 31% 2% Collectieve verplichte 32% 22% 10% 25% 24% 1% ANW-hiaatverzekering Geen ANWhiaatverzekering 37% 48% -11% 42% 45% -3% Totaal 100% 100% 100% 100% Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 19 (2003), N = 27 (2000) 33% van de deelnemers in een ondernemingspensioenfonds kan gebruik maken van een vrijwillige Anw-hiaatverzekering. Ongeveer 24% van de mensen die gebruik kunnen maken van de vrijwillige Anw-hiaatverzekering doet dit ook. Zij betaalden in 2003 gezamenlijk ongeveer 8 miljoen Euro aan premie. De populariteit van de Anw-hiaatverzekering in ten opzichte van 2000 toegenomen: toen maakte 22% van de deelnemers die via het pensioenfonds vrijwillig gebruik kon maken van de Anw-hiaatverzekering ook daadwerkelijk 5 De gepresenteerde cijfers over ondernemingspensioenfondsen zijn op een relatief klein aantal waarnemingen gebaseerd. De cijfers moeten derhalve met enige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd.

17 10 Hoofdstuk 2 gebruik van deze pensioenvoorziening. De premie-inkomsten zijn overigens afgenomen, in 2000 ontvingen de ondernemingspensioenfondsen 14 miljoen Euro. Tabel 2/4 Gebruik van Anw-hiaatverzekeringen bij ondernemingspensioenfondsen Daadwerkelijk aantal mensen dat gebruik maakt van vrijwillige Anw-hiaatverzekering % 22% Premie 8 miljoen Euro 14 miljoen Euro Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 19 (2003), N = 27 (2000) 2.4 De verzekeraar Vrijwillige Anw-hiaatverzekeringen worden zowel door verzekeraars in de tweede pijler als verzekeraars in de derde pijler aangeboden. 6 80% van de verzekeraars in de tweede pijler die hebben gerespondeerd en 40% van de verzekeraars in de derde pijler die hebben gerespondeerd bieden deze producten aan. 7 De omzet is in beide pijlers ongeveer even groot: 30 miljoen Euro. De omzet van dit product door verzekeraars is zowel in de tweede pijler als in de derde pijler iets gegroeid. Tabel 2/5 Premie-inkomsten Anw-hiaatverzekeringen bij verzekeraars Verzekeraars tweede pijler 30 miljoen Euro 20 miljoen Euro Verzekeraars derde pijler (inclusief gelieerde 30 miljoen Euro 25 miljoen Euro verzekeraars) Verzekeraars derde pijler (exclusief gelieerde 5 miljoen Euro verzekeraars) Verzekeraars gelieerd 20 miljoen Euro 2.5 Conclusie Anw-hiaatverzekeringen worden door bedrijfstakpensioenfondsen, ondernemingspensioenfondsen en verzekeraars in de tweede pijler vaak collectief aangeboden. In die situatie 6 De gepresenteerde cijfers over verzekeraars zijn op een relatief klein aantal waarnemingen gebaseerd. De cijfers moeten derhalve met enige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. 7 In 2003 is geen onderscheid meer gemaakt tussen aan pensioenfondsen gelieerde verzekeraars en verzekeraars in de derde pijler, deze groepen zijn samengenomen. Er waren onvoldoende waarnemingen van aan pensioenfondsen gelieerde verzekeraars om dit onderscheid te kunnen maken.

18 Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige Anw-hiaatverzekeringen 11 hebben de deelnemers geen vrije keuze om te participeren in deze verzekering of niet. In dit onderzoek richt de aandacht zich echter op pensioenvoorzieningen en verzekeringen waarvoor wel een vrije keuze bestaat. In Figuur 2/1 is de markt voor vrijwillige Anwhiaatverzekeringen in 2000 en in 2003 aangegeven. De markt voor vrijwillige Anwhiaatverzekeringen is iets gegroeid. Deze groei komt bij de verzekeraars (zowel tweede als derde pijler) en bedrijfstakpensioenfondsen terecht. De kanttekening moet worden gemaakt dat de getallen - met name de gegevens over 2000 van de verzekeraars gebaseerd zijn op weinig waarnemingen. Figuur 2/1 Verdeling premie-inkomsten voor vrijwillige Anw-hiaatverzekeringen 120 Premie-inkomsten in miljoenen Euro's Verzekeraar derde pijler (incl. gelieerde verzekeraars) Verzekeraar gelieerd Verzekeraar derde pijler (excl. gelieerde verzekeraars) Verzekeraar tweede pijler Ondernemingspensioenfonds Bedrijfstakpensioenfonds Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen 2003: Bpf, N = 8, Opf, N=4, verzekeraars tweede pijler N = 4, verzekeraars derde pijler, N = : Bpf, N = 10, Opf, n=6, verzekeraars tweede pijler N = 4, verzekeraars gelieerd, N = 3

19

20 13 3 Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige WAO-gatverzekeringen 3.1 Inleiding De WAO-uitkering is een uitkering tegen loonderving als gevolg van arbeidsongeschiktheid. De loondervingsuitkering bedraagt 70% van het laatst verdiende loon. 8 De duur van de loondervingsuitkering is afhankelijk van iemands leeftijd. Tot een leeftijd van 33 jaar ontvangt de arbeidsongeschikte zelfs helemaal geen loondervingsuitkering. Nadat de loondervingsuitkering is afgelopen ontvangt de arbeidsongeschikte een vervolguitkering. Deze uitkering is lager dan de loondervingsuitkering en men spreekt daarom van een WAOgat. Het inkomensverschil tussen de vervolguitkering en de loondervingsuitkering kan worden verzekerd met een WAO-gatverzekering. Pensioenfondsen en verzekeraars bieden deze verzekering aan. Paragraaf 2, 3 en 4 van dit hoofdstuk beschrijven het aanbod van WAOgatverzekeringen door respectievelijk bedrijfstakpensioenfondsen, ondernemingspensioenfondsen en verzekeraars. Paragraaf 5 concludeert. 3.2 Het bedrijfstakpensioenfonds Net als in 2000 biedt een meerderheid van de fondsen haar deelnemers een WAOgatverzekering. De meesten doen dit collectief. Net als bij de Anw-hiaatverzekering beschermt een collectieve pensioenvoorziening het fonds tegen selectie. Bij een individuele regeling zullen immers de mensen die denken de voorziening het meeste nodig te hebben dit zijn doorgaans de mensen die het minst gezond zijn gebruik maken van dit product. 8 De loondervingsuitkering is gebaseerd op het dagloon, het loon dat de arbeidsgehandicapte in het jaar voorafgaand aan zijn arbeidsongeschiktheid gemiddeld per dag had kunnen verdienen. Dit dagloon wordt bepaald tijdens het arbeidsdeskundig onderzoek. Het dagloon is gemaximeerd. De vervolguitkering is gebaseerd op het vervolgdagloon: het minimumloon plus een aanvulling. De aanvulling bestaat uit 2% van het verschil tussen het dagloon en het minimumloon vermenigvuldigt met het aantal jaren dat de arbeidsgehandicapte ouder is dan 15 jaar op de datum van ingang van de WAO-uitkering. Volledig arbeidsgehandicapten ontvangen het gehele (vervolg)dagloon; gedeeltelijk arbeidsongeschikten krijgen een deel van het (vervolg)dagloon. (

21 14 Hoofdstuk 3 Doordat spelers in de tweede pijler niet medisch mogen keuren, is het voor deze partijen lastig om een levensvatbaar product aan te kunnen bieden op vrijwillige basis. Het percentage deelnemers dat gebruik kan maken van de vrijwillige WAO-gatverzekering is hoger dan het percentage fondsen dat dit product aanbiedt. Dit komt doordat een groot fonds een dergelijke vrijwillige pensioenvoorziening aanbiedt. Het aantal deelnemers met een collectieve WAO-gatverzekering is sterk afgenomen. Dit komt omdat een relatief groot fonds deze voorziening niet meer aanbiedt. Tabel 3/1 Aanbod WAO-gatverzekeringen bij bedrijfstakpensioenfondsen Vrijwillige WAOgatverzekering Fondsen Verschil Potentiële deelnemers Verschil % 4% 2% 29% 27% 2% Collectieve verplichte 53% 64% -11% 29% 61% -32% WAO-gatverzekering Geen WAOgatverzekering 41% 32% 9% 42% 12% 30% Totaal 100% 100% 100% 100% Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 47 (2003), N = 47 (2000) Net als in 2000 maakt vrijwel iedereen die gebruik kan maken van de vrijwillige WAOgatverzekering daar ook daadwerkelijk gebruik van. De premie-inkomsten voor de vrijwillige WAO-gatverzekering zijn gestegen: in 2000 ontvingen de pensioenfondsen ca. 50 miljoen Euro, in 2003 is dit toegenomen tot ongeveer 60 miljoen Euro. Tabel 3/2 Gebruik van WAO-gatverzekeringen bij bedrijfstakpensioenfondsen Daadwerkelijk aantal mensen dat gebruik maakt van vrijwillige WAO-gatverzekering %-100% 98% Premie 60 miljoen Euro 50 miljoen Euro Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 47 (2003), N = 47 (2000) 3.3 Het ondernemingspensioenfonds Net als in 2000 bieden ondernemingspensioenfondsen geen vrijwillige WAOgatverzekeringen aan. Meer dan de helft van de fondsen biedt wel een verplichte collectieve WAO-gatverzekering aan (zie Tabel 3/3).

22 Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige WAO-gatverzekeringen 15 Tabel 3/3 WAO-gatverzekering bij ondernemingspensioenfondsen Vrijwillige WAOgatverzekering Fondsen Verschil Potentiële deelnemers Verschil % 0% 0% 0% 0% 0% Collectieve verplichte 58% 52% 6% 47% 54% -7% WAO-gatverzekering Geen WAOgatverzekering 42% 48% -6% 53% 46% 7% Totaal 100% 100% 100% 100% Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 19 (2003), N = 27 (2000) 3.4 De verzekeraar Vrijwillige WAO-gatverzekeringen worden zowel door verzekeraars in de tweede pijler als verzekeraars in de derde pijler aangeboden. 60% van de gerespondeerde verzekeraars in zowel de tweede als derde pijler biedt deze producten aan. De meeste omzet wordt behaald in de derde pijler: de verzekeraars die daar een vrijwillige WAO-gatverzekering aanbieden hebben een omzet van ongeveer 150 miljoen Euro. In de tweede pijler wordt ongeveer 20 miljoen Euro omgezet. De omzet van dit product door verzekeraars in de tweede pijler is daarmee vergelijkbaar met de omzet in Tabel 3/4 Premie-inkomsten WAO-gatverzekeringen bij verzekeraars Verzekeraars tweede pijler 20 miljoen Euro 20 miljoen Euro Verzekeraars derde pijler (inclusief gelieerde 150 miljoen Euro 72 miljoen Euro verzekeraars) Verzekeraars derde pijler (exclusief gelieerde 2 miljoen Euro verzekeraars) Verzekeraars gelieerd 70 miljoen Euro 3.5 Conclusie WAO-gatverzekeringen worden vaker dan Anw-hiaatverzekeringen collectief aangeboden. In Figuur 3/1 is de marktverdeling voor vrijwillige WAO-gatverzekeringen in 2000 en in 2003 aangegeven. In 2000 domineerde een groot pensioenfonds met de aan haar gelieerde verzekeraar de markt. In 2003 is dat nog steeds het geval. De bedrijfstakpensioenfondsen die

23 16 Hoofdstuk 3 vrijwillige WAO-gatverzekeringen aanbieden halen ongeveer 60 miljoen Euro aan omzet, de derde pijler verzekeraars hebben ongeveer 150 miljoen Euro aan omzet. Verzekeraars in de tweede pijler hebben ongeveer 15 tot 20 miljoen Euro aan premie-inkomsten. Ondernemingspensioenfondsen bieden dit product niet aan. Figuur 3/1 Verdeling premie-inkomsten voor vrijwillige WAO-gatverzekeringen 250 Premie-inkomsten in miljoenen Euro Verzekeraar derde pijler (incl. gelieerde verzekeraars) Verzekeraar gelieerd Verzekeraar derde pijler (excl. gelieerde verzekeraars) Verzekeraar tweede pijler Ondernemingspensioenfonds Bedrijfstakpensioenfonds Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen 2003: Bpf, N = 2, Opf, N = 0, verzekeraars tweede pijler N = 3, verzekeraars derde pijler, N = : Bpf, N = 2, Opf, N = 0, verzekeraars tweede pijler N = 3, verzekeraars gelieerd, N = 3, verzekeraars derde pijler, N = 1

24 17 4 Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige aanvullingen op de oudedagsvoorziening 4.1 Inleiding Werknemers sparen reeds via de collectieve pensioenregeling voor een arbeidspensioen en vaak ook voor het prepensioen. Met vrijwillige pensioenvoorzieningen en lijfrentes kunnen de werknemers nog eens extra sparen. Ze kunnen op twee manieren sparen: via een beschikbare premieregeling (defined contribution) en via een loongerelateerde regeling (defined benefit). In de eerste situatie sparen de werknemers gedurende hun werkzame leven een bepaald bedrag bijeen. Op het moment dat zij met pensioen gaan wordt gekeken hoeveel extra pensioeninkomen zij met dat spaarpotje kunnen ontvangen. De inleg is dus vast, terwijl de uitkering van tevoren niet bekend is. In een defined benefit spaarsysteem werkt het omgekeerd. De werknemers sparen voor een extra uitkering die van tevoren vast ligt, bijvoorbeeld 5% extra pensioeninkomen of een half jaar eerder stoppen met werken. In dit hoofdstuk beschrijven we het aanbod van dergelijke vrijwillige aanvullingen op de oudedagsvoorziening. Paragraaf 2, 3 en 4 van dit hoofdstuk beschrijven dit aanbod door respectievelijk bedrijfstakpensioenfondsen, ondernemingspensioenfondsen en verzekeraars. Paragraaf 5 concludeert. 4.2 Het bedrijfstakpensioenfonds 22% van de bedrijfstakpensioenfondsen biedt de deelnemers de mogelijkheid om via een defined contribution regeling vrijwillig aanvullend op de collectieve basisregeling te sparen voor de oude dag. Het zijn met name de grote fondsen die deze pensioenvoorzieningen aanbieden: 75% van de deelnemers kan gebruik maken van deze regeling. Dit doen de deelnemers overigens nauwelijks: slechts 1,6% van de mensen die kunnen sparen voor de oude dag doet dit ook daadwerkelijk. Zij betalen gezamenlijk ongeveer 55 miljoen Euro aan premies. In vergelijking met 2000 zijn er aanzienlijk meer mensen die de mogelijkheid hebben om bij hun bedrijfstakpensioenfonds vrijwillig aanvullend te sparen voor de oude dag. Het aantal

25 18 Hoofdstuk 4 fondsen dat deze voorziening aanbiedt is immers sterk toegenomen. Dit is ook zichtbaar in de premie-inkomsten: deze zijn in de afgelopen drie jaar vervijfvoudigd (was ca. 10 miljoen Euro in 2000). Tabel 4/1 Aanbod pensioensparen via een beschikbare premieregeling bij bedrijfstakpensioenfondsen Vrijwillig pensioensparen via beschikbare premie Geen vrijwillig pensioensparen via beschikbare premie Fondsen Verschil Potentiële deelnemers Verschil % 9% 13% 75% 13% 62% 78% 91% -13% 25% 87% -62% Totaal 100% 100% 100% 100% Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 47 (2003), N = 47 (2000) Tabel 4/2 Gebruik pensioensparen via een beschikbare premieregeling bij bedrijfstakpensioenfondsen Daadwerkelijk aantal mensen dat gebruik maakt van vrijwillig pensioensparen via beschikbare premie ,6% 1,5% Premie 55 miljoen Euro 10 miljoen Euro Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 47 (2003), N = 47 (2000) Ook zijn er meer fondsen die de deelnemers de mogelijkheid bieden om vrijwillig te sparen voor een extra loongerelateerde uitkeringen: bood in 2000 slechts 9% van de fondsen haar deelnemers deze mogelijkheid, in 2003 is dit toegenomen tot 23%. Het aantal deelnemers dat gebruik kan maken van een dergelijke regeling is ook gestegen: van 28% in 2000 tot 36% in Sparen via een loongerelateerde regeling is populairder dan de sparen via een beschikbare premieregeling: 4,3% van de mensen die gebruik kan maken van deze regeling doet dit ook daadwerkelijk. Zij hebben gezamenlijk ongeveer 90 miljoen Euro ingelegd in 2003, bijna een verdubbeling ten opzichte van 2000 (was ca 50 miljoen Euro in 2000).

26 Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige aanvullingen op de oudedagsvoorziening 19 Tabel 4/3 Aanbod pensioensparen via een loongerelateerde regeling bij bedrijfstakpensioenfondsen Vrijwillig pensioensparen met loongerelateerde uitkering Geen vrijwillig pensioensparen met loongerelateerde uitkering Fondsen Verschil Potentiële deelnemers Verschil % 9% 14% 36% 28% 8% 77% 91% -14% 64% 72% -8% Totaal 100% 100% 100% 100% Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 47 (2003), N = 47 (2000) Tabel 4/4 Gebruik pensioensparen via een loongerelateerde regeling bij bedrijfstakpensioenfondsen Daadwerkelijk aantal mensen dat gebruik maakt van vrijwillig pensioensparen via een loongerelateerde regeling ,3% 5% Premie 90 miljoen Euro 50 miljoen Euro Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 47 (2003), N = 47 (2000) 4.3 Het ondernemingspensioenfonds Ook bij ondernemingspensioenfondsen is het aantal fondsen dat pensioensparen via een beschikbare premieregeling aanbiedt toegenomen. De toename is echter minder sterk dan de toename in het aanbod door bedrijfstakpensioenfondsen. Desalniettemin wordt nog steeds door meer ondernemingspensioenfondsen een vrijwillige aanvulling op de oudedagsvoorziening via een beschikbare premieregeling aangeboden dan door bedrijfstakpensioenfondsen. 15% van de deelnemers die gebruik kan maken van een dergelijke regeling bij het ondernemingspensioenfonds maakt ook daadwerkelijk gebruik van deze regeling. In totaal legden deze mensen ongeveer 80 miljoen Euro in aan premies. Dit is bijna een verdubbeling ten opzichte van de premie-inkomsten in 2000 (was ca. 45 miljoen Euro).

27 20 Hoofdstuk 4 Tabel 4/5 Aanbod pensioensparen via een beschikbare premieregeling bij ondernemingspensioenfondsen vrijwillig pensioensparen via beschikbare premie geen vrijwillig pensioensparen via beschikbare premie Fondsen Verschil Potentiële deelnemers Verschil % 37% 10% 46% 54% -8% 53% 63% -10% 54% 46% 8% Totaal 100% 100% 100% 100% Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 19 (2003), N = 27 Tabel 4/6 Gebruik pensioensparen via een beschikbare premieregeling bij ondernemingspensioenfondsen Daadwerkelijk aantal mensen dat gebruik maakt van vrijwillig pensioensparen via beschikbare premie % 10% Premie 80 miljoen Euro 45 miljoen Euro Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 19 (2003), N = 27 (2000) Het aantal fondsen dat haar deelnemers de mogelijkheid biedt om te sparen voor een loongerelateerde uitkering is de afgelopen drie jaar nauwelijks veranderd bij ondernemingspensioenfondsen. Het aantal mensen dat gebruik maakt van deze mogelijkheid is echter wel sterk toegenomen. In 2003 maakte 6% van de deelnemers die gebruik konden maken van deze regeling daar ook daadwerkelijk gebruik van. In 2000 was dit 0,2%. In totaal hebben de deelnemers in 2003 ongeveer 5 miljoen Euro ingelegd, een aanmerkelijke stijging sinds 2000 toen de deelnemers aan ondernemingspensioenfondsen slechts 0,2 miljoen Euro aan premie hadden ingelegd.

28 Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige aanvullingen op de oudedagsvoorziening 21 Tabel 4/7 Aanbod pensioensparen via een loongerelateerde regeling bij ondernemingspensioenfondsen vrijwillig pensioensparen met loongerelateerde uitkering Fondsen Verschil Potentiële deelnemers Verschil % 11% 0% 4% 12% -8% Geen vrijwillig met 89% 89% 0% 96% 88% 8% loongerelateerde uitkering Totaal 100% 100% 100% 100% Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 19 (2003), N = 27 (2000) Tabel 4/8 Gebruik pensioensparen via een loongerelateerde regeling bij ondernemingspensioenfondsen Daadwerkelijk aantal mensen dat gebruik maakt van vrijwillig pensioensparen via loongerelateerde regeling % 0,2% Premie 5 miljoen Euro 0,2 miljoen Euro Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen N = 19 (2003), N = 27 (2000) 4.4 De verzekeraar Verzekeraars in de tweede pijler bieden zowel pensioensparen aan via een beschikbare premieregeling (80% van de respondenten) als pensioensparen met een loongerelateerde uitkering (20% van de respondenten). De omzet behaald met beschikbare premieregelingen is met 60 miljoen Euro net iets groter dan de omzet behaald met loongerelateerde uitkeringen (50 miljoen Euro). De omzet is daarmee vergelijkbaar met de in 2000 geschatte omzet. Verzekeraars in de derde pijler bieden lijfrente producten aan, waarmee mensen een aanvulling kunnen ontvangen op hun pensioeninkomen. Lijfrenteproducten zijn niet loongerelateerd: de uitkering hangt af van de behaalde rendementen, eventueel met een minimum garantie. In 2003 is ongeveer 5,5 miljard Euro omgezet aan lijfrenteproducten. 9 Niet al deze 5,5 miljard Euro is een aanvulling op het collectieve pensioen. Sommige 9 Daling aantal nieuwe levensverzekeringen, Verbond van verzekeraars. De posten lijfrente uitgesteld, direct ingaande lijfrente en levenslang bij overlijden zijn opgeteld.

29 22 Hoofdstuk 4 zelfstandigen sluiten lijfrenteproducten af om hun gehele pensioen op te bouwen. In Nederland is ongeveer 10% van de beroepsbevolking zelfstandige. Zij leggen naar verwachting hogere bedragen in dan de werknemers, omdat zij niet allemaal zelf pensioen opbouwen. We verwachten daarom dat de premie-inkomsten voor werknemers tussen de 4 en 5 miljard Euro zijn. De premie-inkomsten zijn daarmee vergelijkbaar met de premieinkomsten in Tabel 4/9 Premie-inkomsten pensioensparen bij verzekeraars Beschikbare premieregeling Verzekeraars tweede pijler 60 miljoen Euro 70 miljoen Euro Verzekeraars derde pijler (inclusief gelieerde 4 a 5 miljard Euro 4 miljard Euro verzekeraars) Verzekeraars derde pijler (exclusief gelieerde 4 miljard Euro verzekeraars) Verzekeraars gelieerd 80 miljoen Euro Loongerelateerde regeling Verzekeraars tweede pijler 50 miljoen Euro 30 miljoen Euro Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen Tweede pijler: N = 5 (2003), N = 5 (2000) Derde pijler: N = 5 (2003), N = 5 (2000) 4.5 Conclusie De markt voor vrijwillige aanvullingen op de oudedagsvoorzieningen is nog steeds vrijwel geheel in handen van de verzekeraars in de derde pijler. Ondanks de beperking van de fiscale mogelijkheid om lijfrentes af te trekken (zie Paragraaf 5.2) blijft hun omzet gehandhaafd. De - vooral bedrijfstak - pensioenfondsen kenden wel een sterke groei in hun omzet voor deze producten. Dit wordt veroorzaakt doordat steeds meer fondsen deze pensioenvoorzieningen aanbieden. De animo van de deelnemers aan het pensioenfonds om ook daadwerkelijk gebruik te maken van de door de fondsen aangeboden pensioenvoorzieningen blijft echter gering. In de Figuren 4/1 en 4/2 is de ontwikkeling grafisch weergegeven op respectievelijk de markt voor vrijwillige aanvullingen op de oudedagsvoorziening met een beschikbare premieregeling en de markt voor vrijwillige aanvullingen op de oudedagsvoorziening met een loongerelateerde uitkering.

30 Ontwikkelingen op de markt voor vrijwillige aanvullingen op de oudedagsvoorziening 23 Figuur 4/1 Verdeling premie-inkomsten voor vrijwillige aanvullingen op de oudedagsvoorziening, beschikbare premieregeling Premie-inkomsten in miljoenen Euro's Verzekeraar derde pijler (incl. gelieerde verzekeraars) Verzekeraar gelieerd Verzekeraar derde pijler (excl. gelieerde verzekeraars) Verzekeraar tweede pijler Ondernemingspensioenfonds Bedrijfstakpensioenfonds Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen 2003: Bpf, N = 7, Opf, N = 8, verzekeraars tweede pijler N = : Bpf, N = 1, Opf, N = 9, verzekeraars tweede pijler N = 4, verzekeraars gelieerd, N = 3, verzekeraars derde pijler N = 2 Figuur 4/2 Verdeling premie-inkomsten voor vrijwillige aanvullingen op de oudedagsvoorziening, loongerelateerde regeling Premie-inkomsten in miljoenen Euro's Verzekeraar derde pijler (incl. gelieerde verzekeraars) Verzekeraar gelieerd Verzekeraar derde pijler (excl. gelieerde verzekeraars) Verzekeraar tweede pijler Ondernemingspensioenfonds Bedrijfstakpensioenfonds Bron: SEO-enquête markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen 2000: Bpf, N = 9, Opf, N = 2, verzekeraars tweede pijler N = : Bpf, N = 4, Opf, N = 3, verzekeraars tweede pijler N = 1, verzekeraars gelieerd, N = 3

31

32 25 5 Recente ontwikkelingen 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de belangrijkste ontwikkelingen geschetst die de ontwikkeling van de markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen en inkomensdervingverzekeringen kunnen hebben beïnvloed. In Paragraaf 2 wordt de wet- en regelgeving voor pensioenfondsen en verzekeraars genoemd. In Paragraaf 3 wordt kort stil gestaan bij de veranderingen in de maatschappij en veranderingen in de regelingen die pensioenfondsen aanbieden. In Paragraaf 4 wordt ten slotte ingegaan op de mogelijke consequenties van deze ontwikkelingen voor de markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen en inkomensdervingverzekeringen. Paragraaf 5 concludeert. 5.2 Wet- en regelgeving Bedrijfstakpensioenfondsen zijn wanneer verplicht gesteld, pensioenuitvoerders met een bijzonder of uitsluitend recht. Zij ondervinden voordeel op verzekeraars, doordat de werkgevers en werknemers in een bedrijfstak in het geval van verplichtstelling, verplicht worden om deel te nemen in het bedrijfstakpensioenfonds. Het bedrijfstakpensioenfonds hoeft geen acquisitie te plegen om zijn pensioenregeling(en) aan de man te brengen. De werkgroep Cohen heeft in 1997 een advies uitgebracht waarin wordt geconstateerd dat het belang van volledige gelijkheid van concurrentiecondities moet wijken als aan een aantal specifieke voorwaarden is voldaan. Het solidariteitsprincipe waarop het pensioenstelsel is gebaseerd is een voorbeeld van zo n specifieke voorwaarde. Mede door de discussie over markt en overheid is de vaak al lang bestaande pensioenwetgeving aan het begin van deze eeuw herzien. Deze nieuwe wetgeving heeft consequenties voor de markt voor vrijwillige pensioenvoorzieningen en inkomensdervingverzekeringen. De belangrijkste nieuwe wetgeving betreffen de regeling taakafbakening pensioenfondsen en de Wet Bpf Regeling taakafbakening pensioenfondsen 10 Pensioenfondsen gaven aan behoefte te hebben aan mogelijkheden om in te spelen op de maatschappelijke trends van individualisering en flexibilisering. De toenmalige Pensioen- en 10 Staatscourant 2000, 249.

33 26 Hoofdstuk 5 spaarfondsenwet bood deze mogelijkheden niet. In 1997 is dit knelpunt opgelost door het begrip pensioentoezegging te verruimen. 11 Het kabinet gaf wel aan dat pensioenfondsen haar wezen dienen te respecteren: collectiviteit en solidariteit moeten bij de producten die worden aangeboden hoog in het vaandel staan. Ultimo 2000 is één en ander vastgelegd in de regeling taakafbakening. Deze regeling schept duidelijkheid over de mogelijkheden voor pensioenfondsen om vrijwillige pensioenvoorzieningen aan te bieden. Een pensioenfonds mag een vrijwillige pensioenvoorziening aan bieden als is voldaan aan tenminste één van de volgende criteria (art. 5 Regeling taakafbakening pensioenfondsen). 1. De bijdrage van de werkgever bedraagt tenminste 10% van de actuariële kosten van de pensioenvoorziening. 2. De door de deelnemers verschuldigde premie is voor alle deelnemers gelijk of bedraagt een gelijk percentage van het loon, dan wel van het gedeelte van het loon dat voor de pensioenberekening in aanmerking wordt genomen, met dien verstande dat voor verschillende soorten pensioen en voor verschillende pensioenvoorzieningen verschillende premies kunnen worden vastgesteld. 3. De kosten verbonden aan het toeslag- of indexeringsbeleid worden niet ten laste van de individuele deelnemers gebracht, maar ten laste van de collectiviteit van het fonds: voor toeslagverlening of indexering gelden de voorwaarden die van toepassing zijn op de collectieve basisregeling. 4. Op het pensioen of de pensioenaanspraak, dat door omzetting van het opgebouwde pensioenkapitaal ontstaat indien het deelnemerschap dan wel de vrijwillige voortzetting wordt beëindigd door overlijden, pensionering of door ontslag niet gevolgd door waardeoverdracht naar een andere pensioenuitvoerder, zijn voorwaarden van toepassing overeenkomstig de voorwaarden die bij beëindiging van het deelnemerschap door deze omstandigheden gelden voor de collectieve basisregeling. De Wet Bpf 2000 Op 1 januari 2001 is de Wet verplichte deelneming in een bedrijfstakpensioenfonds 2000 (Wet Bpf 2000) van kracht geworden. Met de Wet Bpf 2000 is de oude Wet Bpf gemoderniseerd. Op basis van deze wet kan deelname in een bedrijfstakpensioenfonds verplicht worden gesteld voor iedereen die werkzaam is in die bedrijfstak. In het wetsvoorstel voor deze nieuwe wet was het voorstel opgenomen om een deel van de vrijwillige pensioenvoorzieningen buiten de reikwijdte van deze wet te houden, omdat vrijwillige pensioenvoorzieningen minder solidariteit waarborgen. Via het amendement Van Zijl/Balkenende is deze voorgestelde wetswijziging uit het wetsvoorstel gehaald, omdat een 11 De voorwaarde van een werkgeversbijdrage van 50% verviel.

34 Recente ontwikkelingen 27 meerderheid van de Tweede Kamer vond dat vrijwillige pensioenvoorzieningen een zodanige sociale functie vervullen dat ze onder de verplichtstelling moesten vallen. Vrijwillige pensioenvoorzieningen die worden aangeboden door het bedrijfstakpensioenfonds vallen derhalve onder de reikwijdte van de verplichtstelling. Op dit punt is het wettelijk kader dus niet gewijzigd. De wet heeft wel effecten voor de positie van aan bedrijfstakpensioenfondsen gelieerde verzekeraars. Met verzekeraars die gelieerd zijn aan een pensioenfonds bedoelen we verzekeraars die in dezelfde holding zitten als het pensioenfonds. De grootste waren ABPverzekeringen, PGGM-verzekeringen en SFB-verzekeringen. 12 De nieuwe Wet Bpf 2000 stelt regels waardoor verplicht gestelde bedrijfstakpensioenfondsen (aan hen gelieerde) verzekeraars niet meer mogen bevoordelen boven andere verzekeraars. Het is daarom niet meer toegestaan dat andere instanties, bijvoorbeeld de aan het bedrijfstakpensioenfonds gelieerde verzekeraar, hetzelfde beeldmerk of dezelfde naam voeren. Ook mogen pensioengegevens van de deelnemers niet zonder toestemming van deze deelnemers aan een derde (bijvoorbeeld de aan het bedrijfstakpensioenfonds gelieerde verzekeraar) worden aangeboden. Tenslotte is bepaald dat verplicht gestelde bedrijfstakpensioenfondsen alleen algemene informatie en informatie over eigen regelingen mogen verstrekken. Reclame maken voor producten van bijvoorbeeld gelieerde verzekeraars is niet meer mogelijk. Fiscale faciliëring Sparen voor de oude dag wordt fiscaal gestimuleerd. De werknemer betaalt geen belasting over pensioenpremies. Ook het rendement op het pensioenvermogen is in tegenstelling tot het rendement van de gewone spaarrekening onbelast. De werknemer betaalt wel belasting over de pensioenuitkering. Dit wordt de omkeerregel genoemd. In ons progressieve belastingstelsel is het tarief waartegen die uitkeringen worden belast gemiddeld lager dan het tarief waartegen de premies zijn vrijgesteld. Sparen voor het pensioen is daarmee fiscaal aantrekkelijk. Er zijn echter grenzen gesteld aan de fiscale aftrekbaarheid van het pensioen. 13 De fiscale aantrekkelijkheid van lijfrentes is de afgelopen jaren stapsgewijs verlaagd. In 2000 mochten mensen zonder de noodzaak van een aantoonbaar pensioengat ongeveer Euro aan premie betaald voor lijfrentes aftrekken. De premieaftrek was in sommige gevallen overdraagbaar. Met de ingang van het nieuwe belastingstelsel (op 1 januari 2001) werd de belastingaftrek van lijfrenten aan strengere regels gebonden. Iedereen mocht toen ongetoetst premies voor lijfrenten aftrekken tot iets meer dan Euro. Deze aftrekmogelijkheid was 12 Een kleinere verzekeringsmaatschappij die onder deze noemer valt is de NV Levensverzekering SFS. Deze valt onder het Sociaal Fonds Schildersbedrijf en is gelieerd aan de Stichting Bedrijfspensioenfonds Schilders- en Afwerkingsbedrijf. 13 Momenteel mag bijvoorbeeld tot een maximum van 100% van het eindloon worden gespaard.