SMO abonnement: 40,00 per kalenderjaar, omvat 6 SMO-publicaties.

Transcriptie

1 COLOFON Eindredactie: Drs. R. Wezel Vormgeving: Max Beinema grafische vormgeving DTP: Pauline van den Broek Druk: Hooiberg, Epe ISBN-10: ISBN-13: Bestelnummer: 0339 SMO Den Haag, november 2006 Omslagfoto: Mascotte Joep, Vereniging Proefdiervrij Stichting Maatschappij en Onderneming Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de directeur van de Stichting Maatschappij en Onderneming. SMO abonnement: 40,00 per kalenderjaar, omvat 6 SMO-publicaties. SMO hanteert voor studenten een aangepast tarief. Neem daarover contact op met het secretariaat: info@smo.nl of telefoon Aanmelding bij voorkeur door storting op postrekening ten name van SMO, Den Haag. Stichting Maatschappij en Onderneming Badhuisweg 91, Postbus 87859, 2508 DG Den Haag Telefoon: Fax: info@smo.nl Internet: 2

2 I N H O U D S O P G A V E INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 5 TEN GELEIDE 7 1 HET GEBRUIK VAN PROEFDIEREN Waarom worden dierproeven gedaan? Historie Waartoe dienen dierproeven? Voordelen van dierproeven Bezwaren tegen dierproeven Dierproeven en de wet Alternatieven voor dierproeven 20 2 MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN Inleiding Democratisering van moreel gezag Groeiend verantwoordelijkheidsbesef Private versus publieke belangen Stakeholdersdialoog MVO en proefdieren 33 3 TRENDS EN ONTWIKKELINGEN IN HET DIERPROEVENDEBAT Inleiding Ontwikkelingen in het veld Het krachtenveld Bedrijfsleven en kennisinstellingen Niet-gouvernementele organisaties (NGO s) Overheid Publieke discussie 43 4 SAMENVATTING EN CONCLUSIE Beschouwing Aanbevelingen Aanpak van de dialoog 50 GERAADPLEEGDE BRONNEN 53 3

3 BIJLAGE: INTERVIEWS BEDRIJFSLEVEN 55 TNO 55 Organon 57 Solvay 59 Procter & Gamble 61 Unilever 64 NOTEN 67 4

4 V O O R W O O R D VOORWOORD Het gebruik van proefdieren is een gevoelig maatschappelijk thema. Van de Nederlandse bevolking wijst 67 procent dierproeven af. Tegelijkertijd gebruiken wij producten, zoals cosmetica, schoonmaakmiddelen en medicijnen, die veelvuldig getest zijn op dieren. Bovendien maakt het nogal uit of dierproeven worden gedaan voor de ontwikkeling van cosmetica of dat de proefdieren worden gebruikt voor de vaccinproductie. Die dingen kan je niet over één kam scheren. Ziehier het dilemma. De vereniging Proefdiervrij heeft zich altijd ingespannen om dierproeven te doen vervangen door proefdiervrije testmethodes. En het heeft zin om op te komen voor de dieren in laboratoria. Sinds de eerste overheidsregistratie van dierproeven en proefdieren (in 1981) is het aantal dierproeven meer dan gehalveerd. Stap voor stap gaan wij richting ons einddoel: een proefdiervrije wereld. Maar die wereld is er niet morgen. Daarvoor is de problematiek te ingewikkeld. Proefdiervrij is al jaren gesprekspartner voor onderzoekers en proefdierkundigen als het gaat om de ontwikkeling van alternatieven voor dierproeven. Deze samenwerking is geïnstitutionaliseerd in het Platform Alternatieven voor Dierproeven en in de Programmacommissie Alternatieven voor Dierproeven. Deze samenwerking heeft ontegenzeggelijk tot resultaten geleid. De daling van het aantal dierproeven die in begin tachtiger jaren is ingezet, stagneert sinds een aantal jaren. De verwachting lijkt reëel dat het aantal dierproeven weer gaat stijgen, als we geen maatregelen nemen. Daarenboven is het onderwerp sterk gepolariseerd, niet in de laatste plaats door de ontoelaatbare acties van extreme dierenactivisten. De vereniging Proefdiervrij is ervan overtuigd dat er meer mogelijk is om het aantal dierproeven te verminderen. Dierproeven maken nog maar in geringe mate deel uit van het beleid van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) van organisaties die betrokken zijn bij het gebruik van proefdieren. Dat is een gemiste kans. MVO biedt organisaties immers een kader waarbinnen op een open en transparante wijze informatie kan worden uitgewisseld met de stakeholders en een dialoog kan worden gevoerd: zaken die nu node worden gemist. Tegen deze achtergrond hebben wij de Stichting Maatschappij en Onderneming (SMO) gevraagd na te gaan welke mogelijkheden er zijn om op basis van een dialoog tussen bedrijven en Proefdiervrij het gebruik van proefdieren terug te dringen. Het resultaat van die verkenning is in dit boek weergegeven. SMO constateert dat een situatie van openheid en transparantie, van verantwoording en van controle over proefdieren slechts in dialoog kan worden 5

5 bereikt. Er zijn voldoende aanknopingspunten aanwezig die een constructieve dialoog tussen alle partijen over een verdere vermindering van het aantal dierproeven mogelijk moet maken. Het boek biedt een stappenplan om tot die gewenste dialoog te komen. De vereniging Proefdiervrij gaat de uitdaging graag aan. Wij hopen dat kennisinstellingen en bedrijven die betrokken zijn bij het gebruik van proefdieren hier ook hun nek voor durven uitsteken. Deze verkennende publicatie had niet tot stand kunnen komen zonder de financiële steun van de volgende organisaties: Wilhelmina Davyt-Keuchenius Stichting, Dinamo Fonds, Target Interactive Communication, Van Oort PA en Communicatie, Triodos Foundation, Roorda Reclamebureau, Basset, Stichting Tiny en Anny Fonds, en Dierenbescherming afdeling Zutphen. Tevens bedanken wij de bedrijven en kennisinstellingen die ten behoeve van de verkenning zijn geïnterviewd voor hun medewerking. Marja Zuidgeest Directeur Vereniging Proefdiervrij 6

6 T E N G E L E I D E TEN GELEIDE In toenemende mate wordt van ondernemingen verwacht dat zij verantwoordelijkheid aanvaarden voor hun invloed op de samenleving. Dit zogenoemde maatschappelijk verantwoord ondernemen hee vooral betrekking op de zorg voor het milieu en het welzijn van mensen. Ook het omgaan met dierproeven zoals deze plaatsvinden in ondernemingen of verricht worden door kennisinstellingen is een onderwerp dat binnen het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) past, maar het is nog niet uitgebreid in deze context voor het voetlicht gebracht. Deze SMO-publicatie wil die lacune opvullen en een vertrekpunt zijn voor een stakeholdersdialoog over dierproeven en maatschappelijk verantwoord ondernemen. De maatschappij vraagt om meer openheid over dierproeven. Ondanks het gegeven dat bedrijven en kennisinstellingen die aan dierproeven doen, streven naar meer openheid over het onderwerp, bestaat er koudwatervrees voor volledige openheid en transparantie. Bovendien hebben veel van deze bedrijven een traditie van geslotenheid, die nog eens wordt versterkt door angst voor radicale dierenactivisten. De recente evaluatie van de Wet op de Dierproeven (Wod) leidde tot een geëmotioneerd publiek debat en een versterking van de koudwatervrees. Een structurele dialoog tussen alle betrokkenen kan die vrees wegnemen. Daarmee wordt het thema geplaatst binnen een kader van MVO dat, behalve aan een dialoog, ook ruimte biedt aan verantwoording en controle, kortom aan openheid. De dierenbelangenorganisaties en de partijen die aan dierproeven doen, streven in grote lijnen hetzelfde na, namelijk een vermindering van het aantal dierproeven en proefdieren. Er is onder alle partijen overeenstemming dat het proefdiermodel geen honderd procent betrouwbaarheid garandeert bij veiligheidstesten. De verwachting is dat een substantiële afname van dierproeven kan worden bereikt als de samenleving bereid is om meer risico te nemen bij het ontwikkelen van nieuwe producten door wettelijke verplichte veiligheidstesten met proefdieren te beperken. Nu nog wordt een groot deel van de dierproeven gedaan omdat zij wettelijk zijn voorgeschreven. Voorts is er winst te boeken bij de ontwikkeling van alternatieve testen die het proefdiermodel vervangen. Intussen is, onder de noemer Europees Partnership voor alternatieve benaderingen van dierproeven (EPAA), een coalitie van bedrijven, koepelorganisaties en de Europese Commissie, een veelbelovend initiatief gestart om dierproeven te vervangen door andere teststrategieën. Daarnaast is een herzieningsproces gaande van de Europese dierproevenrichtlijn. Deze te herziene richtlijn vormt op zijn beurt het belangrijkste referentiekader voor de herziening van de Wod. Op het- 7

7 zelfde moment probeert de overheid de geëmotioneerde publieke discussie over het onderwerp in goede banen te leiden. Dat is ook weer nodig voor de formulering van een Nederlands standpunt in het Europese herzieningsproces van de dierproevenrichtlijn. Grote afwezige in die discussie is echter het bedrijfsleven. De realisering van een strategie van structurele dialoog over het onderwerp dierproeven hee een kortetermijn- en een langetermijndoel. Op de korte termijn dient het doel te zijn een dialoog over dierproeven op te zetten tussen individuele bedrijven en de dierenbelangenorganisatie(s). Op de langere termijn hee de dialoog tot doel wederzijds begrip tussen de partijen te creëren zodat op den duur (bilaterale) samenwerkingsrelaties kunnen ontstaan binnen een kader van MVO. Om deze discussie zorgvuldig te laten verlopen wordt allereerst inzicht verscha over de huidige stand van zaken betreffende het gebruik van proefdieren (hoofdstuk 1) en over het verschijnsel maatschappelijk verantwoord ondernemen (hoofdstuk 2). Vervolgens wordt in het derde hoofdstuk het maatschappelijke krachtenveld besproken, evenals de meest recente ontwikkelingen op het terrein van dierproeven. Ingewijden in de wereld van proefdieren en MVO kunnen wellicht meteen aan hoofdstuk 4 beginnen. Deze bevat een samenvatting van de onderhavige problematiek en een voorstel voor de fasering van een stakeholdersdialoog. Wim de Ridder November