Het Natuurmo(NU)mentje Nieuwsbrief voor vrijwilligers in de Kempen en Midden-Limburg nr 4 juli 2011

Transcriptie

1 Het Natuurmo(NU)mentje Nieuwsbrief voor vrijwilligers in de Kempen en Midden-Limburg nr 4 juli 2011 Blijf alert op de Pallaseekhoorn! De Pallaseekhoorn is een eekhoorn die net wat groter is dan onze inlandse eekhoorn. De Pallaseekhoorn wordt ook roodbuikeekhoorn genoemd. De soort is hier rond Weert ontsnapt in 1998 en blijft in de streek aanwezig. De Pallaseekhoorn vormt een bedreiging voor onze inlandse eekhoorn omdat het diertje forser gebouwd is dan de inlandse eekhoorn en daardoor sterke concurrentie vormt voor voedsel en nestgelegenheid. In Engeland is het droeve verhaal bekend van de rode eekhoorn die daar zo goed als verdwenen is door de introductie van de ook veel grotere grijze eekhoorn. Om deze scenario s te vermijden is tijdig ingrijpen bij ontsnapte of geïntroduceerde exoten dan ook belangrijk. Wil je meer weten over de Pallaseekhoorn dan kan je terecht op de site van de Zoogdierenvereniging. Meldingen kan je altijd doen op waarneming.nl en zo komen deze gegevens dan bij de onderzoekers terecht. Vijf voor 12 voor de knoflookpad Het gebied Keversbroek herbergde een populatie van de knoflookpad. Pascal Geukemeijer is er al jaren actief om met een onderwatermicrofoon de padden waar te nemen. De laatste jaren gingen de aantallen nochtans sterk achteruit. De Zoogdierenvereniging startte in opdracht van het COIE (tegenwoordig Team Invasieve Exoten) in 2008 een onderzoek naar het voorkomen van deze Pallaseekhoorn in de omgeving van Weert. Het diertje had ondertussen flink wat afstand afgelegd. De ontsnapping vond plaats nabij Swartbroek maar de eekhoorn werd nu ook al gezien in verschillende tuintjes rond Weert. Met de hulp van cameravallen en haarvallen werd het voorkomen in kaart gebracht. Tijdens het mini symposium dat we hielden in het kader van kikkers over de grens werden nog voorstellen gedaan om poelen bij te leggen. Dit zou echter volgens de specialisten aan Nederlandse zijde niet nodig zijn. Het biotoop op zich is prima voor de knoflookpad. Juli 2011 nr 4 1

2 In 2010 gaf de provincie Limburg opdracht aan Natuurbalans om de populatie in Limburg in kaart te brengen. Hieruit bleek dat het niet goed gaat met de knoflookpadden. De aantallen zijn de laatste jaren overal drastisch gedaald. Zo ook in het Keversbroek. Er werd gevangen met vallen, schepnetten en met de onderwatermicrofoon geluisterd maar zonder resultaat. We kregen de droeve melding dat de knoflookpad in het Keversbroek hoogstwaarschijnlijk is uitgestorven. Natuurmonumenten deed een oproep aan locale natuurvrijwilligers en de respons was enorm. KNNV, IVN Veldhoven, IVN Valkenswaard en particulieren boden hulp om het gebied goed in beeld te brengen. Vooral wat de flora betreft wordt het gebied nu flink onder de loep genomen. Langs deze weg wil ik iedereen bedanken voor hun inspanningen! De onderzoekers bleven echter niet bij de pakken neerzitten en startten meteen een kweekprogramma waarbij eieren werden geoogst en beschermd werden opgekweekt. En met succes! Ondertussen zijn er bijzettingen gedaan op de Meinweg en nog een aantal andere gebieden. Akkerbeheer Natuurmonumenten Natuurmonumenten is niet helemaal tevreden over haar akkerflora. De soortendiversiteit is op sommige plaatsen laag. Dit jaar nog komen onderzoekers kijken in de beheereenheid van Natuurmonumenten om eventueel op een andere locatie dan het Keversbroek een introductie te doen van de knoflookpad. De locatie in het Keversbroek is té geïsoleerd om een levenskrachtige populatie opnieuw uit te zetten. Op deze manier hopen we toch een manier te vinden om de knoflookpad in Limburg te behouden. Tijdens het gehele proces worden de padjes nauwlettend in het oog gehouden om ook meer te weten te komen van deze ietwat mysterieuze pad. Meer weten over de knoflookpad? Daarom heeft Natuurmonumenten opdracht gegeven voor een onderzoek naar het voorkomen van akkerflora in haar akkers. Hieruit komen voorstellen om de flora in stand te houden en indien niet aanwezig, misschien ook zaad aan te voeren van elders. Dit gebeurde vroeger ook door uitwisseling van zaaigoed en machines. Het is nu echter ook belangrijk om rekening te houden met de diversiteit in DNA en geen zaden van heel ver aan te voeren. Flora inventarisatie Dommeldal Volgend jaar staat de natuurvisie Dommeldal en Malpiebeemden op het programma. Deze Brabantse gebieden waren voorheen eigendom van Staatsbosbeheer. Natuurmomumenten beheerd ze ondertussen al een aantal jaren en sinds januari 2011 zijn ze ook effectief eigendom van Natuurmomumenten. Dit betekent dat er grondig nagedacht moet worden over de toekomst van deze gebieden. Nadenken over de toekomst gaat niet zonder inzicht te hebben in de huidige waarden van het gebied. Eind van dit jaar verwachten we een plan op te stellen waarbij we akkers uitkiezen waarop we extra inspanningen leveren voor de akkerflora. Meer info krijgen jullie dan in de nieuwsbrief. De overige akkers blijven we beheren voor de fauna waarbij we er op letten dat er in de winter Juli 2011 nr 4 2

3 gewas op de akkers staat zodat zoogdieren en vogels zich hiermee kunnen voeden. Vondsten in de beheereenheid Geel vogelpootje door Els Baetsen in omgeving Weert Blauwvleugelsprinkhaan door Frans Smit en Wouter Janssen op de Tungelerwallen Broedende boomleeuwerik op de Tungelerwallen door Johan Leurs Heidekartelblad op de oude landbouwenclave van de Plateaux door Michel Hendrix Kwartel in het Wijffelterbroek door Peter Voorn 2 Wespendieven boven het Wijffelterbroek door Peter Voorn 734 (!) planten van moeraskartelblad op de Kettingdijk Grote boterbloem in het Wijffelterbroek door Olaf op den Kamp Kleine ijsvogelvlinder in het Keversbroek door Jac Linssen Spaanse vlag in Kruispeel (2010) en nu ook ten noorden van het kanaal door Niek Louwers op het voorkomen van mossen. Dit vooral om voor een nieuw uit te brengen verspreidingsatlas van mossen in Nederland het hele land dekkend geïnventariseerd te hebben. Een wit gebied is een hok van 5x5 km waarvan weinig van mossen bekend is. Die eerste kennismaking was ook meteen de aanleiding om het gebied nauwkeuriger te inventariseren op mossen, een idee dat door Gaby enthousiast werd ontvangen. Afdeling 21/A Dat het in het gebied plaatselijk zeer nat is met als gevolg veel wilgenstruweel en dat er recent een aantal poelen waren gegraven waren voor ons aanwijzingen voor een bijzondere mosflora. Afdeling 0/5C Vers van de pers * Bestrijding van processierupsen door aaltjes?: * Sint Jakobskruiskruid graaft eigen graf: id-graaft-zijn-eigen-graf Op oudere wilgen, staande op natte en beschutte plaatsen, kunnen de laatste jaren veel bijzondere mossen gevonden worden. Het geslacht haarmuts (Orthotrichum) is daar vaak rijk vertegenwoordigd, maar ook vele anderen. In De Een woordje over De Krang door Jan Kersten en Riek van den Bosch, april 2011 Nu na ongeveer 1,5 jaar in De Krang actief geweest te zijn willen wij enkele, door ons als bijzonder ervaren natuurmomenten, met u delen in dit Natuurmo(nu)mentje. Kennismaking De eerste kennismaking met het gebied was tijdens een inventarisatie van een z.g. wit gebied Juli 2011 nr 4 Gewone haarmuts 3

4 Krang vonden we tot nu toe 14 soorten haarmuts. Ook vonden we op wilgen verschillende levermossen zoals Gewoon schijfjesmos (Radula complanata), Helmroestmos (Frullania dilatata) en twee soorten boomvorkjes, Bleek boomvorkje (Metzgeria furcata) en Blauw boomvorkje (M. fruticulosa). Dit zijn soorten die 15 jaar geleden nog uiterst zeldzaam waren in onze omgeving. Doordat zwaveldioxide in de lucht de laatste jaren aanzienlijk is verminderd kunnen deze soorten ook vaak op Zomereiken (Quercus robur) worden gevonden. De natte omstandigheden in het gebied zullen mede het gevolg zijn van leem in de bodem. Daar waar leem aan de oppervlakte komt, dit is bijvoorbeeld bij nieuwe poelen het geval, kunnen bijzondere mossen gevonden worden zoals landvorkjes (Riccia), moerasvorkjes (Ricardia), hauwmossen (Anthoceros en Phaeoceros) en verschillende bladmossen zoals Gewoon kleimos (Tortula truncata), Ongenerfd eendagsmos (Ephemerum serratum) en Oermos (Archidium alternifolium). In afdeling 0/7A, een akker op lemige grond die elk jaar omgewerkt wordt, kunnen dergelijke soorten ook gevonden worden aangezien het allen pioniers zijn. Afdeling 0/6A, een grasland, heeft eveneens een lemige bodem. Hier wordt de grond niet jaarlijks omgewerkt, althans niet door de beheerder, maar wel door mollen (Talpa veenmos (Sphagnum fimbriatum), Gewoon veenmos (S. palustre) en Haakveenmos (S. squarrosum) waren dan ook een aangename verrassing in de afdelingen 20/A en 21/B. Het totale aantal gevonden mossen in De Krang is tot nu toe 153, een aardige score, maar onze verwachting is dat er nog wel een aantal bij zullen komen. Haakveenmos Groot kortsteeltje europaea). Hier stond op oudere molshopen, waarmee het grasland was bezaaid, Gewoon landvorkje (Riccia glauca), Klein landvorkje ( Riccia sorocarpa) en Groot kortsteeltje (Pleuridium subulatum) en een aantal andere, meer algemene, pioniers. Zeer natte delen van het gebied zijn in het verleden opgeplant met Zwarte elzen (Alnus glutinosa). Deze zijn voor mossen weinig interessant. De enkele Zomereiken en wilgen (Salix spec.) die hier tussen staan maken zo n afdeling vaak toch de moeite waard. Elzenmos (Pallavicinia lyellii) en Gewoon viltsterrenmos (Rhizomnium punctatum) stonden plaatselijk op de zeer natte bodem. Veenmossen lieten lang op zich wachten, de grote oppervlaktes Gewimperd Rood oortjesmos Rode Lijstsoorten Tot nu toe zijn in De Krang 11 mossen gevonden die voorkomen op de Rode Lijst. Klein rimpelmos (Atrichum tenellum) 1x (=aantal vondsten), Moerasdikkopmos (Brachythecium mildeanum) 1x, Rood oortjesmos (Jungermannia hyalina) 1x, en Geel hauwmos (Phaeoceros carolinianus) 3x vallen onder de categorie KW= Kwetsbaar. Het zijn pioniers op natte lemige bodem. Recht palmpjesmos (Isothecium alopecuroides) 6x staat vooral op de voet van Zomereiken en Boomsterretje (Syntrichia laevipila) 1x op stammen en takken van verschillende loofbomen. Ze vallen beide onder de categorie KW. Boompjesmos (Climacium dendroides) 1x groeit op vochtige tot natte bodem maar niet in pioniersituaties en valt eveneens in de categorie KW. Blauw boomvorkje (Metzgeria fruticulosa) 3x, Eekhoorntjesmos (Leucodon sciuroides) 1x, Dwergwratjesmos (Cololjeunea minutissima) 1x en Juli 2011 nr 4 4

5 Ronde haarmuts (Orthotrichum patens) 5x staan op stammen en takken van vooral wilgen en Zomereiken, ze vallen onder de categorie GE= Gevoelig. Andere waarnemingen Houtsnip (Scolopax rusticola) 4x. Deze niet opvallende vogel wordt tijdens het inventariseren van mossen s winters regelmatig opgestoten worden. Als broedbiotoop lijkt het gebied ook zeker geschikt. Braamsprinkhaan (Pholidoptera griseoaptera) meerdere exemplaren, deze soort was voor ons nieuw. geen web. Ze kunnen wel zoals andere spinnen spinseldraden produceren met behulp van hun spintepels, maar gebruiken deze normaliter als een soort zekeringdraad die ze met zich mee slepen. Ook produceren ze spinsel voor het inspinnen van hun eitjes en prooien. Het was dan ook zeer verrassend een enorm horizontaal hangend spinnenweb te zien, opgehangen aan de toppen van de aanwezige planten, met daarop ontelbare Wolfspinnen. Kennelijk waren dit dus allemaal zekeringdraden die tezamen een soort van web vormden. Dit web was verspreid over nagenoeg de hele afdeling 02/X te zien. Het leek een complete nieuwe etage ongeveer 40- a 50 cm boven de grond. Wat was hier aan de hand? Fotos zie volgende pagina Braamsprinkhaan vrouwtje Wolzwevers (Bombylius major) meerdere exemplaren op kolonies van Grijze zandbijen (Andrena cineraria). Deze hadden wij al heel lang niet meer gezien. Moerassprinkhaan (Stetophyma grossum) deze grote veldsprinkhaan is een Rode Lijstsoort. De Bever (Castor fiber) liet zijn kop goed bekijken op 5 à 6 meter afstand s middags om een uur of Grote aantallen Wolfspinnen, die normaal hun voedsel zoeken op de bodem en tussen de planten, waren in de voorafgaande dagen verrast door extreme regenval. Betreffende afdeling is een aantal jaren geleden ontdaan van de voedselrijke bovenlaag om bijzondere planten nieuwe kansen te bieden. Mede door deze verlaging stond de hele afdeling onder water waardoor de spinnen gedwongen waren het hogerop te zoeken. Ook op afrasteringpalen, prikkeldraad en de aanwezige jonge boompjes hadden ze massaal hun toevlucht gezocht. Tussen de vele Wolfspinnen zaten ook een aantal Kraamwebspinnen (Pisaura mirabilis), ook jachtspinnen, maar deze waren ver in de minderheid. Al met al een zeer bijzondere ervaring. Bevervraat drie. Zijn sporen waren al eerder opgevallen. Vingerhoedjes (Verpa conica) stonden met tientallen bij elkaar in jonge aanplant. Bijzondere bouwtechniek van Wolfspinnen Wolfspinnen (fam. Lycosidae 90 soorten verdeeld in 8 geslachten in Europa) zijn jachtspinnen die in tegenstelling tot veel andere spinnen actief jagend hun prooien bemachtigen, ze bouwen Juli 2011 nr 4 5

6 Etagebouw van Wolfspinnen Toevluchtoord door hoge waterstand Wolfspin Natuurmonumenten informeert! Natuurmonumenten heeft het initiatief genomen om lokale nieuwsbrieven uit te geven. De nieuwsbrief die u nu voor u heeft liggen is een eigen initiatief van Gaby maar er is ook een lokale nieuwsbrief vanuit Natuurmonumenten. Wilt u zich hierop abonneren dan kan dit via Dit geldt ook voor niet-leden van Natuurmonumenten. Kraamwebspin met eipakket in de kaken Contactgegevens en aan- en afmelding Ken je nog iemand die deze nieuwsbrief ook wil ontvangen of wil je hem liever niet meer ontvangen, dan kun je een mailtje sturen naar: Gaby Bollen, of , g.bollen@natuurmonumenten.nl Juli 2011 nr 4 6