De Schuldendokter Een gids om vrij te komen van schuldslavernij met toepassing van Bijbelse waarden en normen

Transcriptie

1 De Schuldendokter Een gids om vrij te komen van schuldslavernij met toepassing van Bijbelse waarden en normen Jaap Bos zesde druk bijgewerkt 29/03/10 Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven 1

2 Inhoudsopgave: cursus blz Voorwoord 4 1. Ontreddering les bijna dakloos 5 crisisinterventie 5 beknopt overzicht van het invorderingsrecht 7 bepalende factoren bij schulden 9 oorzaken en schuldenaarprofielen 10 tien stappenplan 11 beknopt overzicht van het insolventierecht 12 een algemeen financieel overzicht maken Zelf je schulden regelen les 3 14 zelf dokteren, of ga je naar de stadsbank? 14 consolidatiekredieten en andere geldwolven 14 de voorspelbare cyclus van overbesteding 15 omgang met deurwaarders en kantonrechters 16 prioriteiten stellen 16 een schuldverminderingplan maken Geld genoeg les 4 20 beknopt overzicht van het sociale zekerheidsrecht 20 budgetteren 20 zelfbeheersing 21 bijzondere bijstand 22 een budgetplan maken 23 budgetteeroefening 24 budgetadvies volgens het NIBUD model Sanering les 5 26 faillissement en wettelijke schuldsanering 26 minnelijk traject 27 berekenen van het vrij te laten bedrag met de VTLB calculator 29 minnelijke regeling via de stadsbank (GKB) 29 particuliere adviesbureaus 30 welke vorm van schuldsanering is voor jou het meest geschikt? Overleven en stabiliseren les 6 32 noodscenario om te overleven 32 laaggeletterden 32 crisismaatregelen 34 psychologische aspecten 36 omgaan met verleidingen 36 2 Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven

3 6. Maatschappelijke ontwikkelingen achtergrondinformatie 37 het rijk van de schaarste (Achterhuis) 37 de verweesde samenleving (Fortuyn) 38 de geografie van goed en kwaad (Kinneging, Solzjenitsyn) 39 het complex van wetenschap, technologie en kapitaal (Thoenes) 40 geld en krediet in de consumptiemaatschappij (Heilbroner, Goudswaard) 41 apartheid (Mark Mathabene) 42 Islam in de westerse samenleving (Keijzer, Schuurman) 43 conclusies en aanbevelingen Bijbels perspectief achtergrondinformatie 45 de zaaier 45 rouw & boete 46 de negenvoudige vrucht van de Geest (Buck) 47 verlies en ontwikkeling van de geestesvruchten 48 hoop doet leven (Haggai) Lesprogramma volgens Bijbelse waarden en normen (Joh 15: 2,3) 59 les 1 crisis = gevaar + kans 59 de profetenweduwe, het sabbatsjaar en de tien bruidsmeisjes les 2 bekering: tien stappenplan 61 de onrechtvaardige rentmeester, Zacheüs en de talenten les 3 gerechtigheid: al je schulden betalen 63 je kunt geen twee heren dienen: God en Geld les 4 economie van het genoeg vergt zelfbeheersing: budgetplan 65 gij zult niet begeren de zonnebank van uw buurvrouw les 5 genade: schuldsanering 67 het sabbat-, jubel- en genadejaar les 6 verleidingen en stabilisatie 69 de 1 e zaligspreking, de zaaier en de vrucht van de Geest les 7 evaluatie en consolidatie 70 de barmhartige Samaritaan en de overspelige man 9. Aanhangsels: 72 de schuldendokter 72 eerste hulp bij schulden 73 veelgestelde vragen 75 stap voor stap uit de schuldenval Registers: 88 afkortingen 88 weblinks 88 geraadpleegde literatuur 89 geraadpleegde Bijbelgedeelten 90 Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven 3

4 Voorwoord In 1998 ben ik mijn zoektocht begonnen in de doolhof van de schuldenproblematiek. De wettelijke schuldsanering voor particulieren was juist van kracht geworden. Ik kreeg te maken met mensen in complexe probleemsituaties, waar de stadsbank geen raad mee wist. Ook de eerste de beste rechter vroeg mij in januari 1999 om alsjeblieft hoger beroep in te stellen. Want in zijn hart vond hij eigenlijk dat de nieuwe wet juist voor deze client bedoeld was, maar hij had nog geen jurisprudentie om zich op te kunnen baseren. Maar hoe komt een mens eigenlijk aan schulden; en hoe kun je ervan af komen? Ik ben bij een aantal schrijvers te rade gegaan: Hans Achterhuis (het rijk van de schaarste 1989) schetst hoe de verlichting heeft doorgewerkt in de westerse maatschappij. Hoe de Engelsen en andere Europeanen aan falend feodalisme probeerden te ontsnappen met een vlucht vooruit naar Amerika. Hoe ze daarmee in feite de armoede geëxporteerd hebben naar de derde wereld. En hoe dat proces nog steeds doorgaat. Andreas Kinneging (de geografie van goed en kwaad 2005) betoogt dat het romantisch gedachtengoed van de negentiende eeuw gemeengoed van de massa is geworden in jaren zestig van de twintigste eeuw. Pim Fortuyn (1995) noemt het een verweesde samenleving. Solzjenitsyn hield in zijn rede van 1978 in Harvard zijn geleerde toehoorders verantwoordelijk voor hun medeplichtigheid bij de westerse val voor het liberale secularisme, de verwaarlozing van zijn christelijke erfenis en alle morele verschrikkingen die daarvan het gevolg waren. Douma (2008) verwijst naar de vierduizend jaar oude Babylonische, Egyptische en Joodse wijsheidsliteratuur waar morele verschrikkingen gewoon dom en onverstandig genoemd werden. Burkett & Tondeur (Debt Free Living 1996) en Leach (The Debtdoctor 2007) hebben mij op weg geholpen, om vanuit bijbels perspectief inzicht te krijgen in de problematiek. Maar mijn uitwerking verschilt nogal, omdat het Angelsaksische faillissementsrecht heel anders is dan het Nederlandse. Daarom ben ik zelf maar eens gaan bestuderen wat de bijbel over geld te zeggen heeft en hoe ik dat zou kunnen toepassen in de hedendaagse Nederlandse samenleving. Vanuit die optiek heb ik dit boek geschreven. In het begin van mijn praktijk beperkte ik me tot de juridische procedure.want die was al ingewikkeld genoeg, omdat je altijd moet beginnen met een minnelijke schuldregeling, die een uitzondering is op de wettelijke schuldsanering, die ook weer een uitzondering is van het gewone failissement. Maar soms bleek ik mijn clienten van de wal in de sloot te helpen. Sommigen vielen namelijk naderhand al te gemakkelijk weer terug in hun oude gedrag. Enkelen bleken zelfs aan schulden verslaafd te zijn. Daarom is het belangrijk om de onderliggende oorzaken aandacht te geven. De meeste schuldenaren hebben echt een ommekeer in hun leven nodig. Ze moeten een knop weten te vinden, die omgedraaid moet worden. Welke knop eigenlijk en hoe werkt die knop dan? Dat ligt bij iedereen weer anders. Dit boek beoogt een gids te zijn bij ieders persoonlijke zoektocht. Tevens is het een cursusboek. Daarom zijn bij een aantal hoofdstukken lesnummers vermeld. Aan het eind staat een bijbels lesprogramma beschreven, dat ik al meer dan tien keer gedraaid heb.de inhoud heb ik steeds weer aangepast aan de gebleken behoeften van mijn cursisten. Bijvoorbeeld het verzoek van het diaconaal platform in Alphen aan de Rijn, om een aantal vrijwilligers te trainen om schuldenaren bij te staan, vanaf het eerste begin tijdens de wachtperiode bij de gemeentelijke kredietbank tot en met een eventuele wettelijke schuldsanering. Ook de nazorg is belangrijk, nadat een saneringstraject is afgesloten, al dan niet met een schone lei. Bij terugval moeten ze iemand hebben bij wie ze kunnen uithuilen om daarna opnieuw te beginnen. Dat vergt geduld en pastoraal begrip. Eindhoven, 22 maart 2010 Jaap Bos 4 Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven

5 1. Ontreddering les 1/2 Bijna dakloos Jan was de wanhoop nabij toen hij mijn hulp inriep. Hij dacht dat de ellende begonnen was toen hij zich twee jaar geleden had laten overhalen om een contract af te sluiten met een andere gasleverancier. Die zou goedkoper zijn en de colporteur had nog zo gezegd alles te zullen regelen. Jan had verteld dat zijn energierekening maandelijks op zijn bijstanduitkering werd ingehouden en rechtstreeks doorbetaald aan het energiebedrijf. Korte tijd later was Jan voor de verwerking van een vervelende gebeurtenis drie maanden opgenomen in een inrichting. Bij thuiskomst bleek zijn gas te zijn afgesloten. Want de gasrekening was al maanden niet betaald. De sociale dienst had gewoon doorbetaald aan de oude energieleverancier. Dat werd naderhand wel terugbetaald en alsnog voldaan aan de nieuwe, maar de heraansluitingkosten waren voor hem onbetaalbaar. Jan heeft geen financiële buffer, want hij leeft al jaren van een bijstanduitkering. Wegens een lichamelijke en psychische handicap heeft hij geen sollicitatieplicht. Toen bij mij om hulp kwam vragen zat hij al meer dan twee jaar zonder gas. Hij kookte met zijn magnetron, waste zich met koud water aan de wastafel en trok in de winter een extra trui aan. Op dagen dat hij geen vrijwilligerswerk deed, sliep hij lang uit of zocht zijn toevlucht tot vrienden. Zijn huur werd door de sociale dienst rechtstreeks doorbetaald aan de woningcorporatie, weliswaar altijd veertien dagen te laat, maar dat werd gedoogd op basis van een algemeen convenant dat de sociale dienst met de woningcorporatie had gesloten. In juridische zin kampte Jan dus permanent met een maand huurachterstand. Omdat hij steeds meer moeite had om zijn rekeningen te betalen, had hij bij zijn casemanager van de sociale dienst geklaagd over zijn financiële problemen. Die had niet geïnformeerd of hij wel woontoeslag had, maar hem doorgestuurd naar het open spreekuur van de gemeentelijke schulddienstverlening (stadsbank, GKB). Daar kreeg hij formulieren mee om in te vullen met gegevens over al zijn schulden. Hij vroeg om hulp bij het openen van al die brieven met rekeningen en aanmaningen van incassobureaus en deurwaarders. Want zelf durfde hij dat niet meer. Hij moest maar hulp bij vrienden zoeken. En als dat niet ging, dan was dat zijn eigen probleem. Individuele schuldhulp van maatschappelijk werk was voorlopig niet beschikbaar wegens een wachtlijst van drie maanden. Daarna had Jan zijn hoofd maar weer in het zand gestoken. Voor de jaarlijkse controle van zijn inkomsten was het hem met veel stress gelukt om het formulier in te vullen. Hij was slechts één dag te laat geweest met inleveren. Maar de computer kent alleen nullen en ene. Dus is de uitbetaling van zijn bijstanduitkering gestopt. Dus ook geen doorbetalingen meer van zijn vaste lasten. Het energiebedrijf dreigde nu om de elektriciteit af te sluiten, als niet binnen een week 817 betaald werd. Een deurwaarder dreigde met een dagvaarding tot woningontruiming tenzij hij binnen één week 1035,- zou betalen. Crisisinterventie Ik ben begonnen met een wekelijks voedselpakket te regelen bij de voedselbank. Voor de betaling van de elektriciteitsrekening heb ik een beroep gedaan op het Eindhovense noodfonds. De gemeente Eindhoven stort jaarlijks ,- in dat fonds, dat in beheer is gegeven aan de RK diaconie, die nauw samenwerkt met de PKN en een evangelische gemeente. Dit fonds is bedoeld om bureaucratische fricties in het sociale stelsel te overbruggen ter voorkoming van woningontruiming en afsluiting van energie en water. Per geval mag maximaal 1500,- worden besteed. De huurachterstand kon daarmee niet worden betaald, omdat het bedrag te hoog was en er nog geen ontruimingsvonnis was. Maar ik wilde juist die dagvaarding voorkomen om de kosten niet nog verder te laten oplopen. Omdat de te late maandelijkse betaling steeds gedoogd was door de woningcorporatie en Jan ondertussen al twee maanden zonder bijstanduitkering zat, was de fatale termijn van drie maanden nu reeds bereikt. Ik heb de deurwaarder gebeld om een paar weken respijt, opdat ik de zaak zou kunnen uitzoeken. Deze was daartoe niet bereid en weigerde ook terug te koppelen op zijn opdrachtgever. Toevallig was ik enige maanden eerder de directeur van deze woningcorporatie tegen het lijf gelopen en had ik zijn visitekaartje ontvangen. Ik heb hem rechtstreeks g d over deze situatie en een week later nog eens g d. Ondertussen had ik een diaconale stichting bereid gevonden om die 1035,- voor te schieten, zodat ik de deurwaarder voorlopig kon weerhouden van een dagvaarding. Intussen heb ik samen met Jan de stapel ongeopende enveloppen opengesneden en geadministreerd. Het totale schuldenpakket Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven 5

6 bleek ongeveer 4000,- te zijn, waaronder een spookrekening van UPC voor de tv kabelaansluiting terwijl Jan helemaal geen TV heeft. Ik ben samen met Jan advies gaan vragen bij het open spreekuur van de Eindhovense stadsbank (GKB). Daar vonden ze dat ik me maar niet druk moest maken over die dagvaarding. Want een schuldsanering zou toch onontkoombaar zijn, niet zozeer vanwege de hoogte van het schuldenpakket, maar vanwege het lage inkomen. Eerst moest dat inkomen op peil gebracht worden. Dus de uitkering moest hersteld worden. De casemanager bleek niet bereikbaar te zijn. Want die werkt in deeltijd, en verder nog een studiedag en daarna op vakantie. De uitbetaling werd uiteindelijk hersteld door een vervanger van de casemanager, drie maanden na het stopzetten. Ook de achterstallige doorbetalingen naar de vaste lasten werden meteen uitgevoerd. Maar Jan bleek echter geen huurtoeslag te hebben, terwijl hij recht had op 90,-/maand. Geen wonder dat hij in de schulden was geraakt. Vroeger had hij wel huursubsidie gehad, maar die was rechtstreeks doorbetaald aan de woningcorporatie. Dat was wel gemakkelijk geweest, maar daardoor had hij alle zicht daarop verloren. Daarom was de overgang naar huurtoeslag hem ontgaan. Nu kun je huurtoeslag ook met terugwerkende kracht aanvragen mits je dat doet voor 1 april van het volgende jaar en het was intussen 2 april. Ik heb net gedaan of ik van niets wist en heb zowel voor 2007 als voor 2008 huurtoeslag voor Jan aangevraagd. Tot onze verrassing werden beide toegekend. Want de computer van de belastingdienst was de eerste veertien dagen van april defect geweest. Vrijwel meteen kon de gehele huurachterstand betaald worden en de lening van de diaconale stichting terugbetaald worden. Intussen kreeg ik een telefoontje van de woningcorporatie met een excuus en de mededeling dat ze de zaak kosteloos zouden terugnemen van deurwaarder. Wat betreft de gemeentebelasting heb ik voor drie voorafgaande jaren voor Jan kwijtschelding gevaagd en gekregen. Door deze snelle interventie had Jan helemaal geen schuldsanering meer nodig. Anders had hij drie jaar lang vastgezeten aan de stadsbank met een maandelijks verplicht bedrag van 53, ook al zou dat ten koste gaan van zijn vrij te laten bedrag, zoals dat berekend wordt volgens de calculator van de wettelijke schuldsanering. Ook zou hij de spooknota van UPC hebben moeten erkennen, of eerst een proces tegen UPC hebben moeten aanspannen. De heraansluiting van het gas is na veel geharrewar als een technisch probleem gratis verholpen, omdat er volgens het computersysteem van leverancier en netbeheerder geen afsluiting was. Twee maanden nadat ik het gemeentelijk preventieteam gevraagd had om eens te gaan kijken bij Jan, of hij niet in aanmerking kwam voor inkomensondersteunende voorzieningen, kreeg Jan een oproep van de sociale dienst voor een gesprek. Hulp bleek ondertussen niet meer nodig te zijn. Doordat Jan twee maanden geen inkomen had gehad, dat achteraf alsnog was uitbetaald, beschikte hij nu zelfs over een kleine buffer. Daarvoor heeft hij de sociale dienst bedankt. De casemanager vertelde dat sinds 1/1/08 het beleid is verruimd, zodat hij zijn eigen buffer niet meer hoeft aan te spreken voor vervanging een kapotte wasmachine, maar daarvoor eerst bijzondere bijstand mag vragen. In zijn hart had hij eigenlijk gehoopt dat de sociale dienst excuus had aangeboden, zoals de woningcorporatie wel ruimhartig had gedaan. Jan heeft inmiddels een diaconale budgetteringscursus gevolgd en inzicht gekregen in zijn eigen aandeel in de problemen, namelijk te onbezorgd geld uitgeven, zodra het op zijn bankrekening staat. Hij heeft een begin gemaakt om eigen verantwoordelijkheid te leren dragen. Hij is het belang gaan inzien van een financiële buffer. Crisis Bij Jan is het door snelle crisisinterventie nog goed gekomen, maar het kan ook anders. Piet was aan lager wal geraakt toen zijn baas ging rentenieren in Spanje met ontslag voor al het personeel. Piet kreeg geen werkloosheidsuitkering, omdat hij nog recht zou hebben drie maanden salaris. De sociale dienst weigerde een overbruggende uitkering van leenbijstand. Piet zat vier maanden lang zonder enig inkomen. Zonder spaargeld maar met schulden, loop je dan groot risico op totale ontreddering. Want bij drie maanden huurachterstand volgt een ontruimingsvonnis. Dit verhaal is geen uitzondering, maar is ontleend aan een tiental waargebeurde situaties van tegenslagen als ontslag, ziekte of echtscheiding. Minima met een versnipperd inkomen Bijna huishoudens leven onder de armoedegrens. Ze hebben de laatste 15 jaar de spanning zien toenemen tussen hun uitkering en de consumptieve verleidingen uit hun omgeving. De euro heeft velen in verwarring gebracht. Hun inkomstenbronnen zijn versnipperd, waarbij er te vaak iets mis gaat bij een of 6 Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven

7 meer van de verschillende soorten toeslagen en inkomensondersteunende maatregelen, elk met hun eigen bureaucratische regeltjes en wachtlijsten. Minima hebben geen buffer om dit soort rampen op te vangen. Ze komen in een schuldenval terecht met bittere armoede en totale ontreddering. Kredietcrisis De kredietcrisis begon in 2007 in de USA en is in 2009 uitgegroeid tot een wereldwijde economische crisis. In Nederland is het aantal huizenveilingen in 2007 met 20 procent toegenomen. In 2008 stagneerde de huizenmarkt nog verder, met prijsdalingen in Volgens het waarborgfonds lagen de hypothecaire betalingsproblemen in het eerste kwartaal van % hoger dan in Bij een veiling brengt een huis ongeveer 30% minder op. De schuldenaren houden een restschuld en ze komen op straat te staan. Gaten met gaten vullen Mensen gebruiken hun laatste beetje eigen kracht en inventiviteit om het hoofd boven water te houden door gaten met gaten te vullen : leningen. Ze proberen daarmee een moeilijke periode te overbruggen. Maar als ze verzuimen tijdig de tering naar de nering te zetten, is het alleen maar uitstel van executie. Daarna verliezen ze razendsnel elke controle op de besteding van hun inkomen. Vooral als verschillende schuldeisers gelijktijdig tegen elkaar in werkende invorderingsmaatregelen nemen. Beknopt overzicht van het invorderingsrecht Stapeling van invorderingsmaatregelen Zonder financiële buffer krijg je te maken met een stapeling van agressieve invorderingsmaatregelen, terwijl in het Nederlandse recht een doelmatige faillissementsbescherming voor particulieren ontbreekt. Gedupeerden komen in een vrije val terecht, zonder parachute. Loonbeslag Als een deurwaarder beslag wil leggen op het loon van een schuldenaar bij diens werkgever, dan behoort hij rekening te houden met een beslagvrije voet van 90% van de bijstandnorm, gecorrigeerd naar de hoogte van huur en zorgpremie, minus de toeslagen. Dit zou voor jou een sociale bodem moeten betekenen om nog net genoeg over te houden om je vaste lasten zoals huur, energie, water en zorgpremie, te kunnen betalen en dus niet op straat te belanden. Elke volgende schuldeiser, die loonbeslag legt, behoor je tt verwijzen te worden naar de eerste deurwaarder, die de buit eerlijk moet verdelen. Maar als een schuldeiser een andere invorderingstrategie toepast om zijn geld te innen, dan staat dat wettelijk hem vrij, zonder enig overleg met andere schuldeisers. Looncessie De DSB bank had zijn schuldenaren overgehaald om deze bank bij voorrang recht te geven op een groot deel van hun loon (recht van cessie). Als daarbij de beslagvrije voet in acht genomen was, dan hadden andere schuldeisers het nakijken. Voortaan gaan ze deze volstrekt legale methode van DSB zelf toepassen of ze verzinnen wat anders. Boedelbeslag Want naast loonbeslag en looncessie kan er namelijk ook beslag gelegd worden op iemands inboedel (vaak door een andere deurwaarder voor een andere schuldeiser) met een heel andere beslagvrije voet: één bed + voedingsmiddelen voor één dag. Bankbeslag Naast loonbeslag, looncessie en boedelbeslag kan er bankbeslag gelegd worden op het positieve saldo van je bankrekening, met bankkosten van 75. Daarnaast heeft de belastingdienst een speciale wettelijke voorrang gekregen om beslag te leggen op je bankrekening tot je maximale roodstand. Als daaraan loonbeslag door een andere deurwaarder is vooraf gegaan, dan kun je geen huur meer betalen, laat staan eten kopen. De belastingdienst zegt wel een beleid te voeren, dat dit middel niet wordt toegepast als iemand zich heeft aangemeld bij de GKB. Maar soms wordt aanmelding geweigerd omdat iemands inkomen eerst op orde moet komen. Of iemand gaat binnenkort verhuizen en kan zich bij de Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven 7

8 nieuwe GKB pas aanmelden als hij staat ingeschreven in de GBA. Soms zijn er andere redenen. Dat zijn het soort mensen dat een beroep doet op particuliere charitatieve noodfondsen en de voedselbank. Gijzeling Het Centraal Justitieel incassobureau (CJIB) is het grootste incassobureau van Nederland. Dat werkt heel divers, soms vervangende hechtenis voor strafboetes, soms met loonbeslag, soms boedelbeslag, soms inneming rijbewijs, soms gijzeling voor verkeersboetes, maar beslag op de bedrijfsauto van je baas is ook mogelijk. Het CJIB gaat binnenkort ook de inning doen van achterstallige zorgpremies (met hoge boetes). Weer extra voedselbankklanten. Dwangcrediteuren Woningcorporaties en energiebedrijven maken meestal geen gebruik van loonbeslag. Want door de beslagvrije voet levert dat te weinig op. Bovendien moeten ze dan ook nog delen met andere beslagleggers. Daarom gebruiken ze liever een veel krachtiger instrument. Door te dreigen met woningontruiming of energieafsluiting kunnen ze vaak 100% betaling afdwingen, terwijl ze in een schuldsanering toch maar gewoon concurrente crediteuren zijn, die genoegen moeten nemen met een percentage. Het middel van loonbeslag passen ze alleen toe bij mensen die reeds hun huis zijn uitgezet, respectievelijk een andere energieleverancier hebben moeten nemen. Particuliere noodfondsen moeten hier regelmatig bijspringen om mensen te behoeden voor dakloosheid. Sleutelpositie van de woningcorporaties De woningcorporaties en nutsbedrijven merken het probleem het eerst, omdat huur en energie de grootste kostenposten zijn, die het eerst niet meer door de bank wordt afgeschreven. Veel corporaties schromen vanwege de privacy om mensen persoonlijk te benaderen, maar een maand later sturen ze wel een deurwaarder. Volgens de koepelorganisatie Aedes werden in 2006 ongeveer ontruimingsvonnissen uitgesproken, waarna er slechts 7500 woningen daadwerkelijk werden ontruimd. De vonnissen werden gebruikt om voorrang af te dwingen op de andere concurrente schuldeisers. Maar er beginnen ook woningcorporaties te komen, die huurders in een eerder stadium pro-actief benaderen, die hulp organiseren voor thuisadministratie en tijdige verwijzen naar de gemeentelijke schulddienst-, of schuldhulpverlening. Falende schuldhulp Het aantal mensen met problematische schulden wordt geschat op meer dan honderdduizend. Waren ze zo gek om schulden te maken? Velen lijken door hun schulden juist gek te worden van de stress. Oorzaak en gevolg zijn verstrengeld in een onontwarbare knoop. De schuldhulp draait overuren, maar onderzoeksinstituut SGBO heeft geconstateerd dat de stadsbanken (GKB, NVVK) nog niet de helft van de doelgroep van dienst kan zijn. Ze helpen alleen de groep met voldoende aflossingscapaciteit, dus voornamelijk mannen met een baan. Bijstandmoeders, psychisch zwakken, laaggeletterden en digibeten zijn de dupe. Moeten we dan verbaasd zijn als Piet gewelddadig is geworden tegen een ambtenaar, waar hij gek van werd. Geen wonder dat het aantal psychisch gestoorde en verslaafde daklozen steeds verder toeneemt. Voedselbank: de meeste voedselbankklanten hebben schulden met hoge aflossingsverplichtingen. Voedselbanken: klantenanalyse (2006) NVVK: klantgegevens 2006 IVA onderzoek (Tilburg 2004) Eenoudergezin, vrouw 75% man, zonder kinderen Veel eenoudergezinnen, vrouw Vaak 2 of meer kinderen 50% Nederlands 85% Nederlander 25% Antilliaans, Surinaams Veel niet-nederlandse afkomst 10% Marokkaans of Turks 50%: jaar Relatief jong 50% heeft een uitkering Merendeel een uitkering Zeer laag inkomen en veel schulden 90% inkomen onder modaal Max 100% sociaal minimum Slachtoffergedrag Gedupeerden van deze chaos gaan slachtoffergedrag vertonen. De hardst schreeuwende schuldeiser krijgt het eerst betaald. Intussen openen ze geen post meer. Want ze zijn toch niet meer in staat zijn om hun rekeningen te voldoen. Zodra de uitkering op hun bankrekening komt, halen ze al hun geld uit de muur 8 Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven

9 voor hun dagelijks eten. Dus voordat een deurwaarder er beslag op heeft kunnen leggen. Wanhopig gaan ze troost zoeken in consumeren of in zelfmedicatie met alcohol of drugs. Brood stelen Als mensen in hun wanhoop een brood hebben gestolen of wat hebben bijgeklust, moet je dan altijd harde sancties opleggen? Een enkele keer ontmoet ik een ambtenaar die er de voorkeur aan geeft om ontspoorde eigen kracht in goede banen te leiden. Maar vaak werkt de huidige bureaucratie contraproductief. Mensen zijn woedend over wat hen overkomt, en geven alle schuld aan de boze buitenwereld en raken gehospitaliseerd. Succesvol een beroep doen op de eigen kracht vergt een psychologische en ethische aanpak. Eigen aandeel Consumentisme en overkreditering zijn vaak de grondoorzaak van de problemen. Maar als mensen tot een besef komen van hun eigen aandeel in de ellende, dan daagt er weer hoop! Dan durven ze ook weer verantwoordelijkheid te nemen. Ze gaan actief meedenken bij het vinden van creatieve oplossingen. Ethisch kapitaal De inhoud van dat besef van hun eigen aandeel is sterk afhankelijk van hun ethisch kapitaal. In onze multiculturele samenleving zijn rationalisme en verlichting de hoofdstroom geworden. Maar mensen putten uit heel verschillende bronnen: De joodse Thora, de christelijke Bijbel, de islamitische Koran, Hindoeïsme, Boeddhisme, New Age, Humanisme etc. Bepalende factoren bij schulden 1. besmettelijke hebzucht als algemene trend in de westerse maatschappij onvolwassenheid, blijven steken in puberteit. the only difference between men and boys is the size of their toys. zich laten verleiden tot onverantwoorde risico s gebrek aan spaarzaamheid 2. versnipperd inkomen van de minima inkomen van de minima is de laatste vijftien jaar niet meegegroeid met de welvaart compensatie met allerlei toeslagen is versnipperd in een bureaucratische jungle eigen kracht wordt door de bureaucratie gefrustreerd en krijgt vaak het stempel van fraude sparen voor een financiële buffer (liquiditeit) van 3-6 maanden is bijna onmogelijk geworden 3. stapeling van invorderingsmaatregelen veroorzaakt vrije val zonder parachute de beslagvrije voet is schone schijn; en gemakkelijk te omzeilen mensen worden gek van de schulden gevaar van zelfmedicatie: nicotine, alcohol, gokken, drugs, porno etc. 4. bureaucratie als iemand niet past in de regeltjes wordt hij aan de vrije val overgelaten tijdens een schuldsanering raakt de cliënt steeds verder gehospitaliseerd hulpverlening tijdens de wettelijke schuldsanering (WSNP) ontbreekt veelal als iemand uit de WSNP wordt gezet wordt hij aan de vrije val overgelaten alleen particuliere schuldhulpbureaus willen hem nog helpen certificering van hulpverleners maskeert het probleem van falende reguliere schuldhulp. 5. crisisinterventie vroegtijdige signalering van huurachterstand. veel harder beleid in vroege fase: Amsterdams model: Vroeg erop af. afschaffen van gedoogbeleid van zogenaamde slepers die 14 dagen te laat betalen want dat verlaagt de fatale grens voor woningontruiming tot twee maanden huurachterstand eis van aanmelding bij GKB, of anders gaat de zaak naar de deurwaarder voor een dagvaarding vroegsignalering werkt alleen als gemeentelijke (GKB) crisisinterventie goed functioneert. 6. slachtofferhulp veel slachtoffers zoeken de oorzaken buiten zichzelf met boosheid en zelfbeklag; en dus depressie als gevolg dit veroorzaakt destructief slachtoffergedrag met zelfmedicatie erkennen van het eigen aandeel is het beginpunt van herstel Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven 9

10 Oorzaken De WSNP monitor 2006 vermeldt voor de aanvraag van wettelijke schuldsanering de volgende redenen: inkomstenterugval 51% overbesteding 47% gedragschulden 24% echtscheiding 17% Inkomstenterugval kan te maken hebben met werkloosheid, lopend conflict met de werkgever, ziektewet, WAO of bijstanduitkering sluiten niet goed op elkaar aan; stagnatie van alimentatie van expartner, huurtoeslag, zorgtoeslag, woonkostentoeslag, verlenging verblijfsvergunning. Overbesteding: meer uitgeven dan er inkomsten zijn; ook aan niet-noodzakelijke producten; het heeft te maken met gebrek aan zelfdiscipline, hebzucht, of begeerte om anderen na te doen. Gedragschulden: als compensatie voor frustraties, psychisch onbehagen. Zelfmedicatie: alcohol-, drugs-, sex-, gok-, of koopverslaving, ook opgefokt verkeersgedrag en daaropvolgende verkeersboetes. Overlevingschulden, zoals bij echtscheiding, relatieproblemen, overlijden van partner. Schuldenaarprofielen 1. Vaak zijn het bijstandsmoeders met kleine kinderen, soms van verschillende vaders, die verzuimen alimentatie te betalen, waardoor deze (tiener)moeders in een schuldenval terecht kunnen komen, meegezogen in een bodemloze draaikolk van problematische schulden. 2. Soms zijn het gescheiden vaders, die weigeren alimentatie te betalen, omdat hun ex de omgangsregeling met de kinderen saboteert, waarna ze aan de drank geraakt zijn, dan volgen er vaak betalingsachterstanden, afsluiting van gas, water of licht en tenslotte woningontruiming. 3. Soms zijn ze werkloos geraakt, waarbij het ontslagrecht en de werkloosheidsuitkering niet goed op elkaar aansloten, de sociale dienst een bijstanduitkering weigerde en ze geen spaargeld hadden. 4. Na tegenslag hebben sommigen niet snel genoeg de tering naar de nering kunnen zetten. 5. Soms zijn het kleine ondernemers met aanvullende bijstand, waarbij hun ondernemersmentaliteit tot grote misverstanden leidde met de sociale dienst, die hen van fraude beschuldigde, terwijl ze eigenlijk geprezen zouden moeten worden om hun zelfredzaamheid. 6. Soms is het een gastarbeider die de hoge leges voor de verlenging van zijn verblijfsvergunning niet op tijd had kunnen betalen en daarom na dertien jaar bijna het land werd uitgezet. Vanwege de koppelingswet zat hij vier maanden zonder enig inkomen. Met een beroep op het Turkse associatieverdrag heeft hij alsnog zijn verblijfsvergunning ontvangen. Hij kreeg met terugwerkende kracht een WW-uitkering, maar daarna moest het puinruimen beginnen. 7. Soms betreft het uitgeprocedeerde asielzoekers, zonder uitkering en een werkverbod. Ze zijn aangewezen op de liefdadigheid van particulieren, die dan soms ook in de problemen komen. Zoals een echtpaar dat een forse lening had afgesloten om zo n gezin te helpen, in de verwachting dat het ooit onder generaal pardon zou komen te vallen. Maar deze asielzoekers verdwenen met de zuiderzon. De helpers raakten hun baan kwijt en waren zelf aangewezen op schuldsanering. 8. Soms zijn het verslaafde dak- en thuislozen voor wie de weg terug bijzonder moeilijk is. 9. Soms zijn het jongeren met risicovol consumentengedrag, die in een moeras wegzakken. 10. Soms zijn het analfabeten, laaggeletterden en licht verstandelijk gehandicapten. Het is niet allemaal kommer en kwel. 1. Ik kom ook bijstandsmoeders tegen die wel kunnen rondkomen van een uitkering, vooral als ze wat hulp krijgen van hun familie en hun ex-partner keurig alimentatie betaalt. 2. Er zijn genoeg gescheiden vaders die zich wel weten te redden, zolang ze maar niet te maken krijgen met fricties in het stelsel van sociale zekerheid. 3. Of een werkloze man met een bijstanduitkering, die niet door de sociale dienst achter de vodden gezeten hoeft te worden, maar andersom de sociale dienst zich door hem opgejaagd voelt met zijn dringende hulpvraag voor een opleiding, opdat hij zijn eigen brood weer zelf zal kunnen verdienen. 4. Of een vrouw, die al vele jaren moet leven op het niveau van de bijstand, maar pertinent medewerking weigerde aan een armoedebelevingsonderzoek: Jaap, je denkt toch niet dat ik schulden heb! 5. Of een verstandelijk minder begaafde, die zelfstandig kan wonen, omdat een vrijwilliger de post komt doen. 10 Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven

11 Ethisch kapitaal De mensen in de tweede groep hebben veelal gemeen, dat ze zich niet hebben laten meeslepen in de hedonistische trends van de hedendaagse individualistische, consumentistische, seksistische maatschappij. Ze beschikken over voldoende ethisch kapitaal om moeilijke omstandigheden het hoofd te kunnen bieden. Slachtoffergedrag Onder de groep met bovengenoemde schuldenaarprofielen tref ik veel mensen die de oorzaak van hun problemen in de eerste plaats zoeken bij anderen en bij omstandigheden. Vaak zit daar ook wel een kern van waarheid in. Ze beklagen zich daarover en laten zich overspoelen door emoties, of vermijden die juist, en blijven dan steken in allerlei rationalisaties. De combinatie van boosheid met zelfbeklag leidt vaak tot depressie. Een vicieuze cirkel waar ze zonder professionele hulp moeilijk uit kunnen komen. Herstelmogelijkheid Herstel begint vaak met de ontdekking, dat ze niet kunnen blijven doorgaan met enkel de schuld te geven aan hun ex-partner, die geen alimentatie betaalt, of aan hun voormalige werkgever, die hen onterecht ontslagen heeft, waardoor ze geen werkloosheidsuitkering krijgen en ook geen bijstand van de sociale dienst, of aan het nutsbedrijf, of aan de woningcorporatie, of aan de deurwaarders of aan justitie. Als ze niet langer de schuld louter buiten zich zelf zoeken, dan durven ze voorzichtig hun aandacht te richten (focussen) op hun eigen gevoelens aangaande de situatie waarin ze beland zijn. Dan benoemen ze gebeurtenissen slechts, om daaruit hun innerlijke beleving verder te onderzoeken (Gendlin 1996). Ze durven ook aandacht te schenken aan hun eigen aandeel in de problemen. Uiteindelijk kunnen ze dan weer hoop krijgen om ooit uit de ellende te komen. Ze durven weer verantwoordelijkheid te nemen. Ze zijn wel niet meteen uit de problemen, maar ze worden er ook niet meer door overweldigd. Stop met struisvogelpolitiek! Haal je hoofd uit het zand en ga de feiten onder ogen zien. Maar dat begint met een principiële beslissing. Tien stappenplan 1. ik neem een vast besluit om al het mogelijke te doen om uit de schulden te raken en te blijven. 2. ik maak mijn beslissing bekend bij een of twee betrouwbare vrienden als getuige of coach; 3. ik ga een inventarisatie maken van mijn feitelijke financiële situatie. 4. ik ga een onderzoek instellen naar de oorzaken en mijn eigen aandeel daarin 5. ik wil uit de slachtofferrol stappen en ik ga een overwinningstrategie ontwikkelen. 6. ik ga een prioriteitenplan maken voor afbetaling van mijn schulden 7. ik ga mijn levenstandaard verlagen om meer dan het minimaal verplichte maandbedrag af te betalen 8. ik ga mijn beschikbare inkomen proactief beheren met behulp van een eigen budgetplan. 9. ik omarm mijn ware identiteit: ik wil weer een vrij mens worden. 10. ik wil gaan afmaken wat ik nu ben begonnen! ik ga regelmatig verantwoording afleggen aan de genoemde vrienden of aan mijn coach. Plaatsnaam., datum:. handtekening: handtekening van de getuigen, of de coach: Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven 11

12 Beknopt overzicht van de werking van schuldsanering Faillissementsbescherming faalt voor particulieren Als je niet meer in staat bent aan je financiële verplichtingen te voldoen kun je failliet gaan. Bij dreigend faillissement kunnen grote bedrijven volgens onderzoek van Luttikhuis (2007) in 66% van de gevallen een doorstart maken, omdat schuldeisers hun vordering liever deels kwijtschelden aan een doorstartend bedrijf, dan dat ze bij faillissement helemaal niets zouden krijgen, omdat het bedrijf dan ophoudt te bestaan. Volgens Luttikhuis bedraagt het percentage doorstarters bij kleine bedrijven nog geen 7%, omdat het particuliere eenmanszaken zijn en banken geen saneringskrediet verstrekken. Want bij particulieren werkt zo n doorstartoptie niet, omdat je zelfmoord of euthanasie niet kunt gebruiken als onderhandelingsargument. Bij faillissement verkoopt een curator je bezittingen ten bate van de schuldeisers. Daarna heft de rechtbank het faillissement op bij gebrek aan verdere baten. Voor de restschuld kunnen de schuldeisers je levenslang blijven achtervolgen. In Engeland werkt een doorstart voor particulieren veel beter, omdat volgens Angelsaksisch recht de restschuld wordt kwijtgescholden met uitzondering van gerechtelijke boetes. Daarom is in Engeland gedeeltelijke kwijtschelding makkelijker onderhandelbaar en zijn minnelijke trajecten dus beter haalbaar. Wettelijke schuldsanering voor particulieren (WSNP) In Nederland kunnen sinds 1998 particulieren en kleine bedrijven een beroep doen op wettelijke schuldsanering, mits er geen kwade trouw in het spel is, ter beoordeling van de rechter. Onder toezicht van een bewindvoerder word je verplicht te sparen op een boedelrekening. Na afloop wordt de opbrengst verdeeld onder de schuldeisers, waarna je een schone lei krijgt, als je tenminste je best hebt gedaan om zoveel mogelijk te verdienen en je geen nieuwe schulden hebt gemaakt. Gedurende drie jaar moet je rond komen van een vrij te laten bedrag, ongeveer 95% van de bijstandnorm. Minnelijk traject voor schuldsanering Om de rechtbanken te ontlasten, ben je verplicht om eerst te proberen zelf een minnelijke regeling te treffen. Bijvoorbeeld een gespreide betaling waarbij je aanbiedt om je inkomen boven het vrij te laten bedrag eerlijk te verdelen over de schuldeisers. Daarbij vraag je of ze de rest na drie jaar willen kwijtschelden. Als dat niet lukt, kun je bij de rechtbank een aanvraag indienen voor wettelijke schuldsanering (WSNP), mits je een verklaring van de gemeentelijke kredietbank (GKB) kunt overleggen, dat een minnelijk traject onmogelijk is gebleken. Conclusie: Het systeem is eigenlijk erg eenvoudig. Maar de normale gang van zaken bij een minnelijke schuldregeling is erg ondoorzichtig geworden door de dubbele uitzondering waarop het is gebaseerd. Start van een schuldsanering Een schuldsanering altijd beginnen bij de gemeente, bij de afdeling sociale zaken. Vaak hebben gemeenten dat gedelegeerd aan een gemeentelijk kredietbank (GKB). Dat is in elke gemeente weer anders. Als je tussentijds gaat verhuizen naar een andere gemeente, loop je het risico weer helemaal opnieuw te moeten beginnen, omdat je nieuwe gemeente aangesloten kan zijn bij een andere kredietbank. Maar je wordt altijd gevraagd om zelf al je financiële gegevens bij elkaar te zoeken en aan te leveren. Die worden dan in een systeem ingevoerd, dat er ongeveer uitziet als op de volgende bladzijde in een schema is samengevat. De gemeente of GKB gebruikt dat schema om te beoordelen of je in aanmerking komt voor schuldsanering en hoe dat dan het beste kan. Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Volgens het wetsontwerp gemeentelijke schuldhulpverlening zou je na 1/7/10 nooit langer dan vier weken op een wachtlijst mogen staan. Maar het is nog niet duidelijk wat er gebeurt, als gemeenten door oplopende werkloosheid en afnemende sociale zekerheid voor de noodsituatie komen te staan dat ze termijn moeten gaan overschrijden. 12 Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven

13 Algemeen Financieel Overzicht (ontleend aan MAT/BBA, British Bankers Association en Money Advice Trust, Leach 2007) Klantnaam: Afhankelijke personen leeftijd Adres: Kind 1 Telefoonnummer: Kind 2 adres: Kind etc Burgerschapsnummer: Geboortedatum: Datum: Maandinkomen Klant Partner Totaal maandinkomen Loon (netto) Totaal maanduitgaven Uitkering Afloscapaciteit/maand Pensioen Huurtoeslag Beslagvrije voet Zorgtoeslag Vrij te laten bedrag (WSNP) Kindertoeslag Heffingskorting Crediteurenblad 1 (prioritaire schulden) Kinderbijslag Schuldeiser Vakantiegeld Huur Alimentatie Hypotheek Totaal maandinkomen Gas Licht Is verkoop van bezit (auto, Water huis) ter discussie gebracht? ja/nee ja/nee Zorgpremie Rijksbelasting Uitgaven per maand Justitiële boetes Huur Totaal Hypotheek Gemeentebelasting (totaal) Crediteurenblad 2 (overig) Waterschapsbelasting Schuldeiser Gas/water/licht Gemeentebelasting Justitiële boetes Telefoon Alimentatie Doorlopend krediet bij bank Zorgpremie Roodstand betaalrekening Inboedelverzekering Wehkamp WA verzekering Tandarts Uitvaartverzekering Etc Kinderopvang Telef/tv/internet Mobiele telefoon Reiskosten Huishoudgeld Onderhoud en reparatie Reservering grote uitgaven.. Totaal uitgaven/mnd Totaal aan schulden Voor de berekening van de beslagvrije voet en het vrij te laten bedrag (VTLB) kun je op onderstaande site een handige calculator downloaden. informatie over wettelijke schuldsanering natuurlijke personen WSNP voor beroepsmatig betrokkenen (professionals) calculator VTLB. Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven 13

14 2. Zelf je schulden regelen les 3 Zelf dokteren of ga je naar de stadsbank? Karel kwam mijn advies vragen inzake een zevental schulden voor een totaal bedrag van euro. Hij was alleenstaand met een vast inkomen van ruim 1200 euro/mnd. Als een deurwaarder loonbeslag zou leggen dan zou Karel ongeveer 800,- leefgeld overhouden. Want dat is de beslagvrije voet van 90% van de bijstandnorm. Ik heb daarom zijn aflossingscapaciteit berekend op 400 euro per maand. Hij zou dan wel drastisch moeten bezuinigen op zijn huidige levensstijl, o.a. zijn auto moeten verkopen en genoegen nemen met een bromscooter. Dan zou hij in 36 maanden euro kunnen aflossen. Hij overweegt naar de stadsbank (GKB) te gaan om een saneringskrediet te vragen. De stadsbank vraagt 13% rente/jaar. Met een groot aantal schuldeisers heeft de Nederlandse vereniging van volkskredietbanken (NVVK) convenanten afgesloten, dat ze mee zullen werken aan zo n minnelijke regeling mits die voldoet aan de NEN normen van schuldbemiddeling. Daarbij is vastgelegd dat de schuldenaar de wettelijk bepaalde aflossingscapaciteit zal gebruiken om de schulden zoveel mogelijk af te betalen. Karel staat dus voor de beslissing of hij in zee zal gaan met de stadsbank (GKB). Dan wordt alles voor hem veel overzichtelijker. Hij heeft het voordeel dat hij alleen nog maar maandelijks zijn bedrag aan de stadsbank hoeft te betalen. Hij kan zelfs met zijn werkgever afspreken om dat bedrag maandelijks van zijn loon in te houden en rechtstreeks over te laten maken aan de stadsbank, net zoals zijn werkgever reeds doet met zijn huur, energie, water en zorgpremie. Als Karel de hulp van de stadsbank afwijst, moet hij zelf gaan onderhandelen over gespreide betalingsregelingen met zeven verschillende schuldeisers, die elk hun verschillende voorwaarden hebben. Vanwege een paar verkeersboetes heeft hij te maken met het centraal justitieel incassobureau (CJIB). Dat gaat normaliter alleen akkoord met een gespreide betaling als binnen één jaar alles is afbetaald, terwijl Karel een regeling voor drie jaar nodig heeft om alles verdeeld over alle schuldeisers 100% te kunnen afbetalen. Maar als zo n afbetalingsregeling lukt moet hij de schuldeisers machtigen voor automatische incasso of hij kan aan zijn werkgever vragen om die bedragen van zijn loon in te houden en rechtstreeks te betalen aan elk van die schuldeisers. Het lukt allemaal niet zo goed en de schulden lopen weer verder op. Dan gaat Karel toch maar weer naar de stadsbank. Zijn aflossingscapaciteit blijkt nu onvoldoende om in drie jaar alle schuldeisers 100% af te betalen. Maar Karel is gescheiden en zijn schulden stammen deels uit de periode van zijn huwelijk. Hij was gehuwd in algehele gemeenschap van goederen. Daarom zal zijn ex-vrouw na de periode van drie jaar aangesproken kunnen worden voor het restant. Karel wil dat niet en verzoekt de stadsbank om een wat langere periode opdat al zijn schulden 100% voldaan kunnen worden. Consolidatiekredieten en Geldwolven Gerard had een wirwar van schulden waardoor hij overzicht over zijn financiën was kwijtgeraakt. Daarom was hij vatbaar voor de reclame van goedkope leningen. Hij hoopte zijn schulden in één keer af te lossen en slechts één schuldeiser over te houden. Een consolidatiekrediet noemen ze dat. Als hij een eigen huis had gehad, dan zou hij ook een tweede hypotheek op de overwaarde kunnen nemen. Zijn schuldensituatie werd overzichtelijker en hij hoefde minder rente te betalen dan de woekerrentes van de creditcards, de comfordcards en de postorderkredieten. Hij had eerst consolidatiekrediet genomen bij de Postbank tegen 12% jaarrente. Hij vergat te bezuinigen, zette zijn levensstijl gewoon voort. Een half jaar later moest hij nog een consolidatiekrediet erbij nemen. Alleen Wehkamp was daartoe bereid, maar dan wel tegen 18% jaarrente. Toen Gerard bij mij kwam om advies, was dat vanwege een belastingschuld. Hij had een vaste baan, was alleenstaand en bezat geen auto. Gerard had geen achterstanden met huur, energie, water of zorgpremie. Hij kon net zijn maandelijkse verplichtingen van ruim 200,- aan twee andere schuldeisers nakomen. Maar nu wilde de belastingdienst binnen vier maanden bijna 1600,- van hem hebben. Op mijn doorvragen vertelde hij over de leningen van de Postbank en Wehkamp. Hij had in het verleden geleefd volgens een levensstijl, die zijn inkomen ver te boven ging. Daardoor was hij in deze schulden terecht gekomen. Hij was nu in feite slaaf geworden van de financiers van zijn oude levensstijl, slaaf van de Geldwolven. Toen hij tot dat besef kwam, is hij zo kwaad geworden, dat hij zeer gemotiveerd raakte om al het mogelijke te gaan doen om er vanaf te komen. Toen hebben we samen een plan opgesteld om de Geldwolven alles af te betalen waar ze recht op hadden. Loonbeslag van de belastingdienst zou onontkoombaar zijn. Ik heb voor hem uitgerekend dat dit in zijn geval 14 Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven

15 waarschijnlijk 400,-/maand zou bedragen. Dan zou hij net zo goed meteen de tering naar de nering kunnen zetten, dus zijn levenstandaard verlagen, en vrijwillig aan de belastingdienst het aanbod doen om dat bedrag in vier termijnen te betalen. Maar dan zou hij ondertussen niets kunnen betalen aan de Postbank noch aan het postorderbedrijf Wehkamp. Hij heeft deze beide schuldeisers telefonisch gevraagd of hij hun termijnbetalingen vier maanden zou mogen opschorten om tijdelijk voorrang te verlenen aan de belastingdienst. Beide schuldeisers zijn daarmee akkoord gegaan, omdat ze ook wel weten dat hij anders in de wettelijke schuldsanering zou worden gedreven, waarbij de vorderingen drie jaar bevroren zouden worden en ze uiteindelijk veel minder zouden terugkrijgen, omdat eerst het salaris van de bewindvoerder betaald zou moeten worden uit het gedwongen gespaarde geld. Als hij die sobere levensstijl nog 2-3 jaar vol zou weten te houden dan zou hij al zijn schulden honderd procent kunnen afbetalen. Dan zou hij niet meer schatplichtig zijn aan de Geldwolven, maar zijn vrijheid herkregen hebben. Woningontruiming Helaas heeft Gerard zijn verlaagde levensstandaard slechts één maand volgehouden. Zijn financiële toestand is bergafwaarts gegaan. Drie jaar later heeft de belastingdienst bankbeslag gelegd zonder rekening te houden met de beslagvrije voet. Hij had intussen al een huurachterstand en nu werd de fatale termijn van drie maanden bereikt, waarbij het gebruikelijk is dat de woningcorporatie een deurwaarder inschakelt om hem te dagvaarden voor de kantonrechter met als eis woningontruiming. Gerard durfde niet naar de zitting en liet niets van zich horen. Toen werd bij verstek ontbinding van de huurovereenkomst en ontruiming van de woning uitgesproken. Als hij wel schriftelijk had gereageerd op de dagvaarding was hij opgeroepen om persoonlijk gehoord te worden en had de rechter de mogelijkheden onderzocht of die huurachterstand nog was in te lopen. Maar zolang Gerard zijn levensstijl niet verandert en werkelijk de tering naar de nering, zet zal het van kwaad tot erger gaan. De voorspelbare cyclus van overbesteding Krediet hoeft op zichzelf niet slecht te zijn. Het is gewoon een tijdelijke uitbreiding van je mogelijkheden om inkomen te verwerven. Problematische schuld wordt het bij bovenmatige uitbreiding, namelijk bij een onrealistische verwachting van toekomstige verdiensten. Wanneer je op krediet dingen koopt, waarvan jij je het bezit eigenlijk niet kunt veroorloven, dan ben je net een struisvogel die zijn kop in het zand steekt. Je vermijdt niet de gevolgen, je stelt ze eenvoudig uit en je maakt ze vaak zelfs nog erger. Burkett & Tondeur (1996) zien een voorspelbare cyclus wanneer iemand in schulden terecht komt: 1. Ontkenning. Het probleem wordt ontkend in de hoop dat het zichzelf als door een wonder zal oplossen. De ene partner geeft vaak (on)bewust de ander de schuld van het probleem. 2. Angst en frustratie wanneer de schuldeisers beginnen te dreigen met brieven. Dat veroorzaakt vaak stress. Sommigen reageren daarop met verslavingen (nicotine t/m drugs) en steken hun hoofd nog verder in het zand. Anderen motiveert het tot de volgende fase: 3. Consolidatie lening bij een commerciële bank. Daarmee worden alle schulden op een hoop gegooid in één terugbetalingsregeling die meestal verzekerd wordt met een tweede hypotheek op het huis. Dit leidt tot een lagere maandlast; want Primeline rekent bij een comfordcard 18% rente/j en de Direktbank voor een persoonlijke lening maar 12% rente/jaar; bij een tweede hypotheek nog veel lager. Zodoende wordt de druk op korte termijn wat verlicht. Maar wanneer je gewoon doorgaat met te veel uitgeven zit je binnen een paar maanden alleen nog maar dieper in de schuld. 4. Lening van de gemeentelijke kredietbank (GKB, stadsbank). Deze verstrekt (sanerings)kredieten tegen een vergoeding van 10-16%/jaar, als je voldoende aflossingscapaciteit hebt om in 36 maanden alles af te lossen. Kom je wat tekort dan kan de stadsbank proberen de schuldeisers een aanbod te doen van een percentage ineens tegen finale kwijting van de rest. De schuldeiser neemt dan genoegen met minder, maar hij is wel van het risico af. Dus een win-win situatie voor beiden. Weigert één der schuldeisers dan nemen mensen hun toevlucht tot de wettelijke schuldsanering. 5. De wettelijke schuldsanering voor natuurlijke personen (WSNP) is een onderdeel van de faillissementswet. Je krijgt dan een streng aflossingsregime opgelegd waarbij je grofweg 95% van de bijstandsnorm mag houden en onder toezicht van een bewindvoerder alle meerdere inkomsten moet sparen voor de schuldeisers. Beide partners moeten werken. Na drie jaar verleent de rechter je dan een schone lei. Een schuldenaar (kostwinner van een gezin) met minimumloon kan meestal net het salaris van de bewindvoerder opbrengen, waarna er voor de schuldeisers weinig overblijft. Boscon diaconaal adviesbureau Mr.ing.J.P.Bos Lisven HL Eindhoven 15