Learning History Kerschoten Energie Neutraal

Transcriptie

1 Learning History Kerschoten Energie Neutraal

2

3 Learning History Kerschoten Energie Neutraal DE LEARNING HISTORY...5 DE KEN ACHTERGROND...6 DE KEN PARTIJEN...7 HET KEN VERHAAL...8 DE KEN DILEMMA S...20 DE KEN LESSEN...26 HET KEN VERVOLG...33 Concept en samenstelling: Mario Willems (TNO), Jasper Donker (TNO) Vormgeving: Helmi Scheepers Drukwerk: IVA, Rotterdam Alles uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt zonder toestemming. Een referentie naar dit rapport wordt op prijs gesteld. November Het programma GEN wordt mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van BZK.

4 Voornamelijk particulier bezit. BEDRIJVEN WOON-ZORG Apelwonin- SCHOOL BO Vrijstaande woningen en 2-onder-1 kap WOON-ZORG BUURT CENTRUM BEDRIJ- SCHOOL BO SCHOOL VO BEDRIJVEN WOON-ZORG BEDRIJVEN De Veenkamp Winkelcentrum Mercatorplein Cultuurhistorisch Erfgoed Stedenbouwkundig en Architecto- nisch ontwerp van David Zuiderhoek. Ruime op- zet en bebouwing gesitueerd in een groene omge- ving. Drie grote vijverpartijen maken parkachtige karakter compleet. Torenflats

5 DE LEARNING HISTORY Ahmed Aboutaleb: Wij mensen hebben een enorme drive om vooruit te gaan Ik vergelijk het altijd met het rijden in een auto. Je hebt een enorme vooruitkijkspiegel, je wilt naar voren blijven kijken. Je hebt een klein spiegeltje om achteruit te kijken. Niet voor niks is het zelfs verplicht om een achteruitkijkspiegel in de auto te hebben. Je moet achteruit blijven kijken, je moet weten waar je vandaan komt. Die geschiedenis, dat fundament, is uiteindelijk bepalend voor waar je naar toe wilt. Deze Learning History kijkt achteruit naar het kennisontwikkelingstraject Kerschoten Energie Neutraal (KEN). De gemeente en een aantal partijen uit Apeldoorn hebben in KEN een samenwerkingsverband gesloten met de 10 koploperbedrijven van GEN om de Apeldoornse Wijk Kerschoten energieneutraal te maken. De gebruikte Learning History methode is ontwikkeld door MIT in de Verenigde Staten om te leren van innovatie en verandertrajecten. De methode maakt gebruik van de kracht van het verhaal. Door in verhaalvorm terug te kijken krijgt de lezer een beeld van wat er goed en wat er minder goed ging. Bovendien geeft het de lezer inzicht waarom zaken lopen zoals ze lopen. Na het KEN verhaal worden in deze Learning History de belangrijkste dilemma s geschetst waar KEN mee te maken had. De lezer met haast kan ook direct de KEN dilemma s lezen. Na de KEN dilemma s worden de KEN lessen getrokken voor het vervolg van KEN en de invulling van innovatietrajecten om tot energieneutrale wijken te komen. Bij het schrijven van dit verhaal staat KEN op een belangrijk punt. De overeengekomen betrokkenheid van de GEN-bedrijven loopt af en de Apeldoornse partijen gaan KEN nu zelf verder brengen... Het verhaal beschrijft een traject dat start met hoge verwachtingen, in een dal raakt door een vertrouwenscrisis, maar daarna richting einde opkrabbelt tot een enthousiaste beweging: KERSCHOTEN GAAT DOOR. 5

6 DE KEN ACHTERGROND Gebieden Energieneutraal (GEN) Nederland staat voor de uitdaging om de totale CO 2 -uitstoot te beperken: 20% CO 2 - reductie en en 14% duurzame energie in Dat is een enorme opgave die binnen 10 jaar gerealiseerd moet worden. Daarvoor is ook een aanzienlijke beperking van het gebruik van fossiele energie in de gebouwde omgeving nodig. In oktober 2010 gaat het kabinet Rutte I voortvarend aan de slag met meer markt, minder overheid, en met het saneren van de overheidsuitgaven. Daarbij moet nog steeds wel de energieopgave van 20% CO 2 -reductie in 2020 behaald worden. De manier om de energieopgave in te vullen is marktwerking, samenwerking en een green deal met de samenleving. Ofwel, de opwekking van duurzame energie moet zo snel mogelijk concurrerend worden, de benodigde energietransitie moet zijn basis vinden in innovatie en samenwerking tussen bedrijfsleven en kennisinstellingen, en de green deal betreft een versterking van de nationale aanpak van energiebesparing. Dat kan alleen als op korte termijn grote vooruitgang wordt geboekt. Een aantal koplopers wil deze grote stap vooruit binnen twee jaar maken. Elf koploperbedrijven verenigen zich in de Coöperatie GEN (Gebieden Energie Neutraal). Deze bedrijven zijn: Alliander, BAM, Cofely GDF Suez, ENECO, Eversheds Faasen, KPMG, Rabobank, Royal Haskoning DHV, TNO, United Energy Works. GEN richt zich op kennisontwikkeling en beoogt kennis te leveren die klaar is voor gebruik en getoetst in de praktijk. Dat betekent dat er met echte stakeholders in de praktijk kennis wordt ontwikkeld. Met een kennisontwikkelingsprogramma beoogt GEN het bewijs te leveren dat energieneutrale gebiedsontwikkeling mogelijk en haalbaar is. Het Rijk ondersteunt het programma en zo ontstaat er een publiek-private samenwerking op programmaniveau. Het programma richt zich op drie concrete deelprojecten: nieuwbouw, vervangende nieuwbouw en bestaande bouw. Voor deze drie deelprojecten gaat GEN een integrale business case ontwikkelen, met daarbij de laagst mogelijke energiegerelateerde woonlasten. Dat betekent onder andere dat bewoners niet extra gaan betalen voor een energieneutrale woning. De uitgewerkte business case dient haalbaar te zijn met bestaande technieken en zonder directe (overheid)subsidies. 6

7 DE KEN PARTIJEN Naast GEN spelen de volgende partijen een belangrijke rol in Kerschoten Energie Neutraal (KEN): WoONcorporaties de Goede Woning, Woonmensen en Ons Huis De drie wooncorporaties voelen zich verantwoordelijk voor betaalbare en comfortabele woningen voor hun huurders. De stijging van de energielasten als onderdeel van de woonlasten en de toekomstwaarde van woningen zijn belangrijke redenen om te werken aan een verduurzaming van hun bezit, zoals ondermeer blijkt uit het gezamenlijke strategische voorraadbeleid van de drie corporaties. KEN biedt de corporaties daarnaast de mogelijkheid om eens samen te werken op het schaalniveau met een groot aantal lokale en landelijke partijen. Gemeente Apeldoorn De gemeente Apeldoorn streeft in haar visie Apeldoorn Energieneutraal 2020 energieneutrale doelen na. De gemeente wil dat in 2020 de gebouwde omgeving energieneutraal is. Daarnaast ziet de gemeente een gebiedsgerichte, energieneutrale benadering als kans om de sociaal-economische vitaliteit, de leefbaarheid en de toekomstwaarde van een wijk zoals Kerschoten te versterken. Duurzame EnergiecoöpEratie Apeldoorn (dea) Duurzame energiecoöperatie Apeldoorn (dea) heeft als doel om Apeldoorn duurzamer te maken o.a. door het opwekken van duurzame energie in Apeldoorn en het leveren van duurzame energie aan Apeldoorn. In 2013 biedt dea voornamelijk zonnepanelen aan, in de toekomst wil dea ook naar de productie van andere vormen van duurzame energie gaan. De coöperatie is vanaf 2012 bezig met ledenwerving en heeft in Kerschoten al de nodige leden. Stichting Apeldoorn Voorop in Duurzaamheid (AVID) De Stichting Apeldoorn Voorop In Duurzaamheid (AVID) is een samenwerkings-verband van lokale ondernemers. De stichting heeft als doel om een belangrijke bijdrage te leveren aan de verduurzaming van de gebouwde omgeving in Apeldoorn. Wijkraden de Naald en Wijkraad Kerschoten In het gebied waar KEN zich op richt zijn de wijkraden Kerschoten en De Naald actief. Deze wijkraden bestaan uit vrijwilligers uit de wijken zelf die zich inzetten voor het belang van hun wijk. Dit doen zij onder andere door de gemeente, gevraagd en ongevraagd, te adviseren, zaken te signaleren en te agenderen en door actief aan projecten mee te werken of door zelf activiteiten op te zetten. De wijkraden van Kerschoten en de Naald zijn steeds bewuster bezig met het duurzaamheidsvraagstuk en het daadwerkelijk nemen van initiatieven in de praktijk. 7

8 HET KEN VERHAAL Gebiedselectie: Heel Nederland sprak hierover (Nov 2011) Vanaf oktober 2010 zoekt GEN partners die hun gebiedsontwikkelingsproject willen opnemen in het GEN-programma. Voor de casus Nieuwbouw van het GEN-programma wordt al vrij snel een overeenkomst bereikt met het voormalig vliegveld Valkenburg bij Katwijk. In 2011 zoekt GEN naar een geschikte locatie voor de casus Bestaande Bouw. Deze is des te urgenter omdat binnen de bouwsector duidelijk is dat de opgave voor bestaande bouw weerbarstiger is dan die voor de nieuwbouw. Projectleider micro: Heel Nederland sprak hierover, de gebieden wilden echt heel graag, wethouders wilden echt allemaal. Medio 2011 heeft GEN het eerste contact met Apeldoorn. Een medewerker van de afdeling duurzaamheid van de gemeente Apeldoorn en een medewerker van wooncorporatie De Goede Woning zijn beiden goed ingevoerd in het netwerk van energie in de gebouwde omgeving en leggen contact. De Wooncorporatie De Goede Woning faciliteert een bijeenkomst waarop de Apeldoornse partijen zich met de wijk Kerschoten presenteren aan de GEN partijen. De Apeldoornse partijen zijn enthousiast, er is chemie tussen GEN en Apeldoorn. Voor de gemeente Apeldoorn sluit GEN niet alleen aan bij de ambitie van Apeldoorn om in 2020 als gemeente energieneutraal te zijn maar ook bij de nieuwe rol van gemeente waarin het regisseert en faciliteert en marktpartijen de uitvoering Wethouder Apeldoorn: We waren blij dat we GEN hadden kunnen binnenhalen. Directeur dea: Er was over en weer chemie tijdens die twee sessies. voor hun rekening nemen. Voor De Goede Woning is GEN interessant vanwege de wens om de integrale woonlasten van bewoners zo laag mogelijk te krijgen, zodat de betaalbaarheid van de woningen overeind blijft. 8

9 Naast de gemeente en de corporaties zijn ook duurzame energie coöperatie dea en de AVID (Apeldoornse bedrijven Voorop In Duurzaamheid) bij de presentatie aanwezig om de duurzame intenties van Apeldoorn kracht bij te zetten. GEN staat voor een moeilijke keuze. Naast Apeldoorn hebben ook Haarlem en Breda zich aangeboden als proefgebied. Uiteindelijk kiest GEN voor Apeldoorn omdat deze gemeente het meest enthousiast is en het commitment van de betrokken wooncorporaties steviger lijkt dan bij de andere locaties. Samenwerkingsovereenkomst (SOK) opstellen (dec 2011 ) De samenwerking tussen GEN en de wijk Kerschoten in Apeldoorn krijgt de naam KEN Kerschoten Energie Neutraal. GEN levert een projectleider van BAM om het project snel te kunnen beginnen. Wooncorporatie De Goede Woning stelt een ruimte in haar kantoor beschikbaar voor het GEN team. Met de Apeldoornse partijen De droom is een energieneutraal Kerschoten, dat voor alle bewoners, eigenaren en gebruikers voordelen biedt. Daarvoor is een weldoordacht en gedragen plan gemaakt dat aantoont hoe we met iedereen, aan de slag kunnen om de wijk energieneutraal te ontwikkelen. Bewoners, professionals en medewerkers van KEN zijn allemaal besmet met het energie-neutrale virus. Samen hebben we een beweging in gang gezet die niet meer stopt. Samen gaan we energie besparen en opwekken. wordt afgesproken dat zij gezamenlijk 2fte zullen vrijmaken voor het project. Om de samenwerking vast te leggen besluit men een Samenwerkings-overeenkomst (SOK) op te stellen. GEN zal daarvoor het eerste concept maken. Dat blijkt best een lastige klus te zijn om goed weer te geven wat het betekent om samen kennis te ontwikkelen. Aftrap Kerschoten Energieneutraal: Samen Dromen (Jan 2012) De eerste stap van KEN is het organiseren van een droomsessie waar alle betrokken partijen inclusief bewoners voor uitgenodigd worden. Doel van de sessie is om een gezamenlijke stip op de horizon te zetten in de vorm van een droom en de verschillende partijen aan elkaar te laten snuffelen. De droomsessie wordt georganiseerd bij corporatie De Goede Woning. Er zijn naast professionals en experts ook bewoners aanwezig. Het hele gezelschap maakt een fietstocht op de tandem door Kerschoten om het gebied te verkennen. Belangrijke sights zijn: het bezit van de corporaties waar mogelijk onderhoud aan gepleegd moet worden, de rioolwaterzuiveringsinstallatie die wellicht energie kan opwekken, de Appelwoningen en het winkelcentrum dat een opknapbeurt nodig heeft. Tijdens de sessie is er veel enthousiasme om samen aan de slag te gaan. De GEN-bedrijven lanceren een aantal ideeën die aanslaan bij bewoners. De mogelijkheid zal worden onderzocht of de woningen van bewoners worden gekocht, opgeknapt, geïsoleerd en terugverhuurd. Ook wordt er toegezegd dat iedere bewoner binnen een jaar een specifiek maatwerkadvies in de bus krijgt. ESCOconstructies zullen onderzocht worden die mogelijk voor de financiering van maatregelen gebruikt kunnen worden. 9

10 Bewoner: Wat krijg ik, wat kost het en wat levert het op? Wisseling bestuur wijkraad Kerschoten (Feb 2012) Een hobbel is dat begin februari 2012 het bestuur van de Wijkraad Kerschoten na een geschil opstapt. Terwijl het oude bestuur positief stond tegenover KEN is het nieuwe bestuur veel kritischer. Dat maakt het voor KEN des te belangrijker goed neer te zetten hoe bewoners bij het traject worden betrokken Expertsessie over bewonersparticipatie (Feb 2012) In de droomsessie is een mooie droom neergezet, er is veel enthousiasme en er zijn tien koploperbedrijven die aan de slag willen gaan. Uitgangspunt van GEN is bewoners centraal. Vraag is echter hoe kun je bewoners het best bij zo n traject betrekken? In februari 2012 orga- niseert KEN een sessie met deskundigen om op basis van ervaringen elders de aanpak voor bewonersparticipatie uit te werken. Aanwezige bewoners geven aan dat het in ieder geval heel duidelijk moet zijn wat zij aan de plannen hebben. De GEN-bedrijven geven aan dat zij een werkplan gaan maken dat zo snel mogelijk klaar zal zijn. Werksessie Organisatie En Werkplan (Mrt 2012) Om een Werkplan te maken belegt KEN een werksessie. De bedrijven van GEN zijn voor Kerschoten georganiseerd in vier werkgroepen. De werkgroep micro richt zich op maatregelen voor individuele woningen. De werkgroep macro richt zich op collectieve voorzieningen (zoals bv een warmtenet). De werkgroep Omgevingsmanagement richt zich op het betrekken van stakeholders en het proces in de wijk. De werkgroep Financiën en Businessmodellen (FiBus) gaat over de financiële aspecten. Belangrijk punt in het werkplan is er voor te zorgen dat het werk van de werkgroepen uiteindelijk bij elkaar komt. 10

11 Projectlid KEN: Het was een mooi moment toen de directeur van De Goede Woning daar vol enthousiasme de droom van Kerschoten presenteerde. Ten behoeve van KEN komt er een stuurgroep bestaande uit de wethouder van de gemeente Apeldoorn, directeur van wooncorporatie De Goede Woning en de programmadirecteur van GEN. Daarnaast is er eind 2011 al een klankbordgroep gestart waarin bewoners zitting hebben. Betrokken bewoners hebben deze klankbordgroep zelf opgericht. Gezamenlijk met bewoners en KEN professionals maakt een Apeldoornse ontwerper uit de wijk het logo voor KEN. Lid klankbordgroep: Onze rol is om Positief kritisch het KEN- proces te volgen en een vraagbaak te zijn voor andere bewoners. Nieuwe Mensen (Mei 2012) In mei 2012 overvalt GEN de Apeldoornse partijen met het bericht dat er zowel een nieuwe projectleider voor KEN komt als een nieuwe programmadirecteur voor GEN. De nieuwe projectleider voor KEN is afkomstig van Royal Haskoning DHV en de nieuwe GEN programmadirecteur is afkomstig van Ecofys. Verkennen, Verdiepen, Verbreden En Verankeren (Mei 2012) Later in mei is het werkplan voor KEN klaar. De GEN partijen zijn hier zeer content mee. Het plan kent 4 fasen. Het begint in de fase verkennen door de huidige situatie in Kerschoten in kaart te brengen op gebied van energiegebruik, woningen, lopende initiatieven, stakeholders, etc. Vervolgens worden in de fase verdiepen oplossingsrichtingen bedacht voor het energieconcept en het businessmodel. Daarna worden in de fase verbinden de verschillende deeloplossingen tot 1 integrale oplossing voor de wijk gesmeed. In de laatste fase van verankeren wordt de integrale oplossing voor een energieneutraal Kerschoten vertaalt in afspraken over de bijdrage van individuele stakeholders. Voormalig Projectleider KEN: Ik ben daarna direct aan de slag gegaan bij een project in de schilderswijk in Apeldoorn. Daar kon ik mijn GEN ervaring en kennis direct gebruiken. Met bewoners hebben we bij de WoCo neer gelegd: wij willen meer dan renoveren met 2 label stappen, wij willen energienotaloos! Met platform 31 hebben we dit vervolgens uitgewerkt tot een model voor de stroomversnelling. Het werkplan beschrijft als resultaten van KEN: Een zichtbare beweging van mensen en organisaties die KEN willen realiseren Een gebiedsvisie en gebiedsplan KEN Een integrale en sluitende businesscase voor het gebied Een plan van aanpak voor de uitvoering Een set van afspraken over de borging van de uitvoering van KEN Een procesverslag en aanpak GEN Bestaande Bouw 11

12 De Stuurgroep is ook content met dit plan en vraagt om hier verder mee te gaan en rond elke fase een verdere uitwerking voor die volgende fase te geven. Kritische Klankbordgroep Van Bewoners (Mei 2012) Bewoners in de klankbordgroep zijn minder te spreken over de stap met het werkplan. Het gaat hen niet snel genoeg. Zij willen graag concrete dingen zien en vragen zich af of er wel voldoende aandacht wordt besteed aan de communicatie met de wijk. Zij voelen zich bovendien niet genoeg betrokken bij KEN. Om de betrokkenheid te verbeteren wordt er, in nauw overleg met de bewoners, een buddy-systeem opgezet waarbij leden van de klankbordgroep meedraaien in één van de werkgroepen van KEN. Ondertussen in Den Haag (mei 2012) Coalitie- en oppositiepartijen sluiten in Den Haag het Lenteakkoord. Hierin geven zij aan dat al vanaf 2013 een verhuurdersheffing in zal worden gevoerd. Wooncorporaties zullen over hun bezit een verhuurdersbelasting moeten gaan betalen. Als dat doorgaat zullen ook de Apeldoornse corporaties moeten betalen. Directeur BAM: Wij kwamen naar Apeldoorn met het idee dat wij een cadeau kwamen brengen, maar dat werd niet zo ontvangen. Tekening Samenwerkingsovereenkomst uitgesteld (Juni 2012) Eind juni moet de vernieuwde versie van de samenwerkingsovereenkomst tussen GEN en de Apeldoornse partijen getekend worden. De ondertekening wordt echter uitgesteld. Er is een verschil van inzicht over wat de overeengekomen kennisontwikkeling in de praktijk precies inhoudt. Projectontwikkelaar BAM heeft als GEN-bedrijf altijd het beeld gehad dat er dan ook een significante hoeveelheid woningen in de praktijk aangepakt zullen worden. Zij willen graag zwart op wit dat er 200 woningen worden aangepakt in de praktijk. Voor de wooncorporaties komt dat als een verrassing. De corporaties zullen immers deze opdracht moeten verstrekken om 200 woningen van hun bezit te vertimmeren. Het ondertekenen van de SOK wordt opgeschort en er ontstaat een impasse. Uiteindelijk bemiddelt het Ministerie van BZK en wordt De goede woning in woonmagazine Gewoon Doen (dec 2012): Er gaan door de maatregelen miljoenen euro s de stad uit naar de staatskas in Den Haag. Vanaf 2013 loopt dit bedrag op tot maar liefst 19 miljoen euro in Dat geld kunnen we als corporaties niet investeren in Apeldoorn. Het is rampzalig voor de volkshuisvesting, voor de huurders, de stad en voor de werkgelegenheid in de regio. Investeringen in nieuwbouw zullen nog maar mondjesmaat worden gedaan. We zullen voorzichtig investeren in het onderhoud en we moeten onze investeringen in duurzaamheid tegen het licht houden. 12

13 er overeenstemming bereikt. De GEN-bedrijven krijgen niet zwart op wit dat er 200 woningen in de praktijk aangepakt zullen worden. Er zal een praktijkleerprogramma worden opgezet waarin wordt bepaald hoe, waarom en hoeveel woningen door de Apeldoornse corporaties zullen worden aangewezen die GEN kan aanpakken. Directeur WoCo: We hadden afgesproken geen commerciële insteek / geen werkgarantie maar kennisontwikkeling. Kennis openbaar maken, delen met partijen. Vooraf spraken we af een blok van vijf woningen ter beschikking te stellen om daarin te expirimenteren en leren. Hier is uitgebreid over gesproken aan de voorkant, toen kwam de nieuwe directeur met de opdracht van de 200 woningen, geheel in strijd met wat we eerder hadden afgesproken. Energieke Les Op De Sterrenschool (Aug 2012) Eind augustus 2012 geven een aantal KEN-partners een energieles op de Sterrenschool. De les gaat over wat energie is, waarom we minder energie zouden willen gebruiken en hoe we dat voor elkaar kunnen krijgen. De leerlingen reageren enthousiast op de les. Wethouder Apeldoorn: Het energiethema op de Sterrenschool brengt iets op gang: de goede partijen doen mee... en het is niet alleen de overheid die het trekt. Eerder hadden de Gebiedscoördinator KEN en de wijkmanager van de gemeente Apeldoorn de directeur van de Sterrenschool hiervoor benaderd. Ken-Markt (Sep 2012) Begin september kunnen bewoners kennismaken met Kerschoten Energieneutraal tijdens het Energiecafé in het nieuwe wijkcentrum De Groene Hoven. De KENpartners staan die dag en de volgende dag in het winkelcentrum met informatiekramen. Er komen ruim 50 bewoners kennismaken. Op een kaart kunnen bewoners het gemiddelde energiegebruik per straat zien en sommige bewoners lenen een energiemeter om thuis de energievreters op te sporen. Gebiedscoördinator KEN: Samen op deze markt staan gaf iedereen energie, goed om samen (bewoners, wijkraden, WoCo s, medewerkers en directeuren) gewoon aan het werk te zijn, en in het werk vertrouwen op te bouwen. De KEN-partners bevragen bewoners hoe zij aankijken tegen energieneutraliteit en eventuele ingrepen in hun woning en buurt. Een aantal bewoners geeft hun woning op als proefwoning. Zij zullen op basis van een enquête een maatwerkadvies krijgen. In mei 2013 kan dan mis- Klankbordgroep: Iedereen was bij elkaar, nu gaat het wat worden. 13

14 schien al begonnen worden met het aanpakken van hun woning. Niemand zei dat het makkelijk was (Sep 2012) In de uitvoering van het werkplan hebben de verschillende KEN-werkgroepen (micro-macro-omgeving-fibus) hun eigen spoor gevolgd. Begin september 2012 gaat KEN voor het eerst alle inventarisatie en resultaten van de verschillende groepen bij elkaar voegen tot één tussenrapport dat de voortgang, de ideeën en de verdere uitrol van het project beschrijft. Dat is een lastige klus. Er zijn twee punten die nog uitgewerkt moeten worden. Het eerste punt is hoe de individuele benadering van de micro-werkgroep past binnen het totaal van KEN. Bij de individuele benadering worden bewoners één op één geënquêteerd, krijgen zij een maatwerkadvies en kunnen Gebiedscoördinator KEN: Ik heb toen een sessie belegd, waarin de micro werkgroep kon uitleggen hoe de individuele benadering zich nu tot het totaal verhoudt. Die sessie verliep nog heel stroef. later aanpassingen aan hun huis doen. Maatwerkadviezen worden al breder in Nederland gegeven. De enquête is echter bedoeld om het proces van opstellen van een maatwerkadvies te automatiseren en dus goedkoper aan te kunnen bieden. Voor de andere werkgroepen is echter niet duidelijk of er nog andere benaderingen mogelijk zijn en hoe daarmee collectieve oplossingen in beeld komen. Het tweede punt is wat bewoners en KEN nu eigenlijk van elkaar verwachten Het bij elkaar voegen wil nog niet echt vlotten, het projectteam zoekt naar een manier om de vaart er weer in te krijgen. Projectleider micro: Wij waren voor energieneutraal tegen laagste woonlasten. Je moet dan per bewoner aangeven wat de laagste woonlasten zijn. Bewoners verwachten toch een plan (Okt 2012) Het KEN team worstelt met dit tweede knelpunt. Hoe kunnen we de samenwerking met bewoners verbeteren? Aanvankelijk wil men een heel participatief traject opzetten waarbij bewoners meegenomen worden in het proces. Gaandeweg wordt echter duidelijk dat dat niet gaat werken. Bewoners willen geen vaag proces, zij willen concrete dingen zien. Projectlid KEN: De focus was heel erg gericht op het proces met de bewoners, terwijl bewoners zoiets hadden van Wij willen een plan... kom maar met een plan. Ondertussen in Bunnik (Okt 2012) In Bunnik komen de GEN-bedrijven wekelijks bij elkaar om de voortgang van de verschillende trajecten te bespreken. Hier probeert men in oktober de impasse te doorbreken over de individuele benadering. Er wordt een sessie 14

15 belegd waarin de micro-werkgroep uiteenlegt wat volgens hen de rol moet zijn van de individuele benadering. De uitkomst is uiteindelijk dat de individuele benadering een onderdeel vormt van de gebiedsgerichte benadering van het KEN-project als geheel, maar niet de enige lijn is. In het KEN-project is ook een belangrijke rol voor het creëren van beweging in de wijk, of andere aanpakken om tot verbeteringen van woningen te komen (lease, ESCo s, e.d.). Werkgroep macro: Toen werden de doelen helder en hadden we concrete projecten. Daar werd iedereen blij van. voor KEN. Een belangrijke rol daarin heeft de directeur van de duurzame energiecoöperatie Apeldoorn dea. Hij is gevraagd om mee te werken aan het verhaal. Om concrete dingen in het project KEN te brengen benoemt het team koploperprojecten. Dat zijn relatief kleinere deelprojecten die direct opgepakt kunnen worden en meteen uitstraling geven in de wijk. Een van de koploperprojecten is Particulieren. Hierin worden de maatwerkadviezen voor particuliere woningen gemaakt. Die krijgen daarmee een afgebakende plek in het project. Een ander koploperproject is: Beweging. Hier zijn onderdelen als het plaatsen van zonnepanelen op de Sterrenschool en het realiseren van proefwoningen opgenomen. De verschillende werkgroepen kunnen weer verder... De start van de koploperprojecten geeft aan alle partijen (zowel GEN als Apeldoorn) nieuwe energie. Presentatie Macro (Okt 2012) De werkgroep macro geeft een presentatie over de mogelijkheden om in Kerschoten duurzame energie op te wekken. Doel van de presentatie is vooral om inzicht te geven in de mogelijkheden en onmogelijkheden van verschillende opties. Projectleider micro: Je moet die routes blijven monitoren want je hebt nu ook de stroomversnelling en er zijn partijen die al energiennotaloos kunnen bouwen. Start Koploper Projecten (Dec 2012) In oktober en november organiseert KEN twee integrale schrijfsessies als eerste stap om te komen tot één verhaal Medewerker Apeldoorn: Dat was een geweldige presentatie van deze macro medewerker. Wij dachten wel eens: Geef ons nog een paar van deze jongens. Routekaart Kerschoten Energie neutraal (Dec 2012) Na de integrale schrijfsessies werkt men ook aan een routekaart voor een energieneutraal Kerschoten. Een route beschrijft welke bouwstenen er nodig zijn om Kerschoten energieneutraal te maken. Daarbij zijn er bouwstenen op gebouw-niveau (maatregelen voor individuele woningen zoals zonnepanelen) en bouwstenen op gebiedsniveau (collectieve oplossingen zoals een windmolen, of een biomassacentrale). 15

16 De stuurgroep geeft echter aan dat zij toch ook een aantal alternatieve routes wil zien, om meer gevoel te krijgen voor de afwegingen die spelen. Vervolgens gaat het KEN aan de slag met het uitwerken van meerdere routes om de verschillende opties voor Kerschoten in beeld te brengen. Bijvoorbeeld veel investeren in gebouwen en niet in collectieve oplossingen (Maxmicro) of juist omgekeerd heel veel investeren in collectieve oplossingen zoals een warmtenet of een windmolen en niet in individuele gebouwen (Maxmacro). Daarbij worden er ook drie belangrijke indicatoren geïntroduceerd voor een route: de mate van energieneutraliteit van een route (EN), de benodigde participatie in de wijk (%P) en het financiële plaatje ( ). KEN-regisseur in functie (Jan 2013) Een belangrijk onderdeel van het koploperproject Beweging is het aanstellen van de zogenaamde KEN-regisseur. Zij begint januari 2013 met haar werk en haar voornaamste taak is het ondersteunen van beweging in de wijk. Klankbordgroep: De aanstelling van de KEN-regisseur is heel positief. Zij heeft voortvarend activiteiten opgezet zoals de KEN-nislezingen. Dat moet ze gaan doen door nog meer enthousiaste mensen bij elkaar te brengen en te werven als energieambassadeur, met scholen contact te leggen, contact met de wijkraden te onderhouden en te communiceren naar bewoners over de voortgang. De KEN-regisseur komt zelf uit de wijk waardoor zij heel goed weet wat er in de wijk KEN-regisseur: Jammer dat het zo lang duurde voordat het rond was. Ik moest nu beginnen met een achterstand in de communicatie met bewoners repareren. speelt. Het heeft even geduurd voordat de KEN-regisseur kon beginnen. Eigenlijk had zij 2 maanden eerder kunnen beginnen maar de KEN-partijen hadden moeite om de practicalities uit te werken als: bij wie is zij in dienst, door wie wordt zij betaald, etc. Werkcollege Enquêteren (Feb 2013) Ondertussen zijn de enquêtes nog niet naar de bewoners toe. Voor het maken van de enquête om het maatwerkadvies te kunnen leveren bevraagt de werkgroep micro een aantal experts van de Universiteit Utrecht. Uitgangspunt is dat je maar één kans krijgt om met de bewoner in gesprek kan komen en dat je enquête dus meteen goed moet zijn. De experts maken duidelijk dat enquêteren een vak op zich is. Het KEN-micro team keer terug naar Kerschoten met een heleboel huiswerk. De druk om de enquêtes snel af te nemen wordt steeds hoger. Eind februari neemt de werkgroep micro de enquêtes af bij de bewoners van de Appelwoningen (de Appelwoningen vormen een buurt en hebben particuliere eigenaren). De enquêtes worden aan tafel met de bewoners afgenomen. Repair Café en KEN-nislezingen (Mrt 2013) Diverse bewoners komen af op het Repair café dat begin maart wordt georganiseerd in het kader van Beweging. Bewoners repareren onder begeleiding van deskundige vrijwilligers hun eigen kapotte apparaat. Er worden onder 16

17 andere koffiezetapparaten, fietsen, lampen, radio s en scheerapparaten gerepareerd. Later in april worden ook een aantal KEN-nis lezingen gegeven. Hierin geeft in eerste instantie iemand van de GEN-bedrijven een presentatie over een energieneutraal onderwerp zoals: woningverbetering, energielabels, zon-energie, etc. Later geven ook bewoners die al zelf meer doen aan energie besparen of duurzame energie opwekken, presentaties voor hun buurtgenoten. wat voor budgetten zijn daarvoor beschikbaar etc. Na de discussie over het vertimmeren van de 200 woningen van de Goede Woning zijn deze complexen op de achtergrond beland. Projectdirecteur WoCo: Dat was een goed moment. We maakten toen een sprint met de corporaties: goede energie, concreet, meters maken en verbinding maken met andere projecten. Projectleider micro: Dit was voor mij het leukste van KEN. We begonnen om en om moest ik zeggen dat we stopten. De bewoners bleven maar vragen stellen. Vaart maken voor ontwikkelplan (Mrt 2013) Vanaf maart gaat het tempo bij KEN flink omhoog. Doel was immers om voor de zomer het ontwikkelplan voor KEN af te hebben. Daarvoor moet nog veel gebeuren. Een aantal nieuwe mensen komt het projectteam versterken. Een van de eerste dingen die deze mensen opmerken is dat de beschikbare informatie over de wijk heel erg versnipperd of niet te verkrijgen is. Met name op gebied van energiegebruik van utiliteitsgebouwen is deze info niet boven tafel te krijgen. Zelfs netwerkbeheerder Alliander heeft deze gegevens niet zo paraat. Daarnaast wordt er nog eens goed gekeken naar de complexen van de wooncorporaties. Hoe ziet het strategisch voorraadbeleid van de corporaties eruit? Wat is de status van de complexen, wanneer is daar onderhoud voor gepland, Waar is de bank? (Apr 2013) De vraag is welke financiële mogelijkheden er zijn als je deze complexen, maar ook de particuliere woningen wilt aanpakken. De Apeldoornse partijen willen graag weten in hoeverre er handige financiële constructies mogelijk zijn in de vorm van ESCo s, fondsen of speciale leningen. Bovendien is er inzicht nodig in de aanwezigheid van financiers voor de morgelijke oplossingen. Men verwacht daarbij een belangrijke rol voor de bank binnen de GENcorporatie. Tot dan toe is deze bank echter nog nauwelijks betrokken bij KEN. Langs verschillende wegen wordt de bank verzocht om mee te werken. De projectleiders van micro en fibus krijgen wel informatie over de financieringsvormen die de bank kan aanbieden maar tot concrete participatie in Apeldoorn komt het niet. Mogelijkheden voor het realiseren van duurzame opwek (Apr 2013) Binnen het gebied van Kerschoten liggen verschillende mogelijkheden om duurzame energie op te wekken. In een eerdere fase heeft het macro-team deze al in beeld 17

18 Gebiedscoördinator KEN: Ik had graag in mei al een aantal meters geplaatst bij mensen die dat willen. Liefst met een display erbij om te zien wat je gebruikt. Dan krijg je beweging. geval. Dus zij zijn terughoudend met het plaatsen van de meters. gebracht. De meest kansrijke mogelijkheden lijken een biomassa centrale, collectieve zonnepanelen en een windmolen. In april 2013 voert KEN gesprekken met Staatsbosbeheer over de haalbaarheid van de biomassacentrale en het RWZI en het waterschap over het plaatsen van zonnepanelen op hun terrein. Het plaatsen van de zonnepanelen bij het RWZI zou kansrijk kunnen zijn. Dit vereist nog het nodige uitzoekwerk want over de gehele linie zijn de businesscases van de verschillende opties krap aan. Eerste KEN-ontwikkelplan (Mei 2013) Eind mei levert KEN een eerste versie van het ontwikkelplan voor Kerschoten op. Al het werk in Kerschoten is samengevat in één verhaal. De stuurgroep is blij verrast met de hoeveelheid werk die in korte tijd is verricht maar heeft wel de nodige punten van kritiek. Ten eerste vinden zij het financiële onderdeel tekort schieten. Het is nog onduidelijk wat de kosten zijn van de verschillende routes en wie daarin gaat investeren. Ten tweede is de onderbouwing van de verschillende routes onduidelijk. Ten derde is niet duidelijk waarom nou precies voor deze routes in het rapport is gekozen. Kunnen we slimme meters krijgen (Mei 2013) Een aantal bewoners uit de klankbordgroep vraagt zich af of het niet mogelijk is om slimme elektriciteitsmeters te krijgen. Op termijn zullen toch alle oude meters vervangen worden door slimme meters. Voor KEN zou dit een mooie concrete stap zijn. Netwerkbedrijf en GEN-partner Alliander hanteert echter het uitgangspunt dat slimme meters worden geplaatst bij woningen met zonnepanelen of die anderszins elektriciteit terugleveren. Dat is in Kerschoten echter nog maar mondjesmaat het Maatwerkadviezen uitgebracht (Jun 2013) In juni 2013 brengt de projectgroep micro de maatwerkadviezen uit voor 20 van de Appelwoningen. Tweede KEN-ontwikkelplan de 99% versie (Juli 2013) Net voor de zomer is de tweede versie van de rapportage klaar. De Apeldoornse partijen vragen dan feedback aan hun achterbannen. Na de zomer zal het definitieve KENontwikkelplan worden opgeleverd. 18

19 Bespreking maatwerkadviezen ( Aug 2013) Met alle bewoners die een maatwerkadvies hebben gekregen houdt de micro-werkgroep een sessie om de resultaten van de maatwerkadviezen te bespreken. De sessie laat zien dat de verschillen in gebruik tussen de bewoners van de (toch behoorlijk identieke) woningen ver uit elkaar lopen. Dat betekent ook dat de maatregelen die voor de diverse bewoners interessant zijn uit elkaar lopen. Projectleider micro: We hadden die maatwerkadviezen onder hoge tijdsdruk uitgebracht. We hebben niet goed besproken met bewoners hoe de adviezen er uit zouden gaan zien. behoefte is aan een nog eenvoudiger en flexibeler pakket dat lagere investeringen gefaseerd in de tijd mogelijk maakt. Presentatie Resultaten Ministerie BZK (Sep 2013) Midden september presenteren GEN en de Apeldoornse partijen gezamenlijk de resultaten van KEN voor het Ministerie van BZK, de subsidieverstrekker van GEN. Ze dragen de boodschap uit dat het project doorgaat. Een energieneutraal Kerschoten is mogelijk maar nog niet helemaal precies zoals we willen. Apeldoorn geeft aan dat na het aflopen van de GEN inzet in 2013, de stad zelf doorgaat en daar ook middelen voor vrijmaakt. De gemeente stelt 1 fte ter beschikking voor het doorgaan van Kerschoten Energieneutraal. De maatwerkadviezen geven voor iedere bewoner drie mogelijke uit te voeren pakketten: korte klappen, comfortabel en gezond en richting energieneutraal. De pakketten schelen vooral in ambitieniveau en daarmee ook in de bijbehorende kosten. Er zijn nog geen bewoners die direct één van de pakketten willen uitvoeren. Er zijn wel twee mensen die dan besluiten om hun huis aan te gaan passen. Een van de belangrijkste conclusies is dat er Projectleider micro: Wij hebben heel veel geleerd van deze pilot. Een tweede poging kunnen we nu veel efficiënter uitvoeren. Daarbij hebben we ook een database en enquête opgezet. We hebben ook gemerkt dat het proces veel bewerkelijker is dan we aanvankelijk hadden gedacht. Bewoner: Wij vonden de maatwerkadviezen van onvoldoende inhoudelijke kwaliteit. Wij hebben steeds aangedrongen op zekerheid op kwaliteit, zekerheid op uitvoering en zekerheid op resultaat. Dat vonden we er nog niet in terug. 19

20 DE KEN dilemma s Dilemma 1: BEWONERS: co-creëren of een plan neerleggen? KEN heeft in het werkplan staan en zich voorgenomen om met bewoners in co-creatie te komen tot energieneutraliteit in de wijk: gebruikers staan centraal KEN wilde eigenlijk samen met de buurt tot een actieplan komen; een hoge mate van lokale betrokkenheid dus. Bewoners hebben echter niet het gevoel gehad duidelijk te zijn aangehaakt en zij hadden graag gewoon een plan gezien waar ze mee uit de voeten kunnen. Voor het KEN-team was dat heel lastig. Zij hadden het gevoel dat zij met een lege doos naar bewoners toe moesten. Bewoners: Bewoners willen een verhaal... Wanneer komen die zonnepanelen nou? De Apeldoornse partijen en bewoners herkennen het beeld van co-creatie in de beginfase met bewoners niet, als hen hier naar gevraagd wordt. Ze geven unaniem aan dit nauwelijks waargenomen te hebben. Volgens een medewerker van de gemeente Apeldoorn: Er is heel Projectleider micro: In de beginfase hadden we onvoldoende gedefinieerd wat we wilden uitwerken. Maar we gingen al wel met bewoners communiceren. veel tijd gestopt om het project meer in de co-creatie vorm te gieten. Maar je moet of eerst een plan schrijven en dan presenteren of helemaal met de bewoners creëren, maar niet iets er tussenin. Dat werkt niet en levert kritische bewoners. Bewoners: Er is niet gewerkt aan het draagvlak onder bewoners. Er is te veel ingezet op techniek. Na de eerste zoekende fase wordt daarom het werkplan veranderd en worden de koploperprojecten geïntroduceerd. Daarmee wint KEN aan concreetheid en haken partijen weer aan. Het project krijgt daarmee wel een andere insteek. Betrokkenen geven aan dat hiermee het ambitieniveau wel stevig naar beneden is geschroefd. Niet alle bewoners haken weer aan. Het meest concrete spoor van het oorspronkelijke plan, de maatwerkadviezen, heeft enorme vertraging opgelopen. Bewoners ervaren dat als zeer teleurstellend. Het duurt veel langer dat zij een maatwerkadvies krijgen dan aanvankelijk beloofd. Bewoners van Kerschoten zijn zeer betrokken en richten zelf in de beginfase de klankbordgroep op. De klankbordgroep volgt KEN kritisch en heeft vaak het idee dat er met hun commentaar niet genoeg gebeurt. In de wijk is veel deskundigheid aanwezig. Zo geven buurtbewoners ook zelf KENnis-lezingen aan overige bewoners. 20

21 KEN Gebiedscoördinator: Klankbordlid C legde ons af en toe wel het vuur aan de schenen. Hij wees terecht op hiaten in de communicatie en schoot af en toe gaten in onze stukken. Tegelijkertijd pakte hij een aantal zaken in de wijk heel voortvarend op. Met het aanstellen van de KEN-regisseur, die een groot aantal activiteiten voor en met bewoners opzet, wordt de betrokkenheid van de bewoners vergroot. Alle partijen zijn hier positief over. Vooral de KENnis-lezingen zijn een mooi middel om bewoners rond het thema energie met elkaar in gesprek te laten gaan. Op 11 oktober 2013, op de dag van de duurzaamheid, zijn er een groot aantal actieve bewoners aanwezig bij de presentatie van het KEN ontwikkelplan. Na de moeizame start is er tegen het einde van het traject met GEN veel meer beweging ontstaan vanuit bewoners in de wijk. Dilemma 2: Kennisontwikkeling In De Praktijk: Blurred line tussen droogoefenen en realiseren Een meningsverschil over het ontwikkelen van kennis in de praktijk door het zogenoemde vertimmeren van de woningen tussen GEN en met name wooncorporatie Projectleider micro : Wij wilden met GEN een aantal theoretische concepten in de praktijk toetsen. Dat is met het terugtrekken van die 200 woningen direct in het water gevallen. De Goede Woning zorgt vlak na de start voor een impasse en vertrouwenscrisis. Alle betrokken partijen zien deze impasse achteraf als cruciaal voor het gehele verdere traject. Dit is ook het moment dat de Apeldoornse partijen elkaar voor het eerst opzoeken en in openheid met elkaar de knelpunten bespreken die zij ervaren met GEN. GEN wilde in de te vertimmeren woningen in beeld brengen wat de werkelijke energieprestaties van diverse energietechnologieën zijn. Deze lopen in de praktijk vaak ver achter bij de vooraf gespiegelde prestaties. Directeur dea: Die 200 woningen hadden wel het tastbare probleem kunnen zijn dat dit project met veel techneuten juist nodig had. De relatie met de wijkraden en klankbordgroep verslechtert ook omdat er niet naar hen gecommuniceerd wordt waarom de SOK niet ondertekend wordt. Programmadirecteur GEN: Ik vond het vervelend dat ik zo n start had, zowel naar GEN als naar Apeldoorn. De programmadirecteur van GEN en de directeur van De Goede Woning voeren gesprekken en er vindt een bemiddelingspoging plaats vanuit het Ministerie van BZK. Polderen waarbij de angel van 200 woningen wordt 21

22 omgezet in een intentieovereenkomst voor praktijkleren is uit eindelijk de uitkomst, maar de samenwerking tussen Apeldoorn en GEN heeft een knauw gekregen. Ook tegen het einde, bij opleveren van het ontwikkelplan is af en toe de spanning zichtbaar tussen kennis ontwikkelen en uitvoeren. GEN wil graag aan het definitieve ontwikkelplan een 1 doel, 100 dagen, 10 acties plan toevoegen. De Apeldoornse partijen geven in de stuurgroep aan dat niet te zien zitten. Zij willen graag zelf overwegen op welke wijze zij verdergaan met KEN. Dilemma 3: Stuurgroep: Klassiek beslissen versus mee-ontwikkelen De stuurgroep is in het begin van het traject veel bezig met de problematiek rond de SOK. Dit kost veel energie die daardoor niet wordt gestoken in zaken die voor het functioneren van het project en de stuurgroep van groot belang zijn, zoals het vaststellen en/of bijstellen van doelen en het sturen op inzet bijvoorbeeld. Dit verbetert zich wel gedurende het project, maar de gevolgen blijven voelbaar en waarneembaar. Daarnaast bestaat er een verschil van mening over de rol van de stuurgroep. De Apeldoornse partijen in de stuurgroep zijn van mening dat de stukken die worden aangeleverd vanuit KEN aan de stuurgroep vaak niet het juiste abstractieniveau bezitten voor de bestuurlijke tafel. Tevens worden deze niet voorzien van de juiste vragen en of dilemma s en worden deze pas vlak voor de bijeenkomst aangeleverd. Dit gecombineerd zorgt er onder andere voor dat de stuurgroep deze stukken vaak inhoudelijk bespreekt. Hiermee functioneert de stuurgroep niet als een besluitvormend orgaan en boet het als middel kracht in. Gebiedscoördinator KEN: Wij bespeurden bij de wooncorporaties toch iets van de houding om GEN op afstand te houden. Zij zouden ook kunnen denken: Wat kan ik dan doen om dit soort bedrijven tegemoet te komen. Daarnaast zou de stuurgroep volgens de wethouder meer ingezet kunnen worden om zaken voor elkaar te krijgen door gebruik te maken van het (lokale) netwerk van mensen in deze stuurgroep. De gebiedscoördinator van GEN ziet weinig in een puur besluitvormend orgaan. Hij vindt het optreden van de stuurgroep echter vrij klassiek. In zijn opinie zou een stuurgroep in een dergelijk innovatief explorerend traject veel meer mee moeten ontwikkelen in het proces. Dilemma 4: Openheid & transparantie versus zelf dingen oplossen De Apeldoornse partijen ervaren een gebrek aan transparantie en openheid van de bedrijven binnen KEN. Dit uit zich op verschillende manieren. Gemeente Apeldoorn geeft aan dat er geen openheid is geweest in de belangen van de verschillende GEN partijen naar de Apeldoornse partijen en naar de bewoners toe. Een medewerker van de gemeente Apeldoorn geeft aan dat ze heel positief Medewerker gemeente: We hoorden pas later dat GEN bedrijven onderling ook bonje hadden. 22

23 Directeur WoCo: Het was een cadeau, het is een cadeau en het blijft een cadeau voor Apeldoorn. De voorzitter van de AVID ervaart een gebrek aan openheid in de kennisdeling tussen in eerste instantie de AVID/ Apeldoornse partijen en GEN maar later ook binnen GEN en stelt: Vooral nu naar het einde toe zie je dat partijen ook hun eigen belang heel scherp bewaken. tegenover de individuele mensen van GEN staat en ik weet ook dat die ook niet overal invloed op hebben binnen hun bedrijf en pleit er daarom ook voor om dit bespreekbaar te maken omdat een ieder accepteert dat er knelpunten kunnen zijn tussen de verschillende belangen maar dat openheid daarin essentieel is binnen dit soort trajecten/ projecten. Binnen GEN zijn er duidelijke interne meningsverschillen over de te volgen koers (bijvoorbeeld individuele benadering versus de gebiedsgerichte aanpak) en de aanvankelijke strategie is om deze eerst binnenshuis proberen op te lossen. Voor Apeldoorn is het dan soms niet duidelijk waarom zaken zo lang duren. Opvallend is overigens is dat ook de Apeldoornse partijen zelf na de discussie over het timmeren een aantal sessies met elkaar beleggen om daarin vast te stellen wat zij in ieder geval wel uit KEN willen halen. Over deze sessies wordt niet met GEN gecommuniceerd. Projectleider micro: Als de groep GEN het niet met elkaar eens is dan communiceren we ook vaag naar bewoners en anderen. Dilemma 5: Harde resultaten versus Zachte resultaten Uit de resultaten van de maatwerkadviezen blijkt dat nog geen van de particuliere bewoners van Kerschoten zijn huis energieneutraal zal laten vertimmeren tegen de huidige voorwaarden. Een van de Apeldoornse partijen vraagt zich af: We gingen bewijzen dat het nu al kan. Uit het stuk van micro (maatwerkadviezen) blijkt dat het (nog) niet kan = missie mislukt? Innovatieguru Van de Ven geeft in The innovation journey aan dat de belangrijkste resultaten van een innovatietraject vaak liggen in tussentijdse spin-offs, bijproducten of procesontwikkelingen. Bij KEN is dat niet anders. Een belangrijk resultaat van het project is dat er beweging in 23

24 de wijk ontstaan is richting energieneutraliteit. De wijk is in 2020 nog niet energieneutraal maar Apeldoorn geeft heel duidelijk aan: WIJ GAAN DOOR. De Apeldoornse partijen hebben elkaar gevonden op weg naar energieneutraliteit. Dat de Apeldoornse partijen elkaar hebben gevonden en hebben samengewerkt door het KEN project, is iets wat de betrokkenen vanuit de Apeldoornse partijen aangeven als belangrijke bijdrage van KEN. Dit hadden we samen nooit bedacht of uitgevoerd. Het is moeilijk om aandacht en levendigheid in en voor deze wijk te krijgen... daarom ook GEN. Het gaat meer om de leefbaarheid en sociale structuren dan om direct energieneutraliteit. Er is reuring ontstaan in de wijk. Zo worden initiatieven rondom duurzaamheid in de wijk opgezet of nieuw leven ingeblazen: het Powerpapa project, KENnis-lezingen, vereniging van Appelwoningen zijn enkele voorbeelden hiervan. Belangrijk daarbij is volgens de wethouder dat goede partijen doen mee... en niet alleen de overheid die het trekt. Dilemma 6: Rol gemeente: Local Champion versus facilitator Op de vraag of hij de local champion is die KEN er doorheen zal trekken antwoordt de wethouder van de gemeente Apeldoorn: Nee, en dat wil ik ook niet zijn. De gemeente Apeldoorn kiest nadrukkelijk voor een faciliterende rol waarbij het veld de opgave moet oppakken. Deze positie past prima binnen de strategie van de Green Deals van de overheid en de participatiesamenleving. De vraag is echter of een dermate ambitieus project als Kerschoten Energieneutraal (in 2020) niet Bewoners: De gemeente zet alleen een ambitie neer wat betreft duurzaamheid en energie maar neemt in zijn geheel geen voorbeeldfunctie in (bv. zeer slecht geïsoleerde scholen). Zij investeert zelf niks maar vraagt bewoners wel om te investeren. om een meer trekkende rol van de overheid vraagt. Apeldoorn heeft immers ook een stevige ambitie neergezet: Energieneutraal in Zij zal er heel hard aan moeten trekken om dat binnen bereik te brengen. In de praktijk van de duurzame gebiedsontwikkeling blijkt echter dat een local champion vaak onontbeerlijk is voor het welslagen van een project. Projectleider micro: Wij hebben in ons werk te maken met heel veel verschillende typen gemeenten. We komen ook wel bestuurders tegen die zeggen: Ik wil hier gewoon een stel energieneutrale woningen, maak voor ons een plan. Opvallend is dat de mewederker van de gemeente die participeert in KEN niet van de afdeling duurzaamheid is. De medewerker is stadsdeelmanager van Kerschoten. Dat heeft het onderdeel beweging heel veel goed gedaan. Er waren hierdoor onder andere veel contacten met lokale partijen mogelijk. 24

25 Dilemma 7: Co-creatie met Apeldoornse partijen Naast co-creatie met bewoners zijn ook de partijen die vanuit Apeldoorn zelf betrokken zijn bij de wijk en het project Kerschoten Energieneutraal van belang. Projectleider micro: De GEN-bedrijven willen kennis ontwikkelen en investeren daarom zelf ook in KEN. Lokale bedrijven kunnen participeren maar dan moeten ze zelf ook investeren, niet alleen maar uitvoeren. AVID-bestuurder: Mooi om kennis op te doen ondanks dat we wisten dat er niet direct werk uit zou komen. Dit zijn naast de gemeente Apeldoorn, de wooncorporaties en de wijkraden ook de energiecoöperatie dea en het platform van AVID bedrijven binnen Apeldoorn. Vooral dea speelt een belangrijke rol in KEN en is actief betrokken bij/organiseert zelf een aantal activiteiten (Sterrenschool, Powerpapa, zonnepanelen, etc.). De AVID is geïnteresseerd in KEN omdat zij mogelijkheden ziet liggen voor haar leden in de zogenaamde niet-projectmatige woningen die minder interessant zijn voor KEN. Gebiedscoördinator KEN: Ik denk dat de AVID een veel actievere rol had kunnen spelen zoals dea dat wel gedaan heeft. De AVID is benaderd voor het maken van de maatwerkadviezen. Daar kwam uiteindelijk niets uit. Het was toen onhandig dat je met een koepelorganisatie te maken hebt en niet direct met bedrijven zelf kunt schakelen. DeA en de AVID zijn al vanaf de gebiedselectie betrokken bij KEN en blijven dat het gehele traject. Zij worden gekoppeld aan de verschillende werkpakketten. Ook wordt bijvoorbeeld een beroep gedaan vanuit KEN op de directeur van dea om tot een integraal KEN verhaal te komen tijdens de schrijfsessies in oktober en november Deze pikt dat op zonder daar direct een vergoeding voor te krijgen. De vraag is of er een regeling denkbaar is waarbij er ook lokale partijen kunnen investeren in het project waar tegenover ook een vergoeding staat. AVID-bestuurder: Het is niet fair dat er geen geld is voor de Apeldoornse partijen. Ik mis de gemeenschappelijkheid GEN bedrijven plus 6 Apeldoornse bedrijven maakt 20 bedrijven, die er dan voor gaan! 25