Exoten in biogeografisch perspectief

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Exoten in biogeografisch perspectief"

Pieter Desmet
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Exoten in biogeografisch perspectief College 3 Biogeografie in geologisch / historisch perspectief

2 Programma 1. Inleiding: begrippen en biogeografie van soorten. 2. Biogeografie van leefgemeenschappen en verwantschapsgroepen. 3. Biogeografie in geologisch / historisch perspectief 4. Ecologische en regionale biogeografie 5. Introducties 6. Exoten in Nederland

3 Vragen college 2: Polyploïdie ontstaan als spontane mutaties. Zelden bij dieren, zeer veel bij planten. Waarom de ene polyploïd wel met de één maar niet met de ander kan kruisen berust vaak op toeval of gewoon het teveel aan chromosomen. Opvallend: polyploïde planten beter bestand tegen stress Biotum (biota) is een optelsom van alles wat leeft en groeit in een bepaald gebied én met kenmerkende verschillende t.o.v. een ander gebied. Bestaat uit meerdere leefgemeenschappen- biotopen. Oceanisch eiland: een kustzone, een zone daarbuiten maar onder invloed van de zee en het binnenland (wat weer onder te verdelen valt in bijv. zoetwater poelen, graslanden, bossen etc.). Allemaal leefgemeenschappen die gezamenlijk het biotum vormen van dit eiland. Omdat echter de aankomst van flora fauna op vrijwel niets anders dan toeval berust zijn sommige biotopen gewoon leeg (bijv. zoetwater poeltjes) en andere zwaar overbevolkt (bijv. de strand rand met kokospalmen omdat kokosnoten drijven en goed zout water verdragen.

4 Raadsels in de Alpen

6 Erica familie Rode Bosbes circumpolaire verspreiding

7 Erica familie Gewone alpenroos familie in de Himalaya alleen op zuur gesteente

8 Erica familie Harig alpenroosje familie in de Himalaya alleen op kalkrijk gesteente

9 Erica familie Rijsbes soort uit boreale streken

10 Om deze chaos te verklaren is kennis van geologie en geomorfologie nodig 2 factoren: 1. Bodem 2. Geologische gebeurtenissen

11 Begin van de continentale Verschuiving, einde Perm, 225 milj. BP Einde Krijt, 65 milj. BP (plaatjes Reisigl e.a. 1994)

12 Serpentijn, oude Europa Bündnerschieffer, Tethys Oceaan Rode Graniet, oude Afrika Dolomiet, Afrikaans rif Tethys Oceaan

13 IJstijden (Reisigl e.a. 1994)

14 Arve: Altai gebergte Rhododendron: Himalaya

15 Edelweiss: centraal Azië

16 Kartelbladsoorten Anatolië Zuid Azië

17 Zuiltjessteenbreek - Arctisch

18 Alpenribes: Midden Europees, aangepast aan Alpiene omstandigheden

19 Geologisch verleden Pangaea Trias 225 miljoen jaar geleden Obik Laurasia Cannonball Seaway Tethys Gondwana

21 Jura, 150 miljoen jaar geleden Krijt, 100 miljoen jaar geleden

22 Belang voor biogeografie: Oude Gondwana fauna en flora nog steeds te herkennen Veel is echter uitgestorven Laurasia langer bij elkaar gebleven en geregeld (weer) met elkaar verbinden (Beringia)

23 Pangea element: Buideldieren Krijtmuis (geen muis) in Nederland en Noord-Amerika

24 Buideldieren mogelijk 100 miljoen jaar geleden Ontstaan in China. Dan volgt migratie richting Amerika en Europa. In Europa sterven buideldieren uit. In Zuid-Amerika ontwikkelen ze zich verder vanaf 60 miljoen jaar geleden. 50 miljoen jaar geleden kwamen buideldieren via Antarctica naar Australië

25 Buideldieren stierven uit in Laurasia, overleefden in Gondwana land Noordamerikaanse opossum is geen oorspronkelijke soort

26 Plioceen (4 miljoen jaar geleden) Panamese landbrug Bruingroen: Zuid-Amerikaanse immigranten in Noord-Amerika Alleen opossums, gordeldieren en het Noord-Amerikaanse stekelvarken overleven Paars: Noord-Amerikaanse immigranten

27 Australië: het land waar buideldieren overleefden

28 Nieuw Guinea Na opsplitsing Gondwana en Australië zeer geïsoleerd Geen placenta zoogdieren Geen grote roofbuideldieren Boomkangoeroes hier ontstaan en later naar Queensland overgestoken

29 Mierenegels (Monotremata) nog ouder dan buideldieren. Vrijwel alle Australisch, een enkel fossiel bekend Uit Argentinië. Kortsnuit mierenegel in beide gebieden aanwezig.

30 Placenta zoogdieren zijn niet te relateren aan Gondwana Tapirs Zuid-Oost Azië én Zuid-Amerika Via Beringia zijn tapirs in Amerika beland, tijdens Plioceen verder getrokken naar Zuid-Amerika

31 Gondwana flora: Fuchsia magellanica in Chili; verwanten in Nieuw Zeeland

32 Araucaria bossen in Zuid-Amerika en Nieuw Zeeland Restionaceae in Zuid-Afrika

33 Stekelnootje (Acaena) Vuurland en Australië

34 Nothofagus zuidelijke beuk (Vuurland)

35 Zuidelijke beuk, Nothofagus sp. Beuk, Fagus sylvatica

36 Beuk Zuidelijke beuk

37 Zeer opvallend: Vrijwel al deze Gondwana soorten zijn microtherm en typisch zuidelijke soorten. Overlevenden met name in Zuid-Amerika en Australië / Nieuw-Zeeland

38 PAUZE

39 Nipa mangrovepalmen, kustbewoner van de Tethys zee

40 Fossiele vondsten ( stip) en huidige verspreiding Nipa palmen Tethys

41 Paling

42 Huidige trekroute Paling (Ellis). Ook de nauw verwante Amerikaanse paling trekt naar de Sargassozee Tethys

43 Opbreken Gondwana land overal terug te vinden

44 Arosa (Ch) Afrikaans koraalrif, nu in het oosten van Zwitserland

45 Opsplitsen Gondwana leidde tot allopatrische soortsvorming Ellis noemt als voorbeeld de huidige struisvogels. Evolutie van vogels: al vroege opsplitsing in twee groepen: de Paleo- Gnathinae oude snavels en Neognathinae ( nieuwe snavels )

46 Daarbij wordt de zonneral genoemd, dit is niet correct. Familie van de Kraanvogels

47 Paleognathae Struisvogels en Tinamoes

48 Nieuw-Zeeland raakte als eerste geïsoleerd Moa s ontstaan als allopatrische Oerstruisvogel

49 Kiwi, enige groep overlevende Paleognathen in Nieuw-Zeeland

50 Afrikaanse Paleognathen ontwikkelen zich tot twee families (beide uitgestorven) Aepyornithidae (rechts Aepyornis Maximus, 2,5 m hoog) en Eremopezidae

51 Moderne Afrikaanse Struisvogels zijn een latere afsplitsing (nauw verwant aan Zuid-Amerikaanse Rhea s) Struthio damanensis

52 Zuid-Amerikaanse paleognathen: rhea

53 Australische paleognathen: Emu en Helmcasuaris

54 Ellis geeft daarbij dit cladogram: Z = zonnerallen (niet correct, dit zijn de Tinamoes) M = moa, k = kiwi C = casuarissen, e = emoe S = struivogels A, E = Aepyornithidae, Eremopezidae r = rhea s

55 Pleistocene refugia Souvenirs van jaar geleden

56 Overleven op en rond het land- en zee-ijs 1. Nunataks geïsoleerde bergen, 2. Polynya s

57 Ten zuiden van het ijs uitgestrekte toendra s In de tropen wisselden droge en extreem natte periodes elkaar af

58 IJstijden zorgden voor extreme zeespiegeldaling ontstaan landbruggen

59 Interglacialen 2015

61 Via Beringia kwamen van Azië naar Amerika: Katachtigen Olifanten (boven links Aziatische Europese Wolharige Mammoet; rechts Amerikaanse mastodont Schapen (muskusos)

62 Via Beringia kwamen van Amerika naar Azië: Kamelen Paarden (Paarden stierven later uit in Amerika)

63 Beringia was vaker verbinding tussen Azië en Amerika Alle verwanten van de Amerikaanse Tirannosaurus rex waren Aziaten

64 Glaciale relicten Baikalrob en Kaspische rob Herkomst: Witte Zee

65 1. Mondingsgebieden Ob, Jenissei en Lena geblokkeerd door zee-ijs. 2. Uiteindelijk zee tot aan de bodem bevroren 3. Rivieren wateren niet meer af op de Witte Zee maar vormen een groot meer (Mansi Meer) 4. Uiteindelijk waterden rivieren naar het zuiden af. 5. Vanaf dat moment ontstaat er een waterweg waarlangs de aan brak water aangepaste fauna zich kan verplaatsen naar het zuiden.

66 Nederlands ijstijdrelict Noordse Woelmuis

67 Nederlandse ijstijdrelict Noordse Geelgerande Waterkever (Dytiscus lapponicus)

68 Jeneverbes Niet een relict, wel mede door ijstijd verspreid

69 Vanuit refugia kan een soort zich ook weer herstellen na de ijstijd weer uitbreiden Oranje steppevlinder Arethusa arethusa

70 Hypothese: ook de splitsing Bonte Kraai / Zwarte Kraai gaat terug tot de ijstijd. Zwarte Kraaien overleefden in Spanje maar in het Holoceen bleken ze zo lang geïsoleerd dat ze Bonte Kraaien niet meer herkenden. Zwarte kraai, West-Europa Spanje Bonte kraai, Oost-Europa Zuid-Europa

71 Veel glaciale relicten in de Alpen Dwergboterbloem (Ranunculus pygmaeus) Taymir schiereiland, Siberië) Tweebloemige voorjaarsmuur (Minuartia biflora) Noord-Europa

72 Ellis noemt ook disjuncte verspreiding als voorbeeld van een ijstijdrelict Beflijster, microfiele soort Oorspronkelijk Scandinavisch, nu in Engeland, Ierland en gebergten

73 Polynyia ontstaan door: Aflandige wind die het pakijs letterlijk wegduwt Opwellend diep en warmer zeewater

74 Informatie Biogeografie, W.N. Ellis 1988 Biogeografie (KNNV Uitgeverij) Ice age relict Chinese cave geology/ice-age-relics-still-alive-in-chinas-darkest-caves/ Break-up Gondwana: Animations-and-Interactives/Gondwana-animation

75 Tot volgende week

Vergelijkbare documenten

e-book: gebonden versie: e-book: gebonden versie: Chris Oxlade

e-book: gebonden versie: e-book: gebonden versie: Chris Oxlade Chris Oxlade Chris Oxlade Anita Ganeri Anita Ganeri Boeken in deze serie e-book: 978-94-6175-825-5 gebonden versie: 978-90-5566-931-8 e-book: 978-94-6175-822-4 gebonden versie: 978-94-6175-285-7 e-book: