Evolutie sinds 1945 van de tijdelijke werkloosheid in perspectief geplaatst

Transcriptie

1 Evolutie sinds 1945 van de tijdelijke werkloosheid in perspectief geplaatst Directie Statistieken, Begroting en Studies

2 Inhoudstafel: 1 INLEIDING 1 2 DE REDENEN VAN TIJDELIJKE WERKLOOSHEID gebrek aan werk wegens economische oorzaken slecht weer overmacht technische stoornis jaarlijkse vakantie staking of lock-out 3 3 KORTE REGLEMENTAIRE EVOLUTIE 4 4 METHODOLOGIE gegevens vóór verificatie en gegevens na verificatie indienings- en refertemaand fysieke eenheden, budgettaire eenheden en vergoede dagen 6 5 EVOLUTIE VAN HET AANTAL TIJDELIJK WERKLOZEN (VÓÓR VERIFICATIE - INDIENINGSMAAND - BUDGETTAIRE EENHEDEN) Globale evolutie Evolutie volgens geslacht Evolutie volgens gewest Evolutie volgens leeftijdsklasse 14 6 EVOLUTIE VAN HET AANTAL TIJDELIJK WERKLOZEN (NA VERIFICATIE - INDIENINGSMAAND - BUDGETTAIRE EENHEDEN) Evolutie volgens de reden Evolutie volgens de bedrijfstak Evolutie volgens de reden en de bedrijfstak 20 7 VERGELIJKENDE EVOLUTIE VAN DE VERGOEDE VOLLEDIG WERKLOZEN EN DE TIJDELIJK WERKLOZEN 24 8 EVOLUTIE VAN HET BBP (BRUTO BINNENLANDS PRODUCT) 26 9 VERGELIJKENDE EVOLUTIE VAN HET BBP EN VAN DE TIJDELIJKE WERKLOOSHEID OM ECONOMISCHE REDENEN EVOLUTIE VAN DE LOONTREKKENDE ARBEIDERSBEVOLKING VAN DE PRIVÉSECTOR Evolutie volgens geslacht Evolutie volgens gewest Evolutie volgens leeftijdsklasse EVOLUTIE VAN DE RATIO VAN TIJDELIJKE WERKLOOSHEID / LOONTREKKENDE ARBEIDERSBEVOLKING VAN DE PRIVÉSECTOR Evolutie volgens geslacht Evolutie volgens gewest Evolutie volgens leeftijdsklasse 40

3 12 BESLUIT STATISTISCHE BIJLAGEN: Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens vóór verificatie - budgettaire eenheden - van 1945 tot Land Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens vóór verificatie - budgettaire eenheden - van 1978 tot per gewest Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens vóór verificatie - budgettaire eenheden - van 1992 tot per geslacht Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens vóór verificatie - budgettaire eenheden - van 1992 tot per leeftijdsklasse Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens vóór verificatie - fysieke eenheden - van 1992 tot Land Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens vóór verificatie - fysieke eenheden - van 1992 tot per gewest Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens vóór verificatie - fysieke eenheden - van 1992 tot per geslacht Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens vóór verificatie - fysieke eenheden - van 1992 tot per leeftijdsklasse Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens na verificatie - budgettaire eenheden - van 1992 tot Land Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens na verificatie - budgettaire eenheden - van 1992 tot per reden Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens na verificatie - budgettaire eenheden - van 1992 tot per activiteitensector Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens na verificatie - budgettaire eenheden van 1992 tot 2014 de economische redenen - per activiteitensector Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens na verificatie - budgettaire eenheden - van 1992 tot slecht weer - per activiteitensector Evolutie van de tijdelijk werklozen - gegevens na verificatie - budgettaire eenheden - van 1992 tot 2014 overmacht per activiteitensector 57

4

5 1 Inleiding Deze studie en de tabellen in bijlagen schetsen de evolutie van de tijdelijke werkloosheid (gedeeltelijk of toevallige) sinds 1945 tot op vandaag. Die evolutie wordt gedetailleerd, rekening houdend met de beschikbaarheid van de gegevens, volgens de redenen en uitgesplitst volgens geslacht, gewest, leeftijd en activiteitensector 1 2. Om die evolutie beter te begrijpen, wordt ze in perspectief geplaatst met de evolutie van de belangrijkste factoren die haar kunnen beïnvloeden, namelijk: de economische conjunctuur (het bruto binnenlands product) en de tewerkstelling in loondienst (meer bepaald de arbeiders van de privésector). De historische reeksen met betrekking tot die gegevens werden ons bezorgd door respectievelijk het Federaal Planbureau en de FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie, waarvoor dank. Merk wel op dat de reglementering betreffende tijdelijke werkloosheid (gedeeltelijk of incidenteel) in de loop der jaren is geëvolueerd. Bij de interpretatie van de gegevens moet rekening worden gehouden met die evolutie. 1 Deze studie en de bijgevoegde tabellen zijn beschikbaar in elektronisch formaat op het volgende adres: 2 In januari 2016 heeft de RVA een studie gepubliceerd over de in perspectief geplaatste evolutie sinds 1954 van de vergoede volledige werkloosheid. Die studie is elektronisch beschikbaar op het volgende adres: 1

6 2 De redenen van tijdelijke werkloosheid Van bij zijn oprichting in 1935 voorzag de Nationale Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Werkloosheid, die in 1961 de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening geworden is, naast de volledige werkloosheid al gevallen van gedeeltelijke of incidentele werkloosheid: 'Het recht op uitkeringen ontstond niet enkel wanneer de arbeidsovereenkomst werd beëindigd (volledige werkloosheid), maar ook - voor arbeiders - wanneer de overeenkomst tijdelijk geschorst werd omwille van slecht weer, overmacht of tekort aan werk ingevolge economische redenen 3. In 1954 werden de verschillende mogelijkheden die toelaten om een arbeidscontract tijdelijk (geheel of gedeeltelijk) te onderbreken, toegevoegd aan de wet van 10 maart 1900 betreffende de arbeidsovereenkomst. Deze mogelijkheden werden overgenomen in de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten. 2.1 gebrek aan werk wegens economische oorzaken 4 Deze bepaling betreft slechts de arbeidsovereenkomsten voor arbeiders. Het is aan de werkgever om, op zijn eigen verantwoordelijkheid, te beslissen dat er in zijn onderneming een gebrek is aan werk om economische redenen als gevolg van een daling van de vraag, exportmoeilijkheden, een overproductie ingevolge afzetmoeilijkheden...). 2.2 slecht weer 5 Deze bepaling betreft slechts de arbeidsovereenkomsten voor arbeiders. Het betreft ongunstige weersomstandigheden waardoor het werken in menselijke omstandigheden onmogelijk wordt gemaakt of waardoor de grondstoffen of bedrijfsmiddelen onbruikbaar worden. 2.3 overmacht 6 Deze bepaling betreft zowel de arbeidsovereenkomsten voor arbeiders als die voor bedienden. Het gaat om een onvoorzienbare en onvermijdelijke gebeurtenis die het gevolg is van een oorzaak vreemd aan de wil van de partijen en die een onoverkomelijke hindernis vormt die de voortzetting van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst tijdelijk onmogelijk maakt. 2.4 technische stoornis 7 Deze bepaling betreft slechts de arbeidsovereenkomsten voor arbeiders. Het betreft een tijdelijke, onverwachte gebeurtenis die zich voordoet in de onderneming, en die een weerslag heeft op de werking van de technische middelen van de onderneming met een werkonderbreking als gevolg. 3 Cf. '75 jaar RVA, een blik op verleden, heden en toekomst', RVA, 2010, blz Art. 51 van de wet van betreffende de arbeidsovereenkomsten 5 Art. 50 van de wet van betreffende de arbeidsovereenkomsten 6 Art. 26 van de wet van betreffende de arbeidsovereenkomsten 7 Art. 49 van de wet van betreffende de arbeidsovereenkomsten 2

7 2.5 jaarlijkse vakantie 8 Deze bepaling betreft zowel de arbeidsovereenkomsten voor arbeiders als die voor bedienden. Tijdens de sluiting van een onderneming wegens jaarlijkse vakantie kan de werknemer, die geen recht heeft op een voldoende aantal vakantiedagen om de volledige periode van de sluiting te dekken, zonder dat dat aan hem te wijten is, werkloosheidsuitkeringen aanvragen voor de dagen die niet gedekt zijn door vakantiegeld. 2.6 staking of lock-out Deze bepaling betreft zowel de arbeidsovereenkomsten voor arbeiders als die voor bedienden. Deze 2 begrippen worden niet gedefinieerd door de wet; de rechtsleer en de rechtspraak definiëren de staking als volgt: collectieve en georganiseerde werkneerlegging door een groep werknemers om de werking van de onderneming te blokkeren om druk uit te oefenen op de werkgever of op derden. Lock-out wordt gedefinieerd als het feit dat één of meer werkgevers ervan afzien om een groep loonarbeiders te laten werken met het onmiddellijk doel hun loon in te houden om druk uit te oefenen, hetzij op die loonarbeiders, hetzij op derden. In geval van staking of lock-out is het aan het beheerscomité van de RVA om te beslissen over het recht op werkloosheidsuitkeringen. 8 Art. 28 van de wet van betreffende de arbeidsovereenkomsten 3

8 3 Samenvatting reglementaire evolutie De besluitwet van betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders voorziet een tussenkomst in het loon van de werknemers die getroffen worden door een herstructurering van hun onderneming. Het koninklijk besluit van betreffende arbeidsvoorziening en werkloosheid definieert de gedeeltelijk werkloze als een werknemer die gebonden is aan een werkgever door een arbeidsovereenkomst voor arbeiders maar wiens arbeidsprestaties tijdelijk verminderd of geschorst zijn. Verplichting om zich in te schrijven als werkzoekende na een periode van gedeeltelijke werkloosheid van 3 à 9 maanden, afhankelijk van de sector Veralgemening van de inschrijvingsverplichting na drie maanden (met enkele uitzonderingen) Na 6 maanden gedeeltelijke werkloosheid moet de werknemer elke passende dienstbetrekking aanvaarden. Individualisering van de uitkering in functie van het loon en van de gezinstoestand; de gedeeltelijk werklozen ontvangen 60% van hun loon, ongeacht hun gezinstoestand Vrijstelling van stempelcontrole voor de gedeeltelijk werklozen De wet van betreffende de arbeidsovereenkomsten definieert de redenen van tijdelijke schorsing van de arbeidsprestaties. Bedrag van de uitkering berekend in functie van het aantal uur (P X 6 / Q) in plaats van in functie van het aantal dagen. Het koninklijk besluit van houdende de werkloosheidsreglementering vervangt de term gedeeltelijke werkloosheid door tijdelijke werkloosheid (TW). Responsabilisering van de werkgevers: bijzondere bijdragen gestort aan de RSZ, aan het FSO en aan de RJV 1994 Betekening van de 1ste effectieve dag TW in geval van slecht weer 1999 Betekening van de 1ste effectieve dag TW in geval van economische redenen in de bouwsector 2002 Verplichting om de economische redenen te motiveren 4

9 Uitkeringspercentages: 65% voor de gezinshoofden en alleenwonenden; 60 % voor de samenwonenden Schrapping van de toelaatbaarheidsvoorwaarden Inschrijving als werkzoekende na een onderbreking van 3 maanden in plaats van 4 weken, in geval van overmacht Verplichting voor de werkgever om een validatieboek bij te houden in geval van TW omwille van economische redenen of slecht weer Sommige werkgevers van de bouwsector zijn, vanaf 2005, een jaarlijkse bijdrage verschuldigd om de werkgevers te responsabiliseren in het kader van de TW als gevolg van werkgebrek wegens economische oorzaken.. Schrapping van de verplichte jaarlijkse uitkeringsaanvraag en nieuwe baremale code in geval van wijziging van werkgever, onderbreking van de vergoeding in TW gedurende 36 maanden, wijziging van de contractuele arbeidsduur, en een keer per jaar in geval van loonsverhoging tussen 1 oktober van het lopende jaar en september van het volgende jaar Uitkeringspercentages: 75% voor de gezinshoofden en de alleenwonenden; 70 % voor de samenwonenden Mogelijkheid om na 3 maanden een beroep te doen op TW wegens economische redenen Invoering van de crisisschorsing voor bedienden, onder voorwaarden Verplichting voor de werknemers van de bouwsector om steeds in het bezit te zijn van een controlekaart Bedrijfsvoorheffing ingehouden op de uitkeringen stijgt van 10,09% naar 18,75% De crisisschorsing voor bedienden wordt verlengd tot 31 december. Verplichting (behoudens uitzonderingen) om de mededelingen van TW elektronisch te doen De crisisschorsing voor bedienden wordt omgevormd tot een structurele maatregel (schorsing van de arbeidsovereenkomst voor bedienden wegens werkgebrek), onder voorwaarden. Uitbreiding van de verplichting om de 1ste effectieve dag van TW mee te delen tot de TW wegens economische redenen, technische stoornis en tot de schorsing voor bedienden. De bedrijfsvoorheffing ingehouden op de uitkeringen stijgt van 18.75% naar 20%. Vanaf 2012 moeten alle werkgevers een jaarlijkse bijdrage betalen om de werkgevers te responsabiliseren in het kader van de tijdelijke werkloosheid ingevolge werkgebrek wegens economische redenen De bedrijfsvoorheffing ingehouden op de uitkeringen stijgt van 20% naar 26,75%. De vergoedingspercentages: 70% voor alle gezinscategorieën. Versoepeling van de termijn voor de mededeling van de 1ste effectieve dag van TW wegens economische redenen (ten vroegste de 5de werkdag die de 1ste effectieve dag voorafgaat) De vergoedingspercentages: 65% voor alle gezinscategorieën De werknemer die geen pensioen geniet, kan uitkeringen TW genieten na de leeftijd van 65 jaar behalve in geval van TW wegens medische overmacht. 5

10 4 Methodologie 4.1 gegevens vóór verificatie en gegevens na verificatie In de behandelingsprocedure van de werkloosheidsuitkeringen door de RVA zijn er twee momenten waarvoor er gegevens beschikbaar zijn betreffende de tijdelijke werkloosheid: enerzijds bij de indiening van de uitgaven door de uitbetalingsinstellingen (gegevens vóór verificatie); anderzijds tijdens de verificatie van die uitgaven door de RVA (gegevens na verificatie). Er is al statistische informatie op basis van de uitgaven ingediend vóór verificatie beschikbaar in de loop van de maand die volgt op de indiening van de uitgaven (gegevens vóór verificatie). Aangezien die gegevens betrekking hebben op de tijdelijke werkloosheid in haar geheel, is het niet mogelijk om die uitgaven op te splitsen volgens reden van tijdelijke werkloosheid. Na de verificatie door de RVA van de ingediende uitgaven, zijn die gegevens ook vijf maanden na de indiening van de uitgaven beschikbaar (gegevens na verificatie). In dat stadium beschikt de RVA over de bijkomende gegevens uit het betaaldossier van de werkloze, namelijk de activiteitstakken binnen dewelke de tijdelijk werklozen tewerkgesteld zijn en de redenen voor het invoeren van de tijdelijke werkloosheid. 4.2 indienings- en refertemaand Bij de indiening van de uitgaven door de uitbetalingsinstellingen, kunnen de ingediende uitgaven betrekking hebben op dezelfde maand als die van de indiening of op een vroegere maand dan de indieningsmaand te wijten aan de vertraging bij het indienen van die uitgave: de indieningsmaand van de uitgave verschilt dus soms van de refertemaand van de uitgave (= maand waarvoor de uitkering is betaald). In deze studie zullen wij ons enkel baseren op de gegevens betreffende de indieningsmaanden. 4.3 fysieke eenheden, budgettaire eenheden en vergoede dagen De uitkeringen tijdelijke werkloosheid die betaald worden in de loop van een maand vertegenwoordigen het aantal betalingen (of fysieke eenheden). Het aantal betalingen komt bij benadering overeen met het aantal tijdelijk werklozen. Maar er bestaat een andere manier om de uitkeringen van tijdelijke werkloosheid te bevatten die worden betaald in de loop van een maand, door ook rekening te houden met het aantal vergoede dagen per betaling. In tegenstelling tot de volledige werkloosheid wordt de tijdelijke werkloosheid immers ingediend voor relatief korte periodes (+/- 6 dagen per maand) gedurende dewelke de uitvoering van de arbeidsovereenkomst gewoon geschorst is maar niet onderbroken. Door het aantal vergoede dagen voor alle werklozen samen te delen door het aantal vergoedbare dagen in de loop van de beschouwde maand (+/- 26 dagen), krijgt men het aantal tijdelijk werklozen per maand uitgedrukt in voltijds equivalent. Die voltijdse equivalenten worden budgettaire eenheden genoemd. Het aantal budgettaire eenheden vormt een betere meting van het reële volume van tijdelijke werkloosheid; het maakt het mogelijk de surplus te ramen van werknemers (in voltijdse equivalenten) die bestaat in een bepaalde activiteitensector tijdens een bepaalde periode.. Een laatste manier om de tijdelijke werkloosheid te bevatten, bestaat er ten slotte in om het aantal vergoede dagen per maand of per jaar te berekenen. Dat aantal vergoede dagen is ook een goede indicator van het reële volume van tijdelijke werkloosheid in de loop van een maand of van een jaar. Wanneer het wordt uitgesplitst per motief, maakt het het mogelijk om het aandeel van elk motief te ramen in de evolutie van de tijdelijke werkloosheid. 6

11 5 Evolutie van het aantal tijdelijk werklozen (vóór verificatie - indieningsmaand - budgettaire eenheden) De tijdelijk werklozen vormen naast de volledig werklozen een tweede belangrijke groep van uitkeringstrekkers van de RVA; dat blijkt uit de meeste van onze periodieke publicaties. 9. Ter herinnering: vóór 1991 werden de tijdelijk werklozen gedeeltelijk of incidentele werklozen genoemd. 5.1 Globale evolutie Tabel 1 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid - van 1945 tot 2015 Totaal Bron: RVA - financiële statistieken (8bis) tot statistiek van de betalingen als tijdelijk werklozen vanaf Cf. tabel 8 van de maandelijkse persmededeling (de federale cijfers van de vergoede werklozen), hoofdstuk 2 van de trimestriële indicatoren of hoofdstuk 2 van volume 2 van het jaarverslag. In die 3 publicaties gaat het om gegevens vóór verificatie gebaseerd op de indieningsmaand. 7

12 Grafiek 1 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid - van 1945 tot Bron: idem De evolutie van de tijdelijke werkloosheid schommelt; zoals we zullen aantonen in hoofdstuk 9, volgt ze de evolutie van de economische conjunctuur. We onderscheiden verschillende pieken waaronder een maximum van budgettaire eenheden in 1975, vlak na de oliecrisis. Recenter zien we een snelle stijging in 2009, op het ogenblik van de kredietcrisis ( eenheden). Ten slotte lijkt de evolutie tussen een dalende trend te volgen die onderbroken wordt tijdens een korte periode in , en die zich vervolgens verderzet. Tabel 2 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid - van 1945 = 100 tot 2015 Totaal Bron: idem 8

13 Evolutie volgens geslacht Tabel 3 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens geslacht van 1992 tot Mannen Vrouwen Totaal Bron: RVA - statistiek van de betalingen als tijdelijk werkloze Grafiek 2 Evolutie van tijdelijke werkloosheid volgens geslacht van 1992 tot Mannen Vrouwen Totaal Bron: idem Aangezien de tijdelijke werkloosheid voornamelijk betrekking heeft op de arbeiders met een arbeidsovereenkomst in de privésector, is de overgrote meerderheid van de tijdelijk werklozen mannelijk (in 2015 vertegenwoordigen de mannen 79,8% van het totaal). 10 We beschikken niet over gegevens uitgesplitst per geslacht tussen 1981 en

14 Tabel 4 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens geslacht van 1992 tot 2015 Mannen Vrouwen Totaal ,1% 24,9% 100% ,6% 21,4% 100% ,1% 23,9% 100% ,7% 23,3% 100% ,3% 21,7% 100% ,5% 21,5% 100% ,7% 20,3% 100% ,6% 21,4% 100% ,9% 23,1% 100% ,4% 21,6% 100% ,3% 20,7% 100% ,6% 20,4% 100% ,3% 20,7% 100% ,0% 20,0% 100% ,5% 19,5% 100% ,4% 19,6% 100% ,3% 20,7% 100% ,4% 16,6% 100% ,2% 16,8% 100% ,4% 20,6% 100% ,5% 18,5% 100% ,3% 16,7% 100% ,9% 20,1% 100% ,8% 20,2% 100% Bron: idem De verdeling van de tijdelijke werkloosheid volgens het geslacht schommelt weinig over de hele periode. Het aandeel van de vrouwen lijkt lichtjes te dalen en te stabiliseren rond de 20%. In 2009, op het ogenblik van de crisis, overschrijdt het aandeel mannen de 83% om vervolgens te dalen en te komen tot een 80/20- verdeling in

15 5.3 Evolutie volgens gewest Tabel 5 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens gewest van 1978 tot 2015 Vlaanderen Wallonië Brussel Land Bron: RVA - financiële statistieken (8bis) tot statistiek van de betalingen als tijdelijk werklozen vanaf

16 Grafiek 3 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens gewest van 1978 tot Vlaanderen Wallonië Brussel Land Bron: idem Globaal genomen verschilt de evolutie weinig tussen de gewesten: de stijgingen van tijdelijke werkloosheid situeren zich op dezelfde momenten tijdens de veranderingen van de economische conjunctuur (cf. hoofdstuk 9). 12

17 Tabel 6 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens gewest van 1978 tot 2015 Vlaanderen Wallonië Brussel Land ,4% 29,0% 6,6% 100% ,0% 29,3% 3,7% 100% ,7% 27,1% 3,2% 100% ,6% 27,9% 3,5% 100% ,0% 27,4% 3,6% 100% ,8% 27,7% 3,4% 100% ,1% 26,7% 3,2% 100% ,6% 27,2% 3,3% 100% ,7% 27,9% 3,4% 100% ,3% 33,3% 3,4% 100% ,1% 32,2% 3,7% 100% ,2% 32,8% 4,0% 100% ,3% 30,9% 3,8% 100% ,9% 28,5% 3,6% 100% ,6% 29,9% 3,5% 100% ,2% 31,1% 3,7% 100% ,1% 30,8 % 4,1% 100% ,3% 30,6% 4,1% 100% ,3% 30,8% 3,9% 100% ,8% 30,0% 4,2% 100% ,8% 30,2% 3,9% 100% ,9% 31,2% 3,8% 100% ,0% 33,5% 4,4% 100% ,9% 33,9% 4,2% 100% ,0% 33,6% 4,3% 100% ,7% 32,9% 4,3% 100% ,9% 35,4% 4,7% 100% ,9% 36,3% 4,8% 100% ,9% 38,1% 5,0% 100% ,8% 39,6% 5,6% 100% ,6% 38,1% 5,3% 100% ,8% 35,3% 3,9% 100% ,9% 39,1% 5,0% 100% ,3% 40,0% 5,7% 100% ,9% 38,9% 5,2% 100% ,3% 38,8% 4,9% 100% ,0% 38,7% 5,3% 100% ,0% 39,8% 5,1% 100% Bron: idem De verdeling van de tijdelijke werkloosheid per gewest maakt het mogelijk om enkele vaststellingen te doen: - Brussel wordt gekenmerkt door een laag aantal tijdelijk werklozen; aangezien de tertiaire sector een groot aandeel van de Brusselse arbeidsmarkt vormt, en de tijdelijke werkloosheid daar amper vertegenwoordigd is; - in de loop van de periode vermindert het aandeel van Vlaanderen geleidelijk terwijl dat van Wallonië stijgt; in 2009, tijdens de laatste crisis, is het aandeel van Vlaanderen tijdelijk gestegen tot boven 60%. 13

18 Evolutie volgens leeftijdsklasse Tabel 7 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens leeftijdsklasse van 1992 tot 2015 < 25 jaar 25 tot 49 jaar 50 jaar en + Totaal Bron: RVA - statistiek van de betalingen als tijdelijk werkloze Grafiek 4 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens leeftijdsklasse van 1992 tot < 25 jaar 25 tot 49 jaar 50 jaar en + Totaal Bron: idem De tijdelijke werkloosheid betreft voornamelijk de leeftijdsklasse van de 25- tot 49-jarigen; de andere leeftijdsklassen, vooral de jongeren (< 25 jaar), maken slechts een klein deel uit van de tijdelijk werklozen. 14

19 Tabel 8 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens leeftijdsklasse van 1992 tot 2015 < 25 jaar 25 tot 49 jaar 50 jaar en + Totaal ,8% 74,1% 11,1% 100% ,6% 75,2% 11,1% 100% ,4% 74,9% 11,7% 100% ,3% 75,7% 12,0% 100% ,2% 77,2% 11,6% 100% ,2% 77,4% 12,4% 100% ,5% 77,4% 13,0% 100% ,2% 77,3% 13,5% 100% ,2% 76,5% 14,2% 100% ,9% 75,5% 14,6% 100% ,9% 74,9% 15,3% 100% ,0% 74,2% 15,8% 100% ,8% 72,4% 16,8% 100% ,9% 72,1% 17,0% 100% ,6% 71,0% 17,4% 100% ,8% 70,7% 17,6% 100% ,6% 70,3% 18,1% 100% ,2% 70,3% 19,5% 100% ,2% 69,0% 20,8% 100% ,0% 68,1% 21,9% 100% ,8% 67,8% 22,4% 100% ,7% 67,2% 23,1% 100% ,2% 66,3% 25,5% 100% ,2% 66,2% 25,6% 100% Bron: idem Over de periode zien we een geleidelijke daling van het aandeel jongeren (< 25 jaar): van 14,8% in 1992 naar 8,2% in Het aandeel van de oudsten (50 jaar en ouder) stijgt geleidelijk tot 25,6% in 2015, zijnde meer dan het dubbel van de 11,1% die werd opgetekend in

20 Evolutie van het aantal tijdelijk werklozen (na verificatie - indieningsmaand - budgettaire eenheden) In dit hoofdstuk wordt de tijdelijke werkloosheid geanalyseerd op basis van de gegevens verkregen na verificatie. Hoewel die gegevens beschikbaar zijn over een kortere periode, zijn ze vollediger dan de vorige aangezien ook de reden van de tijdelijke werkloosheid en de betrokken activiteitensector er in voorkomen. Aangezien de uitsplitsing volgens geslacht, gewest en leeftijd weinig verschilt van de gegevens vóór verificatie, zullen we enkel de uitsplitsing volgens reden en volgens activiteitensector behandelen. 6.1 Evolutie volgens de reden Tabel 9 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens de reden van 1992 tot 2014 Economische redenen Slecht weer Overmacht (waarvan medische reden)* Andere (waarvan schorsing bedienden) Totaal Bron: RVA - statistiek van de betalingen als tijdelijk werkloze * gegevens beschikbaar vanaf Grafiek 5 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens de reden van 1992 tot Economische redenen Slecht weer Overmacht Totaal Bron: idem 16

21 De evolutie van de tijdelijke werkloosheid om economische redenen wordt gekenmerkt door 2 spectaculaire stijgingen: één in 1993 en een andere in We zien dat die 2 stijgingen zich voordoen op de ogenblikken van een verandering in de economische conjunctuur (cf. hoofdstuk 9). De evolutie van de tijdelijke werkloosheid wegens slecht weer wordt in de periode gekenmerkt door 3 stijgingen: de 1ste in 1993, de tweede in 2010 en de derde in Die 3 stijgingen vallen samen met strenge winters. Tabel 10 Evolutie van de vergoede volledige werkloosheid volgens de reden van 1992 tot 2014 Economische redenen Slecht weer Overmacht Andere Totaal ,2% 25,7% 3,6% 0,6% 100% ,9% 24,5% 3,1% 1,5% 100% ,0% 20,5% 4,1% 2,4% 100% ,8% 15,6% 4,1% 2,5% 100% ,1% 19,5% 3,8% 1,6% 100% ,2% 18,3% 4,5% 2,0% 100% ,7% 19,7% 4,2% 5,4% 100% ,4% 18,7% 4,4% 6,5% 100% ,6% 20,5% 6,2% 6,7% 100% ,9% 23,5% 6,0% 5,6% 100% ,1% 21,1% 5,2% 4,6% 100% ,8% 21,1% 5,0% 5,0% 100% ,7% 21,6% 5,5% 6,2% 100% ,3% 24,7% 5,5% 5,5% 100% ,9% 29,5% 5,9% 5,7% 100% ,7% 28,2% 6,2% 5,9% 100% ,2% 22,8% 5,6% 5,3% 100% ,5% 16,1% 3,2% 4,3% 100% ,9% 26,4% 4,3% 5,5% 100% ,9% 21,3% 5,8% 5,9% 100% ,2% 23,7% 5,0% 5,1% 100% ,4% 30,2% 4,8% 5,7% 100% ,8% 14,8% 6,3% 6,1% 100% Bron: idem De gedifferentieerde evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens de reden bepaalt het gewicht van de verschillende redenen in de loop van een bepaald jaar. Aangezien zowel de economische redenen als 'slecht weer' gestegen zijn in 1993, is hun gewicht gelijk gebleven. In 1995 bereikt het gewicht van de economische redenen een hoogtepunt (77,8% van het totaal), zijnde 1,3 procentpunt meer dan in In 2013 is het gewicht van het slecht weer het hoogst (30,2% van het totaal). Merk op dat het gewicht van tijdelijke werkloosheid wegens overmacht zeer laag is maar dat het stijgt over de hele periode (van 3,6% in 1992 tot 6,3% in 2014). 17

22 Evolutie volgens de bedrijfstak Tabel 11 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens de bedrijfstak 11 - van 1992 tot 2014 Bouwnijverheid Verwerkende nijverheid Diensten Vervoer en communicatie Handel, banken, verzekering Andere 12 Totaal Bron: RVA - statistiek van de betalingen als tijdelijk werkloze Grafiek 6 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens bedrijfstak - van 1992 tot Bouwnijverheid Verwerkende nijverheid Diensten Vervoer en verkeer Handel, banken, verzekering Andere Bron: idem Twee bedrijfstakken verdelen onder elkaar meer dan de helft van de tijdelijke werkloosheid: de bouwsector en de verwerkende nijverheid. Terwijl ze in 1992 samen meer dan 80% van de tijdelijke werkloosheid vertegenwoordigden (86%), is dat aandeel in 2014 echter gedaald tot 64,9%. Andere takken zijn toegenomen waaronder de diensten die in 2014 meer dan 22% van de tijdelijke werkloosheid vertegenwoordigen (22,2%). 11 Vanaf 2011 is de verdeling van de tijdelijke werkloosheid volgens de activiteitensector afkomstig van de werkgeversdatabank opgemaakt door de RVA op basis van de gegevens betreffende de ondernemingen afkomstig van het werkgeversrepertorium van de RSZ en de gegevens betreffende de werknemers en de sociaal verzekerden uit de databanken van de RVA. Door de reeksbreuk met de voorgaande jaren, raden we aan om voorzichtig te zijn bij de interpretatie van de gegevens van de tabellen waarin een uitsplitsing wordt gemaakt per bedrijfstak (cf. statistische bijlagen). 12 In deze categorie hebben we de bedrijfstakken als volgt gehergroepeerd: landbouw, bosbouw, visserij, delfstoffen, elektriciteit, gas, water, net als de onbepaalde bedrijfstakken. 18

23 Tabel 12 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens bedrijfstak - van 1992 tot 2014 Bouwnijverheid Verwerkende nijverheid Diensten Vervoer en communicatie Handel, banken, verzekering Andere ,3% 50,7% 6,1% 1,8% 1,7% 4,4% 100% ,7% 51,3% 6,1% 1,9% 1,4% 4,6% 100% ,9% 47,6% 7,7% 1,9% 1,8% 5,2% 100% ,0% 43,9% 8,1% 1,8% 1,7% 4,5% 100% ,5% 42,2% 8,3% 2,1% 1,8% 4,2% 100% ,8% 41,5% 9,1% 2,2% 2,0% 4,3% 100% ,9% 38,7% 9,1% 2,1% 1,9% 4,2% 100% ,4% 42,5% 9,4% 2,2% 2,2% 4,2% 100% ,0% 36,9% 11,1% 2,5% 2,3% 5,1% 100% ,3% 37,7% 10,0% 2,8% 1,9% 5,3% 100% ,1% 39,5% 9,7% 2,8% 1,8% 5,1% 100% ,0% 40,7% 10,3% 2,9% 1,8% 5,4% 100% ,2% 36,2% 11,9% 2,8% 1,9% 6,0% 100% ,8% 34,7% 12,4% 2,8% 1,9% 6,5% 100% ,7% 30,1% 13,3% 3,0% 2,1% 6,9% 100% ,8% 27,4% 13,8% 2,8% 1,9% 9,2% 100% ,1% 33,2% 13,8% 3,1% 1,9% 8,0% 100% ,7% 45,8% 11,5% 4,6% 1,4% 10,0% 100% ,8% 33,0% 13,4% 3,7% 1,7% 10,3% 100% ,9% 27,7% 21,4% 3,8% 5,5% 4,8% 100% ,0% 29,8% 20,2% 4,3% 5,0% 4,7% 100% ,5% 29,1% 19,2% 4,0% 4,8% 3,4% 100% ,2% 30,6% 22,2% 4,4% 5,7% 2,9% 100% Bron: idem Totaal Over de hele periode daalt het gewicht van de verwerkende nijverheid van 50,7% in 1992 tot 30,6% in Die daling getuigt van de afname van de secundaire sector als motor van het economische leven sinds de jaren 80. De diensten breiden zich daarentegen uit en gaan van 6,1% in 1992 naar 22,2% in Hetzelfde geldt voor de handel, de banken en de verzekeringen, waarvan het aandeel 5,7% bereikt in Die stijging getuigt van de geleidelijke opmars van de tertiaire sector, van de ontwikkeling van de diensten aan ondernemingen en van de zogeheten buurtdiensten. Op het ogenblik van de crisis, in 2009, zien we een kortstondige plotselinge toename van de transportsector en van de sector van de telecommunicatie. 19

24 Evolutie volgens de reden en de bedrijfstak Tabel 13 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens de reden en volgens de bedrijfstak - economische redenen - van 1992 tot 2014 Bouwnijverheid Verwerkende nijverheid Diensten Vervoer en communicatie Economische redenen Handel, banken, verzekering Andere Totaal Bron: RVA - statistiek van de betalingen als tijdelijk werkloze Grafiek 7 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens de reden en volgens de bedrijfstak - economische redenen - van 1992 tot Bouwnijverheid Verwerkende nijverheid Diensten Vervoer en verkeer Handel, banken, verzekering Andere Bron: idem Binnen de economische bedrijfstakken is het de verwerkende nijverheid die ruimschoots aan kop staat wanneer we ons enkel focussen op de tijdelijke werkloosheid wegens economische redenen. Tijdens een achteruitgang van de economische conjunctuur zoals in 1993 en 2009, vertoont ze zeer grote maar kortstondige stijgingen van het aantal werknemers dat tijdelijk werkloos wordt gesteld. De bouwsector staat op de tweede plaats; de evolutie ervan is echter minder onregelmatig en is minder onderworpen aan veranderingen van de economische conjunctuur. 20

25 Tabel 14 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens de reden en volgens de bedrijfstak - economische redenen - van 1992 tot 2014 Bouwnijverheid Verwerkende nijverheid Diensten Vervoer en communicatie Economische redenen Handel, banken, verzekering Andere ,0% 68,1% 7,2% 2,1% 1,8% 3,8% 100% ,5% 68,5% 7,3% 2,3% 1,5% 3,9% 100% ,3% 61,0% 8,7% 2,2% 1,7% 4,2% 100% ,8% 52,9% 8,5% 2,0% 1,5% 3,3% 100% ,4% 53,1% 9,1% 2,5% 1,6% 3,3% 100% ,0% 51,4% 9,8% 2,6% 1,8% 3,3% 100% ,4% 49,9% 9,5% 2,5% 1,7% 3,0% 100% ,5% 54,2% 10,1% 2,4% 1,8% 2,9% 100% ,6% 49,5% 12,2% 3,0% 2,1% 3,7% 100% ,8% 52,2% 11,0% 3,4% 1,7% 3,9% 100% ,4% 52,7% 10,2% 3,4% 1,5% 3,8% 100% ,5% 54,3% 11,2% 3,4% 1,4% 4,1% 100% ,8% 49,2% 13,4% 3,3% 1,6% 4,8% 100% ,6% 49,1% 14,6% 3,6% 1,6% 5,5% 100% ,1% 45,9% 17,0% 3,9% 2,0% 6,1% 100% ,3% 41,3% 17,3% 3,6% 1,8% 8,7% 100% ,4% 46,1% 16,2% 3,7% 1,6% 6,9% 100% ,4% 56,8% 12,6% 5,4% 1,2% 9,6% 100% ,4% 46,8% 16,3% 5,0% 1,6% 9,9% 100% ,7% 36,8% 23,2% 4,7% 5,8% 5,9% 100% ,9% 40,5% 21,9% 5,5% 5,2% 5,9% 100% ,4% 43,0% 21,5% 5,4% 5,6% 4,0% 100% ,4% 37,8% 22,2% 5,1% 5,5% 3,0% 100% Bron: idem Totaal Over de hele periode is het aandeel van de verwerkende nijverheid gedaald van 68,1% in 1992 naar 37,8% in Het aandeel van de diensten is daarentegen gestegen van 7,2% in 1992 naar 22,2% in Op enkele jaren tijd is ook het aandeel van de bouwsector gestegen (van 17% in 1992 naar 26,4% in 2014). 21

26 Tabel 15 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens de reden en volgens de bedrijfstak - slecht weer - van 1992 tot 2014 Bouwnijverheid Verwerkende nijverheid Diensten Slecht weer Vervoer en communicatie Handel, banken, verzekering Andere Totaal Bron: RVA - statistiek van de betalingen als tijdelijk werkloze Grafiek 8 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens de reden en volgens de bedrijfstak - slecht weer - van 1992 tot Bouwnijverheid Verwerkende nijverheid Diensten Vervoer en verkeer Handel, banken, verzekering Andere Bron: idem De bouwsector vertegenwoordigt op zichzelf meer dan 80% van het totaal van de tijdelijke werkloosheid wegens slecht weer; de evolutie ervan stemt overeen met die van de weersomstandigheden 13 (vorst, overvloedige regenval en sneeuw). 13 Cf. studie in 2014 verschenen op onze website op het volgende adres: 22

27 Tabel 16 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens de reden en volgens de bedrijfstak - overmacht - van 1992 tot 2014 Bouwnijverheid Verwerkende nijverheid Bron: RVA - statistiek van de betalingen als tijdelijk werkloze Diensten Overmacht Vervoer en communicatie Handel, banken, verzekering Andere Totaal Grafiek 9 Evolutie van de tijdelijke werkloosheid volgens de reden en volgens de bedrijfstak - overmacht - van 1992 tot Bouwnijverheid Verwerkende nijverheid Diensten Vervoer en verkeer Handel, banken, verzekering Andere Bron: idem Merk de belangrijke impact op van de reeksbreuk die werd doorgevoerd in 2011 omwille van het kleine aantal tijdelijk werklozen wegens overmacht. 23

28 7 Vergelijkende evolutie van de vergoede volledig werklozen en de tijdelijk werklozen De volgende grafiek illustreert de vergelijkende evolutie van de vergoede volledig werklozen (UVW-WZ en UVW-NWZ in fysieke eenheden) en de tijdelijk werklozen (in fysieke eenheden) sinds Tabel 17 Vergelijkende evolutie van de vergoede werklozen (UVW-WZ en UVW-NWZ) en de tijdelijk werklozen op het niveau van het land - van 1978 tot 2014 UVW TW UVW TW ,3% 42,7% ,5% 40,5% ,4% 41,6% ,6% 40,4% ,2% 33,8% ,8% 31,2% ,9% 28,1% ,0% 27,0% ,3% 25,7% ,0% 26,0% ,8% 22,2% ,4% 18,6% ,8% 18,2% ,4% 22,6% ,4% 21,6% ,5% 22,5% ,6% 18,4% ,0% 18,0% ,3% 18,7% ,6% 17,4% ,3% 16,7% ,2% 16,8% ,6% 14,4% ,2% 16,8% ,6% 17,4% ,5% 16,5% ,7% 14,3% ,0% 15,0% ,7% 14,3% ,2% 14,8% ,0% 17,0% ,5% 23,5% ,8% 20,2% ,4% 17,6% ,0% 20,0% ,4% 20,6% ,4% 17,6% ,1% 17,9% Bron: RVA. voor de UVW: statistiek van de inschrijvingen bij de plaatsingsbureaus als niet-werkzoekende van de volledig werklozen die uitkeringen aanvragen tot in 1999 statistiek van de betalingen als niet-werkzoekende uitkeringsgerechtigde volledig werkloze vanaf voor de TW: financiële statistieken (8bis) tot statistiek van de betalingen als tijdelijk werkloze vanaf

29 Grafiek 10 Vergelijkende evolutie van de vergoede werklozen (UVW-WZ en UVW-NWZ) en de tijdelijk werklozen op het niveau van het land - van 1978 tot UVW TW Bron: idem We zien 2 periodes in die evolutie: - de eerste periode, tussen 1978 en 1981, die samenvalt met de 1ste oliecrisis (vóór de devaluatie van de frank in 1982) tijdens dewelke de volledige werkloosheid en de tijdelijke werkloosheid samen toenemen; - de tweede periode, gelegen na 1981, die wordt gekenmerkt door een uiteenlopende evolutie met enerzijds de volledige werkloosheid die aanzienlijk blijft toenemen met schommelingen en daarna daalt op het einde van de periode en anderzijds de tijdelijke werkloosheid die een geleidelijke daling kent (afgezien van de pieken van de crisissen in 1993 en 2009). Terwijl de tijdelijke werkloosheid in 1981 nog goed was voor 40% van de globale werkloosheid, daalt dat aandeel enkele jaren later tot 20%. Het is in 2006, 2 jaar voor het begin van de kredietcrisis, dat het aandeel van de tijdelijke werkloosheid het laagst is (14,4% van de globale werkloosheid). 25

30 8 Evolutie van het BBP (bruto binnenlands product) De volgende tabel illustreert de evolutie van het BBP in volume tussen 1981 en Tabel 18 Jaarlijkse evolutie van het BBP in volume per gewest van 1981 tot 2014 (jaarlijks groeicijfer) BBP Vlaanderen Wallonië Brussel Land ,9% +0,8% +2,8% +0,3% ,6% -1,1% -1,2% +0,3% ,0% +0,6% -1,6% +0,4% ,8% +0,4% +1,8% +2,5% ,3% +0,7% -0,0% +1,4% ,5% +1,3% +0,8% +1,3% ,4% +2,3% +2,4% +2,9% ,1% +4,5% +2,5% +5,0% ,7% +3,5% +2,2% +4,5% ,4% +2,0% +4,8% +3,3% ,7% +4,6% -1,2% +1,8% ,3% +0,8% +1,4% +1,2% ,7% -0,9% -1,7% -0,9% ,9% +2,0% +3,3% +3,3% ,2% +2,2% +0,8% +2,5% ,5% +1,2% +2,2% +1,5% ,8% +2,6% +2,1% +3,7% ,8% +2,5% +2,1% +2,0% ,9% +2,3% +4,9% +3,7% ,7% +3,7% +3,0% +3,6% ,5% +1,2% +2,0% +0,9% ,6% +0,9% +2,2% +1,6% ,9% +1,6% -0,1% +0,9% ,8% +3,6% +2,2% +3,4% ,8% +1,6% +2,7% +1,9% ,9% +2,4% +2,0% +2,6% ,7% +2,3% +1,6% +3,0% ,6% +2,1% +0,7% +1,0% ,0% -2,8% -1,2% -2,6% ,4% +3,1% +1,9% +2,5% ,5% +0,2% +1,0% +1,6% ,9% -0,2% -2,0% +0,1% ,2% +0,4% +0,4% +0,3% ,2% +1,0% +0,6% +1,0% Bron: database HERMREG. Berekeningen ( ) en projectie (2014) FPB-BISA-IWEPS-SVR op basis van de regionale rekeningen (februari 2015) in SEC 2010 (INR). De evolutie van het BBP in volume tussen 1981 en 2009 verschilt nogal van het ene gewest tot het andere; op het niveau van het land zien we 2 duidelijke dalingen: de ene in 1993 en de andere in De dalingen per gewest zijn echter talrijker, vooral in Wallonië en in Brussel (cf. grafiek 11). 14 De gewestelijke rekeningen bevatten cijfers voor de extra-regionale eenheid. In de databank HERMREG werd de toegevoegde waarde (net als de binnenlandse werkgelegenheid) die hoort bij de extra-regionale eenheid verdeeld over de drie gewesten in verhouding tot hun respectievelijke bevolkingen op arbeidsleeftijd. We beschikken niet over de evolutie van de regionale BBP s voor het jaar