Casus 11 De barricaden op

Transcriptie

1 Casus 11 De barricaden op Eén van de moeilijke kanten van het sociaal recht is, dat werknemers vaak door collectiviteiten worden vertegenwoordigd. Dat is met de CAO het geval, maar ook met de gevolgen van een niet-totstandgekomen CAO. Werknemers staken dan nog wel eens onder aanvoering van de vakbonden die de CAO-onderhandelingen hebben afgebroken. Mag er worden gestaakt en zo ja, zijn er dan bepaalde grenzen in acht te nemen? Casus 11 zet het stakingsrecht kort op een rij aan de hand van een bekend CAO-conflict. Het is erop of eronder, die donderdag in december Voor de vierde maal zijn de werkgeversorganisaties in de snackindustrie enerzijds en de FNV Bondgenoten en Voedingsbond CNV anderzijds bij elkaar gekomen om te onderhandelen over een nieuwe CAO voor de genoemde bedrijfstak. De voorlaatste keer hebben zij tot diep in de nacht overlegd over een onderwerp dat de gemoederen aardig heeft verhit: de invoering van een drie- in plaats van tweeploegendienst. Dit voorstel, afkomstig uit het werkgeverskamp, is in zeer slechte aarde bij de bonden gevallen. Natuurlijk zien ook zij dat er maatregelen in CAO-verband moeten worden genomen om de financiële tegenslagen in de bedrijfstak het hoofd te bieden, maar een drieploegendienst is wel het laatste wat zij zullen aanvaarden. Teneinde de werkgevers tegemoet te komen, hebben de bonden tijdens de derde sessie enkele concessies op het vlak van de adv-regeling gedaan. De werkgevers hebben dit voorstel van de bonden als uitruil voor de drieploegendienst evenwel subiet van de hand gewezen, omdat het bij lange na niet de bezuinigingen oplevert die de werkgevers noodzakelijk achten. Ook de vierde onderhandelingsronde levert geen overeenstemming op. Na tien uur overleg gaan partijen verbitterd uit elkaar en spuien wederzijds hun gal tegen de pers. Wij gaan actie voeren, als de leden dat tenminste willen, beweert vakbondsbestuurder Willemse van de FNV. En gelijk krijgt hij. Na stemming tijdens een aantal regionaal gehouden vergaderingen roepen FNV Bondgenoten en de Voedingsbond CNV op 13 december 2009 hun leden na een massaal Casus 11 - De barricaden op 1

2 ja op, vanaf maandag 20 december 2009 langzaam-aan-acties te voeren. Van dit besluit worden de werkgevers terstond op de hoogte gebracht. Deze spannen een kort geding aan tegen de bonden, omdat dergelijke acties tijdens de zeer drukke decembermaand financieel desastreus voor de bedrijfstak zullen zijn. Zij verzoeken de voorzieningenrechter, de aangekondigde langzaam-aan-acties onrechtmatig te verklaren, de vakbonden te verplichten zich te onthouden van iedere vorm van leiding aan de acties en hen op te dragen binnen 24 uur na de dag van vonnis hun leden op te roepen, niet tot actie over te gaan. Dit alles onder verbeurte van een dwangsom van 0,5 mln voor iedere dag dat de bonden nalatig zijn, aan het vonnis gehoor te geven. Beoordeel, of zij succes met hun vorderingen zullen hebben. Uitwerking (On)rechtmatigheid collectieve actie (art. 6 en 31 ESH) De Hoge Raad heeft in het NS-arrest van 30 mei 1986, NJ 1986, 688, m.n. PAS een aantal fundamentele vragen aan de orde gesteld met betrekking tot de (on)rechtmatigheid van collectieve acties door arbeiders. Tot deze datum heeft het collectief actierecht zich met name ontwikkeld via de kortgedinguitspraken, waarbij de presidenten (thans voorzieningenrechters) mede steun vonden in wetsontwerp , dat nooit wet is geworden. Centraal in genoemd arrest staat art. 6 lid 4 ESH jo. art. G ESH. In eerstgenoemde bepaling staat: Ten einde de onbelemmerde uitoefening van het recht op collectief onderhandelen te waarborgen verbinden de Overeenkomstsluitende Partijen zich: ( ) en erkennen 4. het recht van werknemers en werkgevers op collectief optreden in gevallen van belangengeschillen, met inbegrip van het stakingsrecht, behoudens verplichtingen uit hoofde van reeds eerder gesloten collectieve arbeidsovereenkomsten. Art. G ESH heeft als inhoud dat onder meer het gestelde in art. 6 lid 4 generlei beperkingen kan ondergaan met uitzondering van die welke bij de wet zijn voorgeschreven en in een democratische samenleving noodzakelijk zijn voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen en voor de bescherming van de openbare orde, de nationale veiligheid, de volksgezondheid of de goede zeden. 2 Praktisch Arbeidsrecht

3 De Hoge Raad heeft in genoemd arrest allereerst beslist dat art. 6 lid 4 ESH directe werking toekomt en dus ook door de vakbonden kan worden ingeroepen ter beargumentering van hun standpunt dat zij (in beginsel) recht hebben op collectief optreden in gevallen van belangengeschillen, met inbegrip van het stakingsrecht. Dat het onderhavige CAO-conflict als een belangengeschil kan worden aangemerkt, lijkt niet voor bestrijding vatbaar: de inzet betreft niet de uitleg van een bestaande CAO, maar de inhoud van een nog te sluiten CAO. De Bondgenoten FNV en Voedingsbond CNV kunnen dus onder verwijzing naar art. 6 lid 4 ESH als uitgangspunt de rechtmatigheid van hun aangekondigde acties aantonen, mits langzaam-aan-acties ook door art. 6 lid 4 worden gedekt. De Hoge Raad nu heeft in het NS-arrest expliciet gesteld dat ook dergelijke acties onder de reikwijdte van art. 6 lid 4 ESH vallen, maar verbindt daaraan wel een opmerkelijk rechtsgevolg in vergelijking met het normale type, de werkstaking gericht tot de werkgever die aan de eisen van de bonden tegemoet kan komen. Een redelijke wetstoepassing kan ertoe leiden dat de werkgever ten gevolge van jegens hem gevoerde acties, anders dan de normale werkstaking, van zijn plicht wordt ontheven tegenover alle werknemers (dus ook werkwilligen), het loon over de betrokken periode volledig door te betalen. Gaat hij hiertoe niet over omdat hij dan niet voor de lastige vraag komt te staan welke maatstaf voor korting hij dient aan te leggen en betaalt hij dus het loon gewoon door, dan kunnen de machtsverhoudingen in het conflict worden verstoord (immers, bij de normale werkstaking heeft de werkgever wel schade, maar hij behoeft het loon van de stakers niet door te betalen ex art. 7:628 BW). Deze omstandigheid kan ertoe leiden dat acties, anders dan de normale werkstaking, eerder alsnog onrechtmatig kunnen worden verklaard dan de normale werkstaking. Maar wanneer kan deze laatste categorie dan in weerwil van het gestelde in art. 6 lid 4 ESH onrechtmatig worden verklaard? Daarvoor is plaats aldus de Hoge Raad indien zwaarwegende procedureregels ( spelregels ) zijn veronachtzaamd dan wel met inachtneming van de door art. G gestelde beperkingen op grond van afweging van alle omstandigheden van het geval moet worden geoordeeld dat de bonden (of arbeiders) in redelijkheid niet tot de werkstaking hadden kunnen komen. Aangenomen mag worden dat de Hoge Raad met deze formulering aansluit bij de jurisprudentie van de voormalige 2010, Noordhoff Uitgevers bv Casus 11 - De barricaden op 3

4 presidenten in kort geding die aangekondigde werkstakingen rechtmatig achten tenzij: de mogelijkheden van overleg niet waren uitgeput; geen dan wel geen redelijke aanzeggingstermijn in acht is genomen of; er een kennelijke onevenredigheid bestaat tussen het doel van de werkstaking en de gevolgen daarvan. De eerste twee gronden vallen onder de procedureregels, de derde onder de redelijkheidstoets. Met het voorafgaande instrumentarium kunnen de volgende standpunten worden ingenomen ten aanzien van het geschil in de snackindustrie. In beginsel zal de president in kort geding oordelen, dat de door FNV Bondgenoten en Voedingsbond CNV aangekondigde langzaamaan-acties door art. 6 lid 4 ESH worden gedekt en derhalve rechtmatig zijn. Maar maken bijkomende omstandigheden de acties (mede in het licht van art. G ESH) toch onrechtmatig? Laten we ter beantwoording van deze vraag eerst uitgaan van de veronderstelling dat de acties qua vorm tot het normale type (de werkstaking) zouden behoren en toetsen of voldaan is aan een van de drie gronden die deze staking alsnog onrechtmatig kunnen doen worden. Dat de mogelijkheden van overleg nog niet waren uitgeput, lijkt niet waarschijnlijk. De langdurende sessies geven aan dat alle mogelijkheden om tot overeenstemming te komen, zijn afgetast en mislukt. Een tien jaar geleden gewezen arrest van de Hoge Raad (HR 28 januari 2000, JAR 2000, 63) geeft aan dat de rechter de vraag of een staking als uiterste middel is gehanteerd, met terughoudendheid moet beantwoorden. Voorts kan worden gezegd dat een redelijke aanzeggingstermijn in acht is genomen. Op 13 december 2000 worden acties aangekondigd vanaf 20 december 2000; een voldoende ruime termijn voor de werkgever, de nodige maatregelen te treffen. Voorts is er geen reden te concluderen tot een kennelijke onevenredigheid tussen de schade ten gevolge van de werkstaking en het doel (het niet laten doorgaan van de drieploegendienst). In het algemeen is in de jurisprudentie tot op heden geen kennelijke onevenredigheid aangenomen, zolang de inzet van de werkstaking arbeidsvoorwaarden betrof. Maar hoe 4 Praktisch Arbeidsrecht

5 moet worden geoordeeld over het feit dat de acties in december waren gepland, door de werkgevers als desastreus gekarakteriseerd? Het is in dit verband raadzaam, terug te keren naar het NS-arrest. Daarin betoogt de Hoge Raad onder meer dat het wezenlijk is voor de hantering van het stakingswapen, dat daaruit voor de werkgever schade voortvloeit. Dit gegeven kan dan ook niet leiden tot een beperking van dat recht tenzij de werkgever (maar dat speelt in casu niet) als derde in de zin van art. G ESH kan worden opgevat of (hetgeen mogelijkerwijs in casu wel een rol speelt) er gesproken moet worden van misbruik van het stakingswapen. De Hoge Raad overweegt namelijk: Bij dit in 3. 3 reeds genoemde normale type keert en richt de staking zich tegen de werkgever. Bij een dergelijke staking kan de omstandigheid dat de werkgever dientengevolge schade lijdt, vanzelfsprekend niet zonder meer de gevolgtrekking wettigen dat de staking onrechtmatig is: toebrengen van zulke schade is immers wezenlijk voor de hantering van het stakingswapen, wordt dan ook door het in art. 6 lid 4 erkende recht gedekt en kan derhalve gevallen van misbruik van dat wapen nu daargelaten niet leiden tot een beperking van dat recht.' Welnu, het gaat te ver te veronderstellen, dat het aankondigen van de acties (we gaan nog steeds uit van de werkstaking en niet van de langzaam-aan-actie) vanaf 20 december 2009, misbruik van het stakingswapen zou inhouden. In feite is er sprake van een natuurlijke gang van zaken : het vastlopen van de onderhandelingen begin december, het raadplegen van de leden medio december en het aankondigen van de acties vanaf 20 december. De vraag kan echter wel worden opgeworpen of de situatie juridisch niet anders ligt, nu het in casu niet gaat om een werkstaking maar om langzaam-aan-acties. Zoals hiervoor is gebleken kan op grond van het type actie wel eerder tot onrechtmatigheid worden geconcludeerd, aangenomen althans dat de werkgevers het loon van de actievoerders gewoon doorbetalen. Letterlijk formuleert de Hoge Raad het aldus dat aan het hier bedoelde bijzondere aspect van de collectieve acties terdege aandacht moet worden geschonken bij het oordeel omtrent de vraag of de Bonden daartoe in redelijkheid hebben kunnen besluiten. Niet geheel onwaarschijnlijk is het daarom dat de 2010, Noordhoff Uitgevers bv Casus 11 - De barricaden op 5

6 voorzieningenrechter tot het oordeel zou kunnen komen dat de aangekondigde acties onrechtmatig zijn vanwege de aard van de gekozen actie (op grond waarvan de werkgever eigenlijk wordt gedwongen om het loon van de actievoerende arbeiders door te betalen) en de extra schade welke aan de werkgevers wordt toegebracht omdat de vorm van actie plaatsvindt in een voor de bedrijfstak lucratieve maand. Gelet op de loondoorbetaling en de extra schadeomvang zou de voorzieningenrechter kunnen beslissen dat de bonden in redelijkheid niet tot de acties hebben kunnen oproepen. Wordt een dergelijke uitspraak gegeven, dan zullen de vakbonden tevens worden veroordeeld zich te onthouden van enigerlei leiding aan de geplande acties. Voorts zullen zij vermoedelijk binnen een bepaald aantal uren na vonniswijzing hun leden moeten oproepen af te zien van het voeren van de acties. Daarnaast zal de voorzieningenrechter waarschijnlijk een dwangsom vaststellen die wordt verbeurd indien de bonden zich niet aan de inhoud van het dictum houden; de hoogte van de dwangsom bepaalt hij naar eigen inzicht. 6 Praktisch Arbeidsrecht