Kenniscentrum InfoMil Energie
|
|
- Sterre Jonker
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu Kenniscentrum InfoMil Energie 25 januari 2017
2 Inhoudsopgave Energie 3 Beleid, wet- en regelgeving 3 Maatregelen 5 Bestemmingsplan 7 Verwijzingen 9 Colofon 10
3 Energie Het Rijk heeft ambitieuze klimaatdoelen gesteld die via diverse convenanten en akkoorden (zowel met het bevoegd gezag, bedrijfsleven en marktpartijen) zijn geborgd. Alleen via het Bouwbesluit geldt een wettelijke verplichting om bij bestemmingsplannen aandacht te besteden aan (duurzame) energie. Er zijn wel mogelijkheden beschikbaar om aandacht te besteden aan energie in het bestemmingsplan onder meer door de Energieprestatie op Locatie (EPL) en Energieprestatieadvies (EPA) en door het bieden van mogelijkheden voor de productie van duurzame energie. Diverse duurzame en energie-efficiënte activiteiten, zoals benutting van restwarmte en warmte- /koudeopslag, bieden veel mogelijkheden om de ambities van het Rijk te halen. Architecten en stedenbouwkundige ontwerpers kunnen rekening houden met technieken gericht op (duurzame) energie door een stedenbouwkundig ontwerp zodanig op te stellen dat op een passieve manier' energie wordt bespaard. Energiebesparing en het gebruik van duurzame energie is een belangrijk thema in het nationale klimaatbeleid. Gemeenten en provincies kunnen via hun ruimtelijke instrumenten een belangrijke bijdrage leveren aan een bewust gebruik van energie. Het hanteren van de principes van de Trias Energetica is zeer goed bruikbaar. Dit houdt in dat eerst gekeken wordt naar de mogelijkheden voor het beperken van de behoefte aan energie. Vervolgens wordt gekeken in hoeverre de energie die toch nodig is op duurzame wijze kan worden opgewekt. De derde stap in de Trias Energetica is het streven naar een zo efficiënt mogelijke gebruik van energie uit de resterende fossiele brandstoffen. Beleid, wet- en regelgeving Beleid De ambities van het Rijk zijn in het werkprogramma Schoon en Zuinig: Nieuwe energie voor klimaat vastgelegd. Het betreft de volgende nationale ambities: reductie van de uitstoot van broeikasgassen met 30 % in 2020 (vergeleken met 1990) een jaarlijkse verbetering van de energie-efficiëntie met 2% het aandeel hernieuwbare energie verhogen naar 20% van het totale energiegebruik in 2020 Meer informatie in het dossier klimaatverandering Om de nationale klimaatambities te bereiken worden diverse (financiële) instrumenten ingezet. Via convenanten en akkoorden is het Rijk met zowel het bedrijfsleven, de provincies als de gemeentes afspraken aangegaan om invulling de geven aan de nationale ambities. Duurzaamheidsakkoord Op 1 november 2007 heeft het Rijk met VNO-NCW, MKB Nederland en LTO Nederland afspraken gemaakt om gezamenlijk maximaal aan de slag te gaan met betrekking tot de reductie van broeikasgassen, verbetering van de energiebesparing en toename van hernieuwbare energie. Klimaat- en Energieakkoord Rijk en provincies Op 14 januari 2009 heeft het Rijk het Klimaat- en Energieakkoord met de twaalf provincies afgesloten. In dit akkoord zijn afspraken gemaakt met betrekking tot het gebruiken van de wettelijke van de provincies Energie Kenniscentrum InfoMil 3
4 voor het realiseren van de klimaatdoelstellingen via ruimtelijke ordening. Het betreft de verantwoordelijkheid van de provincies als ruimtelijke ordenaar met betrekking tot: het bevorderen van energiebesparing stellen van randvoorwaarden voor de ruimtelijke inpassing van energieprojecten en infrastructuur opstellen van klimaatbestendige provinciale structuurvisies leveren van bijdragen aan het ontwikkelen van innovatieve duurzame technologie, zowel in grootschalige projecten als in lokale benutting van duurzame energiebronnen leveren van bijdragen aan een betere ruimtelijke inrichting van Nederland met het oog op de klimaatverandering. Meer informatie: Klimaat- en Energieakkoord (pdf, 160 kb) Klimaatakkoord Gemeenten en Rijk Op 12 november 2007 heeft het Rijk met de VNG ( #1) afspraken gemaakt over onder andere het bevorderen van ontwikkelingen met betrekking tot duurzame energie. Gemeenten moeten hiervoor in de bestemmingplannen ruimte reserveren door locaties aan te wijzen waar duurzame energie kan worden opgewekt. Tevens moeten gemeenten in de bestemmingplannen ruimte bieden voor biomassa- en mestvergisting die zo goed mogelijk landschappelijk wordt ingepast. Meer informatie: Klimaat- en Energieakkoord Convenant energiebesparing bij bestaande gebouwen ("Meer met minder") Op 23 januari 2008 heeft het Rijk het convenant Energiebesparing bestaande gebouwen ( Meer met Minder') getekend. Het doel van dit convenant is om tenminste 100 PJ energiebesparing in 2,4 miljoen bestaande woningen en andere gebouwen te realiseren in Meer informatie: convenant energiebesparing bestaande woningen en gebouwen (pdf, 101 kb) Lente-akkoord (Energiebesparing in de nieuwbouw) Op 22 april 2008 heeft het Rijk met de marktpartijen het Lente-akkoord getekend waarin afspraken zijn gemaakt over energiezuinige nieuwbouw (zowel woningbouw als utiliteitsbouw). Het Lente-akkoord richt zich op het verlagen van het energiegebruik van nieuwe woningen en utiliteitsgebouwen met 25% in 2011 en 50% in Meer informatie:lente-akkoord (Energiebesparing in de nieuwbouw) (pdf, 1,1 MB) Stimuleringsregeling Lokale Klimaatinitiatieven (SLOK) Via de Stimuleringsregeling Lokale Klimaatinitiatieven (SLOK) wordt door het Rijk financiële middelen beschikbaar gesteld voor personeel, onderzoek, communicatie en educatie voor de uitvoering bij provincies en gemeenten. Via subsidieregelingen en belastingtechnische maatregelen worden zowel particulieren als ondernemers gestimuleerd om (duurzame) energiebesparende maatregelen te realiseren. Via een tenderregeling en/of een structureel programma, zal de implementatie van innovatieve energiebesparende maatregelen worden gestimuleerd. Wet-en regelgeving Wet ruimtelijke ordening Via een bestemmingsplan kunnen gemeenten eisen stellen op stedenbouwkundig niveau. Dit mogen Energie Kenniscentrum InfoMil 4
5 dan echter alleen eisen zijn, die voortkomen uit het ruimtelijk gebruik, zoals de locatiekeuze, het aantal woningen per hectare (compact bouwen) en de oriëntatie van gebouwen op de zon. Bouwbesluit In het Bouwbesluit is voor nieuwbouw van woningen of utiliteitsgebouwen de EnergiePrestatieNormering (EPN) opgenomen. De EPN houdt in dat eisen worden gesteld aan het maximale energiegebruik van het gebouw. Dit is vastgelegd in een getal: de EnergiePrestatieCoëfficiënt (EPC). De EPC wordt bepaald met behulp van NEN Relevante ontwikkelingen Afzet restwarmte Veel (rest-)warmte die ontstaat bij productie- of verbrandingsprocessen wordt weggekoeld. Door de (vaak grote) afstand tussen de bronnen waar deze restwarmte ontstaat en de potentiële afnemers, wordt hergebruik van deze restwarmte belemmerd. Er bestaat een toenemende belangstelling om via de ruimtelijke ordening de vestiging van warmteproducerende inrichtingen en potentiële afnemers in elkaars omgeving mogelijk te maken. Door de Warmtewet kan het lozen van restwarmte worden verboden of via een heffing worden ontmoedigd. Warmte- en koudeopslag (WKO) Wko is inmiddels een volwassen technologie die marktrijp en commercieel aantrekkelijk is. Diverse technieken worden in Nederland toegepast, waarbij de nadruk ligt op grote open systemen met grote vermogens. Het toepassen van warmte- en koudeopslag vindt groeit jaarlijks met meer dan 10 procent. Per sector (utililiteitsbouw, glastuinbouw, woningbouw en industrie) is deze groei verschillend. Via ruimtelijke instrumenten (masterplannen, structuurvisies voor de ondergrond en uitbreiding van het bestemmingsplan) kunnen geschikt locaties voor warmte- en koudeopslag inzichtelijk worden gemaakt, waarbij tevens de interactie met andere activiteiten bekend worden. Voor meer informatie zie de website van Nationaal Expertisecentrum Warmte (NEW) van Agentschap NL en het rapport Groen licht voor bodemenergie - Advies taskforce WKO. Aanscherping energieprestatiecoëfficiënt (EPC) Om verdere vermindering van de CO2-uitstoot te realiseren zal een verdere aanscherping van de energieprestatie voor zowel woningbouw als utiliteitsbouw nodig zijn. Daartoe zullen de energieprestatie-eisen aangescherpt worden. Ook wordt er gewerkt aan een nieuwe norm, de EPG, waarmee voor zeer energiezuinige gebouwen de energieprestatie berekend kan worden. voor meer informatie zie de website van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.. Rechtspraak en jurisprudentie ABRvS 9 juni 1998 E BR 1998, 936 ABRvS 27 januari 2000 E /1 ABRvS 31 oktober /1 ABRvS 1 oktober 2003, /1 ABRvS 1 augustus 2007, /1 ABRvS 22 augustus 2007, /1 #1 VNG: Vereniging Nederlandse Gemeenten Maatregelen Energie Kenniscentrum InfoMil 5
6 De afgelopen jaren zijn diverse instrumenten ontwikkeld om gemeenten te ondersteunen bij het zorgvuldig omgaan met energie. Eén van de instrumenten is de EnergiePrestatie op Locatie (EPL). De EPL kan worden bepaald in de fase van (stedenbouwkundige) planvorming, waarna de resultaten in het bestemmingsplan kunnen worden opgenomen. De EPL is in aanvulling op de EPN ontwikkeld. Het gebruik van de EPL is niet wettelijk verankerd maar is een hulpmiddel om het ambitieniveau van een gemeente te kunnen bepalen. De Energie Prestatie op Locatie (EPL) is een instrument dat een belangrijke rol speelt in het realiseren van energiebesparing op locatieniveau. De EPL is een getal tussen 0 en 10 waarbij de 10 staat voor de ideale situatie waarin geen fossiele brandstoffen meer worden gebruikt. Het doel van de EPL is om locale partijen op eenvoudige wijze te helpen met het verlagen van het primaire verbruik van fossiele brandstoffen in nieuwbouw en herstructureringslocaties. Het instrument ondersteunt gemeenten in hun energiebeleid voor de gebouwde omgeving. De partijen die direct met de EPL te maken krijgen, zijn gemeenten, projectontwikkelaars, woningbouwcorporaties, netbeheerders en leveranciers van energie. Indirect krijgen ook producenten van energie te maken met de EPL via de energieleveranciers. Verder zullen architecten en stedenbouwkundigen op de hoogte moeten zijn van het bestaan en de werking van de EPL. De EPL is in aanvulling op de EnergiePrestatie Norm (EPN) ontwikkeld. Het gebruik van de EPL is niet wettelijk verankerd maar is een hulpmiddel om het ambitieniveau van een gemeente te kunnen bepalen. De EPL bevat niet alleen gebouwmaatregelen (zoals het Bouwbesluit waarin de EPN is opgenomen) maar ook maatregelen in de energievoorziening. De EPL heeft dus een relatie met de EPN, maar is beslist niet hetzelfde. In het onderstaande worden de voornaamste verschillen benoemd: De EPN richt zich op één gebouw in tegenstelling tot de EPL die over meerdere gebouwen (inclusief de energienetten en -bronnen voor de energielevering aan deze gebouwen) Hoe hoger de EPL, hoe hoger het ambitieniveau in tegenstelling tot de EPN. Bij de EPN is dit juist omgekeerd: hoe lager de EPN, hoe hoger het ambitieniveau De EPN waardeert maatregelen buiten het gebouw niet of onvoldoende. Duurzame energie in het gebouw neemt de EPN slechts beperkt mee. De EPL geeft deze maatregelen wel reële waarden. Dit geldt bijvoorbeeld voor zonnecellen op gebouwen of voor benutting van restwarmte De EPL richt zich op het totale energieverbruik, inclusief al het elektriciteitsverbruik. De EPN richt zich hoofdzakelijk op het energieverbruik voor verwarming. Hierdoor geldt dat maatregelen die effect hebben op de hoogte van de EPN ook effect hebben op de hoogte van de EPL, maar niet altijd andersom De EPL het energieverbruik voor openbare verlichting en bemaling mee; Zoals eerder is opgemerkt, mist de EPL de wettelijke verankering die wel van toepassing is op EPN via het Bouwbesluit Een verhoging van de EPL betekent verlaging van het fossiele brandstofverbruik. Om tot een verlaging te komen moet de energievraag worden verkleind en/of de omvang van de energiedrager moet worden verlaagd. Een lagere energievraag wordt bereikt met bouwkundige en installatietechnische maatregelen. De EPL kan worden verhoogd door: energiebesparing via bouwkundige maatregelen in het gebouw (bijvoorbeeld isolatie en passieve zonne-energie) verbetering van de efficiëntie van installaties in de gebouwen zoals HR-ketel, micro-warmtekrach t duurzame energie in of op het gebouw (deels EPN) de aanleg van (warmte-/elektriciteits)netten met lagere netverliezen (niet in EPN) Energie Kenniscentrum InfoMil 6
7 verbetering van de efficiëntie van installaties buiten de gebouwen zoals gasmotoren, grotere elektrische pompen, restwarmte benutten uit elektriciteitscentrales duurzame energie buiten het gebouw zoals duurzame stroom of ecogas (niet in EPN) Bij de ontwikkeling van (bestemmings)plannen voor herstructureringsprojecten kan de gemeente, burgers of corporaties stimuleren om een Energieprestatie Advies (EPA) aan te vragen waarmee inzichtelijk wordt welke energiebesparende maatregelen zij in hun eigen huis of gebouwen kunnen nemen. Maatregelen Gemeenten hebben concrete mogelijkheden in handen om energiezuinigheid en de toepassing van duurzame energie te bevorderen. Het belangrijkste in dit verband is dat de gemeente vaak de centrale regisseur is bij ontwikkelingsprojecten. Zij kan, afhankelijk van haar ambitieniveau, streven naar een zo duurzaam mogelijk project, los van de wettelijke eisen waaraan een bouwplan volgens het Bouwbesluit moet voldoen. Op het niveau van het bestemmingsplan kan worden gedacht aan: zongericht verkavelen of bouwen: zodanig inrichten van een woongebied dat zoveel mogelijk passieve en actieve zonne-energie wordt benut; passief: opwarming door de zon van het gebouw, actief: zonnepanelen voor elektriciteitsopwekking en zonneboilers voor warmwater compact bouwen: bouwvorm waarbij de verhouding tussen het gebruiksoppervlak (vloeroppervlak) en het verliesoppervlak (gevels en daken) zo gunstig mogelijk is en de transmissieverliezen klein zijn warmtelevering door gebruik van restwarmte: een voorbeeld hiervan is het gebruik in woningen of bedrijven van restwarmte die vrijkomt bij elektriciteitscentrales, industrie en afvalverbranding warmteopwekking door een kleinschalige warmte-krachtinstallatie gebruik maken van overige duurzame energiebronnen: dit betreft onder meer aardwarmte, lange termijn koude- of warmteopslag in de bodem, zonne-energie, biomassacentrales en warmtepompen bij bedrijfsmatige activiteiten de mogelijkheden voor de productie van duurzame energie (mestvergisting, oprichting windturbine) nadrukkelijk als mogelijke nevenactiviteit benoemen. Voorbeelden hiervan zijn: in de voorschriften en/of op de plankaart randvoorwaarden vastleggen voor passieve en actieve zonne-energie, als zuid-oriëntatie van bebouwing, dakhellingen, nokrichtingen en onderlinge oriëntatie van bebouwing ter vermijding van beschaduwing vastleggen op de plankaart en/of in de voorschriften van hoge(re) netto dichtheden of een differentiatie in dichtheden in deelgebieden van het bestemmingsplan rooilijnen op de plankaart vastleggen vastleggen op de plankaart en/of in de voorschriften van ruimteclaims collectieve en/of decentrale warmtelevering of energie-opwekking (windturbines, bio-energiecentrale) extra bouwmogelijkheden scheppen voor serres (tot de hoogte van de woning) via (vrijstelling) van de bijgebouwenregeling Om dit soort maatregelen te benutten moet het energiethema in een vroeg stadium van de planontwikkeling worden meegenomen. Bestemmingsplan Energie Kenniscentrum InfoMil 7
8 In het bestemmingsplan gaat het er bij het thema energie om dat rekening gehouden wordt met duurzaamheidsaspecten bij het ontwikkelen van een plangebied. Wat moet? Er is geen wettelijke verplichting om het thema energie vast te leggen in het bestemmingsplan. Wat kan? Door bij de opstelling van een bestemmingsplan al rekening te houden met bijvoorbeeld een zongerichte situering van woningen, kan al in een vroeg stadium van een planontwikkeling worden bewerkstelligd dat de mogelijkheden voor efficiënt gebruik van energie en de inzet van nieuwe energiebronnen kunnen worden benut. In het bestemmingsplan kan in de toelichting een paragraaf worden opgenomen over duurzaamheid in zijn algemeenheid en energie in het bijzonder. Hierin kan worden vermeld welke extra maatregelen in het kader van het bestemmingsplan worden geleverd op het thema energie. In de toelichting van het bestemmingsplan kan worden aangegeven dat bij de planontwikkeling is gedacht aan: zongericht verkavelen of bouwen: Het zodanig inrichten van een woongebied dat zoveel mogelijk passieve en actieve zonne-energie wordt benut. Dit kan passief bijvoorbeeld door opwarming door de zon van het gebouw of actief. Voorbeelden van het actief benutten van zonne-energie zijn zonnepanelen voor elektriciteitsopwekking en zonneboilers voor warmwater. compact bouwen: Hierbij wordt gekozen voor een bouwvorm, waarbij de verhouding tussen het gebruiksoppervlak (vloeroppervlak) en het verliesoppervlak (gevels en daken) zo gunstig mogelijk is en de transmissieverliezen klein zijn. warmtelevering door gebruik van restwarmte: Een voorbeeld hiervan is het gebruik in woningen of bedrijven van restwarmte die vrijkomt bij elektriciteitscentrales, industrie en afvalverbranding. warmteopwekking door een kleinschalige warmte- krachtinstallatie. Dit betreft het gebruik maken van overige duurzame energiebronnen, bijvoorbeeld aardwarmte, koude- of warmteopslag in de bodem, zonne-energie, biomassacentrales en warmtepompen. Bij bedrijfsmatige activiteiten kunnen de mogelijkheden voor de productie van duurzame energie (mestvergisting, oprichting windturbine) nadrukkelijk als nevenactiviteit worden benoemd. Verder kunnen in de regels en de verbeelding stedenbouwkundige eisen worden opgenomen, die tevens bijdragen aan een energiebewust' plan. Hieronder staan enkele voorbeelden genoemd. Het is mogelijk om als randvoorwaarde vast te leggen dat de bebouwing, dakhelling, nokrichting in zuidelijke richting zijn georiënteerd. Dit kan bijvoorbeeld door de rooilijnen vast te leggen. Op deze manier kan passieve zonne-energie beter benut worden. De onderlinge oriëntatie van bebouwing kan zo worden vorm gegeven dat beschaduwing wordt vermeden. In het bestemmingsplan kan ook ruimte worden gereserveerd voor collectieve en/of decentrale warmtelevering of energie-opwekking ( windturbines, bio-energiecentrale). De bijgebouwenregeling kan het bouwen van serres (tot de hoogte van de woning) toelaten. Om dit soort maatregelen te benutten moet het energiethema in een vroeg stadium van de planontwikkeling worden meegenomen. Wat kan niet? Voorwaarden stellen met betrekking tot energie in het bestemmingsplan van niet stedenbouwkundige aard. Energie Kenniscentrum InfoMil 8
9 Verwijzingen Hier vindt u de belangrijkste verwijzingen betreffende het aspect energie en de ruimtelijke ordening. Beleid Nationaal energiebeleid Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte, Ministerie van IenM 2012 (op Ruimtelijke plannen.nl: Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte). Wetgeving Wet ruimtelijke ordening Besluit ruimtelijke ordening Wet algemene bepalingen omgevingsrecht Besluit omgevingsrecht Activiteitenbesluit Besluit algemene regels ruimtelijke ordening Brochures/Handreikingen Centraal stellen van duurzame energieambities in het gebiedsontwikkelproces, Agentschap NL, Websites Rijksoverheid, dossier Ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling Rijksoverheid, dossier energie Rijksoverheid, dossier duurzame energie Agentschap NL, dossier Energieneutraal bouwen Energie Kenniscentrum InfoMil 9
10 Colofon URL: Datum: 25 januari 2017 Dit is een publicatie van: Kenniscentrum InfoMil Post Kenniscentrum InfoMil Postbus KA Rijswijk Bezoek Kenniscentrum InfoMil Lange Kleiweg 34 Rijswijk Kenniscentrum InfoMil is onderdeel van Rijkswaterstaat Leefomgeving van Rijkswaterstaat, de uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Meer over Rijkswaterstaat Leefomgeving vindt u op ( #2)nl/leefomgeving. Meer over Rijkswaterstaat vindt u op
EfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving
Warmte en koude Kennis, advies, instrumenten en financiële steun EfficiEncy Duurzaam GebouwDe omgeving energie financiering KEnnis industrie instrumenten EnErgiEbEsparing De Nederlandse overheid streeft
Nadere informatieKenniscentrum InfoMil Energiebesparing bij een sportclub
Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu Energiebesparing bij een sportclub 23 januari 2017 Inhoudsopgave Energiebesparing bij een sportclub 3 Energiezuinige sportveldverlichting 3 Opwekken
Nadere informatieExterne warmtelevering, EMG, EPC en energielabel
13 oktober 2010 - Warmtenetwerk Externe warmtelevering, EMG, EPC en Hans van Wolferen Externe warmtelevering, EPC en Achtergrond, doelstelling Getrapte eis Invoering EMG ontwikkeling en inhoud 2 Huidige
Nadere informatieDe weg van de energietransitie d.d VEBOA - Alphen aan den Rijn Dhr. E.J. Reemst
De weg van de energietransitie d.d. 20-11-2018 - VEBOA - Alphen aan den Rijn Dhr. E.J. Reemst M3E groep (Vestigingen Rotterdam, Breda, Amsterdam ) M3E Kostenmanagement M3E Brandveiligheid consultants M3E
Nadere informatieEnergie Bouwbesluit en het Activiteitenbesluit
Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu Energie Bouwbesluit en het Activiteitenbesluit Het behalen van energie-efficiëntieverbetering in een bepaald type gebouw wordt zowel door het Bouwbesluit
Nadere informatieEnergiebesparing in de bouw
Energiebesparing in de bouw - Overheidsbeleid - Wettelijke kaders - Praktische omzetting Bijdragen van: ing. W.Baartman ir. J.Ouwehand Wetgeving en overheidsbeleid Transitie naar een duurzame energiehuishouding
Nadere informatieExterne warmtelevering, EMG, EPC en energielabel. BIC, 02-12-2011 Hans van Wolferen
Externe warmtelevering, EMG, EPC en energielabel BIC, 02-12-2011 Hans van Wolferen Externe warmtelevering, EPC en energielabel! Achtergrond, doelstelling! Getrapte eis! Invoering! EMG ontwikkeling! EMG
Nadere informatieEnergieneutraal via de Passief bouwen route
Energieneutraal via de Passief bouwen route ing. J.J.P. (Jan Pieter) van Dalen Slotsymposium 14 september 2015 Verbouw monument Verbouw van een monument Monument als bedoeld in art. 1 onder d (Monumentenwet
Nadere informatieKennismaking BENG Hans van Eck en Jacqueline Hooijschuur 22 november 2016
Kennismaking BENG Hans van Eck en Jacqueline Hooijschuur 22 november 2016 Huishoudelijke mededelingen Chatfunctie Uw vragen Pollvragen Uw mening Enquête Wat heeft u nodig Introductie Waarom BENG? Wat is
Nadere informatieNVN 7125 Berekenen energiebesparende gebiedsmaatregelen als onderdeel van de EPC-eis
NVN 7125 Berekenen energiebesparende gebiedsmaatregelen als onderdeel van de EPC-eis 11 oktober 2011 Bert Elkhuizen Cofely Energy Solutions Definities NEN 7120: nieuwe norm voor het bepalen van de energieprestatie
Nadere informatieVerduurzamen van de gebouwde omgeving. Actuele ontwikkelingen op het gebied van verduurzamen gebouwde omgeving
Verduurzamen van de gebouwde omgeving Actuele ontwikkelingen op het gebied van verduurzamen gebouwde omgeving Voorstellen: Ir. Esther Gerritsen Adviseur duurzame gebouwinstallaties team coördinator energie
Nadere informatieOPZET KLIMAATPLAN 11-2-04
OPZET KLIMAATPLAN 11-2-04 Samenvatting Deze notitie voorziet in de opzet van het klimaatplan voor Nijmegen. Dit is de voortzetting het Nijmeegse energiebeleid. Actualisering was sowieso nodig omdat oude
Nadere informatieEnergieverbruik gemeentelijke gebouwen
MILIEUBAROMETER: INDICATORENFICHE ENERGIE 1/2 Samenwerkingsovereenkomst 2008-2013 Milieubarometer: Energieverbruik gemeentelijke gebouwen Indicatorgegevens Naam Definitie Meeteenheid Energieverbruik gemeentelijke
Nadere informatieEnergieprestaties grondgebonden woningen
Energieprestaties grondgebonden woningen Meer wooncomfort met minder energie Het slimme duurzame bouwconcept. Van VolkerWessels Stap voor stap naar minder energiegebruik De overheid stelt steeds scherpere
Nadere informatieDE OPMAAK VAN EEN SEAP VOOR DE GEMEENTE KLUISBERGEN KLIMAATTEAM 1 12.10.2015
DE OPMAAK VAN EEN SEAP VOOR DE GEMEENTE KLUISBERGEN KLIMAATTEAM 1 12.10.2015 Agenda Welkom door de Schepen Lode Dekimpe Inleiding SEAP door Kim Rienckens (provincie Oost-Vlaanderen) Nulmeting en uitdagingen
Nadere informatieNotitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug
Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug CONCEPT Omgevingsdienst regio Utrecht Mei 2015 opgesteld door Erwin Mikkers Duurzame energie per Kern in gemeente Utrechtse Heuvelrug
Nadere informatieNationaal Expertisecentrum warmte (NEW) Maakt duurzame warmte en koude mogelijk
Nationaal Expertisecentrum warmte (NEW) Maakt duurzame warmte en koude mogelijk Week van de koude, Rotterdam 8 december 2009 Lex Bosselaar, Nationaal Expertisecentrum Warmte (NEW) SenterNovem (per 1 januari
Nadere informatieHelmonds Energieconvenant
Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende
Nadere informatieEnergieprestatie. Energieprestatie van gebouwen en de rol van de installatiesector. Kees Arkesteijn (ISSO)
Energieprestatie Energieprestatie van gebouwen en de rol van de installatiesector Kees Arkesteijn (ISSO) Programma 1. Inleiding Energieprestatie gebouwen 2. Methoden bepaling Energieprestatie 3. Wet en
Nadere informatieKansen voor warmte. Frans Rooijers Lustrumcongres Stichting Warmtenetwerk, 13-2-2014
Kansen voor warmte Frans Rooijers Lustrumcongres Stichting Warmtenetwerk, 13-2-2014 Centrale boodschap Er is een groot potentieel aan duurzame warmte en warmtebesparing in Nederland beschikbaar. Per situatie
Nadere informatieDe voortgang van het Nederlandse energie- en klimaatbeleid
De voortgang van het Nederlandse energie- en klimaatbeleid Wouter Wetzels Presentatie voor het HVC Innovatieplatform, 15 juli 2010, Petten www.ecn.nl Werkprogramma Schoon en Zuinig Doelen van het kabinet
Nadere informatieDuurzame ontwikkeling:
Duurzaam Tynaarlo Duurzame ontwikkeling: Een ontwikkeling die kan voorzien in de behoeften van de huidige generaties zonder die van de toekomstige generaties in gevaar te brengen. (Our common future 1987)
Nadere informatieWarmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk
Warmte in Nederland Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk Warmte kost veel energie Warmtevoorziening is verantwoordelijk voor bijna 40% van het energiegebruik in Nederland.
Nadere informatieVoorbeelden toepassen Besluit m.e.r.
Voorbeelden toepassen Besluit m.e.r. Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu Hier vindt u twee voorbeelden voor het toepassen van de bijlage bij het Besluit m.e.r. (onderdeel C en D): Een
Nadere informatieEen goede jas: schoon, gezond en zuinig. Frank te Poel 10 oktober 2007
Een goede jas: schoon, gezond en zuinig Frank te Poel 10 oktober 2007 Inhoud 1. Klimaatverandering is een urgent probleem 2. Er zijn drastische maatregelen nodig 3. Waar staat Nederland nu? 4. Spaar Het
Nadere informatieKlimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft
Klimaatneutrale gemeenten Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieProvinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Nadere informatieKlimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen
Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen Fons Claessen sr.adviseur klimaat, energie & duurzaamheid Gemeente Nijmegen Waarom moeten we iets doen?? 1: Klimaatverandering 2: Energie en grondstoffen 3.
Nadere informatie- in aanvulling op en ter nadere uitwerking van de Algemene Subsidieverordening Leeuwarden (ASV);
BURGEMEESTER EN WETHOUDERS VAN LEEUWARDEN; - in aanvulling op en ter nadere uitwerking van de Algemene Subsidieverordening Leeuwarden (ASV); - gelet op de ASV artikel 2 en artikel 3 lid 3; - gelet op de
Nadere informatieBeleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties
Beleid dat warmte uitstraalt Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Doelen rijksoverheid voor 2020 Tempo energiebesparing 2 % per jaar Aandeel duurzaam in totale
Nadere informatieWarmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk
Nationaal Expertisecentrum Warmte maakt duurzame warmte en koude mogelijk Warmte in Nederland Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk In opdracht van 1 Warmte kost veel energie
Nadere informatieMaak werk van zon & wind Schone energie voor heel Tynaarlo. Tynaarlo
Maak werk van zon & wind Tynaarlo Aanleiding Najaarsnota 2008 aankondiging plannen voor duurzame energie Voorjaar 2009 ontwikkelen scenario s Mei 2009 raadpleging inwoners Tynaarlo Juni 2009 voorstellen
Nadere informatieRijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Kenniscentrum InfoMil Bieden van gelegenheid voor het beoefenen van sport in de buitenlucht
Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu Bieden van gelegenheid voor het beoefenen van sport in de buitenlucht 19 maart 2017 Inhoudsopgave Bieden van gelegenheid voor het beoefenen van sport
Nadere informatiePLUS LEVEN. Wetgeving 2015; epc van 0,4 / Wij reeds energieneutraal in 2015 icm windenergie Wetgeving per : BENG
Wie zijn wij? Wij bouwen met een visie op lange termijn. Fossiele brandstoffen raken op, grondstoffen schaars. Toekomst vraagt om integrale benadering: kijk naar gebieden en veel disciplines hierbij betrekken,
Nadere informatie1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening
1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% kunnen wel even wachten met grote maatregelen 17% 1 Een beetje dringend, we kunnen nog wel even wachten met grote maatregelen,
Nadere informatieHet kan minder! ing. P. Hameetman
Het kan minder! ing. P. Hameetman manager innovatie BAM Vastgoed bv Inleiding Afbakening: Presentatie is toegespitst op woningbouw Verdieping van technische mogelijkheden 2 Klimaatakkoord Gemeenten en
Nadere informatieGroen gas. Duurzame energieopwekking. Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Welke keuzes en wat levert het op?
Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Groen gas Welke keuzes en wat levert het op? Huidig beleid 100 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 3 PJ. Extra inspanning 200 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 6 PJ.
Nadere informatieAardgasloze toekomst, waarom? ecn.nl
Aardgasloze toekomst, waarom? Stroomversnelling Energy Up 2018 Casper Tigchelaar Inhoud presentatie 2 belangrijkste redenen voor aardgasvrije gebouwde omgeving Hoe heeft het energiegebruik in huishoudens
Nadere informatieENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019
ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:
Nadere informatiedelft energieneutraal delft smart city thema
thema delft energieneutraal delft smart city afbeelding: Prêt-à-Loger Gemeente Delft heeft de ambitie om in 2050 energieneutraal te zijn. Dit betekent: geen door fossiele brandstofverbruik veroorzaakte
Nadere informatieBij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante documenten als uitgangspunten gehanteerd:
Project: Brede School Rijswijk Projectnr.: 6.053 Datum: 20 februari 2017 Betreft: Startnotitie Duurzaamheid en Installatieconcept 1. UITGANGSPUNTEN Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante
Nadere informatieBodemenergie in Arnhem Stimuleren en regie
Stimuleren en regie 12 juni 2013 Marc van der Burght Gelders netwerk Energie Beleidsmedewerker Bodem en Energie Open systeem 2011 Zes programmalijnen: 1. Energieneutraal Arnhem 2. Toonaangevend cluster
Nadere informatieEnergie-efficiënt ontwerpen met BENG. Een waaier van mogelijkheden
Energie-efficiënt ontwerpen met BENG Een waaier van mogelijkheden Whitepaper DGMR Raadgevende Ingenieurs december 2017 Introductie Steeds vaker komt de term BENG voorbij. Aangejaagd door de regelgeving
Nadere informatieTrias energetica. Verdiepende opdracht
2015 Trias energetica Verdiepende opdracht Inleiding; In dit onderdeel kun je meer leren over de Trias energetica, een strategie voor het bereiken van een zo duurzaam mogelijke energievoorziening. Pagina
Nadere informatieEen nieuwe woning in Zoetermeer NEXUM
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Zoetermeer NEXUM De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van 18 nul op de meter woningen in project NEXUM is gestart. Duurzame
Nadere informatieVNG Raadsledencampagne
Duurzaam Drimmelen VNG Raadsledencampagne Klimaat niet zonder de Raad Invloed raadsleden Borging beleid Collegiaal bestuur Collegeakkoord 2010-2014 Duurzame ontwikkeling: Een ontwikkeling die kan voorzien
Nadere informatieBetere energieprestaties met Nuon Stadswarmte. Kansen voor woningcorporaties, vastgoedeigenaren en projectontwikkelaars
Betere energieprestaties met Nuon Stadswarmte Kansen voor woningcorporaties, vastgoedeigenaren en projectontwikkelaars Betere energieprestaties met stadswarmte Bestaande woningen, nieuwbouwwoningen en
Nadere informatieDe vormvrije m.e.r.-beoordeling: vereisten
Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu vereisten In gevallen dat een be sluit of plan betrekking heeft op activiteiten die voorkomen op de D-lijst kent de vormvrije m.e.r.-beoordeling
Nadere informatieSTRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA
STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert
Nadere informatieCPB doorrekening verkiezingsprogrammaʼs: Duurzaamheid"
CPB doorrekening verkiezingsprogrammaʼs: Duurzaamheid" Inleiding! Wat zijn de plannen van de politieke partijen op gebied van duurzaamheid en wat betekent het voor de bouw?" Dit document zet de verschillende
Nadere informatieNotitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland
Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland Samenvatting De totale investeringsomvang om de woningen en utiliteitsgebouwen in de provincie Noord-Holland in 2050 klimaatneutraal
Nadere informatieShowstoppers & gamechangers Beleid voor gasloze woningen
Showstoppers & gamechangers Beleid voor gasloze woningen Casper Tigchelaar congres all-electric 2-11-2017 Showstoppers en gamechangers Showstoppers 1. Wat is gasloos eigenlijk? 2. Gasloos heeft maatschappelijke
Nadere informatieEen nieuwe woning in Den Haag 46 woningen Binck Plaats
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Den Haag 46 woningen Binck Plaats De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van 46 woningen Binck Plaats in Den Haag is gestart.
Nadere informatieBENG en Bodemenergie Projectervaringen utiliteitbouw. 6 november 2016 Ir. Esther Gerritsen Techniplan Adviseurs
BENG en Bodemenergie Projectervaringen utiliteitbouw 6 november 2016 Ir. Esther Gerritsen Techniplan Adviseurs Techniplan Adviseurs Installatieadviseur Advies & engineering Duurzaamheid & innovatie Realisatie
Nadere informatieEnergieambities in strategisch voorraadbeleid
TEN KROODE & VAN ZEE ORGANISATIE-ADVISEURS Energieambities in strategisch voorraadbeleid Artikel 090.003 12 februari 2008 In opdracht van SenterNovem Ten Kroode & Van Zee, organisatie-adviseurs www.tkvz.nl
Nadere informatieINNAX Gebouw & Omgeving
INNAX Gebouw & Omgeving Gebouwverduurzamer van A tot Z Pieter Klep, 26 oktober 2017 Waarom energietransitie? Belangrijke ontwikkelingen Regeerakkoord (Rutte II) energieneutraal 2050 Klimaatakkoord Parijs
Nadere informatieInfoblad Trias Energetica en energieneutraal bouwen
Infoblad Trias Energetica en energieneutraal bouwen Toelichting Dit infoblad is voor bouwprofessionals, met name voor hen die bij het ontwerpen van gebouwen en woningen zijn betrokken, en heeft als doel
Nadere informatieMenukaart Klimaatneutrale Zelfbouw
Menukaart Klimaatneutrale Zelfbouw Juni 2012 E I D I BS SU Wil je met me bouwen? Gemeente Amsterdam /zelfbouw Voor u ligt de Menukaart Klimaatneutrale Zelfbouw. Deze is door de gemeente Amsterdam speciaal
Nadere informatiehttp://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03
1 van 13 5-7-2011 17:03 Enquête Enquête beheer Ingelogd als: aqpfadmin Uitloggen Enquête sta s eken Enquête beheer > De Klimaat Enquête van het Noorden > Statistieken Algemene statistieken: Aantal respondenten
Nadere informatie1 juni 2011 Minisymposium Groen Gas W. Deddens
1 juni 2011 Minisymposium Groen Gas W. Deddens Agenda. Wie is RENDO Duurzaam? Voorbeeld project Toekomst duurzame energie projecten icm groen gas 2 RENDO Duurzaam. Aantal medewerkers : RENDO totaal ca.
Nadere informatieIntroductie. Ernst van Tongeren. Directeur Besseling Installatietechniek
Introductie Ernst van Tongeren Directeur Besseling Installatietechniek Programma 1. Presentatie duurzame technieken (E. vantongeren) 2. Bouwkundige randvoorwaarden (H. Nieman) 3. Presentatie praktijkvoorbeeld
Nadere informatieEnergieverbruiken per sector
Het energieverbruik in Nederland De samenstelling van het energieverbruik De indeling naar gebruikssoort Bron: Ecorys 216 Tussen het primaire energieverbruik en het finale energiegebruik is er een groot
Nadere informatieBENG. Update
BENG Update 21-12-2018 Congres EPG 2.0 d.d. 20 november 2018 Tijdens het NEN-congres op dinsdag 20 november 2018 maakte het ministerie van BZK de nieuwe concept geadviseerde BENG-eisen bekend. Ook werd
Nadere informatieCONCEPT Datum vergadering: 15-12-2009 Aanpassing subsidieverordening Duurzaam Bouwen
AGENDAPUNT voor burgemeester en wethouders Nummer: CONCEPT Datum vergadering: 15-12-2009 Onderwerp: Aanpassing subsidieverordening Duurzaam Bouwen Conceptbesluit: Het college van B&W besluiten om: * in
Nadere informatieKe u ze p l a n e n e rg i e - e n i n stallatieconcept. K e i z e r l i b e l Te r B o r c h 2 9 n o v e m b e r
Ke u ze p l a n e n e rg i e - e n i n stallatieconcept K e i z e r l i b e l Te r B o r c h 2 9 n o v e m b e r 2 0 1 7 C o n t a c t g e g e v e n s BV Bouwbedrijf KOOI Appingedam Kanaalweg 4 9902 AN
Nadere informatieTER KENNISNAME. Onderwerp : Klimaatbeleid (energiebeleid) de commissie grondgebiedzaken
CIE GZ 6 01-2007 TER KENNISNAME AAN Onderwerp : Klimaatbeleid (energiebeleid) de commissie grondgebiedzaken 1 Inleiding In 1997 zijn in Kyoto internationale afspraken gemaakt om tot een reductie van uitstoot
Nadere informatieEnergieprestatie in de toekomst Verdouw Beurs 2.0
Energieprestatie in de toekomst Verdouw Beurs 2.0 ing. A.F. (André) Kruithof Oktober 2015 Programma Op weg naar 2050: doelstellingen bestaande bouw & nieuwbouw BENG-indicatoren Energiezuinigheid in de
Nadere informatieVereniging Amersfoort Bedrijven (VAB) Dinsdag 3 maart 2015
Vereniging Amersfoort Bedrijven (VAB) Dinsdag 3 maart 2015 Kenniscentrum Duurzaam Bouwen Elke bijdrage is er één Kenniscentrum Duurzaam Bouwen Een unieke samenwerking van Amersfoortse bedrijven die:» Elkaar
Nadere informatieDuurzame woningverbetering
Duurzame woningverbetering Op weg naar energieneutraal Houten, 20 februari 2017 Kees Stap Gemiddelde energierekening Maandrekening Gemiddeld energieverbruik jaar 15% 1500 m3 aardgas 5% 80% verwarming warmwater
Nadere informatieToelichting. 1. Inleiding
Toelichting 1. Inleiding Met deze wijziging van de Regeling energieprestatievergoeding huur (hierna: de regeling) wordt uitvoering gegeven aan artikel 3 van het Besluit energieprestatievergoeding huur
Nadere informatieEen nieuwe woning in Zoetermeer 42 woningen De Blauwe Tuinen
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Zoetermeer 42 woningen De Blauwe Tuinen De energie van morgen vandaag in huis Project in Rijswijk Een energieneutrale woning: het kan! Binnenkort start de verkoop van
Nadere informatietot eind 2025 - LED verlichting bij vervanging - inzet slimme verlichtingsconcepten
Doelstelling Actie Doorlooptijd Wat gaan we doen Eigenaarschap Eigen organisatie 20% energiebesparing t.o.v. 2015 Energiebesparing gemeentelijke gebouwen 20% transitie naar hernieuwbare energie t.o.v.
Nadere informatieKennissessie: CO 2 neutraal het echte verhaal
Ing. Vincent Keppel Accountmanager Vabi Kennissessie: CO 2 neutraal het echte verhaal TIP: Houd pen en papier bij de hand!!!! Ir. Roy Zold Directeur PVM welke data & welk doel Vraagstelling corporaties
Nadere informatieEen nieuwe woning in RijswijkBuiten Tuinen van Sion fase 13 De energie van morgen vandaag in huis
KLIMAATGARANT ENERGIE EXPLOITATIE RIJSWIJKBUITEN Een nieuwe woning in RijswijkBuiten Tuinen van Sion fase 13 De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! Tussen 2013 en 2023
Nadere informatieKenniscentrum InfoMil verlenen vergunning/melding
Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu verlenen vergunning/melding 4 maart 2017 Inhoudsopgave verlenen vergunning/melding 3 Een aanvraag houdt de status in behandeling 3 3 3 Hoe lang duurt
Nadere informatieeen toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect
een toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect Programma 20.00 uur Opening 20.05 uur De initiatiefnemers: ZMf & Zeeuwind 20.15 uur Alles over de warmtepomp Niek Tramper, Zeeuwind 20.45 uur Ervaringen
Nadere informatieGemeente Ede energieneutraal 2050
De gemeente Ede wil uiterlijk in 2050 energieneutraal zijn. Dit betekent dat we alle energie die in onze gemeente wordt gebruikt op een schone (hernieuwbare) manier willen opwekken. Dat doen we het liefst
Nadere informatieNTA Nieuw tijdperk energieprestatie. Normalisatie: De wereld op één lijn 1
NTA 8800 Nieuw tijdperk energieprestatie 1 Toekomstvisie overheid 2015 1 juli 2018 2019 2020 tussenperiode 2050 50% EPC aanscherping Overheids-gebouwen Aansluitplicht aardgas BENG nieuwbouw vervalt Nieuwbouw
Nadere informatieMilieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van. Elektriciteit. Versie maart 2017
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Elektriciteit 1. Scope/afbakening De productgroep Elektriciteit omvat alle elektriciteit die van het openbare net betrokken wordt door een
Nadere informatieBeleidskader windenergie
Bijlage 1 Beleidskader windenergie Europese richtlijn 2009/28/EG De Europese richtlijn 2009/28/EG verplicht Nederland om in 2020 14 procent van het totale bruto-eindverbruik aan energie afkomstig te laten
Nadere informatieWKO in duurzame gebiedsontwikkeling case Westland Ir. Marion Bakker SenterNovem 030 2393677 m.m.c.bakker@senternovem.nl
WKO in duurzame gebiedsontwikkeling case Westland Ir. Marion Bakker SenterNovem 030 2393677 m.m.c.bakker@senternovem.nl 12-11-2007Sheet nummer 1 Ontwikkelingen wereldwijd Heeft de Al Gore film impact?
Nadere informatieBouwen is Vooruitzien
Bouwen is Vooruitzien Energie van visie tot projecten Peter Op t Veld Inhoud Waar staan we? Europees energie en klimaatbeleid Tegenstelling collectief belang individueel belang Waar gaan we naar toe?
Nadere informatieEen 10 puntenplan gemeenten die echt iets aan het klimaatprobleem willen doen
Een 10 puntenplan voor gemeenten die echt iets aan het klimaatprobleem willen doen Doet uw gemeente voldoende aan het klimaatprobleem? Iedere aanpak van het klimaatprobleem begint lokaal. Internationaal
Nadere informatieDuurzaamheidvisie Gemeente Staphorst
r 2018 Duurzaamheidvisie Gemeente Staphorst Versie: Definitief (inclusief aangenomen amendementen) Duurzaamheidvisie Gemeente Staphorst Pagina 1 van 6 Inhoudsopgave 1. Verrekijker 2018 2. Essentie Duurzaamheidvisie
Nadere informatieZonder Energieopslag geen Energietransitie. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013
Zonder Energieopslag geen Energietransitie Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013 Duurzame Energie Koepel 6 brancheorganisaties (wind, zon, bodemenergie, bio, warmtepompen,
Nadere informatieKernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)
Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere
Nadere informatieDuurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016
Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden 11 februari 2016 1 Managementsamenvatting Inleiding De gemeente Leiden heeft in haar duurzaamheidsambitie doelen gesteld voor de korte
Nadere informatieWELKOM. Algemene Ledenvergadering 15 februari 2018
WELKOM Algemene Ledenvergadering 15 februari 2018 Agenda 1. Opening, mededelingen, ingekomen stukken 2. Goedkeuring verslag ALV 9 maart 2017 3. Verslag activiteiten 2017 4. Financiën 2017 Staat van baten
Nadere informatieThemacafé Energietransitie 22 februari 2016
Themacafé Energietransitie 22 februari 2016 19.15 ontvangst 19.30 opening en korte presentatie door Tseard Hoekstra over de Regionale Energietransitie 19.45 Mogelijkheden voor warmte uit oppervlaktewater
Nadere informatiegelezen het voorstel van het college van burgemeester en wethouders van 12 september 2017;
Verordening bodemenergiesystemen gemeente Papendrecht De raad van de gemeente Papendrecht; gelezen het voorstel van het college van burgemeester en wethouders van 12 september 2017; gelet op de artikelen
Nadere informatie1E SCHOOL. duurzaam gerenoveerd
1E SCHOOL duurzaam gerenoveerd DUURZAAM RENOVEREN investeren in MEERVOUDIGE OPBRENGST INHOUD PRESENTATIE 1 Niet duurzame school 2 Duurzaam bouwen & leven 3 Duurzame energie, kleinschalig opgewekt 4 Passief
Nadere informatieHoe kijkt de Nederlander tegen het aankomende klimaat- en energieakkoord aan? Nathalie Vermeij 2 mei 2018 H5285
Hoe kijkt de Nederlander tegen het aankomende klimaat- en energieakkoord aan? Nathalie Vermeij 2 mei 2018 H5285 Inhoudsopgave 1 De bekendheid met en het belang van het klimaat- en energieakkoord 5 2 Drijfveren
Nadere informatieEen nieuwe woning in Westergouwe 53 woningen Wijdeblik
KLIMAATGARANT EPC0 Een nieuwe woning in Westergouwe 53 woningen Wijdeblik EERB van morgen vandaag in huis De energie ENERGIE EXPLOITATIE AMSTELVEEN ENERGIE EXPLOITATIE RIJSWIJKBUITEN Een energieneutrale
Nadere informatieWinst en comfort uit duurzaamheid. Bouw op onze kennis
Winst en comfort uit duurzaamheid Bouw op onze kennis Even voorstellen "Het verschil tussen gewoon en uitzonderlijk is vaak dat kleine beetje extra, waarin samenwerking en krachtenbundeling mijn drijfveer
Nadere informatieDuurzaamheid in Boswinkel Oost
Programma Waarom energiezuinig en duurzaam (ver)bouwen? Waarom energiemonitoring Duurzaamheid in Boswinkel Oost Energiemonitoring Velve Lindenhof, Enschede De energiezuinigste wijk van Enschede De uitvraag
Nadere informatieGrootschalige introductie van micro wkk systemen. Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies
Grootschalige introductie van micro wkk systemen Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies jeeninga@ecn.nl Micro wkk een controversieel onderwerp? De discussie rondom het nut van micro wkk wordt niet altijd niet
Nadere informatieKenniscentrum InfoMil Resultaten
Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu Resultaten 25 december 2016 Inhoudsopgave Resultaten 3 Resultaten 2011 3 Resultaten 2012 4 Colofon 6 Resultaten Via deze pagina informeren wij u
Nadere informatieSmart Grid. Verdiepende opdracht
2015 Smart Grid Verdiepende opdracht Inleiding; In dit onderdeel leer je meer over het onderwerp Smart Grid. Pagina 1 Inhoud 1. Smart Grid... 3 1.1 Doel... 3 1.2 Inhoud... 3 1.3 Verwerking... 8 Pagina
Nadere informatieSamen voor duurzaam. Jaarverslag 2013 Eneco Holding N.V.
Samen voor duurzaam Jaarverslag 2013 Eneco Holding N.V. Strategie Trends en ontwikkelingen Ontwikkelingen in de energiemarkt De energiemarkten in Europa zijn in transitie van een centraal gestuurde energievoorziening,
Nadere informatieEen nieuwe woning in Rockanje 38 woningen De Lange Stallen
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Rockanje 38 woningen De Lange Stallen De energie van morgen vandaag in huis Een zeer energiezuinige woning: het kan! Binnenkort start de verkoop van 38 woningen in het
Nadere informatie