Seksuele mores Nederlands jeugd zijn gematigd

Transcriptie

1 Foto: Martijn Beekman Jongeren, media en seks Seksuele mores Nederlands jeugd zijn gematigd Door Peter Nikken Groepsverkrachtingen in garageboxen, breezerseks wie afgaat op het algemene beeld in de media, krijgt de indruk dat seksuele excessen normaal zijn voor de Nederlandse jeugd. Dat zou liggen aan de media: aan het vrouwbeeld dat muziekzenders en de reclame ons voorschotelen. Veel Nederlands onderzoek is er nog niet, maar de gegevens die er zijn wijzen erop dat de seksuele mores van de meeste Nederlandse jongeren toch nog gematigd zijn. Bovendien blijken de opvoeding thuis en de invloed van vrienden belangrijke factoren die meer aandacht van onderzoekers verdienen. In 2005 pleegde een groep jonge zedendelinquenten diverse groepsverkrachtingen in Rotterdam. De advocaat van de jongens liet weten dat zij hun ideeën over seksuele omgangsvormen tussen mannen en vrouwen hadden opgedaan via pornofilms en clips op muziekzenders als MTV en TMF (Van Leiden en Jacobs, 2006). In dezelfde periode haalde een klein onderzoekje van de Amsterdamse GGD de landelijke pers, omdat het onder jongeren gewoon zou zijn om op dansfeesten seksuele handelingen te verrichten in ruil voor een mobieltje, breezers of een nieuwe spijkerbroek (GGD Amsterdam, 2006). De aandacht van de pers voor de mogelijke invloed van de media op zulke excessen was voor veel politici direct aanleiding om te vragen om scherpere controle op media-uitingen. De PvdA ers Van Dam en Dijsselbloem stelden in een opiniestuk in De Volkskrant bijvoorbeeld 21

2 Peter Nikken dat vooral het aanbod van de muziekzenders beteugeld moest worden om jongeren te beschermen tegen verder seksueel moreel verval (Van Dam en Dijsselbloem, 2005). Seksualisering 22 Zorgen over de seksualisering van de samenleving in het algemeen en de media in het bijzonder en over de effecten die dat op mensen heeft, nemen de laatste tijd sterk toe. In oktober 2007 schreef journalist Jan Tromp een paginagroot artikel in De Volkskrant over de pornoficatie van de samenleving en de desastreuze effecten die dat kan hebben op meisjes. Seks, erotiek en pornografie zijn volledig uitbesteed aan de commercie (Tromp, 2007). Eerder dat jaar stelde filmmaker Sunny Bergman in haar VPROdocumentaire Beperkt houdbaar dat vrouwen in het maatschappelijk proces voortdurend op hun uiterlijk worden beoordeeld en dat de cosmetische industrie vrouwen steeds meer en op steeds jongere leeftijd overhaalt om hun uiterlijk te laten aanpassen aan het in de media gecreëerde schoonheidsideaal. Bergman stelde na haar documentaire het manifest Sex moet weer haute couture worden op, waarin ze betoogde dat jongeren moeten leren het overtrokken en eenzijdige beeld van seksualiteit en van man-vrouwrollen in de media te doorzien (Pans, Lieuwens, Hilkens, Bergman en Jensen, 2007). Of de oproep van Bergman heeft gewerkt is overigens de vraag. Het aantal schaamlipcorrecties is sinds de VPRO-documentaire toe- in plaats van afgenomen (Vermeulen, 2007). Task force Ook in Amerika is een intensief debat gaande, nadat een task force van de vereniging van Amerikaanse psychologen een lijvig rapport uitbracht over de toenemende seksualisering van de samenleving (American Psychological Association (APA), 2007). Vooral meisjes en vrouwen zijn het slachtoffer van deze seksualisering, die zich volgens de task force op drie niveaus voltrekt. In de eerste plaats is er de seksualisering op het maatschappelijk niveau van culturele normen en waarden. Uit inhoudsanalyses van het media-aanbod blijkt dat vrouwen veel vaker dan mannen als lustobjecten worden verbeeld. De media definiëren daarmee dag in, dag uit maatschappelijke normen en waarden over hoe mannen en vrouwen zich dienen te gedragen, uiten en kleden. Het eindresultaat

3 Seksuele mores Nederlands jeugd zijn gematigd is dat vrouwen, of beter gezegd hun lichamen, vooral als object fungeren; de vrouw wordt voorgesteld als ding. In de tweede plaats voltrekt de seksualisering zich op het niveau van de interpersoonlijke interactie. Amerikaanse meisjes worden in het echte leven steeds meer benaderd als uniforme seksuele objecten in plaats van als personen met een individuele smaak en uitstraling. Vooral de kleding-, muziek- en speelgoedindustrieën leggen steeds meer de nadruk op specifieke beperkte gedragingen en presentatievormen. Meisjes hebben geen andere keus dan zich in dit keurslijf te laten gieten (Lamb en Brown, 2006). Tot slot vindt de seksualisering op het intrapersoonlijke niveau plaats. Volgens Amerikaans onderzoek vinden meisjes geseksualiseerd gedrag steeds meer gewoon of vanzelfsprekend en vinden ze aantrekkelijkheid, gedefinieerd als sexy ding, steeds meer de belangrijkste norm voor zichzelf. Als sexy zijn voor meisjes de belangrijkste maatstaf is, lopen zij een grote kans op allerlei problemen in hun ontwikkeling. De APAtask force noemt onder andere: verminderde cognitieve vaardigheden, lagere sportieve prestaties, meer psychische stoornissen, slechtere schoolprestaties en lagere professionele ambities. Daarnaast kan de seksualisering bij meisjes tot meer seksuele problemen leiden. Meisjes krijgen bijvoorbeeld onrealistische verwachtingen over seks: je moet het bij een eerste date gelijk doen; seks is altijd succesvol en schenkt je altijd genot. Ook kan de seksualisering leiden tot een afkeer van seks wanneer meisjes denken dat ze niet aan het ideaal van sexy ding kunnen voldoen. Verder kan het leiden tot een gebrek aan seksuele assertiviteit meisjes doen alles wat jongens willen of tot inconsistent condoomgebruik, met kans op ongeplande zwangerschappen en soa s. Volgens het APA-rapport wijst onderzoek uit dat meisjes en jonge vrouwen een groter risico op deze ontwikkelingsproblemen lopen naarmate zij meer geconfronteerd worden met uitingen van vrouwen als lustobject en naarmate zij meer inleving vertonen met zulke rolmodellen in de media. 23 Nederlands onderzoek In Nederland wordt nog maar mondjesmaat onderzoek verricht naar de invloed van de media, en de cultuur in het algemeen, op de seksuele houding en het gedrag van jongeren. Al met al zijn er slechts een paar onderzoeksprojecten die samen nog weinig houvast voor beleid geven. In de eerste plaats zijn er enkele correlationele studies. Peter en Valkenburg (2007) van de Universiteit van Amsterdam vonden

4 Peter Nikken 24 bijvoorbeeld bij een internetsteekproef van 745 jongeren van 13 tot 18 jaar dat jongeren die vaker naar geseksualiseerde media kijken de vrouw meer als lustobject zien. De voluptueuze aanwezigheid en directe toegankelijkheid van seksueel materiaal in de media blijkt zowel bij jongens als bij meisjes gepaard te gaan met een negatievere houding tegenover vrouwen. De onderzoekers troffen hierbij een zogenoemd hiërarchisch proces: hoe explicieter en hoe meer bewegend de seksuele beelden zijn, hoe meer die afbeeldingen gerelateerd zijn aan de opvatting dat vrouwen lustobject voor mannen zijn. De onderzoekers vermoeden dan ook dat licht erotische seksbladen minder importantie hebben dan bijvoorbeeld sensuele videoclips en dat deze weer minder impact hebben dan erotische of pornografische dvd s en internetsites. Een ander recent onderzoek is een vragenlijstonderzoek onder 601 middelbare scholieren van 12 tot 17 jaar uit grote en middelgrote steden in de Randstad (Nikken, 2007). Daaruit bleek dat jongeren die meer seksueel actief zijn die vaker zoenen of vrijen, of meer ervaring hebben met geslachtsgemeenschap meer op het internet surfen. Seksueel actieve jongens kijken daarnaast ook vaker naar muziekzenders. Tegelijkertijd bleek ook dat het vaker zien van videoclips op muziekzenders bij meisjes significant correleert met een meer liberale houding over wat gewoon seksueel gedrag is voor jongeren. Een liberale houding tegenover seks en seksueel gedrag hangt ook samen met de specifieke interesses van de jongens en meisjes in het geseksualiseerde mediabeeld van respectievelijk vrouwen en mannen. Meer seksueel actieve en liberaal denkende meisjes hebben meer belangstelling voor stoere of sexy mannen in de media. Seksueel actieve en liberaal denkende jongens zien juist de vrouw graag als lustobject in de media. Experiment Dat de samenhang tussen de confrontatie met geseksualiseerde media en het denken over vrouwen ook een causaal verband kan zijn, blijkt uit twee nog niet gepubliceerde studies van de Universiteit van Tilburg. In een experiment bekeken middelbare scholieren klassikaal videoclips met vrouwen als louter decoratief model de vrouw als geseksualiseerd object of videofragmenten met vrouwen als presentator of debatleider de vrouw als actief persoon. Het bleek dat vooral de jongens direct na het zien van de seksualiserende videoclips een meer denigrerende houding hadden over vrouwen

5 Seksuele mores Nederlands jeugd zijn gematigd dan na fragmenten met actieve, zelfverzekerde vrouwen (Schwinghammer, 2007). Ze waren het meer eens met uitspraken als Een vrouw hoort achter het aanrecht en Vrouwen die aangerand worden, hebben dit uitgelokt door de manier waarop ze zich kleden. Vwo-scholieren vertoonden zelfs een sterkere reactie op het zien van deze clips dan vmbo ers. In een ander experiment vond de onderzoeker ook een effect van de mate waarin vrouwen als lustobject in videoclips worden afgebeeld, maar dan onder meisjes. (Schwinghammer, 2006). De meisjes in totaal 63 jongedames in de leeftijd van 12 tot 16 jaar zagen clips met veel blote danseressen, enigszins ontklede danseressen of geen danseressen. Meisjes die de extreem seksuele clips zagen, rapporteerden na afloop meer dat zij hun lichaam vergeleken met de vrouwen in de clips en dat zij meer schaamte voelden over hun eigen lichaam dan meisjes die de minder of aseksuele videoclips hadden gezien. Deze resultaten steunen dus de idee dat de regelmatige confrontatie met een vertekend, geseksualiseerd media-aanbod ook bij Nederlandse jongeren tot ongewenste houdingseffecten of gedrag kan leiden. Die zorgen moeten echter niet overdreven worden. Volgens de studie van Nikken (2007) denken Nederlandse jongeren vooralsnog helemaal niet zo liberaal over seks. Zoals figuur 1 illustreert ziet een groot deel van zowel jongens als meisjes seks voor het huwelijk als gewoon of acceptabel, maar zijn allerlei andere seksuele gedragingen, zoals intiem gedrag met vreemden of seks buiten een vaste relatie, voor de meeste jongeren helemaal niet zo vanzelfsprekend. Zo n 80 procent van de jongeren heeft z n bedenkingen bij dergelijk seksueel gedrag. Figuur 1 Verdeling van opvattingen over acht seksuele dingen die jongens en meisjes kunnen doen 25 seks voor het trouwen, jongen seks voor het trouwen, meisje direct met een nieuwe kennis vrijen, meisje buiten je relatie met iemand zoenen, meisje je borsten via de webcam tonen, meisje buiten je relatie met iemand vrijen, jongen vrijen met een meisje voor breezers, jongen iemand dwingen tot vrijen, jongen 0% 20% 40% 60% 80% 100% hoort niet eigenlijk niet kan wel is heel gewoon

6 Peter Nikken 26 Bovendien is het tot nu toe verrichte onderzoek nog te beperkt. Zo is in de Tilburgse experimenten niet gecontroleerd of de vertoonde clips mogelijk ook van elkaar afweken op andere punten dan alleen de mate van seksualisering. Schaamtegevoelens of denigrerende gedachten bij de jongeren zouden ook door muziekgenres of door songteksten beïnvloed kunnen zijn in plaats van door het beeld van de vrouwen. Daarnaast is het ook nog onbekend of de kortetermijneffecten wel doorgetrokken mogen worden naar gedrag- en houdingseffecten op lange termijn. Tot slot houden veel studies nog veel te weinig rekening met de mediërende rol die ouders, school en leeftijdgenoten spelen en met de opvattingen die jongeren zelf inbrengen. Volgens nieuw longitudinaal Amerikaans onderzoek blijken jongeren minder seksueel actief te worden wanneer hun ouders meer controle uitoefenen over het televisiekijkgedrag op jongere leeftijd (Bersamin en anderen, 2008). Die bevinding sluit aan op het al genoemde Nederlandse onderzoek van Nikken (2007): meisjes die thuis meer mediaopvoeding krijgen en geen eigen tv-toestel op hun slaapkamer hebben, zijn minder ver vooruit in hun seksuele ervaringen. Bovendien denken zowel jongens als meisjes die wel mediaopvoeding van hun ouders krijgen aanzienlijk minder liberaal over verschillende seksuele gedragingen dan jongeren die thuis geen mediaopvoeding genieten. De jongeren die liberaler denken over seks zijn bovendien niet alleen autonomer in hun mediagedrag en kijken niet alleen vaker naar MTV of TMF, maar hechten ook minder waarde aan het geloof, zijn eerder van Surinaamse of Nederlandse dan van Turkse of Marokkaanse komaf, en zijn vaker jongen dan meisje. Daarnaast gaat het bij de jongens vooral om jongeren die onder druk staan van hun vrienden om verboden 16+-websites of -films te bekijken of bepaalde tijdschriften te lezen. Mediawijsheid De stand van zaken overziend lijkt het dus te simpel om de media te beschouwen als enige oorzaak van een verval van zeden bij de jeugd. Als jongeren al liberaler gaan denken, spelen ouders, leeftijdgenoten en het onderwijs ook een grote rol bij de mogelijke effecten die de media kunnen hebben. In het onderwijs, thuis en op diverse andere plekken waar jongeren opgevoed worden, zou het daarom niet misstaan om hen te helpen de sterk vertekende beelden van de media over seksualiteit en mannen- en vrouwenrollen goed te interpreteren.

7 Seksuele mores Nederlands jeugd zijn gematigd Het ministerie van OCW heeft op dit terrein twee ijzers in het vuur. In het kabinetsakkoord is aangegeven dat er een media-expertisecentrum komt dat mediawijsheid gaat bevorderen en dat lespakketten en andere initiatieven rond mediaopvoeding wil structureren. Dat centrum zou dit voorjaar gestalte moeten krijgen. Het is te hopen dat zowel jongeren als hun opvoeders via dat centrum leren kritisch om te gaan met een geseksualiseerd media-aanbod. Daarnaast heeft het ministerie met de Emancipatienota eind 2007 aangekondigd dat er geld vrijkomt voor onderzoek naar de invloeden van de media, leeftijdgenoten, onderwijs en ouders op de seksuele ideeën en gedragingen van jeugdigen (OCW, 2007). Een grondige studie waarbij jongeren over een langere periode breeduit worden gevolgd, kan werkelijk in kaart brengen of een geseksualiseerde leefwereld van jongeren tot zedelijk verval leidt. Verder lezen American Psychological Association (2007). Report of the APA Task Force on the sexualization of girls. Washington DC, American Psychological Association. Te downloaden via Bersamin, M., Todd, M., Fisher, D., Hill, D., Grube, J. & Walker, S. (2008). Parenting practices and adolescent sexual behavior. A longitudinal study. Journal of Marriage and Family, jaargang 70, nummer 1, pagina Dam, M. van & Dijsselbloem, J. (2005). Vergroving van seks op tv. De Volkskrant, 5 november Te downloaden via GGD Amsterdam (2006). Seksueel gedrag in een subcultuur van tieners in Zuidoost. Amsterdam, GGD. Lamb, S. & Brown, L. (2006). Packaging Girlhood. Rescuing our daughters from marketers schemes. New York, St. Martin s Press. Leiden, I. van & Jacobs, J. (2006). Groepszedenmisdrijven onder minderjarigen. Een analyse van een Rotterdamse casus. Politie en wetenschap, nummer 29. Zeist, Uitgeverij Kerckebosch. Nikken, P. (2007). Jongeren, media en seksualiteit. Hoe media-interesses en -gebruik samenhangen met fantasieën, opvattingen en gedrag. Utrecht, Nederlands Jeugdinstituut. Te downloaden via > Publicaties > Jeugd en media. OCW (2007). Meer kansen voor vrouwen. Emancipatiebeleid Den Haag, OCW. Pans, L., Lieuwens, M., Hilkens, M., Bergman, S. & Jensen, S. (2007). Sex moet weer haute couture worden. Te lezen op Peter, J. & Valkenburg, P. (2007). Adolescents exposure to a sexualized media environment and notions of women as sex objects. Sex Roles, jaargang 56, nummer 5/6, pagina Schwinghammer, S. (2006). Samenvatting onderzoek seksueel objectificerende videoclips. Interne notitie. Universiteit Tilburg. Schwinghammer, S. (2007). Kort overzicht onderzoek videoclips. Interne notitie. Universiteit Tilburg. 27

8 Peter Nikken Tromp, J. (2007). Beteugeling kan geen kwaad. De Volkskrant, 13 oktober 2007, Het Vervolg, pagina 22. Vermeulen, M. (2007). Verbied esthetische ingrepen jeugd. De Volkskrant, 31 augustus Te lezen via Peter Nikken werkt bij het Nederlands Jeugdinstituut en is deskundige op het gebied van jeugd en media. 28