De last van de lust. Om de bestwil van de burger (1) monique kremer
|
|
- Sebastiaan van Beek
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Om de bestwil van de burger (1) De last van de lust monique kremer 14 Kranten, tijdschriften, tv, internet: voortdurend gaat het over seks. Sommige jongeren zouden te veel en te vaak aan seks doen, of zich ervoor laten betalen, anderen moslima s zouden dat weer te weinig doen. 1 De discussies over seks vliegen alle kanten op, waarbij iedereen een eigen, vaak impliciete norm hanteert. Soms maakt men zich druk over de ondergeschikte positie van de vrouw, soms over de commercialisering van seks, soms over te veel seks in het publieke domein. Anderen spreken juist over morele paniek en vinden politici die zich druk maken over seks moraalridders. Het is niet duidelijk of Nederland nu in oversekste of overspannen staat is. Bovendien kent Nederland geen traditie om heel precies seksuele normen voor te schrijven. Ligt hier toch een taak voor de overheid? En welke norm zouden we dan moeten hanteren, in deze tijd waarin vrijheid vooropstaat? Een norm die wel verankerd is in onze samenleving is het recht op seksuele zelfbeschikking, een liberaal recht dat is afgedwongen door met name de feministische beweging. Het houdt in dat ieder voor zich moet bepalen wat hij of zij wenst en waar zijn of haar grens ligt. In de rechtspraak is dat recht het meest helder; gedwongen seks is strafbaar. Scholen en hulpverleners proberen het concept van seksuele zelfbeschikking op kinderen over te brengen. Over de auteurs Monique Kremer is socioloog en verbonden aan de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid Noten zie pagina 19 Dat is nodig omdat werkelijk over jezelf kunnen beschikken heel veel vergt. Zelfbeschikking veronderstelt bijvoorbeeld dat meisjes en jongens seks op waarde kunnen schatten, dat ze weten wat seks voor hen betekent of kan betekenen. Ze moeten weten waarover ze beschikken. Zelfbeschikking betekent ook zelfbeheersing. Het gaat over het temmen van driften; meisjes en jongens moeten verstandig zijn op het juiste moment alvorens de beheersing los te laten. Om erachter te komen wat je wilt en niet wilt, moet je niet alleen jezelf goed leren kennen maar ook elkaar: jongens en meisjes, mannen en vrouwen moeten elkaar bijpraten en bijleren. Seks is het lijkt een overdadige toevoeging maar dat is het niet iets relationeels. Het individuele recht op zelfbeschikking kan alleen bestaan in specifieke sociale verbanden. Sterke machtsongelijkheid tussen de seksen staat hier bijvoorbeeld in de weg. Een vrije en evenwichtige omgang tussen de seksen zorgt ervoor dat mensen zelf kunnen beslissen met wie, wanneer en hoe ze seks hebben. Ook veelt zelfbeschikking geen sterke hiërarchie tussen ouders en kinderen jongeren moeten in vrijheid kunnen beslissen. In Nederland zijn de verhoudingen tussen mensen meer dan elders informeel en gedemocratiseerd. Seksualiteit wordt gereguleerd door geïnternaliseerde zelfdwang, gezamenlijke consideratie, flexibiliteit en onderhandeling. 2 In die zin zijn we helemaal niet seksueel bevrijd: we dwingen onszelf, met hulp van anderen, om ons te gedragen. De vraag is nu in hoeverre het recht op zelfbeschikking onder druk is komen te staan.
2 de seksuele staat van nederland De manier waarop jongeren met seksualiteit omgaan wordt vaak gezien als de lakmoesproef voor onze beschaving. Met name de leeftijd waarop jongeren voor het eerst seks hebben is een indicator van de seksuele staat van het land. Daar zouden we ons weinig zorgen over hoeven te maken. De gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst all the way gaan daalt nauwelijks en ligt rond de 15 jaar. 3 Wel is het zo dat Marokkaanse, Turkse, Surinaamse, en Antilliaanse jongens het eerder doen en meer sekspartners hebben dan autochtone jongens. 4 Een kleine groep jongeren experimenteert al veel vroeger met seks. Daarnaast is er een verschuiving zichtbaar in de lust/liefde-balans. Sinds de seksuele revolutie heeft ieder mens, de vrouw voorop, recht gekregen op lust. Zeker sinds de jaren negentig werd die lust vooral weer beleefd in de context van de liefde. Opvallend aan deze tijd is het grote aantal jongeren tussen de 17 en 24 jaar dat een slippertje als het breekpunt zag van zijn relatie. Was dat in %, in 1989/1993 was dat 63%. 5 Liefde en lust werden weer met elkaar verknoopt. Inmiddels worden deze weer vaker uit elkaar gehaald. Een deel van de jongeren, een kwart, vindt seks ook prima als je geen gevoelens hebt voor een ander. En een op de vijf jongeren had de laatste keer seks met iemand waar hij of zij geen relatie mee had. 6 Seks om de seks past prima bij het recht op zelfbeschikking, zolang dat een duidelijke keuze is en er een evenwichtige verhouding bestaat tussen de seksen. Wat opvalt is dat jongens er meer voor voelen dan meisjes; er dreigt een sekse-sekskloof. Dat zien we uitvergroot bij veel Marokkaans-Nederlandse jongens. Zij hanteren nogal eens een dubbele moraal: meisjes worden onderverdeeld in madonna s en hoeren. De gesloten meisjes dienen met respect en eer behandeld te worden, de open meisjes worden als onzedelijk beschouwd en seksueel beschikbaar geacht. Vaak zijn dit Nederlandse meisjes, maar het kunnen ook meisjes uit hun eigen kring zijn. Als meisjes gezien worden als open of als ze inderdaad niet meer als maagd het huwelijk in gaan, kan de familie-eer geschonden worden. Dat is bij jongens helemaal niet het geval. Ze worden juist als losers gezien als ze geen seks hebben: onweerstaanbare lust is een teken van mannelijkheid. Daarnaast, zo vertellen frontliniewerkers, gaan sommige jongens heel instrumenteel om met meisjes. Het is een soort tijdverdrijf: je kunt gaan voetballen, tv kijken, of een meisje nemen. 7 Marokkaanse en Turkse meisjes lijken seks minder als lust te willen zien en meer in het kader van verliefdheid en romantiek, meer nog dan autochtone meisjes. Veel van deze meisjes willen ook graag als maagd het huwelijk in. Het zeer romantische beeld van seks van de meisjes lust is er alleen in liefde en binnen het huwelijk staat haaks op de seksmoraal van de jongens. 8 De vraag is wat dat betekent voor hun relatievorming. De jongens zeggen vaak dat ze later wel serieus worden. Maar nu al groeit het scheidingspercentage binnen Nederlands-Marokkaanse gezinnen. Jongens voelen meer voor seks om de seks dan meisjes; er dreigt een sekse-sekskloof Het recht op zelfbeschikking staat daarmee wel degelijk onder druk. Als deze jongens seks vooral zien als een prestatie, kunnen ze de waarde ervan dan wel bepalen en de wederkerigheid ervan inzien? En is dan een werkelijke dialoog tussen de seksen mogelijk? Van beide kanten is er sprake van groepsdwang. De jongens die uit verveling een meisje nemen vergroten daarmee hun status binnen hun groep. 9 En hoewel een aanzienlijk deel van de meisjes maagdelijkheid ziet als een eigen keuze, voelt een ander deel van de Marokkaanse meisjes zich daartoe verplicht, soms om tegemoet te komen aan de ouders, soms om geen slechte reputatie te krijgen binnen de gemeenschap
3 16 Dwang tot seks is ook nog steeds aan de orde. Niet alleen het fenomeen groepsverkrachting zorgt in Nederland voor opschudding, jongens dwingen meisjes soms ook anderszins: 11% van de Marokkaanse en Turkse jongens zegt wel eens iemand gedwongen te hebben tot seks, 8% van de Surinamers en Antillianen en 3% van de autochtone jongens. Ook vinden met name allochtone jongens het vaker goed om iemand onder druk te zetten om seks te hebben en zijn ze zelf vaak slachtoffer geweest van seksuele dwang. 11 Het recht op seksuele zelfbeschikking staat op allerlei manieren onder druk Steeds vaker speelt geld een rol bij seks, of cadeautjes. Breezerseks en andere vormen van prostitutie zijn geen grootschalige fenomenen. Het gaat vaak om kwetsbare meisjes uit problematische gezinnen uit de Randstad met een lage sociaal-economische achtergrond. Soms vinden ze het heel gewoon om in ruil voor seks een avondje onderhouden te worden. 12 Is dit vooral een probleem voor meisjes, jongens hebben vaker te maken met het fenomeen van seksverslaving, een verslaving die net zo desastreus is voor familie- en werkverhoudingen als een gok- of drugsverslaving. In Nederland is er nog weinig over bekend. Er wordt geschat dat 1 tot 6% van de volwassen bevolking verslaafd is aan prostitutie, porno, anonieme seks of cyberseks. Ook hier is zelfbeschikking niet meer aan de orde. Het recht op seksuele zelfbeschikking en het besef van wederzijdsheid staan dus op allerlei manieren onder druk, terwijl we op het terrein van seks geen ándere norm hebben. oversekste media Veel van de politieke discussies over seks gaan over de rol van de media. Dat is logisch omdat media voor jongeren naast ouders, school en straat een grote rol spelen in het leven. Er is veel meer seks in de bladen dan twee decennia geleden, het aantal pornosites in 2004 is 1,6 miljoen zeventien keer zoveel als in 2000, en het merendeel van de muziekclips bevat seksuele elementen. 13 We leven in een tijdperk waarin de lust gevierd wordt, vooral virtueel. Nu hoeft dat geen probleem te zijn, al vergt die overdaad aan seks misschien veel van de zelfbeheersing, of slaat het juist alle zinnenlust dood. Wel een probleem is dat seks vaak op een bepaalde, eenzijdige manier wordt afgebeeld. De seks die we zien is grotendeels hard, snel, instrumenteel en, inderdaad, een grote prestatie. Vrouwen worden daarbij over het algemeen beschikbaar afgebeeld en ondergeschikt gemaakt aan de lust van de man. Op tmf worden veel dance video s uitgezonden vrouwen worden in allerlei situaties vertoond. Maar of ze klussen, fitnessen, pokeren of vechten: er wordt steeds een pornografische draai aan gegeven, schrijven Naber en Van Lenning. 14 In cultuuruitingen worden steeds meer pornocodes gebruikt, ten koste van meer verhulde vormen van erotiek. Die gepornoficeerde cultuur tornt aan onze zelfbeschikking: wie geen seks wil moet stevig in zijn schoenen staan en de boodschap is eenzijdig: vrouwen zijn (nog steeds) lustobject. Daar kan tegen ingebracht worden dat er geen hard bewijs is voor de relatie tussen beeld en gedrag. In een Rotterdamse verkrachtingszaak zeiden de jongens op het idee gekomen te zijn om met z n allen een meisje te verkrachten door te kijken naar clips op tv. In deze clips worden meisjes als ho s afgebeeld en jongens als pimps. Dat leidde onder andere tot het verzoek van Kamerlid Dijsselbloem aan tmf en mtv om zorgvuldiger met de clips om te springen. Toch kan het evengoed zo zijn dat ze graag naar deze clips kijken omdat ze dergelijke dingen al boeiend vonden. Zo werkt het ook vaak met kinderporno of extreem geweldadige porno: de preoccupatie bestaat al, de bijbehorende plaatjes worden er later bij gezocht. Anderzijds weten we uit onderzoek naar anorexia dat beeldcultuur wel degelijk van
4 invloed is op het zelfbesef van meisjes. Ook stelt het kenniscentrum seksualiteit nisso in zijn laatste studie Tienerseks dat jongeren die veel naar geseksualiseerde media kijken de seksuele ervaring van leeftijdsgenoten groter inschatten en meer stereotype rolopvattingen hebben. Amerikaans onderzoek wijst er bovendien op dat jongeren die veel naar geseksualiseerde media kijken anderen vooral als lustobject benaderen en niet als persoon. Ze internaliseren de seksuele normen die via de beeldbuis of het computerscherm hun slaapkamer in komen. 15 De pornoficering in de media kan ook opgevat worden als een teken van voortschrijdende emancipatie, zoals de socioloog Cas Wouters doet. 16 Volgens hem is seksualisering simpelweg een logisch gevolg van historische processen van informalisering en emancipatie. Eindelijk kunnen vrouwen over zichzelf beschikken en hun seksualiteit gebruiken om hun onafhankelijkheid te bevechten. Eindelijk zijn vrouwen vrij om te kiezen. Er is echter geen sprake van een lineair historisch model. Werden tot de jaren tachtig met het vertonen van bloot de grenzen tussen de seksen nog opgeschud, de huidige afbeelding van seksualiteit op tv of internet doorbreekt geen enkel taboe meer. Wat is immers de functie van publieke seks als alles al vertoond is? Spuiten en Slikken is een programma naarstig op zoek naar zijn doel. Ook het emancipatie-argument gaat niet op, al wordt We leven in een tijdperk waarin de lust gevierd wordt, vooral virtueel dat ook door veel vrouwen gebruikt. De vrije keuze van de ene vrouw kan wel degelijk een beperking zijn voor de andere. Het is nooit een verlangen van vrouwen (en mannen) geweest om hun identiteit enkel tot seksualiteit terug te brengen. Als Wouters schrijft dat vrouwen erbij gebaat zijn zichzelf sterker als lustobject te ervaren en dat hij zelf hoopt nog lang een lustobject te blijven, bedoelt hij vast niet dat hij alléén nog een lustobject wil zijn en niet serieus genomen wil worden als wetenschapper. Vrouwenemancipatie betekent niet dat vrouwelijke en mannelijke seksualiteit worden teruggebracht tot een eenvormig en eenzijdig beeld, een beeld dat verdacht veel overeenkomt met het beeld dat mannen (misschien) graag hebben. Als er sprake zou zijn van vrije keuze en emancipatie zouden we juist een grote verscheidenheid aan vormen van vrouwelijke seksualiteit moeten zien en accepteren op tv, internet en in de bladen. Ariel Levy schrijft in haar beroemde boek Male Chauvinst Pigs: Wat we vroeger zagen als een vorm van seksualiteit, beschouwen we nu als de vrouwelijke seksualiteit. 17 Bovendien gaat het niet alleen om vrouwenemancipatie maar ook om die van mannen. Ook zij worden op een stereotype wijze afgebeeld en aangesproken, als potentiële Viagra-consument. Er is weinig nadruk op inleving in de ander of intimiteit: ook in seks moet je presteren. politieke interventie Een evenwichtige dialoog over seksualiteit die nodig is voor zelfbeschikking vindt in de media dus nauwelijks plaats, ook niet op internet. Dat is vooral een plaats waar gelijkgestemden elkaar bevestigen in hun opvattingen. Als het gaat om het ondersteunen van het recht op zelfbeschikking hoeven we van de media dus niet veel heil te verwachten. En dat terwijl tv en internet, ironisch genoeg, wel belangrijke bronnen zijn voor jongeren. De overheid kan aan de pornoficatie van de media weinig doen. Het is evident dat zij zich niet kan en mag bemoeien met het uitzenden van films als Deep Throat of mondiale producties als mtv- of tmf-clips en het internet. Niet alleen heeft de nationale overheid weinig greep op globale ontwikkelingen, media behoren nu eenmaal tot het semi-private domein. De Nederlandse overheid kan wel geld investeren in onderzoek naar de precieze relatie tussen beeld, internet en seksualiteitsbeleving, 17
5 18 om beter te kunnen vaststellen of mensen veranderen door wat ze zien en horen op tv of via internet. Bovendien kan de overheid vanuit het voorzorgsprincipe de media alvast aanspreken. De oproep van Dijsselbloem aan mtv en tmf behoorde dan ook tot een taak van de politiek. Ten derde zou de overheid meer kunnen investeren in mediatraining, zowel voor jongeren als voor hun ouders. Die training zou moeten gaan over de relatie tussen realiteit en virtualiteit en waar je informatie kunt vinden die je werkelijk zoekt. Het is jammer dat moraalridder zo'n efficiënt scheldwoord is geworden Daarnaast is het belangrijk om onderscheid te maken tussen het semi-private terrein van tv en internet en de openbare ruimte in de stad. De Amsterdamse Wallen en de Utrechtse gracht zouden toegankelijk moeten zijn voor iedereen. Als bepaalde vormen van seksualiteit worden opgedrongen, draagt dat niet bij aan het ondersteunen van het recht op zelfbeschikking. We zouden blij moeten zijn met politici die het als hun taak zien om eenzijdige seksuele afbeeldingen in de publieke ruimte te weren, hoon is hier niet op zijn plaats. taboe Juist in een tijdperk waarin media en tv veel invloed hebben op jongeren is het belangrijk om het recht op zelfbeschikking vooral te ondersteunen via school en ouders. Weten wat je wilt, dat duidelijk kunnen maken en ook nog begrijpen wat de ander verlangt vergt veel van de opvoeding. Het zijn de ouders die kinderen moeten leren hoe ze zelfbeschikking vorm kunnen geven. Nederlandse ouders, met name degenen met een middenklassenachtergrond, hebben zich sinds de seksuele revolutie bekwaamd in het bespreken van seksualiteit zonder te blozen, anders dan bijvoorbeeld Amerikaanse ouders. De sociologe Amy Schalet vergeleek in de jaren negentig de opvattingen van Nederlandse middenklassenouders met die van Amerikaanse. 18 Amerikaanse ouders zien de seksuele ontwikkeling van hun kinderen met angst en beven tegemoet. Hun kinderen zijn out of control : ze zijn een explosief vat vol met hormonen, en de meisjes moeten vooral uitkijken voor de jongens. Nederlandse ouders vinden het juist heel gewoon dat hun kinderen nieuwsgierig zijn. In plaats van te verbieden benadrukken ze de verantwoordelijkheidsgevoelens bij hun kinderen. Ze veronderstellen dat deze assertief zijn en zichzelf in de hand kunnen houden, ook de jongens. Seksualiteit laten ze daarom over aan hun kinderen: meisjes en jongens komen er samen wel uit. Vandaar, zo stelt Schalet, het grote verschil in tienermoederschappen tussen de landen. Nederlandse kinderen leren hun verstand te gebruiken bij seks. Maar niet alle ouders kunnen zo n ingewikkelde taak aan. Voor laagopgeleiden is dit al een veel lastiger opgave gebleken. Ook voor veel Turkse, Chinese of Somalische ouders is open praten over seks met hun kinderen vaak een brug te ver: voor hen is seksualiteit taboe. Er hoeft ook niet over gesproken te worden, zo is hun redenering, want hun kinderen hebben helemaal geen seks. 19 Bovendien is in migrantengezinnen de seksualiteit van de kinderen vaak een belangrijk symbool voor de identiteit van de ouders. Dat loslaten is een grote stap. De positie van ouders staat in deze gevallen de zelfbeschikking van kinderen in de weg. De overheid moet dus vooral investeren in de ouders, door het aanbieden van cursussen en informatie, om het recht op zelfbeschikking van jongeren veilig te stellen. Daarnaast is het handig als ouders meer begrijpen van tv en internet: die hebben inmiddels net zoveel invloed als de peergroep. Ouders moeten dus beter ondersteund worden bij het omgaan met de mondiale media en bij het bespreken van
6 seksuele normen met hun kinderen. Meer dan in andere landen hebben we in Nederland een traditie van seksonderwijs, waarbij zelfbeschikking het uitgangspunt is. Het meest gebruikte onderwijsprogramma in Nederland heet Lang leve de liefde. Centraal daarin staan weerbaarheid, communicatie en het ontwikkelen van persoonlijke normen. Er worden dus geen normen gesteld, de norm is dat kinderen zelf grenzen leren trekken. 20 Desondanks lijken scholen steeds meer tekort te schieten bij het ondersteunen van jongeren om hun normen te vormen. In het verleden is er, zeker vergeleken met de Amerikaanse praktijk, veel aandacht geweest voor seksuele opvoeding, nu lijkt de aandacht die besteed wordt aan seksualiteit sterk betrekking te hebben op de instrumentele, technische kant van de zaak, met name om zwangerschap en geslachtsaandoeningen te voorkomen. 21 Deels komt dat door de hiv/aids-epidemie, waardoor veilig vrijen het onderwerp van gesprek wordt en niet de seksuele beleving of de wederzijdsheid van seks. Ook zijn door de multiculturalisering van de samenleving gesprekken soms moeizaam: de verschillen tussen jongeren zijn gegroeid langs de lijnen van sekse en etniciteit. Docenten zijn niet altijd goed getraind om gesprekken te voeren over gevoelige kwesties. Op scholen wordt zodoende wel gesproken over voorbehoedsmiddelen, maar veel minder over seksuele normen. conclusie We mogen blij zijn dat we onze lusten mogen vieren. Maar dat brengt wel een bijzondere last met zich mee. Het recht op zelfbeschikking en het besef dat seks iets is dat je met een ander doet is geen vanzelfsprekendheid: er moet aan gewerkt worden. Daarom is het jammer dat moraalridder zo n efficiënt scheldwoord is geworden. Het recht op seksuele zelfbeschikking is een belangrijke waarde die in de vorige eeuw bevochten is. Inmiddels komt deze waarde steeds meer onder druk te staan doordat de dialoog tussen de seksen vooral via internet, tv en posters op straat gevoerd wordt. Een sociaal-liberale staat, en zeker in een globaliserende wereld, heeft wel degelijk een verantwoordelijkheid om zijn burgers (m/v) te leren wat het recht op zelfbeschikking én het besef van wederzijdsheid inhouden. Dat is de last van de lust. Noten 1 Mijn dank gaat uit naar Evelien Tonkens en Marcel Hoogenboom voor hun commentaar bij de tekst tijdens het tot stand komen van dit artikel. 2 Schalet, A.T. (2000) Raging hormones, regulated love: Adolescent sexuality and the constitution of the modern individual in the United States and the Netherlands, in: Body & Society, 6, 1 p en Wouters, C. (2005) Seks en de seksen. Een geschiedenis van moderne omgangsvormen. Amsterdam: Bert Bakker. 3 Graaf, de. H. et al (2005) Sex onder je 25e. 4 Vennix, P. en I Vanwesenbeeck 5 Wouters, C. (2005) Seks en de seksen. Een geschiedenis van moderne omgangsvormen. Amsterdam: Bert Bakker. 6 Graaf, de. H. et al (2005) Sex onder je 25e. Delft: Eburon en Graaf, de. H. et al (2007) Tienerseks. Vormen van instrumentele seks onder tieners. Den Haag: wodc. 7 wrr (2007) Identificatie met Nederland. Amsterdam: aup. 8 Vennix, P. en I Vanwesenbeeck 9 Zie ook Jong, de J.D. (2007) Kapot moeilijk. Een etnografisch onderzoek naar opvallend delinquent groepsgedrag van Marokkaanse jongens. Amsterdam: Aksant. 10 Vennix, P. en I Vanwesenbeeck 11 Vennix, P. en I Vanwesenbeeck 19
7 12 Graaf, de. H. et al (2007) Tienerseks. Vormen van instrumentele seks onder tieners. Den Haag: wodc. 13 Paul, P. (2005) Pornified: How pornography is transforming our lives, our relationships, and our families. New York: Times Books en Graaf, de. H. et al (2007) Tienerseks. Vormen van instrumentele seks onder tieners. Den Haag: wodc. 14 Naber, P. en A. van Lenning (2007) Lijf en liefde in: J. Hermes, P. Naber en A. Dieleman (red.) Leefwerelden van jongeren: thuis, school, media en populaire cultuur. Bussum: Coutinho. 15 Graaf, de. H. et al (2007) Tienerseks. Vormen van instrumentele seks onder tieners. Den Haag: wodc. 16 Wouters, C. (2008) Seksualisering is emancipatie van seksualiteit Levy, A. (2007) Female Chauvinist Pigs. De opkomst van de bimbocultuur. Amsterdam: Meulenhof, p Schalet, A.T. (2000) Raging hormones, regulated love: Adolescent sexuality and the constitution of the modern individual in the United States and the Netherlands, in: Body & Society, 6, 1 p Vennix, P. en I Vanwesenbeeck 20 Ferguson, R.M. en I, Vanwesenbeeck en T. Knijn (2006) Getting real about sex: exploratory analysis of the content of sex education in the Netherlands, unpublished paper. 21 Schalet, A.T. (2000) Raging hormones, regulated love: Adolescent sexuality and the constitution of the modern individual in the United States and the Netherlands, in: Body & Society, 6, 1 p
Seksuele gezondheid Uitdagingen voor migranten organisaties
Seksuele gezondheid Uitdagingen voor migranten organisaties Bijeenkomst bevordering seksuele gezondheid Noord Nederland en de rol van de zelforganisaties Drachten 15-3-2010 Bram Tuk Pharos, kennis en adviescentrum
Nadere informatieSeksualisering: beeldvorming en opvattingen
Seksualisering: beeldvorming en opvattingen What s up? Congres Seks over de grens 26 januari 2009 Hanneke Felten en Kristin Janssens (MOVISIE) Inhoud van deze workshop 1. Seksualisering: wat is het? 2.
Nadere informatieLesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Kinderboeken: Les 11: Wat is seks? Lesoverzicht
Les 11: Wat is seks? Lesoverzicht Lesdoelen: Kinderen kunnen verschillende betekenissen geven aan seksualiteit. Kinderen zijn zich ervan bewust dat iedereen seksuele gevoelens heeft, en dat je je daarvoor
Nadere informatieZie De Graaf e.a. 2005 voor een uitgebreide onderzoeksverantwoording van het onderzoek Seks onder je 25ste.
6 Het is vies als twee jongens met elkaar vrijen Seksuele gezondheid van jonge allochtonen David Engelhard, Hanneke de Graaf, Jos Poelman, Bram Tuk Onderzoeksverantwoording De gemeten aspecten van de seksuele
Nadere informatieOuderavond lijf & relaties
Ouderavond lijf & relaties Robert van der Gaag info@one2know.nl 0611003414 Voorstellen Ervaring Gezonde school, genotmiddelen, seksualiteit, voeding, bewegen, mondzorg en mediawijsheid Kinderen Wie heeft
Nadere informatieUit huis gaan van jongeren
Arie de Graaf en Suzanne Loozen Jaarlijks verlaten bijna een kwart miljoen jongeren het ouderlijk huis. Een klein deel van hen is al vóór de achttiende verjaardag uit huis gegaan. De meeste jongeren gaan
Nadere informatieDoelenlijst Relationele Vorming in de Basisschool in combinatie met de IK-zinnen
Doelenlijst Relationele Vorming in de Basisschool in combinatie met de IK-zinnen RV 1 Kinderen hebben vertrouwen in zichzelf. RV1.1 RV1.2 RV1.3 RV1.4 Ontdekken dat iedereen uniek is. Ik heb door dat iedereen
Nadere informatieAanpak Eergerelateerd Geweld. Jenny Van Eyma. 1. Eer
Aanpak Eergerelateerd Geweld Jenny Van Eyma 1. Eer 1 Betekenis eer afhankelijk van o.a.: De tijdgeest: verschil vroeger, nu, toekomst Generatie (leeftijd) Sekse Klasse / SES Interpretatie en waardering
Nadere informatieWEEK VAN DE LIEFDE Mini Symposium Migrantenjongeren en seksualiteit
WEEK VAN DE LIEFDE Mini Symposium Migrantenjongeren en seksualiteit Organisatie: GGD Den Haag Presentatie: Bram Tuk PHAROS b.tuk@pharos.nl Week v.d. Liefde 15-2-2012 Bram Tuk Doel Kennis Motivatie Reflectie
Nadere informatieDoelen relationele vorming
Doelen relationele vorming RV 1 Kinderen hebben vertrouwen in zichzelf RV 1.1. Ontdekken dat ieder uniek is. RV 1.2. Zich bewust worden van hun eigen kwetsbaarheid en ermee kunnen omgaan. RV 1.3. Eigen
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2008 2009 30 420 Emancipatiebeleid Nr. 135 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETEN- SCHAP Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieSEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG in en om de school. Oka Storms Ben Serkei
SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG in en om de school Oka Storms Ben Serkei Wat gaan we doen? * Achtergronden seksualiteit * Invloed beeldcultuur en gevolgen * Oefening Wat is grensoverschrijdend? * Seksueel
Nadere informatieThema's per klas die aangeboden worden in de methode:
Thema's per klas die aangeboden worden in de methode: Groep 1-2 Hierbij zijn de kinderen bezig met specifieke lichaamskenmerken van zichzelf en van anderen. Ook gaan ze op zoek naar onderlinge overeenkomsten.
Nadere informatieHandreiking Seksualiteit
Handreiking Seksualiteit Mannelijke seksualiteit speelt een centrale rol in belangrijke maatschappelijke vraagstukken rondom seksualisering, pornoficatie, en grensoverschrijdend gedrag. Emancipatiebeleid
Nadere informatieDounia praat en overwint
Dounia praat en overwint Deze informatiefolder is een uitgave van Pharos, Expertisecentrum gezondheidsverschillen, in samenwerking met: Stichting Hindustani, Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders,
Nadere informatieFactsheet Seksuele opvoeding en beeldvorming
Factsheet Seksuele AANLEIDING Jongeren hebben vaak een eenzijdig en ongelijkwaardig beeld van seksualiteit. Zo zijn meisjes verantwoordelijk voor het aangeven van grenzen, jongens zouden vooral uit zijn
Nadere informatieResultaten onderzoek seksualiteit
Resultaten onderzoek seksualiteit Augustus 2015 In opdracht van Way of Life en de NPV Uitgevoerd door Direct Research www.wayoflife.nl www.npvzorg.nl Conclusies Kennis Seksuele voorlichting Opvattingen
Nadere informatieSeksuele gezondheid van holebi s
Factsheet 2007-1 Seksuele gezondheid van holebi s Seksuele gezondheid in Nederland De Rutgers Nisso Groep heeft in 2006 een grootschalige bevolkingsstudie uitgevoerd naar seksuele gezondheid in Nederland
Nadere informatieSeksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening
Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening Op de polikliniek van het Universitair Kinderziekenhuis St Radboud ziekenhuis willen wij je met deze folder informatie geven over seksualiteit
Nadere informatieTer introductie. Kinderen en internet Ik ben online dus ik besta. Mijn Kind Online Ouders Online Weet Wat ze Gamen. Dr. Justine Pardoen Ouders Online
Kinderen en internet Ik ben online dus ik besta Dr. Justine Pardoen Ouders Online Stichting Mijn Kind Online Ter introductie Mijn Kind Online Ouders Online Weet Wat ze Gamen 1 Internet-gebruik jonge kinderen
Nadere informatiePersoonlijk Plan Aandachtspunten omgangsvormen, verzorging, lichaamsbeleving, weerbaarheid relaties en seksualiteit
Persoonlijk Plan Aandachtspunten omgangsvormen, verzorging, lichaamsbeleving, weerbaarheid relaties en seksualiteit Het is belangrijk dat de begeleiding rond omgangsvormen, weerbaarheid en seksualiteit
Nadere informatieDE SEKSUELE LEVENSLOOP
DE SEKSEE EVENSOOP Aart Beekman Polikliniek Psychosomatische gynaecologie en Seksuologie Keuzevak seksuologie 2008-2009 Psycho-seksuele anamnese Invloed van de persoonlijke geschiedenis op seksuele betekenisgeving
Nadere informatieN. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.
ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding
Nadere informatieSEKSUELE VORMING ALS WAPEN TEGEN SEKSUEEL MISBRUIK ONDER ALLOCHTONEN
SEKSUELE VORMING ALS WAPEN TEGEN SEKSUEEL MISBRUIK ONDER ALLOCHTONEN Deel 1 Rénie van der Putten ACB Kenniscentrum, 2010 Allochtone kinderen en jongeren lopen een grotere kans slachtoffer te worden van
Nadere informatieOnderzoek Wereldproblemen en Seks
Onderzoek Wereldproblemen en Seks 1V Jongerenpanel 24 oktober 2014 Over dit onderzoek Aan dit online onderzoek in samenwerking met dance4life, gehouden van 15 tot en met 23 oktober 2014, deden 1641 jongeren
Nadere informatieOpvoeden na partner geweld Trees Pels Katinka Lunneman Jodi Mak Susanne Tan Meta Flikweert Marjolijn Distelbrin Majone Steketee
Opvoeden na partner geweld Trees Pels Katinka Lunneman Jodi Mak Susanne Tan Meta Flikweert Marjolijn Distelbrin Majone Steketee Financiers: Gemeente Rotterdam Gemeente Amsterdam Gemeente Utrecht Gemeente
Nadere informatieLet s talk about sex Eerste hulp bij seksuele voorlichting
Let s talk about sex Eerste hulp bij seksuele voorlichting Normen en waarden De spelleider wijst iemand aan die een casus voorlegt waarin seksuele voorlichting is gegeven aan een cliënt. Bespreek in tweetallen
Nadere informatieInhoud. Mijn leven. de liefde en ik
Inhoud Inleiding...3 Hoofdstuk 1 Gevoelens... 4 Hoofdstuk 2 Ontmoeten... 6 Hoofdstuk 3 Verliefd... 8 Hoofdstuk 4 Date... 10 Hoofdstuk 5 Verkering... 12 Hoofdstuk 6 Intimiteit... 14 Hoofdstuk 7 Seks...
Nadere informatieSeksualisering en beeldvorming: de rol van opvoeders
Seksualisering en beeldvorming: Uit onderzoek blijkt dat jongeren vaak een vertekend en ongelijkwaardig beeld hebben van seksualiteit. Voor seksualisering is maatschappelijk en politiek veel aandacht.
Nadere informatieBranding en binding. Onze kinderen in de branding?! Wat betekent mijn opvoeding?
Onze kinderen in de branding?! Wat betekent mijn opvoeding? Branding: moeilijk voor jongeren en ouders Jaren 60: De pil, televisie, abortus, provo s Jaren 30: grote werkloosheid, verandering moraal Industriële
Nadere informatie3 Competenties en indicatoren...11
Inhoudsopgave 1 Achtergronden... 5 1.1 Seksuele gezondheid jongeren nog niet altijd optimaal...5 1.2 Belangrijke rol voortgezet onderwijs...6 1.3 Aandacht voor het thema in de kennisbases...7 1.4 Leervraag
Nadere informatieVEILIG SEKSUEEL OPGROEIEN
"Ik vind het fijn dat ik altijd alles met mijn hulpverlener kan bespreken en alles kan vragen, zonder dat zij daar een oordeel over heeft." (Sophie, 17 jaar) "Dankzij Qpido is mijn zoon sterker geworden
Nadere informatieAchtergrondinformatie opdracht 3, module 5, les 9
Achtergrondinformatie opdracht 3, module 5, les 9 Roken alcohol en drugs Roken, alcohol en drugs zijn schrikbeelden voor veel ouders. Dit geldt voor allochtone ouders én Nederlandse ouders. Sommige kinderen
Nadere informatieOp zoek naar de vrouw áchter de lesbo
LANG LEVE DE DI VER SI TEIT tekst Saskia Doorschodt fotografie Dorien Grötzinger Op zoek naar de vrouw áchter de lesbo Ik ben lesbisch. Velen van ons hebben dit wel eens hardop tegen iemand anders gezegd.
Nadere informatieProgramma workshop seksuele opvoeding: Daar praat je toch niet over met je kinderen?
Programma workshop seksuele opvoeding: Daar praat je toch niet over met je kinderen? Korte kennismaking Wat dragen ouders bij? Presentatie Stelling Presentatie Opdracht Voorbeeld opzet cursus en afsluiting
Nadere informatieDe normale seksuele ontwikkeling en zijn grenzen. Dr. Hanneke de Graaf
De normale seksuele ontwikkeling en zijn grenzen Dr. Hanneke de Graaf Inhoud Seksueel gedrag van jongeren anno 2012 Trends Risicogroepen Wanneer over de grens? Bron: Seks onder je 25 e (2012) Online vragenlijst
Nadere informatieCriminele meisjes: Specifieke zorg en aandacht of niet?
Stijging criminaliteit meisjes Criminele meisjes: Specifieke zorg en aandacht of niet? Anne-Marie Slotboom Vrije Universiteit Amsterdam 1 BRISBANE 2010 - Steeds meer jonge meisjes tussen tien en veertien
Nadere informatieVerschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels
Huiselijk geweld: achtergronden Verschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels 29 mei 2008 Congres Huiselijk Geweld: Families onder Druk Amsterdam, De Meervaart Meeste plegers zijn mannen,
Nadere informatieOuderavond Bornego jr.
Ouderavond Bornego jr. 27 oktober 2015 Thema Loslaten?! Deze avond... - - - - : hoe houd je het leuk? Met tips! Wie staat er voor u? Wie staat voor u Voorlezen Schrijfster: actuele puberonderwerpen Oud-lerares
Nadere informatieSeksuele vorming: gave (op-)gave
Seksuele vorming: gave (op-)gave De Wegwijzer Oosterwolde, 28 januari 2016 Mieneke Aalberts-Vergunst Programma Introductie Stellingen De wereld om ons heen Onze opvoeding Seksualiteit Het Bijbelse beeld
Nadere informatieOver kalveren en vlinders
Woord vooraf Over kalveren en vlinders Woord vooraf a Over kalveren en vlinders 9 Kalverliefde : de eerste verliefdheid, de eerste keren vlinders in de buik, de verliefdheid van de puberteit. Denk jij
Nadere informatieOmgaan met. verleiding
Omgaan met verleiding Vaak kijken we op naar waar we willen zijn, bovenaan de ladder, en nog voordat we begonnen zijn met klimmen zakt de moed ons in de schoenen; dat haal ik nooit, zo zal ik nooit kunnen
Nadere informatiePresentatie: Over de grens
Presentatie: Over de grens Doel en focus WE CAN YOUNG-campagne Vergroten van seksuele en relationele weerbaarheid van jongeren. Respect hebben voor grenzen van jezelf en die van anderen Vormen van seksueel
Nadere informatieWorkshop Seksuele opvoeding een gave (op) gave
Workshop Seksuele opvoeding een gave (op) gave Seksuele opvoeding l 18-22 jaar oud Wat is de bagage die uw kind meegekregen moet hebben rond sekuele vorming als hij/zij volwassen is geworden? uw kind als
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: In de eerste bijeenkomsten hebben we besproken dat er veel verandert in de puberteit. Je lichaam verandert en de omgang met je ouders en vrienden. Maar er gebeurt
Nadere informatieOpvoeden in andere culturen
Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552
Nadere informatieOver: www.bewareofloverboys.nl
1 Naam: www.bewareofloverboys.nl Voordat je begint met de opdrachten? Lees dit door: Als je je niet prettig voelt bij het lezen van bepaalde dingen: Stop met het lezen van deze site. Praat erover met iemand
Nadere informatieFeiten en cijfers Fryslân
Feiten en cijfers Fryslân 2017 De eerste keer Leeftijd waarop de helft van de jongeren geslachtsgemeenschap heeft gehad 17,8 18,1 17,2 17,3 Fryslân Landelijk Fryslân Landelijk Friese jongeren lijken iets
Nadere informatie1.1 Omcirkel het juiste antwoord.
1.1 Vraag 1 Je persoonlijke identiteit wordt gevormd door A. Geluk & tegenslag B. Aanleg & opvoeding C. School & opvoeding D. Yin & yang Vraag 2 Wat is een voorbeeld van je sociale identiteit? A. Amateurvoetballer
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Wat gebeurt er met je als je een leuk meisje of jongen tegenkomt. Je vindt de ander leuk en misschien word je wel verliefd. Dan wil je heel vaak bij hem of bij
Nadere informatieJe bent jong en je wilt wat!
Je bent jong en je wilt wat! Logisch, je voelt je geen sukkel. Je bent jong, je zit vol energie en je wilt eruit halen wat er uit dit leven te halen valt. Plezier maken, feesten en doen waar je zin in
Nadere informatieStart het gesprek en voorkom seksueel kindermisbruik *Ook voor naasten en professionals/publieke instanties
Wil je stoppen met het kijken naar kinderporno? Wil je stoppen met seksueel kindermisbruik? Start het gesprek en voorkom seksueel kindermisbruik *Ook voor naasten en professionals/publieke instanties Voor
Nadere informatieColofon. www.stichtinggezondheid.nl. Dit e book is een uitgave van Stichting Gezondheid. Teksten: Stichting Gezondheid
Colofon Dit e book is een uitgave van Stichting Gezondheid Teksten: Stichting Gezondheid Vormgeving: Michael Box (Internet Marketing Nederland) Correspondentie: Stichting Gezondheid (Stefan Rooyackers)
Nadere informatieRelaties en seksualiteit
Seksualiteit ontwikkelt zich vanaf de geboorte en is een wezenlijk onderdeel van het mens-zijn gedurende het hele leven. Seksualiteit wordt geuit en ervaren in gevoelens, gedachten, opvattingen, rollen
Nadere informatieSeksueel grensoverschrijdend gedrag: wat is normaal?
Seksueel grensoverschrijdend gedrag: wat is normaal? Congres Seks over de grens 26 januari 2009 Lou Repetur en Kristin Janssens (MOVISIE) Inhoud 1. Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag? Opvattingen
Nadere informatieJongens & meisjes, snap jij het?
Les 2 Jongens & meisjes, snap jij het? We gaan het hebben over seksuele wensen en -grenzen. Wat de één normaal vindt om te doen, kan voor de ander verre van normaal zijn. Dat wordt ook bepaald door wat
Nadere informatieFOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.
PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een
Nadere informatieReality Reeks - Verwerkingsopdrachten. Onder druk Geen uitweg voor Aïsha
Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten Onder druk Geen uitweg voor Aïsha Lees blz. 5, 6, 7, 8 Wat denk je dat Aïsha wilde doen? Waarom is dat niet gelukt? Is het goed dat de deur van het dak altijd op slot
Nadere informatiePubertijd volgens Midas Dekkers (bioloog)
Pubertijd volgens Midas Dekkers (bioloog) Pubertijd is als je vader verandert van een held in een ouwe zak en je moeder van een warme haven in een theemuts Wensen en Grenzen Elizabeth Hamelinck GGD Hollands
Nadere informatieMedia en seksualiteit. Hoeveel invloed heeft seks op TV en internet op onze jeugd?
Media en seksualiteit Hoeveel invloed heeft seks op TV en internet op onze jeugd? Gezonde seksuele ontwikkeling Puberteit 13-15 jaar: -Zelfstandig willen zijn -Nieuwsgierig naar seks -SMS en chat -Zoenen
Nadere informatieToolkit. Mijn kind wil een kind. Kinderen, waar kies ik voor?
Toolkit Kinderen, waar kies ik voor? Mijn kind wil een kind Informatiefolder voor ouders van mensen met een verstandelijke beperking en een kinderwens 2 Vraag een willekeurige persoon wat voor hem belangrijk
Nadere informatieVerslag van de bijeenkomst Mannen Emancipatie in het Turks Museum d.d. 30 november 2013
Verslag van de bijeenkomst Mannen Emancipatie in het Turks Museum d.d. 30 november 2013 Aanwezig ca. 100 personen. Sprekers: Vz. Turks Museum Rustem Akarsu, Vz. Platform Allochtone Ouderen de heer R. Ramnath,
Nadere informatieOnderzoek Veilig of niet?
Onderzoek Veilig of niet? 06 februari 2013 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 24 januari tot 04 februari 2013, deden 2.261 jongeren mee. Het onderzoek is gehouden in samenwerking
Nadere informatieinhoud Inhoudsopgave Literatuur Trefwoorden register
inhoud Inhoudsopgave 1. Liefde is 2. Gods plan met seksualiteit 3. Seksualiteit verbindt 4. Verschillen jongens en meiden 5. Schat op het spel 6. Je schat beschermen 7. Seks in je eentje 8. Geen slaaf
Nadere informatieSeksuele gezondheid bij adolescenten
Seksuele gezondheid bij adolescenten Lieve Peremans 18-3-2014 pag. 1 Seksualiteit en seksueel gedrag Seksualiteit is een wezenlijk onderdeel van het mens-zijn gedurende het ganse leven Is veel meer dan
Nadere informatieWerkinstructie benaderen intermediairs Sense
Werkinstructie benaderen intermediairs Sense BIJLAGE 7 Voorbeeld van de opzet van de presentatie in PowerPoint BIJLAGE 7 VOORBEELD VAN DE OPZET VAN DE PRESENTATIE IN POWERPOINT] 1 WERKINSTRUCTIE BENADEREN
Nadere informatieEtnische en generatieverschillen in lekenopvattingen over internaliserende problemen
Etnische en generatieverschillen in lekenopvattingen over internaliserende problemen Esmée E. Verhulp Ontwikkelingspsychologie - Universiteit Utrecht Met dank aan: Gonneke Stevens, Wilma Vollebergh, Trees
Nadere informatiePeer to peer interventie copyright Marieke Kroneman les 3 van 4 debat
3. Derde bijeenkomst over gender stereotype verwachtingen Gender stereotype verwachtingen zijn een belangrijke determinant voor een homonegatieve houding. KERNBOODSCHAP van deze les: je hoeft niet je houding
Nadere informatieFLEVOMONITOR 2006 Kwetsbare Groepen en Huiselijk Geweld. Annemieke Benschop, Susan Place, Marije Wouters & Dirk J. Korf
FLEVOMONITOR 2006 Kwetsbare Groepen en Huiselijk Geweld Annemieke Benschop, Susan Place, Marije Wouters & Dirk J. Korf Dit onderzoek is uitgevoerd door het Bonger Instituut voor Criminologie van de Universiteit
Nadere informatieMANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN
Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe
Nadere informatieAuteur(s) Henk Ferwerda, Ilse van Leiden en Frank Willemsen
Auteur(s) Henk Ferwerda, Ilse van Leiden en Frank Willemsen Uitgave Artikel in tijdschrift Bij de les nummer 5, jaargang 2, mei 2006 In samenwerking met het WODC Eergerelateerd geweld Soms worden we opgeschrikt
Nadere informatieVoorstellen R E LA T I E S E N S E K S U A L I T E I T Mariette Haak Gezondheidsbevorderaar GGD HM mhaak@ggdhm.nl Aandachtsgebieden Gezonde school, genotmiddelen, seksualiteit, voeding, bewegen en mondzorg
Nadere informatieDe eerste keer. Leeftijd waarop de helft van de jongeren geslachtsgemeenschap heeft gehad 18,3 18,1 17,2 17,3
Feiten en cijfers Veenkoloniën (Groningen/Drenthe) 2017 De eerste keer Leeftijd waarop de helft van de jongeren geslachtsgemeenschap heeft gehad 18,3 18,1 17,2 17,3 Veenkoloniën Landelijk Veenkoloniën
Nadere informatieThema s voor diversiteitsbeleid. In de maatschappelijke opvang voor dak- en thuislozen
Thema s voor diversiteitsbeleid In de maatschappelijke opvang voor dak- en thuislozen MOVISIE Kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling MOVISIE verzamelt, ontwikkelt en verspreidt kennis en adviseert
Nadere informatieAllochtonen op de arbeidsmarkt 2009-2010
FORUM Maart Monitor Allochtonen op de arbeidsmarkt 9-8e monitor: effecten van de economische crisis In steeg de totale werkloosheid in Nederland met % naar 26 duizend personen. Het werkloosheidspercentage
Nadere informatieSeksualiteit en seksuele ontwikkeling
Seksualiteit en seksuele ontwikkeling Platform Smith Magenis syndroom 15 november 2014 - Leusden Yvonne Stoots Vanmiddag Seksualiteit Seksuele ontwikkeling Begeleiding bij seksuele ontwikkeling Seksualiteit
Nadere informatieVoor meer informatie over dit onderzoek kunt u contact opnemen met Lisette van Vliet: lisette.van.vliet@eenvandaag.
Onderzoek Sexting 7 april 2015 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 26 februari tot en met 9 maart 2015 deden 1852 jongeren mee, waaronder 961 middelbare scholieren. De uitslag is
Nadere informatiePubers opvoeden. Veranderingen in de puberteit
Pubers opvoeden Pubers opvoeden De puberteit is de ontwikkelingsfase tussen 10 en 18 jaar. Maar die puberteit is er natuurlijk niet opeens. Vanaf ongeveer 9 jaar kan je al merken dat kinderen beginnen
Nadere informatieOf als het om loverboys gaat. Zoals in het geval van Daniëlle, een meisje van 15 jaar dat eens aan een journalist vertelde:
Dames en heren, Wat heeft de overheid met seks te maken? Niets, zullen veel mensen onmiddellijk antwoorden. Ik weet zelf wel wat ik wel of niet prettig vind en met wie ik seks wil hebben. De overheid heeft
Nadere informatieOp het internet en ook op Twitter, Facebook en Badoo is veel informatie te vinden. Dat is heel makkelijk. Je kan er met bekenden kletsen.
WAAR HET Op het internet en ook op Twitter, Facebook en Badoo is veel informatie te vinden. Dat is heel makkelijk. Je kan er met bekenden kletsen. Op Facebook bijvoorbeeld: maak je makkelijk vrienden.
Nadere informatieProblemen met het seksueel functioneren
Factsheet 2007-4 Problemen met het seksueel functioneren Seksuele gezondheid in Nederland De Rutgers Nisso Groep heeft in 2006 een grootschalige bevolkingsstudie uitgevoerd naar seksuele gezondheid in
Nadere informatieBijlage 1: Opdrachten bij het boek Identiteitsontwikkeling en leerlingbegeleiding. Per groepje van 2/3 uitwerken.
Bijlage 1: Opdrachten bij het boek Identiteitsontwikkeling en leerlingbegeleiding. Per groepje van 2/3 uitwerken. Hoofdstuk 1: Opdracht 1: Groepsprofiel en de puberteit Bespreek en noteer kort: Hoe je
Nadere informatieIs iemand in jouw omgeving verslaafd?
Is iemand in jouw omgeving verslaafd? Verslaafd aan Jou ondersteunt en informeert de omgeving van verslaafden. Vaak gaat alle aandacht uit naar de verslaafde en daardoor wordt soms niet gezien dat familie
Nadere informatieGeloven maakt verschil
Geloven maakt verschil Thema s voor jeugdgroepen Deel 1 hoofdstuk 4 Iedereen doet het toch? Seksualiteit en wederzijds vertrouwen Iedereen doet het toch? Seksualiteit en wederzijds vertrouwen Achtergrondinformatie
Nadere informatieLes 1. Wensen & Grenzen. Praten over seks... Hoe en hoezo?
Les 1 Wensen & Grenzen Praten over seks... Hoe en hoezo? In deze eerste les wordt het thema 'Seksueel gedrag' geïntroduceerd. Het is aan jou als mentor / docent om te bepalen of de sfeer in de groep veilig
Nadere informatieCommunity / Etnische websites
Community / Etnische websites Jos Poelman, Programma Jongeren Soa Aids Nederland Nationaal Congres Soa* Hiv* Seks* 1 dec. 2014 Community / Etnische websites Voorbeelden: Maroc.nl, Hababam.nl, Kitatin.com,
Nadere informatieSeksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen. Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland)
Seksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland) Programma 1. Seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren 2. Criteria om normaal
Nadere informatieSeksuele normen, waarden en praktijken bij jongeren uit etnische minderheden
Seksuele normen, waarden en praktijken bij jongeren uit etnische minderheden Sophie Withaeckx & Shaireen Aftab RHEA Onderzoekscentrum Gender & Diversiteit (VUB) Ella vzw Kenniscentrum Gender & Etniciteit
Nadere informatieIs een klas een veilige omgeving?
Is een klas een veilige omgeving? De klas als een vreemde sociale structuur Binnen de discussie dat een school een sociaal veilige omgeving en klimaat voor leerlingen moet bieden, zouden we eerst de vraag
Nadere informatieBelangrijkste conclusies Seks onder je 25 ste 2012
Belangrijkste conclusies Seks onder je 25 ste 2012 Januari 2012 SAMENVATTING Seks onder je 25 ste 2012 is een grootschalig representatief onderzoek naar de seksuele gezondheid van jongeren in Nederland.
Nadere informatie