16. Vervoer. (MSW Aardrykskunde) Soorte. Padvervoer

Transcriptie

1 16. Vervoer (MSW Aardrykskunde) Soorte Daar is baie maniere om goedere en mense van een plek na n ander te vervoer. Die belangrikste maniere van vervoer is: Padvervoer Spoorvervoer Watervervoer Lugvervoer Die vinnige metodes, soos lug- en padvervoer, is duur. Dit word hoofsaaklik vir passasiersdienste Die Romeine het 2000 jaar gelede die eerste goeie paaie gebou. Van hierdie paaie word vandag nog steeds gebruik gebruik en om pos en waardevolle en bederfbare goedere vinnig af te lewer. Die stadige vervoermetodes soos water- en spoorvervoer is goedkoper en word gebruik om swaar, groot volume goedere te vervoer. Padvervoer Die eerste paaie wat in staat was om swaar voertuie te dra, was die Romeinse militêre paaie in Europa wat gebou is vir swaar strydwaens en vervoerwaens. Dit het soldate gehelp om vinnig van plek tot plek in die groot Romeinse ryk te beweeg. Oorblyfsels van hierdie paaie bestaan vandag nog; sommiges is selfs nog in gebruik. Die eerste padvervoermiddels was karre, ligte waens of koetse wat deur perde getrek is. Die Voortrekkers het ossewaens gebruik, want osse is sterker. Die eerste petrolaangedrewe motor is ontwerp deur n Duitser, Gotlieb Daimler. Vandag se motors is baie luukser, vinniger en veiliger as dié van vroeër. Paaie het ook heelwat verbeter sedert die eerste motors Die eerste motors was baie eenvoudig 41

2 n eeu gelede op die pad was. Moderne paaie kry gewoonlik n asfalt- of betonblad. Asfalt is n dik, swart, taai materiaal wat van ru-olie gemaak word. Van die gewildste padvervoermiddels dees- Suid-Afrika het ongeveer km paaie wat bestaan uit: Nasionale paaie wat stede met mekaar verbind Snelweë wat help met verkeersvloei Sekondêre paaie wat dorpe met mekaar verbind Grond- en plaaspaaie Dit is baie duur om paaie in bergagtige gebiede te bou. Soms is tonnels nodig om nie bo-oor berge n pad te moet maak nie. Die Hugenote-tonnel is in Maart 1988 in Suid- Afrika geopen. Dit is deel van die N1 tussen die Paarl en Worcester. Hierdie tonnel deur die berge is 4 km lank. Dit is n baie moderne tonnel: Selfs met verkeersligte Nuwe paaie kos baie geld en ou paaie vereis deurlopende onderhoud. Een manier om deur tolhekke. Tolhekke word deur private maatskappye beheer soos Tolcom. In 1812 is Suid-Afrika se eerste twee tolhekke by Elke wa en kar wat die stad ingaan, moes tolgeld betaal. Vandag is daar baie tolhekke op ons land se paaie. Die geld wat n mens betaal, word gebruik om die paaie in stand te hou en om nuwes te bou. Padvervoer het baie voordele: n Mens kan vinnig in n motor van een plek na n ander ry. n Motorbestuurder kan sy eie roete kies 42 Die Hugenote-tonnel tussen Worcester en die Paarl Die Du Toitskloof-brug is n toonbeeld van moderne ingeneursontwerp

3 Busse is n vinnige en goedkoop manier om by jou werkplek te kom. Baie skoolkinders ry bus. Padvervoer het egter ook nadele: Op besige paaie kom verkeersknope Mense bestuur onverskillig en maak ongelukke Die lug word besoedel deur motors se uitlaatgasse Dit is duur om motors in stand te hou. Die petrolprys is ook hoog Paaie is duur om te bou en te onderhou Vragmotors maak dit maklik om produkte van een plek na n ander te vervoer Spoorvervoer n Ingenieur in Engeland was die eerste man wat n lokomotief gebou het wat n aantal waens op n treinspoor kon trek. Hierdie man was George Stephenson, wat van 1781 tot 1848 geleef het. Sy eerste lokomotief kon n spoed van 24 kilometer per uur (16 myl per uur) behaal. Sy lokomotief het sowat 35 waens met passasiers en steenkool getrek. Vandag behaal supersneltreine snelhede van meer as 500 km per uur. Suid-Afrika het ongeveer km spoorlyn, en ongeveer km se teerpaaie en ongeveer km se grondpaaie. Ons kan onderskei tussen: Verbindingslyne tussen dorpe, hawens, myne en nywerheidsgebiede. Met taklyne word nog meer plekke bereik. Suid-Afrika se oudste lokomotief staan op die Kaapstad-stasie. Dit is in Skotland gebou en het in 1859 in die Kaap aangekom met sy masjinis, William Dabbs. Hierdie lokomotief is in dieselfde jaar, 1859, vir die eerste keer gebruik op die eerste spoorlyn tussen Durban en die Punt, n afstand van slegs drie kilometer. Suid-Afrika se bekende Bloutrein is een van die weelderigste treine in die wêreld. Hy loop al George Stephenson se lokomotief sedert 1939 tussen Kaapstad en 43

4 Pretoria. Die Bloutrein is so deftig soos n vyfsterhotel, en is daarom ook al beskryf as n vyfsterhotel op spore. Al die belangrike spoorwegroetes kom by Johannesburg saam. Die rede hiervoor is dat hierdie spoorlyne gebou is nadat en omdat goud en diamante ontdek is. Om delfstowwe vinnig by hawens en myntoerusting vinnig by myne te kry, is die kortste roete vanaf die hawens na die myngebiede gevolg. In die oostelike dele van ons land is die spoorwegnetwerk die digste, want die meeste stede, dorpe, landbou- en fabrieksbedrywighede kom daar voor. Die noorde van ons land het die minste spoorlyne, want daar woon minder mense en daar is ook minder fabrieke. Voordele van treine: Hulle gebruik minder brandstof as motors en vragmotors en kan swaar goedere oor langer afstande vervoer. Nadele van treine: Treine is duur om te bou en in stand te hou. Treine is ook baie stadig en kan net gaan waar spoorlyne is. Lugvervoer Mense probeer al baie eeue om te vlieg. Een so n persoon was Oliver Malmesbury wat vir hom vlerke gebou het, dit aan sy arms vasgemaak het en van n toring afgespring het. Hy het wel n entjie gesweef, maar altwee sy bene gebreek. Leonardo da Vinci, n Die eerste vliegtuig is deur die Wright-broers gebou Italiaanse kunstenaar, het in die 15e eeu ontwerpe vir valskerms en helikopters geteken. Hy het nooit sover gekom om hulle te bou nie, maar sy sketse word vandag nog as merkwaardig beskou. Die eerste vliegtuig wat op ons moderne vliegtuie lyk, het in 1903 by Kitty Hawk, Noord-Carolina in die VSA gevlieg. Dit is deur die broers Wilbur en Orville Wright gebou en met die eerste probeerslag het dit vir twaalf sekondes gevlieg. Hulle het later daarin geslaag om vir 59 sekondes te vlieg oor n afstand van minder as n kilometer. n Fransman, Louis Blèriot, het in 1909 oor die Engelse Kanaal gevlieg en in 1927 het Charles Lindbergh, n Amerikaner, die eerste alleenvlug oor die Atlantiese Oseaan onderneem. Vandag is die grootste passasiersvliegtuig die Boeing wat tot 567 passasiers kan vervoer. Om goedere en passasiers per lug te vervoer, is vinnig, maar duur. Dit word hoofsaaklik gebruik vir: 44

5 Passasiers wat vinnig of oor baie lang afstande wil reis Bederfbare goedere soos snyblomme en vars vrugte Goedere wat vinnig vervoer moet word, soos pos, noodbesendings medisyne of onderdele vir belangrike masjinerie. Passasiersvliegtuie is n vinnige maar duur vervoermiddel Internasionale lugrederye gebruik net drie lughawens in Suid-Afrika vir geskeduleerde internasionale vlugte naamlik by Johannesburg, Durban en Kaapstad. Die land beskik egter nog tientalle kleiner lughawens en landingstroke, hoofsaaklik vir binnelandse vlugte. Internasionale lughawens het baie lang aanloopbane, tot 5 km, volledige tegniese dienste, groot doeanesale en outomatiese vraghanteringsgeriewe. n Vliegtuig se grootste voordeel is dat dit so n vinnige vervoermiddel is. Vliegtuie en lughawens is egter duur om te bou en te onderhou. Dit maak lugvervoer baie duur. Watervervoer Die eerste bote was uitgeholde boomstamme en vlotte wat primitiewe mense gebou het. Selfs voor Christus se geboorte in die Bybelse tyd was daar al redelik groot skepe wat van roeiers, seile of albei gebruik gemaak het. Daar het tekeninge van die skepe wat deur die Egiptenare, die Feniciërs, die Grieke en die Romeine gebruik is, bewaar gebly. In die Bybel is die eerste plek waar ons van n skip lees, natuurlik die ark waarin Noag, sy gesin en al die diere bewaar gebly het tydens die Sondvloed. Ons lees ook in die Bybel van Jona wat op n skip gereis het, en in die Nuwe Testament van Paulus wat in n skeepsramp was (Hand. 27). In hierdie Skrifgedeelte lees ons dat die skip waarop Paulus gevaar het, ankers, stuurspane en seile gehad het. Die eerste Europese ontdekkingsreisigers wat Afrika begin verken het, het ook met seilskepe gereis, wat baie gelyk het soos die skepies waarmee Jan van Riebeeck en sy mense by die Kaap aangekom het. Daarna volg stoomskepe. In die begin het hulle ook seile gehad, ingeval enjins onklaar raak. Later het dieselenjins die stoomenjins vervang Jan van Riebeeck het in 1652 met seilskepe, soos hierbo, aan die Kaap geland 45

6 en vandag word skroefaangedrewe skepe gebruik wat met diesel aangedryf word. Skepe van ton en meer word vandag gebou, en ongeveer 92% van die wêreld se handelsgoedere word met skepe vervoer. Suid-Afrikaanse hawens is belangrike brandstofbasisse (plek waar skepe brandstof kan kry) vir baie van die skepe wat om Afrika vaar. Die goedere wat ons land in- en uitvoer word grotendeels by ons hawens gehanteer. Durban is Suid-Afrika se grootste hawe. Dit is ook die tweede grootste hawe in Afrika. Kaapstad is ons oudste hawe. Van ons ander hawens is Richardsbaai, Port Elizabeth, Oos-Londen, Saldanhabaai en Mosselbaai. Verskillende soorte skepe doen gereeld ons hawens aan: Die kleiner skepe wat vrag tussen ons hawens vervoer, word kusvaarders genoem. Groter vragskepe vervoer goedere na die buiteland. Massavragskepe is baie groot en vervoer groot vragte soos ystererts, mielies of suiker. Olietenkskepe is die grootste massavragskepe. Houerskepe is spesiaal ontwerp om houers met vrag te vervoer. Voordele van watervervoer Dit is wel duur om n skip te bou, maar seevaart is taamlik goedkoop. n Skip kan n baie groter vrag vervoer en ook meer mense as enige ander vervoermiddel. Seeroetes hoef ook nie soos paaie en spoorlyne in stand gehou te word nie. Nadele van watervervoer Watervervoer is egter n baie stadige vervoermiddel. Skepe kan ook maklik verniel in storms en as skepe olie lek, besoedel dit die seewater. En n land moet oor n kuslyn en hawens beskik. Vragskepe vervoer jaarliks miljoene tonne produkte en grondstowwe regoor die wêreld Opdrag Voltooi die opdrag in jou werkboek. 46