5 Die mens in die ruimte (Teg)

Transcriptie

1 5 Die mens in die ruimte (Teg) 5.1 Hoe werk n vuurpyl? Het jy al gesien wat gebeur as jy n ballon opblaas en dan los? Die lug wat uitblaas, veroorsaak dat dit vlieg. Met n vuurpyl gebeur presies dieselfde. Wanneer die brandstof in die vuurpyl ontbrand, ontstaan n groot drukking. Wanneer die warm gas ontsnap, dryf dit die vuurpyl aan en laat dit vinnig vlieg. Die Saturn V-vuurpyl is 111 m hoog. Die ruimtevaarders ry in die bevelstuig aan die bokant van die vuurpyl. Dit is maar net drie meter hoog. As n ruimtetuig gelanseer word, brand die vuurpyl van die eerste stadium baie kwaai vir twee en n halwe minuut om die ruimtetuig die lug in te stuur. Die uitgebrande vuurpyl skei van die ruimtetuig en val terug na die aarde toe. Die tweede stadium-vuurpyl ontbrand om die ruimtetuig vinniger te laat trek. As dit uitbrand en na die aarde terugval, ontbrand die derdestadium-vuurpyl om die ruimtetuig na die maan toe te neem. derde stadium tweede stadium afgewerp eerste stadium afgewerp multistadiumvuurpyl Hierdie multistadiumvuurpyl het drie verskillende stadiums 32

2 Wanneer die ruimtetuig terugkom in die aarde se atmosfeer, word dit vuurwarm. n Hitteskerm keer dat dit uitbrand. n Valskerm maak daarna oop, sodat die ruimtetuig veilig kan land. Dikwels is hierdie landing in die see. Dan wag daar bote naby wat die ruimtevaarders kom haal. Mark Shuttleworth se ruimtetuig het op die harde aarde geland, en het n gat in die grond geval! Een van die manne wat saam met Mark was, het sy kop stukkend gestamp. Nog n soort ruimtetuig wat vandag gebruik word, is n pendeltuig. n Pendeltuig is n ruimtevliegtuig wat in n wentelbaan om die aarde kan gaan, en wat by sy terugkeer op n aanloopbaan kan land. n Aanjaervuurpyl wat aan die pendeltuig vas is, help dit om vinnig genoeg op te styg. Dit val dan later weer af. Wanneer die pendeltuig terugkom na die aarde, gloei die hitteskerm aan die onderkant van die tuig rooiwarm as dit die atmosfeer binnedring. Die pendeltuig land op sy wiele, en n valskerm help om dit tot stilstand te bring. 33

3 5.2 Die eerste reis na die maan Op 16 Julie 1969 het n roemryke reis begin. Daardie dag het drie Amerikaners in die Apollo 11-ruimtetuig van Kaap Kennedy af vertrek. Hulle was Neil Armstrong (die bevelvoerder), Edwin Aldrin en Michael Collins, en hulle bestemming was: die maan! 34 Armstrong Aldrin Collins Die eerste deel van die reis het baie goed verloop. Omtrent myl van die maan af het Armstrong die beheer van die ruimtetuig by die rekenaar oorgeneem. Nou het die belangrikste en gevaarlikste deel van die reis aangebreek. Armstrong en Aldrin het die Apollo (die moedertuig) verlaat en in die Eagle geklim. Die Eagle was die maantuig waarmee hulle op die maan sou land. Collins het agtergebly in die moedertuig wat om die maan bly wentel het. Uiteindelik is die maantuig van die moedertuig ontkoppel (losgemaak). Armstrong en Aldrin het tot ongeveer 150 m van die maan se oppervlak af neergedaal. Daar het hulle omtrent twee minute bly hang. Toe het hulle besluit om op die maan te probeer land. Armstrong het die maantuig tot bokant n geskikte landingsplek gestuur. Alles het veilig gelyk en hy het die enjin afgeskakel. Stadig het die Eagle op die maan neergedaal. The Eagle has landed! het hulle laat weet. Die onmoontlike is reggekry: die mens was op die maan! n Paar minute later het Armstrong die eerste mens geword wat op die maan geloop het. Sy eerste woorde was: Dit is n klein treetjie vir n mens, maar n reuse sprong vir die mensdom. Armstrong se eerste taak was om n klein monstertjie maanrots naby die maantuig op te tel. Dit was nodig indien hulle dalk haastig van die maan af moes vertrek. Daarna het Aldrin ook uit die maantuig geklim. dit hard is. Nog rotse en grond is toe bymekaargemaak. Ongeveer 30 kg is teruggebring

4 aarde toe. Die twee ruimtevaarders het ook apparate op die maan opgestel. Hierdie apparate het later waardevolle inligting na die aarde teruggesein. Toe Armstrong en Aldrin met hul take klaar is, het hulle weer in die Eagle geklim. Die opstyging van die maan af en die koppeling aan die moedertuig het goed verloop. Op 22 Julie het die reis terug aarde toe begin. Op 24 Julie het die ruimtetuig in die Stille Oseaan geland. Die drie ruimtemanne is deur n helikopter geneem na n skip wat daar vir hulle gewag het. Eagle wentel om die maan Amstrong verlaat die Eagle Veilig terug op Aarde 35

5 5.3 Gewigloosheid Binne-in die ruimte is n mens gewigloos, en daarom sweef alles! Ruimtevaarders moet nou nuwe maniere kry om dinge soos eet, slaap en was te doen. In die badkamer Alles wat hulle gebruik, moet vasgemaak word, anders begin tandeborsels, glase, ensovoorts, rondsweef, en dit kan gevaarlik wees! Die wasbak is toe, met net twee gaatjies waardeur jy jou hande kan insteek, anders sweef die water weg! Hulle liggame Ruimtevaarders voel soms naar van die gewigloosheid. Na omtrent drie dae raak hulle darem daaraan gewoond. Die liggaamsvloeistowwe dryf ook boontoe. Die ruimtevaarder se gesig swel n bietjie op, sy kop voel dik soos wanneer n mens verkoue het, en sy bene word dunner. n Mens word ook n bietjie langer, want die werwels in jou ruggraat is nie meer so styf teen mekaar nie! Slaaptyd Edward Gibson wys hoe hy 'n gewiglose ruimtevaarder met een vinger kan oplig 36 Die ruimtevaarders slaap in n slaapstasie, waar vier mense gelyktydig kan slaap. Daar is drie beddens op mekaar, en een slaap in n staande posisie! Omdat hulle gewigloos is, voel dit glad nie snaaks nie. Die slaapsakke word aan die bedde vasgemaak met bande. Etenstyd Ruimtekos word mooi verpak sodat dit lank kan hou. Skinkborde is magneties, sodat dit aan n tafel kan vassit. Die ruimtevaarder eet sommer staan-staan, en moet vinnig hap, voor die kos van die vurk afdryf en begin rondsweef! Oefening oefenmasjien, want dit kan mos nie afdrup nie!