Influenza Nationaal Griepcentrum Surveillance van Griep in België Seizoen Jaarrapport

Transcriptie

1 Influenza Nationaal Griepcentrum Surveillance van Griep in België Seizoen Jaarrapport Dr. Fernande Yane, Apr. Marie-Louise Libotte, Dr. Bernard Brochier Wetenschappelijke medewerkers: Dr. Isabelle Thomas, Ir. Carine Gérard Dr. Germaine Hanquet (afdeling Epidemiologie) Technische medewerkers: Gérald Dupont, Marc Putseys, Jeannine Weyckmans Administratieve medewerkers: Yvonne Ronflette, Bernadette Latour WIV Wetenschappelijke Instituut Volksgezondheid Departement Microbiologie Afdeling Virologie 16, Juliette Wytsmanstraat B-15 Brussel België Oktober 24 WIV rapport D/224/255/35

2 Inhoudstafel 1. KLINISCHE SURVEILLANCE (HUISARTSENNETWERK) Methode Netwerk van peilpraktijken en aangifte van ILI en ALI Gegevensverwerking Resultaten Registratie van ILI en ALI 3 - Screeningperiode 3 - Participatiegraad 3 - Aantal registraties 4 -Geografische spreiding Curve ILI en totale ALI 5 - Seizoen Incidentie per leeftijdsklasse 5 - Historisch overzicht van de registraties van 1992 tot Historisch overzicht van de epidemische perioden tussen 1992 en VIROLOGISCHE SURVEILLANCE (HUISARTSENNETWERK) Methode Inzameling van neus/keeluitstrijkjes door het netwerk van artsen staalafnemers Labdiagnose 7 - Snelle immuunenzymatische test (Directigen Flu A&B) 8 - Virusisolering op MDCK-celcultuur gekoppeld aan een indirecte Elisa 8 - Tests voor opsporing van nucleïnezuren (Nested RT PCR) Resultaten Herkomst van de neus/keeluitstrijkjes 8 - Screeningperiode 8 - Participatiegraad 8 - Aantal neus/keeluitstrijkjes 8 - Geografische spreiding Resultaten per diagnostische test 1 - Snelle Directigen Flu A&B test 1 - Virusisolering op MDCK-celcultuur gekoppeld aan een indirecte ELISA 1 - Nested RT-PCR, typering en subtypering Synthese van de testresultaten Evaluatie van de gevoeligheid en de specificiteit van de snelle test en van de virale isolatie ten opzichte van PCR Karakterisering van het griepvirus Frequentie van begeleidende symptomen naargelang virologisch resultaat Verdeling van de positieve stalen volgens leeftijd VIROLOGISCHE SURVEILLANCE (ZIEKENHUISLABORATORIA) BESLUITEN DANKBETUIGINGEN 17 2 /17

3 1. Klinische surveillance (huisartsennetwerk) 2.1. Methode Netwerk van peilpraktijken en aangifte van ILI en ALI De klinische surveillance steunt op de wekelijkse aangifte van griepale syndromen (ILI = Influenza-likeillnesses) en van niet-griepale Acute LuchtwegenInfecties (ALI) die in de huisartsen (HA) peilpraktijken worden gediagnosticeerd Definitie van een ALI: Een acute luchtwegeninfectie in de bovenste, middelste of lagere luchtwegen (banale verkoudheid, faryngitis, otitis, laryngitis, tracheïtis, bronchitis en pneumonie) zonder griepaal syndroom. Definitie van een ILI (Influenza-like-illnes): Acute luchtwegeninfectie begeleid door een griepaal syndroom (plots begin, koorts, spierpijn). Voor het seizoen 23-24, werden 9 HA-peilpraktijken uit het ganse land (Vlaanderen: 43; Wallonië: 38; Brussel: 9) tot deelname aan deze surveillance uitgenodigd. Iedere week zenden de HA een ingevuld formulier in met: - hun totale activiteit (aantal raadplegingen en huisbezoeken) - het aantal ALI per leeftijdsklasse (<1, 1 tot 4, 5 tot 14, 15 tot 64 en > 64 jaar) - het aantal ILI per leeftijdsklasse Deze klinische gegevens worden het ganse jaar door ingezameld. Er is afgesproken dat een griepseizoen normaal in week 4 begint, om in week 2 van het daaropvolgende jaar te eindigen. De gegevens in dit rapport slaan echter op de periode 23-4 tot Gegevensverwerking Het totaal aantal ALI is de som van de niet griepale ALI en ILI. De jaarcurve van de totale ALI wordt opgesteld volgens de wekelijkse evolutie van de verhouding tussen het totaal aantal ALI per week/het totaal aantal patiënten in diezelfde week. De jaarcurve van de ILI weerspiegelt de wekelijkse evolutie van het aantal ILI per week/het aantal patiënten in die week. Dankzij een mathematisch model kan het verwachte totale ALI per week worden berekend. Dit wordt dan vergeleken met het werkelijke totaal aantal ALI. Het is dus mogelijk om een drempelwaarde te bepalen, vanaf dewelke kan besloten worden dat het percentage ALI het aantal ALI dat voor de betrokken periode normaal verwacht was, significant (1.96*DS) overschrijdt. Bij een griepepidemie kan de toename van het aantal griepale syndromen (ILI) door een stijging van de totale ALI worden voorafgegaan. Iedere overschrijding van de epidemische drempel wijst niet noodzakelijk op een griepepidemie. Dat is pas het geval als de drempel gedurende twee opeenvolgende weken overschreden is en voor zover tegelijk het Influenzavirus kan worden geïsoleerd Resultaten Registratie van ILI en ALI - Screeningperiode 3 weken, van week 23-4 (maandag 29/9/23) tot week (zondag 25/4/24). - Participatiegraad Tijdens de 3 weken van de screeningperiode hebben in totaal 56/9 (62 %) HA elk tussen 4 en 3 registratieformulieren voor ILI en ALI ingevuld en ingestuurd (gemiddeld 22 formulieren per HA). Voor Vlaanderen, Wallonië en Brussel bedroeg de deelnamegraad van de HA respectievelijk 56% (24/43), 55% (5/9) en 71% (27/38). 3 /17

4 - Aantal registraties Wallonië: 561 Brussel: 13 Vlaanderen: 523 Totaal: Gemiddeld werden per week 4 registraties ingestuurd Figuur I: Wekelijkse evolutie van het aantal registreerde ILI en ALI (week 23-4 tot 24-17) - Geografische spreiding Figuur II: Geografische spreiding van de 1214 geregistreerde ILI en ALI (week 23-4 tot 24-17) 4 /17

5 Curve ILI en totale ALI - Seizoen 23-4 Figuur III: Evolutie van het percentage griepgevallen en acute luchtwegeninfecties (ALI) geregistreerd door de huisartsenpeilpraktijken - Incidentie per leeftijdsklasse Figuur IV: Verdeling volgens leeftijdsklasse 5 /17

6 - Historisch overzicht van de registraties van 1992 tot ILI ILI Max Min Figuur V: Evolutie van het percentage ILI in verhouding tot de maximale en minimale waarden van 1992 tot 24 - Historisch overzicht van de epidemische perioden tussen 1992 en Figuur VI: Wekelijkse evolutie van het percentage geregistreerde ILI door huisartsenpeilpraktijken in België. Meerjarenvergelijking /17

7 2. Virologische surveillance (huisartsennetwerk) 2.3. Methode Inzameling van neus/keeluitstrijkjes door het netwerk van artsen staalafnemers In september 23 kregen 9 HA staalafnemers (Vlaanderen: 43- Wallonië: 38 Brussel: 9) van het NIC (National Influenza Centre) een kit voor staalafnames toegestuurd. Elke kit bevatte het benodigde materiaal om bij 8 patiënten met een griepaal syndroom 3 uitstrijkjes (2 neusholtes + 1 keel) uit te voeren. Het klein materiaal bestaat uit tubes met transportmilieu (EMEM waaraan antibiotica en antimycotica zijn toegevoegd), wissers, transportzakjes en invulformulieren voor patiëntenidentificatie. De afgenomen stalen werden samen met de formulieren per post naar het NIC teruggestuurd (port betaald door geadresseerde). Naargelang ze stalen instuurden kregen de HA verse kits ter beschikking. De herbevoorrading met kits gebeurde in functie van de epidemie en het aantal ontvangen stalen. Vanaf week 49 werd de analysecapaciteit (max 25 afnames/week) bereikt en werd het aantal verzonden kits bewust verminderd (Figuur VIII) Labdiagnose Neus/keeluitstrijkjes Virusisolatie op MDCK cellen Snelle immunoenzymatische test (Directigen Flu A&B) Indirecte ELISA test Typering: A/B Influenza A Typering A/B Negatif Identificatie van de stam GVO Influenza A - Nested RT-PCR (H3, H1) - Nested RT-PCR (N1, N2) Subtypering H/N Négatif - Nested RT-PCR (H7) - Nested RT-PCR (H5) Subtypering H/N Nested RT-PCR (A,B) Typering A/B Influenza A Figuur VII: Diagnoseprotocol (typering, subtypering en identificatie van de stam) Onmiddellijk bij ontvangst wordt de neus/keel afname (3 ml) in 5 fracties verdeeld - 25 µl voor een snelle Directigen Flu A&B test die onmiddellijk wordt uitgevoerd (A, B typering) - 45 µl (bewaard op -2 C) voor virusisolatie op MDCK-celcultuur gekoppeld aan een indirecte ELISA sandwich test (A, B typering). Het supernatant van de positieve celculturen wordt op -8 C bewaard - 2 x 15 µl (bewaard op -8 C) voor de nested RT-PCR tests (A/B typering, H3, H1, N1, N2, en eventueel H7,H5 subtypering) - de rest van de afname wordt op -8 C bewaard 7 /17

8 - Snelle immuunenzymatische test (Directigen Flu A&B) - commerciële kit: Directigen Flu A&B van Becton-Dickinson - opsporing virale antigenen (levend of geïnactiveerd virus) - uitgevoerd op de dag van ontvangst van het staal - duur: 3 minuten - resultaat verzonden naar HA (fax of post) op de dag van ontvangst van het staal Specifieke maar weinig gevoelige test (vals negatieve resultaten). Zie infra. - Virusisolering op MDCK-celcultuur gekoppeld aan een indirecte Elisa Bestaat uit 2 passages op cellen (iedere passage duurt 1 week). Alleen levende virussen kunnen geïsoleerd worden. Het cultuursupernatant wordt door middel van ELISA getest. Het rendement is relatief zwak (verlies aan virusactiviteit te wijten aan de transportomstandigheden, meer bepaald de duur ervan). Het is de bedoeling om een aantal representatieve en zeldzame griepvirusstammen te amplificeren om ze vervolgens voor verder doorgedreven analyse naar één van de 4 medewerkende WHO-laboratoria te sturen (Figuur VII). Zodoende kan het WHO onder meer de samenstelling van het vaccin voor het komende griepseizoen bepalen en de evolutie van zeldzame (dit seizoen in Europa: influenza B en A/H1N1) of bijzondere (bijv. vorig seizoen A/H1N2) griepvirusstammen opvolgen. - Tests voor opsporing van nucleïnezuren (Nested RT PCR) -opsporing van nucleïnezuren (levend of geïnactiveerd virus) door een batterij PCR tests -snelheid beperkt door het aantal stalen dat per dag wordt ontvangen (gemiddeld een vijftigtal tests per persoon per week) -gemiddelde duur: 2 dagen voor een twintigtal stalen Specifieke en gevoelige tests. Volgorde van de uitgevoerde tests: 1. indien positieve Directigen Flu A test: PCR voor H3, H1 subtypering 2. indien negatieve Directigen Flu test: PCR voor A/B typering 3. indien A positieve PCR en A negatieve Directigen Flu: PCR voor H3, H1 subtypering 4. indien H3, H1 positieve PCR: PCR voor N1, N2 subtypering Resultaten Herkomst van de neus/keeluitstrijkjes - Screeningperiode 22 weken van week 23-4 (maandag 29/9/23) tot week 24-9 (zondag 29/2/24) - Participatiegraad In totaal stuurden 66/9 HA (74 %) elk tussen 1 en 51 neus/keel staalafnames voor diagnose van griep naar het NIC (National Influenza Centre). De participatiegraad van de HA bedroeg 79% (34/43), 37,5% (3/8) en 76% (29/38) voor respectievelijk Vlaanderen, Brussel en Wallonië. - Aantal neus/keeluitstrijkjes Wallonië: 452 Brussel: 43 Vlaanderen: 549 Totaal: /17

9 Figuur VIII: Wekelijkse evolutie van de 144 neus/keel afnames ingestuurd voor diagnose van griep (netwerk van artsen staalafnemers; van week 23-4 tot week 24-9) - Geografische spreiding Figuur IX: Geografische spreiding van de 144 neus/keel afnames ingestuurd voor diagnose van griep (netwerk van artsen staalafnemers; van week 23-4 tot week /17

10 Resultaten per diagnostische test - Snelle Directigen Flu A&B test De Directigen Flu A&B test werd toegepast op 144 stalen die naar het lab werden gestuurd (week 23-4 tot 24-9). Voor 8 stalen waren de testresultaten niet voor interpretatie vatbaar (,76 %). 338/136 (33%) stalen waren positief voor Influenza type A. Influenza A werd gediagnosticeerd van week 45 tot week 3 (piek: week 49). Zie Figuur X. - Virusisolering op MDCK-celcultuur gekoppeld aan een indirecte ELISA Deze test werd op toegepast op 985 stalen die naar het lab werden gestuurd (week 23-4 tot 24-2). In totaal bleken 219/985 (22,2%) stalen na virale amplificatie op MDCK-cellen positief voor Influenza type A Na twee virale amplificaties op MDCK-cellen reageerden 258/985 (26,2%) stalen positief voor Influenza type A (gecumuleerd resultaat voor twee culturen) Er waren duidelijk minder positieve resultaten dan met de Directigen Flu A&B test (32%) Influenza A werd gediagnosticeerd van week tot week 24-2 (piek: week 49). Zie Figuur X. Graad van concordantie tussen de resultaten van de ELISA tests na een eerste en een tweede passage op MDCK-celcultuur ELISA P1 positief ELISA P1 negatief Totaal ELISA P2 positief ELISA P1 negatief Totaal Concordantie 89% Discordantie Elisa P1 + / Elisa P2-6,7% Elisa P1 - / Elisa P2 + 3,9% K coëfficiënt =,66 (goede concordantie) Graad van concordantie tussen de resultaten van de Directigen test en de virusisolatie gekoppeld aan een indirecte ELISA (amplificaties 1 en 2 gecumuleerd) Directigen positief Directigen negatief Totaal ELISA A1+A2 positief ELISA A1+A2 negatief Totaal Concordantie 82% Discordantie Directigen + / Elisa - 13,5% Directigen - / Elisa + 5,% K coëfficiënt =,56 (matige concordantie) Hypothetische verklaring voor de waargenomen discordantie Directigen + / ELISA - : virusinactivering (te wijten aan verlopen tijd en inadequate temperatuur) Directigen - / ELISA + : zwakke viral load in het aanvankelijke staal 1 /17

11 - Nested RT-PCR, typering en subtypering De Nested RT-PCR tests werden uitgevoerd op 144 stalen die naar het lab waren gestuurd (week 23-4 tot 24-9) Voor 17 stalen kon geen testresultaat worden bepaald (1,6 %): ongeldige tests In totaal waren 639/127 (62%) stalen positief voor Influenza type A. Influenza A werd gediagnosticeerd van week tot week 24-6 (piek: week 49). Zie Figuur X Er waren duidelijk meer positieve resultaten dan met beide andere tests De Nested RT-PCR H3/H1 test werd uitgevoerd op 51 Influenza A positieve stalen (43 van de artsen staalafnemers + 98 van de ziekenhuislaboratoria) 5/51 stalen bleken A/H3 positief en 1/51 A/H1 positief De Nested RT-PCR N1/N2 test werd uitgevoerd op 97 A/H3 positieve stalen en op het enige A/H1 positieve staal Resultaat: 97 A/H3N2 en 1 A/H1N Synthese van de testresultaten Op 144 stalen werd Influenza A 643 maal (62%) gediagnosticeerd Aantal stalen A+ (Nested RT PCR) A+ (Snelle test) A+ (cultuur + ELISA) Figuur X: Wekelijkse evolutie van het aantal stalen, van Influenza A bepaald door Nested RT PCR, door een snelle Directigen Flu A&B test en door virusisolatie op MDCK-cellen gekoppeld aan een indirecte ELISA (2 virale amplificaties op cellen). Week 23-4 tot week /17

12 Evaluatie van de gevoeligheid en de specificiteit van de snelle test en van de virale isolatie ten opzichte van PCR Mate van concordantie tussen de resultaten van de snelle test en de Nested RT PCR RT PCR positief RT PCR negatief Totaal Directigen positief Directigen negatief Totaal Concordantie 7 % Discordantie Directigen + / PCR -,4 % Directigen - / PCR + 29,6 % K coëfficiënt =,44 (matige concordantie) Gevoeligheid van de snelle test: 52% Specificiteit van de snelle test: 99% Mate van concordantie tussen de resultaten van virusisolatie gekoppeld aan indirecte ELISA (amplificaties 1 en 2 gecumuleerd) en de Nested RT PCR RT PCR positief RT PCR negatief Totaal MDCK/ELISA positief MDCK/ELISA negatief Totaal Concordantie 6% Discordantie ELISA + /PCR -,7 % ELISA - /PCR + 39,3 % K coëfficiënt =,3 (zwakke concordantie) Gevoeligheid van de ELISA test: 4 % Specificiteit van de ELISA test: 98 % Karakterisering van het griepvirus De nauwkeurige karakterisering van de circulerende stammen werd door het IHA op 23 Influenza A/H3 uitgevoerd (Dr. A. Hay, WHO Collaborating Centre, London). Alle A/H3 virussen zijn antigenisch verwant met de A/Fujian/411/2 (H3N2) stam. Dit resultaat komt overeen met dat van de meerderheid van Europese landen. 12 /17

13 Frequentie van begeleidende symptomen naargelang virologisch resultaat 1% 9% 8% Influenza A (643) Neg (44) 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % Plots begin Hoesten Rillingen Krachteloosheid Hoofdpijn Stijfheid, myalgies Rhinorrhoe, coryza Rode keel Gebrek aan eetlust Oculaire symptomen Sputum Gastro-intestinale stoornissen Oorpijn Duizeligheid Dyspneu Rhonchus Verwardheid Figuur XI: Frequentie van begeleidende symptomen naargelang positieve of negatieve virologie Verdeling van de positieve stalen volgens leeftijd Van 634 patiënten met een positief staal is de leeftijd gekend (98.6%). Meer dan 82 % van de Influenzagevallen werden gediagnosticeerd bij personen jonger dan 45 jaar. Aantal Gecumuleerd aantal Gecumuleerd percentage à ,1% 5 à ,18% ,21% ,81% ,58% ,% (7,1%) 5-14 (22,1%) (26,%) (27,6%) (12,8%) >65 (4,4%) Figuur XII: Verdeling van positieve stalen volgens leeftijdklasse 13 /17

14 3. Virologische surveillance (ziekenhuislaboratoria) < > Figuur XIII:Evolutie van het wekelijkse aantal infecties met griepvirus type A gediagnosticeerd in twee ziekenhuislaboratoria (Sint-Pietersziekenhuis en Universitair Ziekenhuis Saint-Luc) (week 23-4 tot 24-17) 16 Flu < 5 RSV < Figuur XIV: Wekelijkse evolutie van het aantal infecties met griepvirussen en RSV bij kinderen (Sint- Pietersziekenhuis en Universitair Ziekenhuis Saint-Luc) (week 23-4 tot 24-17) 63 Influenza A Influenza B 98/63 Influenza A subtype: allen H3 86% van de gevallen betrof kinderen jonger dan 5 jaar (waarvan 45% jonger dan één jaar) de curve piekt in week 5, of één week later dan de RSV-piek. 14 /17

15 Aantal gerapporteerde RSV gevalle weken (griep seizoen) Figuur XV: Wekelijkse evolutie van het aantal gerapporteerde RSV gevallen bij peillaboratoria van het WIV. (week tot 24-17) 6 Aantal gerapporteerde RSV gevallen < 5 jaar 5 jaar en boven 2_1 2_11 2_21 2_31 2_41 2_51 3_9 3_19 3_29 3_39 3_49 4_7 4_17 weken Figuur XVI: Wekelijkse evolutie van het aantal gerapporteerde RSV gevallen bij peillaboratoria van het WIV. Per leeftijdsklasse (week 22-1 tot 24-17) 12 Aantal gerapporteerde RSV gevallen _1 2_11 2_21 2_31 2_41 2_51 3_9 3_19 3_29 3_39 3_49 4_7 4_17 weken Figuur XVII: Wekelijkse evolutie van het aantal gerapporteerde RSV gevallen bij peillaboratoria van het WIV. Mensen ouder dan 5 jaar (week 22-1 tot 24-17) 15 /17

16 4. Besluiten In vergelijking met de 11 voorgaande griepseizoenen werd de epidemie van gekenmerkt door een zeer vroeg begin (week 23-47), een korte duur van 7 weken (week tot 24-2) en een middelmatige intensiteit De piek van de epidemie situeerde zich in week 5 met 1,4% van de patiëntencontacten voor ILI (11,7% in ). De meerderheid der grieppatiënten werd besmet met het Influenza A/H3N2 virus dat antigenisch verwant is aan de A/Fujian/411/2 (H3N2) stam. Het opduiken van deze nieuwe variant verklaart wellicht mede de snelle en vroege verspreiding van de virussen, de voorkeur van de infectie voor jongeren (in meerderheid niet geïmmuniseerd). Vooral jonge personen ( tot 15 jaar) en in het bijzonder kinderen jonger dan 5 jaar werden getroffen. Het lijkt erop dat personen ouder dan 15 jaar beschermd waren door hun immuniteit tegen voorgaande varianten die analoog waren aan het A/Panama/1/99 (H3N2) virus dat sinds 1999 circuleert (natuurlijke immuniteit of immuniteit door vaccinatie). Pro memorie: de samenstelling van de vaccins sinds 1999 A/H1N1 A/H3N2 B 99- A/Beijing/262/95 A/Sydney/5/97 B/Yamanashi/166/98-1 A/New Caledonia/2/99 A/Moscow/1/99 (= A/Panama/27/99) 1-2 " " B/Sichuan/379// 2-3 " " B/Hong Kong/33/ " " " 4-5 " A/Fujian/411/22 B/Shanghai/361/22 - Het Influenza A/H1N1 werd slechts éénmaal gediagnosticeerd: tijdens week bij een 4 jaar oud patiëntje (West Vlaanderen). Het Influenza B virus werd niet waargenomen. De wekelijkse evolutie van het aantal positieve stalen volgt een curve (van week 43 tot week 6) met een piek in week 49. Deze piek gaat de klinische piek en de virologische piek in ziekenhuislaboratoria met een week vooraf. Dit verschil wordt verklaard door een vertraging in het aantal afnames dat door het Nationaal Griepcentrum zelf werd beslist. In vergelijking met de Nested RT-PCR lijken de snelle Directigen A&B test en de virusisolatie op MDCK-cellen gekoppeld aan een indirecte ELISA specifiek maar weinig gevoelig. Misschien met uitzondering van de hoest, verschillen de symptomen bij griep niet significant van de symptomen bij personen met een negatieve test. De RSV-piek (week 5) komt met deze van Influenza overeen. " Belgium 23/24 Swabs Influenza A Labo. hospit. ILI IRA Figuur XVIII: Synthese van klinische en virologische gegevens 16 /17

17 5. Dankbetuigingen De equipe van het Nationaal Griepcentrum dankt de artsen die bereidwillig aan deze surveillance hebben deelgenomen. Zonder hun gewaardeerde medewerking zou iedere surveillance onmogelijk zijn. Een woord van dank gaat ook naar de laboratoria en in het bijzonder naar het Sint-Pietersziekenhuis en het Universitair Ziekenhuis Saint-Luc Dank aan het EISS, zijn leden, meer bepaald (NIVEL, John, Adam, Koos en Co) Dank aan de WHO - Dr. Alan Hay, WHO Collaborating Centre for Reference and Research for Influenza, NIMRC, London, UK - WHO, Geneva Vriendelijke dank voor Dr. Martine Vallete, (CHU-Lyon, Frankrijk) die ons enthousiasme gedeeld en ondersteund heeft Hartelijke dank voor onze informaticus, Catherine Gyssels, die voor onze gegevensbank zorgt Zonder Johan Mojet te vergeten, die ons heeft geholpen bij de opbouw van onze Website 17 /17