De Woonschool. Het verhaal van een meisje dat opgroeide tussen zwakbegaafden en asocialen

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "De Woonschool. Het verhaal van een meisje dat opgroeide tussen zwakbegaafden en asocialen"

Joanna Coppens
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Jansen, C. (2012) De Woonschool. Het verhaal van een meisje dat opgroeide tussen zwakbegaafden en asocialen Amsterdam: Uitgeverij Balans (271 pp.) Dany Baert Pas door de ogen van anderen ga je zien dat je anders bent, of je wilt of niet, zoals je ook pas voelt dat je anders bent als je in staat bent te vergelijken. Ik zag mezelf door de ogen van mijn klasgenoten, en ik schaamde me dood. (p. 13) Met deze cruciale zinsnede geeft Suus Jonkers haar ontwaken weer, de abrupte doorbraak van het besef dat ze anders was. Ze was het enige normaal begaafde kind in een gezin van onaangepasten (sic!), van wie verder niemand in staat was om zelfs maar de tijdstabellen van het openbaar vervoer te consulteren om te zien wanneer de volgende bus er aan kwam. Haar geschiedenis is boeiend en met veel respect uitgeschreven door Christel Jansen. Jansen is tekstschrijfster en journaliste; ze publiceerde verschillende kinderboeken onder de naam Christel van Bourgondië. Ze heeft een fijn aanvoelen van de ingewikkelde en gevoelige belevingswereld van haar personages. Een en ander situeert zich in een woonexperiment in de jaren zestig in de Haarlemse Parkwijk. Dit experiment kreeg de naam De Woonschool * personalia boeken / JG31 / 2013 / SB1 127

2 en had als bedoeling om via de concentratie van gezinnen met grote psychosociale problemen in een nieuwbouwwijk een sociaal weefsel te creëren waarin ze permanent opgevolgd en aangemoedigd zouden worden, als het ware opgeleid in de kunst van het wonen. De Woonschool was bedacht als een soort van laboratorium waarin onmaatschappelijkheid op wetenschappelijke wijze zou worden bestudeerd. (p. 28) Onmaatschappelijkheid was een speerpunt van het toenmalige sociale beleid: Er waren zes bijzondere projecten aangewezen om de onderkant van de samenleving op wetenschappelijke wijze te bestuderen (p. 113); een paar andere waren de Afrikaanderwijk in Rotterdam en Tongelre in Eindhoven. Het Parkwijk-complex werd gebouwd in 1960 en telde 62 eengezinswoningen, inclusief een buurthuis en een wijkbureau voor het maatschappelijk werk (die in de buurt bemoeiwijven genoemd werden, p. 33). Zeven woningen waren uitgerust met vier slaapkamers en de andere 55 hadden er drie. Ruimte voor grote gezinnen dus. Met de afbraak van al deze woningen in 1995 stierf het experiment een zekere dood. Het originele van dit boek ligt in de combinatie van twee verhaallijnen: de geschiedenis van dit sociaal experiment en de geschiedenis van een meisje dat er gezien haar individueel profiel helemaal niet thuis hoorde. Ze vervreemdde er compleet en loopt ook jaren later nog rond met de vraag wat Schepper of biologie nou eenmaal bezield heeft om haar op die plek te laten geboren worden Christel Jansen laat Suus Jonkers helemaal tot haar recht komen als iemand die het levende bewijs is van de stelling dat mensen hun alles behalve ontwikkelingsbevorderend midden kunnen ontgroeien. In het boek wisselen twee vertelstandpunten elkaar voortdurend af. Enerzijds lezen we het relaas van directeur Herman Radema, de maatschappelijk werker die het sociale experiment mee kon uittekenen en voorbereiden op basis van eerdere ervaringen op andere plaatsen, heel veel vergaderingen en gesprekken met gezinnen uit de buurt. Met hem komt de geëngageerde sociaal werker uit de jaren zestig-zeventig in beeld. Radema maakt met overgave van dit project een levenswerk en moet jammerlijk constateren dat het bijeen brengen van gezinnen met combinaties van sociale problematiek, 128 JG31 / 2013 / SB1 / boeken

3 armoede, criminaliteit, incest en gezinsgeweld te hoog gegrepen was. Een illusie armer geeft hij er na dertig jaar de brui aan. Anderzijds neemt Suus Jonkers het woord en ze vertelt niet alleen over haar eigen zoektocht en geworstel met het verschil tussen haar en de meeste anderen; ze geeft ook een levendig beeld van wat het is te moeten leven in een als asociaal gestigmatiseerd gezin. Tegelijk laat ze ook meer zien dan het gezinsleven; ze schetst in geuren en kleuren hoe zowel het leven in de wijk als daarbuiten een voortdurende confrontatie inhield met het erbij horen en het apart zijn, maar vooral met het eenzaam je eigen plan trekken. Formeel gesproken (in termen van de doelstellingen van het project) ging het erom de gepaste relaties te ontwikkelen om niet meegezogen te worden in delinquentie, prostitutie, druggebruik. En voor wat Jonkers betreft intussen maar zorgen dat je de capaciteiten en talenten die je veel meer dan de meesten in je omgeving hebt meegekregen, ook effectief kunt ontwikkelen. Met gepaste relaties bedoel ik ook de worsteling van Suus om enerzijds een zekere verstandhouding met haar ouders, haar zussen en broers en met sleutelfiguren in de wijk te realiseren en anderzijds voldoende ruimte en afstand te maken en te bewaren om zichzelf te zijn in haar hevige divergentie ten opzichte van de meerderheid. En er toch, merkwaardigerwijs, een paar vriendschappen aan over te houden die ook vele jaren later nog van belang waren in haar leven. Een ontroerend moment is de beschrijving van het overlijden van haar moeder. Suus komt voor een dilemma te staan: zal ik gevolg geven aan de roep van mijn afkomst, aan de noden van die andere gezinsleden die zonder moeder achterblijven, of zal ik mijn eigen weg gaan en alles wat nu boven komt weer wegstoppen? Ik krijg als lezer bewondering en respect voor zo iemand. En tegelijk treft me haar naïviteit en goedgelovigheid. Ik ben onder de indruk van de moed en de niet aflatende investering van energie door degenen die met dit experiment hoopten een bijdrage te leveren tot een minder gewelddadig en meer kansen biedend stukje samenleving. Wat zorgde ervoor dat dit experiment niet gelukt is? Uit de beschouwingen in het boek, mede gebaseerd op brieven en ambtelijke stukken van en naar de gemeente, kunnen we minstens twee dingen opmaken. Het eerste is dat de wijk en dus de bewoners na korte tijd gebukt gingen onder het stigma asociaal. En ten tweede bleef het een volkswijk waarin iedereen over de tong ging, de sociale controle moordend was en de leidende boeken / JG31 / 2013 / SB1 12

4 figuren de touwtjes stevig in handen hadden. Collectief belang leek een abstract begrip en te hoog gegrepen. De leiders in de buurt dicteerden wie er wel en niet in de wijk kwam. In leeg gekomen huizen werden binnen een mum van tijd familieleden geplaatst. Kortom, er was nog niets wezenlijk veranderd. (p. 248) Tot slot, dit boek is ook een prachtig tijdsdocument en een enorme bron van herkenning voor mensen die in die periode in de stad Haarlem of onmiddellijke omgeving zijn opgegroeid. 1 JG31 / 2013 / SB1 / boeken

5 personalia baert dany Klinisch psycholoog-psychotherapeut en opleider; algemeen directeur van de Interactie-Academie. carette sylvie Psycholoog en oplossingsgericht therapeut. coudeville magali Zelfstandig gevestigd kinderpsychiater, Oostkamp. de cock mies Klinisch psycholoog, werkzaam als procesbegeleider bij Wingerdbloei VZW. decraemer kris Klinisch psycholoog-psychotherapeut en opleider, staflid van de Interactie-Academie. huybrechts annelies Klinisch psycholoog, werkzaam als begeleider bij Minor-Ndako VZW (opvang- en begeleidingscentrum voor buitenlandse niet-begeleide minderjarigen) te Anderlecht. begin artikel personalia / JG31 / 2013 / SB1 1 1

6 jakob peter Klinisch psycholoog en gezinstherapeut. Hij introduceerde non violent resistance in Groot-Brittannië en is directeur van het NVR-opleidingcentrum, PartnershipProject. marková ivana Emeritus professor aan de Universiteit van Stirling in Schotland (vakgroep Psychologie). marres philip Systeemtherapeut gezinstrainingsprogramma bij Stek Jeugdhulp te Gouda. savenije anke Psycholoog en psychotherapeut en een van de oprichters van het Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie. Daarnaast heeft zij een vrijgevestigde psychotherapiepraktijk. Zij is opleider, supervisor en leertherapeut van de NVRG en de VKJP. thys kerstin Psycholoog bij Minor-Ndako VZW (opvang en begeleiding voor minderjarigen en hun context) te Anderlecht JG31 / 2013 / SB1 / personalia begin artikel

Vergelijkbare documenten

De trein van Boos naar Middel: een nieuw transportmiddel in oplossingsgerichte gesprekken

van den Berg, F., & Bouweriks, E. (2012) De trein van Boos naar Middel: een nieuw transportmiddel in oplossingsgerichte gesprekken Amsterdam: Uitgeverij SWP (143 pp.) Sylvie Carette Frank van den Berg