MATERIËLE CULTUUR VAN DE GRIEKS-ROMEINSE WERELD College 7: 11 mei Een inleiding in de archeologie van Griekenland, Etrurië en Rome

Transcriptie

1 MATERIËLE CULTUUR VAN DE GRIEKS-ROMEINSE WERELD College 7: 11 mei 2015 Een inleiding in de archeologie van Griekenland, Etrurië en Rome Prof. dr. Ruurd Halbertsma (Rijksmuseum van Oudheden/Universiteit Leiden)

2 GRIEKSE SCULPTUUR DE ARCHAÏSCHE EN KLASSIEKE PERIODEN, 6 E 4 E EEUW BCE

3 Begin monumentale sculptuur in Griekenland: 7 e eeuw BCE, oriëntaliserende periode. Stichting handelspost Naukratis in Nijldelta Egypte, ca. 630 BCE

4 Begin monumentale sculptuur in Griekenland: 7 e eeuw BCE, oriëntaliserende periode. Stichting handelspost Naukratis in Nijldelta Egypte, ca. 630 BCE

5 Sounion-kouros Anavysos-kouros Aristodikos Kritios-kouros Ca. 600 BCE ca. 530 BCE ca. 500 BCE ca. 480 BCE

6 Nikandre-kore, Berlijnse kore, Akropolis 675 Botticelli-kore, Ca. 650 BCE ca. 575 BCE ca. 520 BCE ca. 500 BCE

7

8

9

10

11 Standbeeld Aspasia, typisch voorbeeld voor de Strenge Stijl, ca. 480 BCE - Onderkleed (chiton? peplos?) - Lang, zwaar bovenkleed (himation) - Zware, minimalistische plooien, als ketting en als V - Eenvoud, na alle exuberantie van de laatarchaïsche periode

12 Voorbeelden Strenge Stijl : monumentale bronzen beelden Zeus van Artemision, ca. 460 BCE, 2,09 m.

13 Midden 5 e eeuw BCE: overgang van Strenge Stijl naar Hoog-Klassiek De bronzen diskobolos van Myron, slechts bekend door Romeinse, marmeren kopieën

14 De grote leidsman : Polykleitos, 2 e helft 5 e eeuw BCE - Werkte voornamelijk in brons - Was ook theoretisch schrijver, de Kanon (meetlat, richtsnoer) - Lichaam = harmonieus geheel eenheden verhouden zich tot elkaar in symmetria, harmonie van alle onderdelen - Polykleitos schiep een beeld als illustratie van zijn theorieën, de Doryphoros (lansdrager)? - Uitvinder van de contrapost, lichaam in rust = lichaam in beweging!

15 Anatomie rondom in orde

16 Het Parthenon: tempel en sculpturen, BCE

17 Curvatuur: niet één lijn is recht ieder blok op maat gemaakt

18

19 Frontaliteit, weinig organische samenhang = Strenge Stijl

20 Het fries ( ) : geïdealiseerde versie van Panathenaeïsche Processie - Goden en mensen verenigd in heilige handeling - Idealisering van Atheense jeugd - Afwisseling van rust en beweging: klassiek RHYTHMOS - Canon voor latere verhalende friezen

21 De pedimenten ( ): als laatste vervaardigd rijke, klassieke stijl - Oost: de geboorte van Athena - West: Athena en Poseidon wedstrijd om de Stad

22 West pediment, rechterzijde Zogenaamde Natte Stijl

23

24

25 Aphrodite van Cnidus Praxiteles, ca v.chr. Meest populaire beeld uit de oudheid: origineel is verloren gegaan, maar meer dan vijftig Romeinse kopieën zijn bewaard

26 Hermes van Praxiteles, ca. 350 BCE, Olympia - Overdreven S- curve - Uitzwaaiende heup

27 Lysippos van Sikyon, actief ca BCE werken in brons gemaakt, geen enkel bewaard - Laatste klassieke beeldhouwer, schepper van nieuwe canon - Slanke, lange figuren, relatief klein hoofd - Hofkunstenaar van Alexander de Grote, samen met de schilder Apelles - Beroemd om symmetria, rhythmos, akribeia - Bekendste werk: de Apoxyomenos (atleet die het stof van zich af schraapt)

28

29

30 Ossip Zadkine, De verwoeste stad (1953)

31

32 «Excudent alii spirantia mollius aera, credo equidem, vivos ducent de marmore voltus, orabunt causas melius, caelique meatus describent radio, et surgentia sidera dicent: Tu regere imperio populos, Romane, memento: hae tibi erunt artes, pacisque imponere morem, parcere subiectis et debellare superbos.» (Vergilius, Aeneis, VI

33 Kunst van het oude Rome: enkele grote lijnen - Sterke eigen traditie, volgens het mos maiorum - Invloed van oude Italische traditie, vooral van de Etrusken (macht over Rome, 6 e eeuw v.chr.) - Invloed van Griekse kunst, via Zuid-Italië ( Magna Graecia ). Vanaf 2 e -1 e eeuw BCE grote invloed van Griekenland zelf: Graecia capta ferum victorem cepit, et artes intulit agresti Latio (Horatius, Epistolae 2, 1, : Het veroverde Griekenland overwon de wilde overwinnaar, en bracht de kunsten binnen in het boerse Latium )

34 Sterke eigen traditie: portretten afgeleid van dodenmaskers, met wratten en al Aliter apud maiores in atriis haec erant, quae spectarentur; non signa externorum artificum nec aerea aut marmora: expressi cera vultus singulis disponebatur armariis, ut essent imagines, quae comitarentur gentilicia funera, semperque defuncto aliquo totus aderat familiae eius qui umquam fuerat populus. Dat was anders bij onze voorouders. Wat bij hun in het atrium werd ten toon gesteld, dat waren geen beelden van buitenlandse kunstenaars, van brons of marmer. Nee, in was afgedrukte gezichten werden er uitgestald, elk in een eigen kastje, en zij dienden als de imagines, die bij begrafenissen in de stoet werden meegedragen, en zo waren bij een overledene altijd alle leden van zijn familie aanwezig die ooit geleefd hadden. (Plinius, Naturalis Historia 35, 6)

35 Volterra, Tomba Inghirami, 4 e -2 e eeuw v.chr. Etruskisch familiegraf

36 Columbarium Vigni Codini, Rome, 1 e eeuw n.chr.

37

38

39

40 Grafmonument van de Vibii (Vaticaanse Musea)

41 Pericles Thucydides Plato

42 Socrates Euripides

43 Invloed van oude Italische traditie, vooral van de Etrusken

44

45

46

47 Aardewerk uit Canosa (Zuid-Italië), ca. 300 v.chr.

48 Etrurië: enkele voorbeelden van beïnvloeding door Griekse kunst. Corinthisch aardewerk, 7 e eeuw v.chr.

49 Attisch zwartfigurig, 6 e eeuw v.chr.

50 Attisch roodfigurig, 5 e eeuw v.chr.

51

52 Gaius Julius Caesar ( BCE)

53 63 BCE geboren als Gaius Octavius 44 BCE: Gaius Julius Caesar Octavianus 30 BCE: Imperator, Princeps Senatus 27 BCE: Augustus 14 CE: overleden

54

55 De Gemma Augustea, Kunsthistorisches Museum, Wenen (19 cm. x 23 cm.)

56 Agaat: gelaagd chalcedoonachtig kwartskristal, Hardheid 7 Mohs (cf. diamant = 10) Genoemd naar rivier Achatès op Sicilië (Theophrastus, 4 e eeuw v.chr.)

57 Gonzaga camee, Hermitage, St. Petersburg (Ptolemaeus II en Arsinoë II) Camee Blacas, British Museum (Augustus)

58

59

60

61 De Portland Vase, British Museum, eerste kwart 1 e eeuw CE: camee-glas Neo-Classicisme onder Griekse invloed (Dioskourides?)

62 Tiberius Claudius Nero 42 BCE geboren 4 CE geadopteerd door Augustus 14 37: keizer Portret is een voortzetting van de classicistische Augusteïsche stijl

63 De Grand Camée de France, Cabinet des Médailles, Parijs (31 cm. x 26 cm.)

64 Gaius Caesar Germanicus Caligula 12 CE geboren, achterneef van Tiberius, zoon van Germanicus en Agrippina Maior keizer

65 Tiberius Claudius Nero Germanicus 10 BCE geboren Keizer van 41 54

66 Nero Claudius Caesar Germanicus 37 CE geboren, zoon van Agrippina Minor 50 geadopteerd door keizer Claudius Keizer van 54 tot 68

67 Titus Flavius Vespasianus 9 CE geboren 66 generaal in Judaea 69 overwinnaar in het vierkeizerjaar 70 inname van de tempel in Jeruzalem Keizer van Portret: terug naar de goede, oude tijd, geen cameeën of camee-glas meer!

68 Titus Flavius Vespasianus 39 geboren 70 vernietiging van Jeruzalem 79 uitbarsting van de Vesuvius Keizer van 79 tot 81

69 Titus Flavius Domitianus 51 geboren, jongere broer van Titus 86 laat zich dominus en deus noemen, schrikbewind Keizer van 81-96

70 Marcus Ulpius Trajanus Keizer van

71 Marcus Aurelius (keizer van ) Lucius Verus (medekeizer van )

72 Romeinse keizers, 3 e eeuw n.chr. 200 Septimius Severus, Valerianus, Probus, Geta, 211 Celsus, GALLIË Caracalla, 198/ Saturninus, Tetricus I, Faustinus, 274 Macrinus, Ingenuus, Diadumenianus, 218 Regalianus, 260 Bonosus, 280 Elagabalus, Macrianus Senior, Proculus, Macrianus Iunior, Saturninus, 281 Severus Alexander, Quietus, Carus, Piso, 261 Carinus, Maximinus Thrax, Valens, 261 Numerianus, Magnus, Ballista, 261 Diocletianus, Quartinus, Mussius Aemilianus, 261 Amandus, 285 Gordianus I - II, 238 Memor, 262 Aelianus Iulianus, 285 Balbinus en Pupienus, 238 Aureolus, 262, 268 Carausius, 286/7-293 Gordianus III, Gallienus, Allectus, /7 240 Claudius II Gothicus, Aurelius Achilleus, ? Sabinianus, 240 Censorinus, Philippus Arabs, GALLIË Lucius Domitius Domitianus, 295 Silbannacus, Postumus, Aurelius Achilleus, Sponsianus, Laelianus, 269 Maximianus Herculius, Philippus Junior, Marius, 269 Galerius, Pacatianus, 248 Victorinus, Iotapianus, Decius, Quintillus, Felicissimus, ? Titus Julius Priscus, 250 Aurelianus, Iulius Valens Licinianus, 250 Tacitus, Herennius Etruscus, 251 Probus, Hostilianus, 251 Domitianus, Gallus, Urbanus, Trebonianus Gallus, Septimius, Volusianus, Vaballathus, 272 Uranius Antoninus, 253 Firmus, 273 Aemilius Aemilianus, 253 Tacitus, Mareades, Florianus, 276

73 Maximinus Thrax ( ) Trebonianus Gallus ( )

74 Diocletianus oplossing: de tetrarchie

75 Eerste tetrarchie: AD

76

77

78

79

80 Flavius Valerius Aurelius CONSTANTINUS ( ) - Zoon van Constantius en Helena - Constantius trouwt later met Theodora, dochter van Maximianus (Augustus) - Na de dood van Constantius in York uitgeroepen tot Augustus, wordt teruggebracht tot Caesar - Constantijn (Caesar in 306) trouwt met Fausta in 307, dochter van Maximianus, zoon Crispus uit eerder huwelijk(?) met Minervina na nederlaag van Maxentius alleenheerser over westelijke rijkshelft na nederlaag van Licinius alleenheerser over gehele rijk

81 312 Overwinning op Maxentius, na visioen: In Hoc Signo Victor Eris

82 312: Nieuwe start, aurea aetas, Saturni regna. Inspiratie van grote heersers en goede keizers: - Alexander de Grote - Augustus Fulgor oculorum Hemelwaarts gerichte blik Gladgeschoren gelaat, breuk met de soldatenkeizers

83 Boog van Constantijn, : FVNDATORI QUIETIS LIBERATORI VRBIS

84 IMPERATORI CAESARI FLAVIO CONSTANTINO MAXIMO PIO FELICI AVGVSTO SENATVS POPVLVSQVE ROMANVS QVOD INSTINCTV DIVINITATIS MENTIS MAGNITVDINE CVM EXERCITV SVO TAM DE TYRANNO QVAM DE OMNI EIVS FACTIONE VNO TEMPORE IVSTIS REMPVBLICAM VLTVS EST ARMIS ARCVM TRIVMPHIS INSIGNEM DICAVIT

85

86

87

88 Constantijn als Jupiter, Basilica van Maxentius,

89 Kolossaal zitbeeld van keizer Constantijn,

90 Triomfcamee van Constantijn, Fausta en Crispus,

91

92 Onward, Christian soldiers, marching as to war, With the cross of Jesus going on before. Christ, the royal Master, leads against the foe; Forward into battle see His banners go!

93 Constantijn als Jupiter, Basilica van Maxentius, Eusebius, Hist.Eccl., IX, 10-11: 10. But he, as one possessed of inborn piety toward God, did not exult in the shouts, nor was he elated by the praises; but perceiving that his aid was from God, he immediately commanded that a trophy of the Saviour s passion be put in the hand of his own statue. 11. And when he had placed it, with the saving sign of the cross in its right hand, in the most public place in Rome, he commanded that the following inscription should be engraved upon it in the Roman tongue: By this salutary sign, the true proof of bravery, I have saved and freed your city from the yoke of the tyrant and moreover, having set at liberty both the senate and the people of Rome, I have restored them to their ancient distinction and splendor.

94 Activiteiten SPQR tussen AD (decennalia): Triomfboog: publieke ruimte Kolossaal zitbeeld: senatoriale ruimte Triomfcamee: kunstkabinet keizerlijk paleis

95 Wie is de vrouw achter Constantijn? Moeder Helena? (theorie Zadoks) Maar lauwerkrans pas in 324 ( Helena Augusta ), dus eerder Livia (theorie Bastet)

96 Knotje met pijpekrul: late portretten van Livia óf Agrippina Maior, toonbeelden van echtelijke trouw en standvastigheid

97 N.B. het verschil in keizerlijke lauwerkransen: strik (Constantijn) en ligging in het haar

98 N.B.: het verschil in bewerking van het kapsel

99 Hypothese: portret van Helena (type Livia/Agrippina Maior ) in 324 bijgewerkt, bij de eretitel Augusta. Resultaat: strak getrokken lauwerkrans en verstoord kapsel

100 AD 326: Vicennalia in Rome - Constantina (315) - Constantinus II (316) - Constantius II (317) - Constans (320) - Helena (325?) - Crispus (ca. 300, zoon van Minervina)

101 Saturni aurea saecla quis requirat? Sunt haec gemmea, sed Neroniana (Flavius Ablabius, consul in 331)

102 Sunt haec gemmea, sed Neroniana

103 Gravure naar tekening van Peter Paul Rubens, door Paulus Pontius ( )

104

105 Schipbreuk van de Batavia, muiterij en moordpartijen (1629)

106 1823: aankoop door koning Willem I, plaatsing in het Koninklijk Penningkabinet : Haagsche of Groote Camee Hfl ,--

107 2013: thuis in Oudheden, tussen andere collectiestukken Rubens