Vennootschapsrecht (1)

Transcriptie

1 Vennootschapsrecht (1) 1. INLEIDING... 3 A. DEFINITIES Vennootschap Vereniging Stichting Onderneming... 4 B. BRONNEN Vennootschapswetgeving Verenigings- en stichtingswetgeving... 4 C. CLASSIFICATIE VAN DE VENNOOTSCHAPPEN Met of zonder rechtspersoonlijkheid Met beperkte of onbeperkte aansprakelijkheid Handelsrechtelijke of burgerrechtelijke vennootschappen Personenvennootschappen of kapitaalvennootschappen Besloten vennootschappen of vennootschappen die een publiek beroep op het spaarwezen doen. 7 6 Overzicht van de verschillende vennootschapsvormen in het W. Venn Keuzevrijheid en typendwang Taalgebruik in de praktijk D. CLASSIFICATIE VAN DE VERENIGINGEN Algemeen Niet-gepersonaliseerde verenigingen vs. gepersonaliseerde verenigingen E. DE STICHTING Algemeen Openbare vs. private stichting GELDIGHEIDSVEREISTEN VOOR ALLE VENNOOTSCHAPPEN A. VOORAF: OVEREENKOMST OF INSTELLING? B. EERSTE VEREISTE: TWEEHOOFDIGHEID Grondslag Gevolgen C. TWEEDE VEREISTE: EEN GELDIGE TOESTEMMING Algemeen De toepassing van de leer van de wilsgebreken De bekwaamheid D. DERDE VEREISTE: INBRENG Algemeen Soorten inbrengen naar hun voorwerp Soorten inbrengen naargelang de aard van het verleende recht Verloop van de inbreng Verplichtingen van de inbrenger E. VIERDE VEREISTE: WINSTVERDELINGSOOGMERK Algemeen De verdeling van winsten en verliezen DE OPRICHTING EN NIETIGHEID VAN VENNOOTSCHAPPEN MET RECHTSPERSOONLIJKHEID A. DE OPRICHTING De voorafgaande onderhandelingen Uitzonderlijk: overeenkomsten tot oprichting van een vennootschap Het sluiten van de vennootschapsovereenkomst en de voor-vennootschap De openbaarmaking van de vennootschapsakte B. PRECONSTITUTIEF HANDELEN Algemeen Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 1

2 2 Het gemeen recht Art. 60 W. Venn C. DE SANCTIEREGELING Algemeen Kenmerken van de bijzondere nietigheidssanctie Gedwongen vereffening van de vennootschap Processuele aspecten KENMERKEN VAN DE RECHTSPERSOONLIJKHEID A. NAAM Algemeen Bescherming B. ZETEL Definitie Aanwijzing en verplaatsing van de zetel C. NATIONALITEIT Algemeen Het personeel statuut DE ORGANISATIE VAN DE VENNOOTSCHAPPEN MET ONBEPERKTE AANSPRAKELIJKHEID A. INLEIDING Algemeen Inleidende begrippen B. DE INTERNE ORGANISATIE VAN HET BESTUUR Hypothese 1: er werd geen bestuurder aangeduid Hypothese 2: er werden een of meer zaakvoerders aangesteld C. DE EXTERNE ORGANISATIE VAN HET BESTUUR De vertegenwoordiging en toerekening van rechtshandelingen De toerekening of aansprakelijkheid voor onrechtmatige daden HET VERMOGEN VAN DE VENNOOTSCHAPPEN MET ONBEPERKTE AANSPRAKELIJKHEID A. AANSPRAKELIJKHEID VOOR DE PASSIVA Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid B. TITULARIS VAN DE ACTIVA Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid OVERDRACHT VAN MAATSCHAPPELIJKE RECHTEN A. PRINCIPIEEL: ONOVERDRAAGBAARHEID B. FORMALITEITEN EN RECHTSGEVOLGEN Tussen overdrager en overnemer: solo consensu Tegenwerpelijkheid aan de vennootschap (of de medevennoten) Overdracht van activa Overdracht van passiva ONTBINDING VAN DE VENNOOTSCHAP A. ALGEMEEN B. DE ONTBINDING VAN RECHTSWEGE Verstrijken van de duurtijd (art. 39, 1 W. Venn.) Het tenietgaan van de zaak (art. 39, 2 W. Venn.) Het volbrengen van de handeling (art. 39, 2 W. Venn.) Het overlijden en onbekwaamverklaring van een vennoot (art. 39, 3 W. Venn.) Eenhoofdigheid C. DE GERECHTELIJKE ONTBINDING WEGENS WETTIGE REDEN D. DE VRIJWILLIGE ONTBINDING E. GEVOLGEN Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 2

3 1. Inleiding A. Definities 1 Vennootschap (1) Definitie Een vennootschap is een contract waarin de partijen overeenkomen iets in gemeenschap te brengen met als doel één of meer nauwkeurig omschreven activiteiten uit te oefenen en aan de vennoten een (rechtstreeks of onrechtstreeks) vermogensvoordeel te bezorgen (art. 1, lid 1 W. Venn.). De vennootschap is principieel gericht op samenwerking (om een gemeenschappelijk doel te bereiken). (2) Kenmerken Het gaat dus om: Een contract. Dat impliceert dat er in beginsel minstens twee partijen moeten zijn (m.u.v. van de EBVBA, cf. supra). en dat de gewone regels van het verbintenissenrecht gelden. Waarbij een inbreng wordt gedaan. Hierbij wordt een in geld waardeerbare zaak bestemd voor de vennootschap en dus onderworpen aan het ondernemingsrisico. In ruil daarvoor krijgt de inbrenger aandelen (een recht dat de vennoot een claim geeft op een bepaald deel van de winst). Met als oorzaak een winstoogmerk (waarbij aan de leden een direct of indirect vermogensvoordeel wordt verschaft). Het is echter juister om te spreken van een winstverdelingsoogmerk. Ook een vereniging mag immers winst maken, maar mag die niet verdelen onder haar leden. De enige uitzondering op dit principe is de VSO (cf. supra). De andere vennootschapsvormen moeten een winstoogmerk hebben. Met een bepaalde activiteit als voorwerp. Deze activiteit wordt in de statuten omschreven: het gaat om het maatschappelijk doel van de onderneming. (3) Nut Vennootschappen hebben voor de oprichters verschillende voordelen. Ze regelen samenwerking tussen personen zonder een band van ondergeschiktheid (i.t.t. tot arbeidsovereenkomsten). Deze basiswerkingsregels worden vastgelegd in de statuten. Ze zijn handig voor het samenbrengen van van talent en kapitaal. Daartoe hebben vennootschappen aandelen. Ze verschaffen de aandeelhouder risicokapitaal en geen vaste vergoeding, wat financieel interessant kan zijn voor jonge ondernemingen die niet meteen grote winsten maken. Deze aandelen zijn (in beginsel) ook overdraagbaar, los van het bestaan van de vennootschap. Dat is interessanter voor investeerders. Sommige vennootschappen hebben rechtspersoonlijkheid. Een rechtspersoon is een zelfstandig rechtssubject (onderscheiden van de vennoten), dat zelfstandig kan optreden in het rechtsverkeer. De rechtspersoon kan ook niet sterven en gaat dus in beginsel ook niet teniet bij overlijden van de vennoten. Ze hebben bepaalde fiscale voordelen. Vennootschappen hebben een lagere aanslagvoet wat inkomstenbelasting betreft en hun beroepskosten zijn fiscaal aftrekbaar. Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 3

4 2 Vereniging Een vereniging is een contract dat op samenwerking gericht is, maar dat geen winstoogmerk heeft. Dat impliceert niet dat een vereniging geen winst mag maken, wel dat ze geen vermogensvoordeel mag verschaffen aan haar leden. Wat een vermogensvoordeel is, is overigens niet steeds duidelijk. Gratis onderwijs voor de leden is zo n randgeval. In elk geval mag het maken van winst geen doel an sich zijn en mag de vereniging in geen geval een handelsrechtelijk doel hebben (art. 1 VZW-wet). Sommige, maar niet alle verenigingen hebben rechtspersoonlijkheid. 3 Stichting Een stichting is geen contract maar een vermogen dat door de stichter bij eenzijdige wilsuiting een bepaalde (belangeloze) bestemming krijgt (art. 27 VZW-wet). De stichting mag dus niet als doel hebben om de stichter of het bestuur van de stichting te verrijken. De stichting heeft rechtspersoonlijkheid en wordt beheerd door bestuurders, die erover waken dat de belangeloze doelstelling bereikt wordt. 4 Onderneming Er is geen omvattende juridische definitie van het begrip onderneming, dat slechts fragmentarisch in de wetgeving voorkomt (cf. WOB). De rechtsleer omschrijft een onderneming als een geheel van mensen en middelen die op georganiseerde wijze op elkaar worden afgestemd om goederen of diensten te produceren (en dus actief is op een markt), en wel op zo n wijze dat er een opbrenst gegenereerd wordt die minstens de continuïteit van de onderneming te verzekeren (going concern). Een onderneming is dus niet zonder meer gelijk te stellen met een vennootschap. Een onderneming kan meerdere vennootschappen omvatten, en omgekeerd. Een VZW kan een onderneming zijn (als ze actief is op een markt), maar een stichting in geen geval. B. Bronnen 1 Vennootschapswetgeving De wetgeving voor vennootschappen zat oorspronkelijk vervat in het Burgerlijk Wetboek, het Wetboek van Koophandel en enkele bijzondere wetten. In 1999 werd alle regelgeving gecodificeerd in het Wetboek van Vennootschappen, dat werd uitgevoerd in een bijhorend KB. Het Wetboek van Vennootschappen is opgedeeld in zeventien boeken. Deze zijn zo gestructureerd volgens het principe dat de algemene regels eerst komen, om daarna de specifieke regels te behandelen. Strafsancties zijn opgenomen aan het eind van elke titel en nietigheidssancties volgen (meestal) direct na de regel wiens overtreding tot nietigheid kan leiden. Tot slot zijn er ook enkele bijzondere wetten, zoals de wet van 1 april 2007 op de openbare overnamebiedingen. 2 Verenigings- en stichtingswetgeving De belangrijkste wet inzake verenigingen is de VZW-wet van 27 juni Deze regelt ook de stichtingen. In 2002 werd de wet grondig gewijzigd. Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 4

5 C. Classificatie van de vennootschappen 1 Met of zonder rechtspersoonlijkheid (1) Zonder rechtspersoonlijkheid Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid (art. 2, 1 W. Venn.) zijn loutere contracten. Ze komen solo consensu tot stand. Een geschrift (oprichtingsakte) is geen bestaansvereiste. (2) Met rechtspersoonlijkheid Een vennootschap krijgt rechtspersoonlijkheid uit de wet. De partijen kunnen niet contractueel een nieuwe vennootschapsvorm met rechtspersoonlijkheid scheppen. De vennootschappen met rechtspersoonlijkheid staan opgesomd in art. 2, 2-3 W. Venn. Deze vennootschappen komen tot stand op het moment dat hun oprichtingsakte wordt neergelegd op de griffie van de rechtbank van koophandel (art. 2, 4 W. Venn.). Een geschrift is dus steeds vereist. Voor vennootschappen met onbeperkte aansprakelijkheid volstaat een onderhandse akte, maar voor vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid is een authentieke akte vereist. (3) Belang van het onderscheid Een vennootschap met rechtspersoonlijkheid kan autonoom optreden en aangesproken worden in het rechtsverkeer. Hij heeft daartoe een eigen vermogen (wat de aansprakelijkheid van de vennoten niet uitsluit, cf. infra). Bij vennootschapsvormen zonder rechtspersoonlijkheid moeten de gemeenrechtelijke regels worden toegepast. De verbintenissen ontstaan in hoofde van de individuele vennoten. De persoon die voor de vennootschap optrad zal ofwel een lasthebber zijn, ofwel persoonlijk gebonden zijn (als hij niet bevoegd was). Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid kunnen ook geen goederen in eigendom hebben. Daarom wordt soms gebruikt gemaakt van een VZW of een stichting. Een andere oplossing is de fiduciaire eigendom. Daarbij is een vennnoot zakenrechtelijk gezien wel eigenaar, maar is hij verbintenisrechtelijk ertoe gehouden die eigendom voor de vennootschap te gebruiken. Verkoopt hij het goed, dan zal hij contractueel aansprakelijk zijn. 2 Met beperkte of onbeperkte aansprakelijkheid In tegenstelling tot wat het geval is in bijvoorbeeld het Duitse recht, impliceert het hebben van rechtspersoonlijkheid niet dat de vennoten niet persoonlijk kunnen worden aangesproken. Bij onvolkomen rechtspersonen (een wat ongelukkig term) zoals de VOF bestaat er wel een onderscheiden rechtspersoon, maar staan de vennoten met hun eigen vermogen onbeperkt in voor de vennootschapsschulden. Bij vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid is deze kwestie niet aan de orde. Deze overeenkomsten zijn immers loutere verbintenissen. 3 Handelsrechtelijke of burgerrechtelijke vennootschappen Art. 3 W. Venn. maakt een onderscheid tussen handelsrechtelijke vennootschappen, die de uitoefening van een handelsactiviteit tot doel hebben en handelaar zijn, en burgerlijke vennootschappen met handelsvorm, (art. 3, 3 W. Venn.) die een burgerlijke activiteit als doel hebben, maar de rechtsvorm van een handelsvennootschap hebben aangenomen. Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 5

6 Vennootschapsrechtelijk is het onderscheid tussen beide soorten irrelevant. Het onderscheid bepaalt wel of de regels van het handelsrecht van toepassing zijn. Om te bepalen of we te maken hebben met een handelsvennootschap of een burgerlijke vennootschap, is in beginsel enkel het statutaire doel van belang (art. 3, 2 W. Venn.). Dat doel moet dan ook nauwkeurig in de akte worden vermeld (art. 69, 11 W. Venn.). Een rechtspersoon wordt handelaar bij haar oprichting, ook al wordt de handel nog niet aangevat. Ze blijft handelaar tot haar vereffening, ook al is de handeling al stopgezet. De werkelijke activiteit is maar relevant als: Het statutaire doel onduidelijk is. Er geen akte werd opgesteld. Als het statutaire doel ab initio geveinsd blijkt te zijn. Dit is een loutere toepassing van de gemeenrechtelijke regels inzake veinzing (art BW). Hierbij veinzen partijen naar de buitenwereld dat ze een bepaalde rechtshandeling stellen, terwijl ze in werkelijkheid een andere rechtshandeling overeenkomen. Inter partes geldt de werkelijke overeenkomst, maar derden hebben de keuze tussen de werkelijke en de geveinsde rechtshandeling. Ook de identiteit van de partijen kan geveinst worden. Zo kan iemand via een stroman inschrijven in een vennootschap. Veinzing is toegelaten tenzij het gaat om wetsontduiking of als het de bedoeling is derden te schaden. Ook de vennootschapsvorm is irrelevant. Een landbouwvennootschap die in zijn statuten het stellen van handel opneemt, zal als handelaar worden behandeld. Omdat het maatschappelijke doel in de praktijk zeer ruim geformuleerd wordt, omvat het vaak zowel burgerlijke daden als daden van koophandel. In beginsel volstaat het dat het statutair doel één daad van koophandel bevat, tenzij de daden van koophandel accessoir zijn om het burgerlijke doel te bereiken. Dat betekent dat de handelsactiviteit minder belangrijk is en louter als ondersteuning van het burgerlijke doel dient. 4 Personenvennootschappen of kapitaalvennootschappen De rechtsleer maakt een onderscheid tussen personenvennootschapen en kapitaalvennootschappen. De eerste categorie ontstaat intuitu personae en steunt op de persoonlijke samenwerking tussen de partners. Kapitaalvennootschappen onstaan intuitu pecuniae: de identiteit van de vennoten is ondergeschikt aan het zuivere winstbejag. Centraal staat de kapitaalverschaffing. Dit onderscheid heeft een aantal gevolgen. Daarbij moet opgemerkt worden de partijen zelf tussenvormen kunnen inbouwen. Personenvennootschappen (VOF, Comm. V.) o Vennootschapsrechten niet overdraagbaar o Wegvallen vennoot leidt tot ontbinding vennootschap o Unanimiteit vereist voor alle beslissingen o Geen orgaanplicht, vennoten besturen zelf o Vertegenwoordiging via lastgeving o Vennoten mogen vennootschap geen concurrentie aandoen Kapitaalvennootschappen (NV, Comm. V.A.) o Aandelen principieel overdraagbaar o Wegvallen vennoot beïnvloedt vennootschap niet o Beslissingen gebeuren bij bijzondere meerderheid o Orgaanplicht, vennoten besturen niet zelf o Beperkte aansprakelijkheid vennoten Gemengde types (BVBA, CV) o Aandelen beperkt overdraagbaar (BVBA) of uittrede mogelijk (CV) o Wegvallen vennoot geen invloed o Orgaanplicht (zelfs éénhoofdig) o Statutenwijzigingen gebeuren met bijzondere meerderheid Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 6

7 5 Besloten vennootschappen of vennootschappen die een publiek beroep op het spaarwezen doen (1) Besloten vs. publieke vennootschappen s.l. De meeste vennootschapen (ca. 90%) zijn besloten: Er wordt geen publiek toegankelijke markt in de aandelen georganiseerd. Een kleiner (maar economisch zeer belangrijk) aantal bedrijven geeft wel rechten uit ten behoeve van het grote publiek. De meeste daarvan zijn ook beursgenoteerd. Publieke vennootschappen zijn onderworpen aan een complex geheel van regelen. Op die manier moet het vertrouwen van beleggers beschermd worden en moet de toegang tot de kapitaalmarkten gevrijwaard worden. In de meeste landen is deze bijzondere discipline vastgeknoopt aan het al dan niet beursgenoteerd zijn van de vennootschap. In België is de situatie iets ingewikkelder. Het is immers niet steeds duidelijk waar de wet alle publieke vennootschappen viseert, dan wel de vennootschappen die een publiek beroep op het spaarwezen hebben n publiek beroep op het spaarwezen hebben gedaan, dan wel louter de beursgenoteerde vennootschappen. (2) Art. 4 W. Venn vs. art. 438 W. Venn (publieke vennootschappen s.s.). De wet maakt onder de publieke vennootschappen een onderscheid tussen enerzijds vennootschappen die geacht worden een publiek beroep op het spaarwezen te doen of gedaan te hebben (publieke vennootschappen sensu stricto) (art. 438 W. Venn.) en anderzijds beursgenoteerde vennootschappen (art. 4 W. Venn.). Alle beursgenoteerde vennootschappen worden geacht een publiek beroep op het spaarwezen te hebben gedaan, maar het omgekeerde is zeker niet altijd correct. Art. 438 W. Venn. stelt twee criteria aan de hand waarvan kan worden vastgesteld of een vennootschap een publiek beroep op het spaarwezen te hebben gedaan: De vennootschap heeft haar effecten openbaar aangeboden. Een aanbieding is openbaar als ze meer dan 100 potentiële beleggers bereikt. Of de vennootschap heeft haar effecten in de handel van de beurs laten opnemen. Alleen NV s en Comm. V.A. s (art. 657 W. Venn. jo. art. 438 W. Venn.) kunnen het statuut verwerven van een vennootschap die een publiek beroep op het spaarwezen heeft gedaan. De BVBA kan dat expliciet niet (art. 210 W. Venn.). Ook andere vennootschappen kunnen nooit een publieke vennootschap in de zin van art. 438 W. Venn. worden (sensu stricto). Dat neemt weg dat als andere vennootschappen (zoals CV s) hun effecten publiek aanbieden (en publieke vennootschappen sensu lato worden) zij ook onder delen van de Prospectuswetgeving zullen vallen. Enkel de vennootschap zelf kan beslissen om een publiek beroep te doen op het spaarwezen. Individuele aandeelhouders (of een collectief van aandeelhouders) kunnen dat niet. Bovendien moet de vennootschap voorafgaandelijk haar statuten aanpassen. In haar opschrift moet de vennootschap vermelden dat zij een publiek beroep heeft gedaan op het spaarwezen. De statuten moeten ook aangepast worden aan de afwijkende regels die geldt voor vennootshappen die een publiek beroep hebben gedaan op het spaarwezen. (3) Een strenger wettelijk regime Vennootschappen die effecten uitgeven moeten een uitgifteprospectus opstellen, die onderworpen wordt aan de goedkeuring van de Commissie voor het Bank- en Financiewezen (CVBA). Worden deze vennootschappen toegelaten tot de beurshandel, moeten zij opnieuw een prospectus opstarten. Bovendien zijn vennootschappen die effecten uitgeven informatieplichtig. Zij moeten een jaarverslag opmaken, tussentijds rapporteren en occasioneel (ad hoc) informatie verschaffen: gegeven die een sterke invloed zouden kunnen hebben op de koers moeten meteen bekendgemaakt worden. Op Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 7

8 die manier wordt handel met voorkennis vermeden. Handel met voorkennis is een vorm van marktmisbruik waarbij iemand beschikt over koersgevoelige, niet-openbare informatie en die informatie gebruikt om zelf effecten te kopen of te verkopen. Er is ook marktmisbruik als die insider derden inlicht of tips geeft. Marktmisbruik wordt straf- en administratiefrechtelijk gesanctioneerd. Publieke vennootschappen (en haar aandeelhouders) zijn ook onderworpen aan een strengere financiële discipline. Iedereen die 5% of meer aandelenparticipaties verweft moet dit meedelen aan de CFBA (transparantieregeling). Bovendien moeten openbare overnamebiedingen steeds gebeuren op alle stemrechtverlenende effecten. Op die manier krijgen ondernemingen en aandeelhouders zicht op hun aandelensituatie en kunnen ze zich wapenen tegen sluipende controleverwerving. Deze financiële discipline geldt de iure dan wel voor alle vennootschappen, de facto enkel voor vennootschappen die een publiek beroep op het spaarwezen hebben gedaan. 6 Overzicht van de verschillende vennootschapsvormen in het W. Venn. (1) De maatschap (art. 46 W. Venn.) De maatschap is een loutere overeenkomst en bezit dan ook geen rechtspersoonlijkheid (art. 2, 1 W. Venn.). Dat heeft twee gevolgen: De maatschap kan vormvrij worden aangegaan. Voor de geldigheid van de overeenkomst is geen geschrift of publivatie vereist. De overeenkomst wordt bewezen volgens de gewone regels van het burgerlijk of handelsrecht (art. 49 W. Venn. en resp. art. 25 Wb. Kh. Of art en 1341 BW). De maten (contractspartijen) blijven onbeperkt aansprakelijk. De maatschap is een contract intuitu personae. Dat heeft twee gevolgen: De rechten in de maatschap ( paarten ) kunnen slechts worden overgedragen met unanieme toestemming van de medematen. Deze onlichamelijke aandelen omvatten een recht op een aandeel van de winst (proportioneel naar inbreng (art. 30 W. Venn.)) en het stemrecht (in principe één maat, één stem). Er is dus geen bestuursregeling vereist: de vennoten besturen zelf. De maatschap gaat in principe teniet door het overlijden van een van de vennoten. Dat wordt in de praktijk vaak omzeild door het invoegen van een beding van aanwas (overige vennoten zetten maatschap verder, maar vergoeden erfgenamen) of een voortzettingsbeding (de erfgenamen (of sommige erfgenamen?) zetten de rechten van de overledene in de maatschap verder). De regeling in het W. Venn. over de maatschap is van suppletief recht. Dat maakt de maatschap tot een zeer soepele (en discrete) vennootschapsvorm, die handig is voor het structureren van vermogensoverdrachten of het onderbrengen van aandelen (bv. van een familiebedrijf, omdat aandelen dan niet zomaar vervreemd kunnen worden). (2) De tijdelijke vennootschap (art. 47 W. Venn.) De tijdelijke vennootschap is een maatschap die aangegaan werd met een ontbindende voorwaarde: het voltooien van een bepaald werk. De tijdelijke vennootschap wordt aangegaan voor een bepaalde opdracht en wordt van rechtwege ontbonden bij het beëindigen daarvan. Er bestond wat betwisting over de vraag of een tijdelijke vennootschap ook burgerlijke activiteiten tot doel kon hebben. Bij de wijziging van art. 49 W.Venn. werd vergeten om ook art. 47 W. Venn. aan te passen. Het lijkt evenwel duidelijk dat een tijdelijke vennootschap zowel commerciële als burgerlijke activiteiten als doel kan hebben. Omdat dat evenzeer geldt voor de maatschap (art. 52 W. Venn.), lijkt de tijdelijke vennootschap weinig nut te hebben. Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 8

9 Een restant van de oorspronkelijk louter commerciële aard van de tijdelijke vennootschap is dat de vennoten, in tegenstelling tot de maatschap, steeds hoofdelijk gehouden zijn (art. 53 W. Venn.). Omdat de vennoten in de praktijk meestal zelf vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid zijn, is dit van weinig praktisch belang. (3) De stille vennootschap (art. 48 W. Venn.) De stille vennootschap is een overeenkomst (dus zonder rechtspersoonlijkheid, art. 2, 1 W. Venn.), aangegaan tussen een extern optredende, werkende vennoot (in de regel de zaakvoerder), en een of meerdere stille vennoten (die op de achtergrond blijven). De werkende vennoten treden in eigen naam op, de stille vennoten nemen een belang in die verrichtingen. De stille vennoot is beperkt aansprakelijk, in tegenstelling tot de externe vennoot, die onbeperkt aansprakelijk is. Het gaat om een volwaardige vennootschapsovereenkomst, maar daarvan blijkt niets naar de buitenwereld. Enkel de externe vennoot is bekend in het rechtsverkeer. De stille vennoot mag niet optreden in het rechtsverkeer, doet hij toch zal hij als vennoot in een maatschap onbeperkt aansprakelijk kunnen worden gesteld. Dat is niet het geval als een derde kennis had van de stille vennootschap. Als de externe vennoot duidelijk in eigen naam handelde, blijft de stille vennoot beschermd. De stille vennootschap wordt wel eens aangewend om een financieel syndicaat te structureren, waarbij een groep financiers (vaak banken) gezamenlijk een groot krediet toestaan (consortium), maar waarbij één bank optreedt in het rechtsverkeer. (4) De vennootschap onder firma (VOF) (art. 201 W. Venn.) De VOF is een soort maatschap met rechtspersoonlijkheid (art. 2, 2, eerste streepje W. Venn.). De vennoten blijven evenwel onbeperkt en hoofdelijk aansprakelijk (art. 204 W. Venn.). Dat geldt ongeacht of de VOF een handelsactiviteit of een burgerlijke activiteit uitoefent. De VOF moet schriftelijk worden opgericht (mag onderhands, maar in de praktijk vaak authentiek omdat er wel eens onroerende goederen mee gemoeid zijn) (art. 69, lid 1 W. Venn.). Ze verwerft de rechtspersoonlijkheid op het moment dat haar oprichtingsakte openbaar wordt gemaakt. Er is geen bestuursregeling vereist: de vennoten besturen zelf (cf. art. 36 W. Venn.). De VOF wordt geacht intuitu personae te zijn aangegaan. Het overdragen van aandelen vereist dan ook unanimiteit. De VOF vereist geen kapitaalinbreng en is een soepele vennootschapsvorm. Hoewel ze dus een zeker nut zou kunnen hebben voor kleine ondernemingen of joint ventures, zijn er in de praktijk nauwelijks VOF. (5) De gewone commanditaire vennootschap (Comm. V.) (art. 202 W. Venn.) De Comm. V. is een soort stille vennootschap met rechtspersoonlijkheid (art. 2, 2, tweede streepje W. Venn.) of een VOF waaraan een beperkt aansprakelijke vennoot is toegevoegd (cf. art. 205 W. Venn.). In een Comm. V. zijn dus twee soorten vennoten: De gecommanditeerden ( beherende vennoten ), die persoonlijk en onbeperkt instaan voor de vennootschapsschulden (als zij met meerdere zijn, zoals in de VOF). Er moet minstens één gecommanditeerde zijn (de zaakvoerder). Tenzij een derde wordt aangewezen wordt het bestuur door de gecommanditeerden waargenomen. De commanditairen ( stille vennoten ), die enkel tot hun inbreng gehouden zijn (art. 206, lid 1 W. Venn.). Zij mogen niet instaan voor het bestuur (art. 207, 1 W. Venn.). Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 9

10 (6) De besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (BVBA) (art. 210 e.v. W. Venn.) De BVBA werd in 1935 ingevoerd als vennootschapsvorm bij uitstek voor kleinere ondernemingen, die niet aan de zware discipline van de NV hoeven te worden onderworpen, terwijl ze toch van de beperkte aansprakelijkheid moetesten kunnen genieten. De BVBA heeft rechtspersoonlijkheid (art. 2, 2, derde streepje W. Venn.) en de vennoten zijn beperkt aansprakelijk (art. 210 W. Venn.). De BVBA is ook de enige vennootschap die door één persoon kan worden opgericht (art. 1, lid 2 W. Venn. jo. art. 211 W. Venn.). De BVBA moet per authentieke akte worden opgericht (art. 69, lid 2 W. Venn.) en er moet een minimuminbreng van zijn (art. 214 W. Venn.) en een daadwerkelijke volstorte inbreng (bij oprichting) van 6100 (art. 223 W. Venn.). Dit moet enerzijds zorgen dat de schuldeisers zich op een minimum aan vermogen kunnen beroepen, anderzijds de ondernemer aansporen om zich te bezinnen over zijn plannen. Schuldeisers nemen immers risico door met de vennootschap te contracteren. De BVBA heeft dus een kapitaal en is daarom onderworpen aan regels die dat kapitaal willen beveiligen (zoals bij de NV het geval is). Zo moet de BVBA verplicht zijn jaarrekeningen bekendmaken (i.t.t. tot de vennootschappen die hem slechts moeten opmaken) (a contrario art. 97 W. Venn. jo. art. 98 W. Venn.). De BVBA heeft een georganiseerd bestuur dat wordt waargenomen door de zaakvoerder (art. 255 W. Venn.). De BVBA is besloten omdat de BVBA geen publiek beroep op het spaarwezen doet (art. 210, lid 2 W. Venn.). De aandelen in de BVA kunnen slechts in beperkte kring worden overdragen en externe overdrachten vragen de toestemming van de medevennoten (art. 249 W. Venn.). (7) De naamloze vennootschap (NV) (art. 437 W. Venn.) De NV is geconcipieerd als een grote kapitaalintensieve structuur (waarbij het geld van een groot aantal kleine aandeelhouders wordt samengebracht). Toch kunnen ook familieondernemingen en zelfs feitelijke eenmanszaken zich organiseren als een NV. De NV heeft rechtspersoonlijkheid (art. 2, 2, vijfde streepje W. Venn.) en biedt beperkte aansprakelijkheid (437 W. Venn.). Ze moet dan ook steeds per notariële akte worden opgericht (art. 69, lid 2 W. Venn.). De aandelen zijn vrij overdraagbaar. De NV kan immers een beroep doen op aandelen- en obligatiefinanciering (art. 438 W. Venn.). Daarmee samenhangend is er een ruime verslagen informatieplicht ten aanzien van het publiek. De NV is orgaanplichtig. Minstens drie organen moeten woren ingesteld: de algemene vergadering (beslissingsorgaan) (art. 531 W. Venn.), de raad van bestuur (collegiaal beheersorgaan, minstens drie leden) (art. 517 W. Venn. en art. 518, 1, lid 1 W. Venn.) en de raad van commissarissen (toezichtsorgaan). Om te voorkomen dat de raad van bestuur te veel macht zou verwerven, zijn haar leden ad nutum afzetbaar (art. 518, 3 in fine W. Venn.). Een gewone meerderheid binnen de AV volstaat en opzeggingstermijnen en vergoedingen zijn zelfs verboden. De NV is populair, vooral om fiscale redenen. Als enigste mocht zij immers aandelen aan toonder uitgeven, die onderhands mochten worden overgedragen (en dus ontsnapen aan de schenkingsrechten). (8) De commanditaire vennootschap op aandelen (Comm. V.A.) (art. 654 W. Venn.) De commanditaire vennootschap op aandelen is een commanditaire vennootschap waarbij de rechten van de commanditairen vervangen worden door aandelen, zoals in de NV (art. 654 W. Venn.). Voor de rest volgt deze vennootschap de regels van de NV,tenzij de wet zou afwijken (art. 675 W. Venn.). Zo zijn de gecommanditeerde bestuurders niet ad nutum Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 10

11 afzetbaar, maar slechts om een aantal in de wet opgesomde redenen (art. 33 W. Venn. jo. art. 658, lid 1 W. Venn.). In de andere gevallen is unanimiteit vereist, maar aangezien de gecommanditeerde bestuurder zelf vennoot is, is een ontslag een zuiver theoretische mogelijkheid. Bovendien heeft het bestuur een vetorecht bij alle beslissingen met betrekking tot de relaties met derden (art. 659 W. Venn.). Wat daaronder valt is niet steeds duidelijk, maar de verkoop (van delen) van de onderneming valt sowieso onder deze noemer. Dat maakt de Comm. V.A. quasi-immuun tegen een vijandelijk overnamebod. Naast de sterkere positie van het bestuur is een ander verschil met de NV dat er minstens één onbeperkt aansprakelijke vennoot moet zijn, zoals in de gewone commanditaire vennootschap (art. 654 W. Venn.). (9) De coöperatieve vennootschap (CV) (art. 350 e.v. W. Venn.) De coöperatieve vennootschap is, meer dan andere vennootschappen, op samenwerking gericht. Ze is historisch gegroeid in de arbeidsbeweging van de 19 e eeuw. Het doel van de CV is niet zozeer het maken van winst sensu stricto, maar wel het drukken van kosten om zo bepaalde prestaties goedkoop aan de leden te kunnen aanbieden. De vennnoten zijn dan meestal ook cliënten of leveranciers van de CV. Er zijn twee soorten CV, beiden met rechtspersoonlijkheid (art. 2, 2, vierde streepje W. Venn.): de coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (CVBA) en de coöperatieve vennootschap waarin de vennoten hoofdelijk en onbeperkt aansprakelijk zijn (CVOA). De grote principes van de CV zijn: Er is een veranderlijk aantal leden (art. 350 W. Venn.) en de in- en uittrede wordt zeer soepel geregeld (art. 367 W. Venn.). Dit is te onderscheiden van de overdracht van aandelen, die wel beperkt is (art. 364 W. Venn. jo. art. 366 W. Venn.). Bij andere vennootschapsvormen krijgt de inbrenger zijn inbreng pas terug bij de ontbinding van de vennootschap. Het maatschappelijk fonds van de CV (vergelijkbaar met het kapitaal in andere vennootschappen) heeft een vast en een variabel deel. Dat laatste fluctueert volgens het aantal leden en is dus evenmin onderworpen aan strenge beperkingen (art. 392 W. Venn.). Er is immers wel een inbrengplicht, maar die kan steeds worden teruggetrokken. Hierbij betaalt de vennootschap de tegenwaarde van de aandelen terug (art. 374 W. Venn.). Het gaat niet om een verkoop, waarbij de waarde van het maatschappelijk fonds niet zou dalen. De winstverdeling gebeurt meestal per ristorno: hoe meer omzet een lid genereert, hoe meer voordeel hij krijgt. In de praktijk wordt tegenwoordig ook vaak een dividend uitgedeeld. De CV moest democratisch zijn: het principe één vennoot, één stem geldt onverkort (art. 382, lid 1 W. Venn.). De CV was erg populair door haar soepelheid en de fiscale voordelen die eraan verbonden waren. Door de misbruiken die daar mee gepaard gingen werden de wettelijke bepalingen strenger. (10) De Europese vennootschap (Societas Europaea) (SE) De Europese vennootschap is bedoeld als een soort grensoverschrijdende NV. Transnationale vennootschappen opzetten was enorm ingewikkeld, duurde soms jaren en mislukte vaak. Op vraag van enkele grote bedrijven werd daarom een nieuwe vennootschapsvorm opgericht. Deze heeft echter weinig om het lijf. Er werd één verordening en één richtlijn uitgevaardigd, maar de interne werking blijft grotendeels geregeld door het nationale NV-recht. Bovendien was er geen fiscale harmonisatie. De SE wordt geconfronteerd met verschillende fiscale regimes, wat tot veel onduidelijkheid leidt. Ook de rechtspositie van de werknemers werd niet geregeld, wat gezien de grote intra-europese verschillen tot veel onduidelijkheid leidt. In o.m. Duitsland moeten NV s Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 11

12 een raad van toezicht hebben, waarin ook werknemersafgevaardigden zetelen ( medezeggenschap ). In het VK bestaan daarentegen zelfs geen ondernemingsraden. De SE zoekt een compromis: aandeelhouders en werknemersvertegenwoordigers moeten onderhandelen over de rol van de werknemers. Dat is onvoorspelbaar en lastig, en de SE is dan ook geen succes. Veel SE s zijn Duitse ondernemingen die de Duitse wetgeving willen omzeilen. (11) De Europese coöperatieve vennootschap De Europese CV is nog minder succesvol dan de SE, ondanks de grote vraag die ernaar bestond. Er zijn een aantal beperkte afwijkingen van de Belgische CV. Het principe één vennoot, één stem geldt bijvoorbeeld niet onverkort. (12) De landbouwvennootschap (LV) (art. 789 e.v. W. Venn). De landbouwvennootschap heeft de uitbating van een land- of tuinbouwactivteit tot doel. De LV heeft rechtspersoonlijkheid (art. 2, 3 W. Venn.). In de LV kunnen twee soorten vennoten (natuurlijke personen) bestaan: De beherende vennoten, die in hoofdorde arbeid verrichten en onbeperkte aansprakelijk zijn (art. 793, lid 1 W. Venn.). De stille vennoten, die enkel een kapitaalinbreng verrichten en beperkt aansprakelijk zijn (art. 793, lid 2 W. Venn.). De LV kan een soort VOF worden (enkel beherende vennoten), maar ook een soort Comm. V. (minstens één beherende vennoot en één of meerdere stille vennoten) (art. 791, lid 1 W. Venn.). Het doel van de landbouwvennootschap was voorkomen dat landbouwbedrijven failliet zouden kunnen gaan (cf. art. 3, 3 W. Venn. dat het heeft over een burgerlijke vennootschap), maar daarbij werd vergeten dat een landbouwactiviteit geen daad van koophandel is. Dat is wel het geval als de landbouwer zijn eigen producten ook verwerkt. In dat geval moet contra legem toch aanvaard worden dat het gaat om een handelsvennootschap. De vennootschaps is daarbij immers niet relevant (cf. supra). De LV is boekhoudplichtig, maar is niet onderworpen aan de regelen inzake jaarrekening en het toezicht daarop (art. 827 W. Venn.). (13) Het economisch samenwerkingsverband (ESV) (art. 839 e.v. W. Venn.) Eind de jaren 80 werd het Europees economisch samenwerkingsverband ingevoerd, dat de samenwerking tussen ondernemingen uit verschillende lidstaten moest structureren en vereenvoudigen. In navolging daarvan werd ook een België een gelijkaardige rechtsfiguur ingevoerd voor samenwerking tussen Belgische vennootschappen (of in tweede orde, natuurlijke personen). Het ESV streeft in principe voor zichzelf geen winst sensu stricto na, maar heeft als doel de economische bedrijvigheid van haar leden te vergemakkelijken of te ontwikkelen (art. 839 W. Venn.). Omdat dit volgens de moderne opvattingen evenwel ook een vorm van winst is, staat het buiten kijf dat het ESV een vennootschap is. Het ESV heeft rechtspersoonlijkheid (art. 2, 2, zevende streepje W. Venn.), maar biedt niet het voordeel van de onbeperkte aansprakelijkheid. Dat is de facto van weinig belang omdat haar leden meestal zelf vennootschappen met onbeperkte aansprakelijkheid zijn. Het ESV wordt intuitu personae opgericht. Dat heeft tot gevolg dat de lidmaatschapsrechten niet overdraagbaar zijn, dat elk lid in beginsel één stem heeft (art. 865 W. Venn.) en dat vele belangrijke beslissingen (zoals een statutenwijziging) unanimiteit vereisen art. 864 W. Venn.). (14) De vennootschap met sociaal oogmerk (VSO) Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 12

13 De vennootschap met sociaal oogmerk is een vreemde eend in de bijt. Het is geen echte vennootschapsvorm, maar eerder een modaliteit die kan aangenomen worden door alle vennootschapsvormen behalve de LV en de SE (art. 661 W. Venn.). De vennootschap moet in de statuten bepalen of ze met een winstoogmerk of met een sociaal oogmerk opereert. Het begrip sociaal oogmerk is niet gedefinieerd maar ruim te interpreteren. De VSO is gegroeid vanuit de bekommernis een soort tussenvorm tussen de vennootschap en de vereniging te creëren. Door de strengere regulering voor de CV was deze vennootschapvorm niet meer geschikt. Veel sociale organisaties waren VZW s maar konden daardoor bijvoorbeeld moeilijker krediet krijgen. Toch is de VSO geen succes. Het is een wat ongelukkige tussenvorm. Beschutte werkplaatsen zijn wel vaak VSO s. Een vennootschap kan maar een VSO worden als voldaan is aan negen wettelijke vereisten (art W. Venn.). Zo mag een VSO slechts winst uitkeren volgens een lage rentevoet (ca. 3%) die per KB wordt bepaald na advies van de Nationale Raad voor de Coöperatie. De overige winst moet worden gereserveerd of aangewend voor externe, sociale doeleinden zoals bepaald in de statuten. Ook mag niemand stemmen voor meer dan 10%. Personeelsleden moeten het recht hebben om na één jaar tewerkstelling vennoot te worden. De aandelencreatie en overdracht moeten beperkt zijn. Deze criteria hebben tot gevolg dat bijna enkel CV s een VSO worden. 7 Keuzevrijheid en typendwang (1) Keuzevrijheid Principieel zijn de vennoten vrij om de vennootschapvorm te kiezen waarin ze hun activiteit willen onderbrengen. Slechts voor de LV wordt een activiteit aan de vennootschapsvorm gelinkt. Daarnaast zijn een aantal ondernemingsactiviteiten verplicht een bepaalde vennootschapsvorm aan te nemen. Zo moet een beleggingsvennootschap met veranderlijk kapitaal (BEVEK) een NV of een Comm. V.A. zijn. Het omgekeerde komt ook voor: een notarisvennootschap kan niet de vorm van een NV aannemen. Ook tijdens het bestaan van de vennootschap kan de keuze voor een bepaald vennootschapstype gewijzigd worden. Behalve de LV en de ESV kunnen vennootschappen met rechtspersoonlijkheid worden omgezet zonder onderbreking van rechtspersoonlijkheid (art. 775 W. Venn.). Dat heeft fiscale voordelen en beschermt de rechten van derden beter. (2) Typendwang Vennootschappen zin principieel overeenkomsten. Het staat partijen ook vrij om nieuwe vennootschapsvormen uit te denken, al kan enkel de wet rechtspersoonlijkheid of beperkte aansprakelijkheid toekennen. De partijen kunnen ook verschillende vennootschapsvormen mengen. Toch zijn steeds meer regels uit het W. Venn. van dwingend recht. Bepaalde opvattingen gaan nog verder (cf. infra) en menen dat uit het W. Venn. een aantal basisprincipes af te leiden vallen waarvan niet mag worden afgeweken. Maar bepalen wat een basisprincipe is, is nattevingerwerk. Toch kan aanvaard worden dat partijen niet zo ver mogen gaan dat ze een bepaalde vennootschapsvorm denatureren. 8 Taalgebruik in de praktijk Een professionele vennootschap is een vennootschap waarbinnen een beroep wordt uitgeoefend. Een holdingvennootschap is een vennootschap die louter als doel heeft participaties in andere vennootschappen te hebben. Een middelenvennootschap stelt middelen ter beschikking van andere vennootschap. Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 13

14 Een kasgeldvennootschap heeft al zijn activa verkocht en beschikt louter over kasgeld. Soms is dat een overgangsmaatregel, maar soms gaat het om fraude. D. Classificatie van de verenigingen 1 Algemeen (1) Definitie Verenigingen zijn net als vennootschappen in essentie samenwerkingsverbanden. Het zijn contracten die dan ook steeds minstens twee leden moeten kennen. Maar in tegenstelling tot vennootschappen zijn verenigingen niet principieel op winstcreatie gericht (art. 2, lid 3 VZW-wet). Dat betekent niet dat verenigingen geen winst mogen maken. Wel moet die winst ten dienste staan van het doel van de vereniging. Winst oppotten of onder de leden verdelen is verboden. Na ontbinding moet wat overblijft naar een gelijkaardig doel gaan. (2) Vrijheid van vereniging De vrijheid van vereniging is grondwettelijk gewaarborgd (art. 27 Gw. en art. 11 EVRM). Enkel de wetgever kan bepaalde verenigingen verbieden als dat vereist is voor het handhaven van de openbare orde. Dat betekent niet alleen dat ieder zich vrij moet kunnen verenigen, maar ook dat niemand gedwongen kan worden lid te worden (of te blijven) van een vereniging. Het is strafbaar om dwang te gebruiken om iemand te dwingen lid te worden of van een vereniging (of uit te treden) (cf. closed shop). Dat betekent niet dat toelatingsvoorwaarden verboden zijn. Deze mogen wel niet in strijd zijn met de discriminatiewetgeving. 2 Niet-gepersonaliseerde verenigingen vs. gepersonaliseerde verenigingen (1) Niet-gepersonaliseerde verenigingen Niet-gepersonaliseerde verenigingen zijn feitelijke verenigingen. Ze hebben geen rechspersoonlijkheid. Ze worden door het verbintenissenrecht beheerst (meestal via statuten). De actieve vertegenwoordiging (als de vereniging zelf optreedt) wordt beheerst door de regels van de lastgeving en geregeld in de statuten. In beginsel is dus unanimiteit vereist. De leden zijn onbeperkt aansprakelijk voor deze verbintenissen, die in hoofd van elke van hen ontstaan. De passieve vertegenwoordiging (als de vereniging wordt aangesproken) is meestal niet geregeld in de statuten. De rechtspraak lost dit op door een omkering van vertegenwoordiging te aanvaarden. De lasthebbers kunnen in naam van de hele vereniging gedagvaard worden. Sommige rechtspraak meent zelfs dat een schijn van volmacht volstaat, waardoor bijvoorbeeld vakbondsafgevaardigden zouden kunnen worden aangesproken. Feitelijke verenigingen beschikken niet over hun eigen vermogen. De goederen die in de vereniging ingebracht worden, vallen onder een soort medeëigendom. Wel wordt aangenomen dat verenigingsleden de uitverdeeldheidtreding niet kunnen vorderen. Vaak wordt gebruikgemaakt van schaduw-vzw s of fiduciaire eigendom (cf. supra). Soms kent de wet aan feiteijke verenigingen wel de mogelijkheid toe om beperkt in de rechte op te treden (een beperkte, functionele rechtspersoonlijkheid). Zo kunnen de vakbonden in rechte optreden inzake de afdwinging van de CAO-wet. Deze rechtspersoonlijkheid geldt evenwel enkel in de bij wet bepaalde gevallen (strikt geïnterpreteerd) en geldt in geen geval in de omgekeerde richting (voor het aanspreken van verenigingen). Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 14

15 (2) Gepersonaliseerde verenigingen De wet kent aan sommige verenigingen rechtspersoonlijkheid toe: De VZW (cf. infra). De beroepsvereniging (historisch gezien bedoeld voor de vakbonden), die uitsluitend de studie, bescherming en ontwikkeling van de beroepsbelangen van haar leden als doel mag hebben. Nochtans kan ook een VZW deze doelstellingen hebben, wat in de praktijk dan ook voorkomt (zoals de meeste werkgeversorganisaties). De ziekenfondsen, met onderlinge bijstand als doel. De Internationale VZW (IVZW). De IVZW streeft een niet-winstgevend doel van internationaal nut na en niet-belgen moeten lid kunnen worden (art. 46 VZW-wet). Zij krijgen rechtspersoonlijkheid nadat zij per KB erkend zijn (na een goedkeuring van hun statuten) (art. 50, 1 VZW-wet). Het nut van de IVZW is quasi-nihil. Vroeger was vereist dat 3/5 van de leden van een VZW de Belgische nationaliteit had, maar die sinds is het wegvallen van die vereiste is de IVZW eigenlijk nutteloos, vooral door de lastige erkenning per KB. Een aantal kenmerken zijn gemeenschappelijk aan deze verenigingen: Ze hebben een bepaalde wettelijke specialiteit. De wet omschrijft de doeleinden waarvoor verenigingen met rechtspersoonlijkheid kunnen worden opgericht zeer precies. o Een VZW mag geen nijverheids- of handelsdaden tot doel hebben en mag zijn leden geen stoffelijk voordeel verschaffen (art. 1, lid 3 VZW-wet). Deze bepaling wordt geïnterpreteerd als een algemeen verbod om te opereren met winstoogmerk. Een VZW mag wel winst maken (door bijvoorbeeld te participeren in een venootschap met beperkte aansprakelijkheid), maar deze winst moet aangewend worden om het doel te bereiken. Uitkering aan de leden is uit ten boze. Dat wil niet zeggen dat bepaalde stoffelijke voordelen voor de leden (zoals een etentje voor het bestuur) niet mogelijk zijn, maar de grens tussen wat wel en niet toegelaten is, is nogal vaag. Ook het verbod om daden van koophandel te stellen is niet absoluut. De VZW mag daden van koophandel stellen als die noodzakelijk zijn als ondersteuning van de hoofdactiviteit (bv. chocolade verkopen voor het jaarlijkse kamp). Miskenning van deze wettelijke specialiteit door de statuten heeft tot gevolg dat de VZW vatbaar is voor nietigverklaring. Deze werkt wel niet retroactief. Als de bestuurders de statutaire specialiteit miskennen door het stellen van daden van koophandel, zal de VZW niet persoonlijk gebonden zijn. De bestuurders zijn aansprakelijk. Handelt de VZW in strijd met de wet, zal ze kunnen ontbonden worden. Het onderscheid met de nietigverklaring is relatief. De VZW kan strikt juridisch gezien niet failliet verklaard worden omdat ze geen handelaar is. Wel is het mogelijk dat de rechter na de ontbinding besluit dat de bestuurders zich hebben gedragen als commerciële maatschap (en dus het doel hadden winst te verdelen) en bijgevolg handelaars waren. o De IVZW moet een doel van internationaal nut hebben. o Mutualiteiten moeten onderlinge bijstand als doel hebben. Ze moeten bij (onderhands of authentiek) geschrift worden opgericht (zie bv. art. 3 VZW-wet). Het verkrijgen van rechtspersoonlijk is aan formaliteiten onderworpen: o De VZW krijgt rechtspersoonlijk op het moment dat zij haar oprichtingsakte neerlegt op de griffie van de rechtbank van koophandel die bevoegd is voor het arrondissement van de zetel van de VZW (art. 3 VZW-wet). Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 15

16 o De IVZW krijgt rechtspersoonlijkheid bij de goedkeuring van hun oprichtingsakte per KB (art. 50, 1, lid 3 VZW-wet). o Beroepsverenigingen zijn onderworpen aan voorafgaande legaliteitscontrole door de Raad van State. o Mutualiteiten krijgen rechtspersoonlijkheid na goedkeuring van hun statuten per ministrieel besluit. Verenigingen moeten zoals aangegeven minstens twee leden hebben. De VZW moet minstens drie leden tellen (art. 2, lid 1, 3 VZW-wet), de beroepsvereniging minstens zeven. De werkelijke leden (die de wet bedoelt met leden ) zijn te onderscheiden van de toegetreden leden. Die eerste zijn de contractspartijen bij het verenigingscontract. Het gaat om de oprichters en eventueel later toegetreden leden. Samen vormen zij de algemene vergadering. Hun rechten en plichten worden door de wet en de statuten geregeld. De toegetreden leden daarentegen hebben een contract met de vereniging (bijvoorbeeld door het betalen van lidgeld). Hun relatie tot de vereniging wordt geregeld in de statuten. Zij hebben maar stemrecht als de statuten hen dat toekennen. Gepersonaliseerde verenigingen moeten steeds een bestuur benoemen. De bestuurders vertegenwoordigen de vereniging in het rechtsverkeer. De leden die geen bestuurder zijn kunnen geen bestuurshandelingen stellen. Elke vereniging heeft een vermogen dat wordt gevormd door de inbrengen vanwege de leden. Schenkingen aan verenigingen zijn aan beperkingen onderworpen (vanuit de vrees voor de dode hand). Een schenking (niet een handgift) van meer dan vereist een machtiging bij KB. E. De stichting 1 Algemeen Een stichting is een vermogen waaraan rechtspersoonlijkheid wordt verleend (art. 27 lid 3 VZW-wet).. Het heeft geen leden en moet bestemd worden voor een belangeloos doel (dus zonder winstverdelingsoogmerk). De stichting mag dus geen stoffelijk voordeel verschaffen aan de stichters (art. 27 lid 1 en 2 VZW-wet). De stichting wordt opgericht door eenzijdige rechtshandeling van één of meer stichters. Een authentieke akte is vereist (art. 27, lid 3 VZW-wet). Ze moet een collegiale raad van bestuur hebben van minstens drie bestuurders (art. 34, 1 VZW-wet). Dat maakt de stichting duur en onpraktisch, waardoor veel Belgen gebruik maken van de Nederlandse stichting, die maar één bestuurder vereist. Daar is bovendien geen rechterlijke controle op het doel van de stichting en is de fiscale regeling eenduidiger. 2 Openbare vs. private stichting Er bestaan twee soorten stichtingen. Een eerste vorm is de private stichting, die een alternatief wou bieden voor de Nederlandse stichting-administratiekantoor. Deze soort stichting zou bijvoorbeeld gebruikt kunnen worden om een familiebedrijf over te dragen of om een kunstcollectie bijeen te houden. Het mag dus ook gaan om een economisch doel. Een private stichting mag zelfs daden van koophandel stellen, maar ze mag daarbij geen winst voor haar leden nastreven. Een openbare stichting moet gericht zijn op de verwezenlijking van een werk van filantropische, levensbeschouwelijke, religieuze, wetenschappelijke, artistiek, pedagogische of culturele aard (art. 27, lid 4 VZW-wet). Aan een openbare stichting is voorlopig nog meer prestige verbonden en zijn bepaalde fiscale voordelen. Private stichtingen zijn immers onderworpen aan een belasting van 0,17% op de waarde van al hun bezittingen. Dat moet de successierechten compenseren die ontlopen worden door het gebruik van de stichting. Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 16

17 Een private stichting verwerft rechtspersoonlijkheid op het moment dat haar oprichtingsakte en de benoemingsakte van haar bestuurders worden neergelegd ter griffie (art. 29, 1 VZW-wet). De openbare stichting verwerft slechts rechtspersoonlijkheid nadat ze bij KB is erkend (art. 29, 2 VZW-wet). Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 17

18 2. Geldigheidsvereisten voor alle vennootschappen A. Vooraf: overeenkomst of instelling? Bij het onderzoek naar de geldigheidsvereisten van vennootschappen is de vraag naar het wezen van de vennootschap nooit ver weg. De klassieke visie is dat een vennootschap principieel een contract is. Het vennootschapsrecht zoekt dan ook aansluiting bij het verbintenissenrecht. De vennootschap kan volgens deze visie maar ontstaan door een wilsverklaring van meerdere partijen. Ook voor de instandhouding zijn meerdere partijen vereist. De institutionele opvatting ziet vennootschappen daarentegen meer als burgerrechtelijke instellingen. Zij wijzen erop dat: Er steeds meer dwingende wetgeving is (maar die is vooral voor de NV/BVBA). De belangen waarop de vennootschap betrokken is niet louter deze van de contractspartijen zijn. De werknemers, de maatschappij en de schuldeisers zijn evenzeer stakeholders (dit argument verwart vennootschap en onderneming ). De wetgever reeds in 1987 de EBVBA heeft ingevoerd en als tijdelijke maatregelen een eenhoofdige NV aanvaard heeft (cf. infra). (de wet duidt evenwel zelf aan dat deze figuur te onderscheiden valt van de andere vennootschapsvormen). Deze discussie is niet louter theoretisch. Sommige regels (zoals veinzing) zijn immers louter toepasbaar op wederkerige rechtshandelingen. Maar centraal staat de vraag hoe lacunes in de wet moeten opgevuld worden: moet er teruggegrepen worden naar het verbintenissenrecht, of moet gekeken worden naar de algemene beginselen die uit het W. Venn. af te leiden vallen (wat nattevingerwerk is)? B. Eerste vereiste: tweehoofdigheid 1 Grondslag Vennootschappen ontstaan in beginsel uit de wilsovereenstemming van twee of meer partijen. Er zijn dus meerdere partijen vereist. Dat geldt ook tijdens het bestaan van de vennootschap, zelfs al heeft die de rechtspersoonlijkheid verkregen. Deze vereiste moet ook voorkomen dat het te eenvoudig is om vermogen af te scheiden. Elke schuldenaar staat immers met heel zijn vermogen in voor zijn schulden (art. 7-8 Hyp. W.). Dit principe zou ondergraven worden als het te eenvoudig werd om vermogen af te scheiden. Zoals al gezegd is de EBVBA hierop een uitzondering. Wel kan een natuurlijke persoon maar één EBVBA oprichten. 2 Gevolgen Met uitzondering van de EBVA (één oprichter volstaat) en de CV (drie oprichters vereist (art. 351 W. Venn.)) zijn minstens twee oprichters vereist. De sanctie is niet-retroactieve nietigheid (cf. infra) (cf. art. 227, 403 en 454 W. Venn.). Ook tijdens het bestaan van de vennootschap zijn meerdere contractspartijen vereist. De sanctie is de ontbinding en uiteindelijk de vereffening. Voor vennootschappen met rechtspersoonlijkheid vinden in principe van rechtswege plaats. Voor de BVBA en de NV formuleert de wet uitzonderingen: De vereniging in één hand van alle aandelen van een BVBA heeft tot gevolg er een EBVBA onstaat. Heeft deze persoon reeds een EBVBA of gaat het om een rechtspersoon, dan treedt de bijzondere sanctieregeling in (cf. infra en art. 213, 1 W. Venn.). Bij de NV heeft de eenhoofdigheid tot gevolg dat er een bijzondere sanctieregeling intreedt. De rechtspersoon blijft in eerste instantie bestaan (art. 646, 1, lid 1 W. Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 18

19 Venn.). De enige aandeelhouder heeft één jaar de tijd om te regulariseren en een tweede aandeelhouder te zoeken. Hij kan de NV ook laten ontbinden of omzetten in een EBVBA. Doet hij dat niet, dan zal hij hoofdelijk borg zijn voor de schulden van de vennootschap (art. 646, 1, lid 2 W. Venn.). De precieze draagwijdte daarvan is betwist, maar waarschijnlijk moet aangenomen worden dat hij onbeperkt aansprakelijk is. Ook na de termijn van één jaar kan de enige vennoot de situatie nog regulariseren, maar dat verandert niets aan zijn aansprakelijkheid voor de vennootschapsschulden tijdens de periode van de eenhoofdigheid tot de regularisatie. C. Tweede vereiste: een geldige toestemming 1 Algemeen Zowel natuurlijke personen (bij persoon of bij volmacht) als rechtspersonen (via een bevoegd orgaan) kunnen toestemming geven om de vennootschapsovereenkomst te sluiten. Voor de NV en de BVBA is de volmacht aan bijzondere informatievereisten onderworpen (art. 453 W. Venn.), maar er is geen authentieke akte vereist (art. 450 W. Venn.). Bij de NV is oprichting bij sterkmaking bovendien toegelaten (art. 459 W. Venn.). De sterkmaker belooft dat de ander zich zal verbinden. Zo niet is hij zelf gebonden. 2 De toepassing van de leer van de wilsgebreken (1) Dwaling Dwaling heeft weinig praktisch belang in het kader van vennootschapsovereenkomsten. Te denken valt aan dwaling over de identiteit van de oprichters of het type contract (een inbreng van nijverheid i.p.v. een arbeidsovereenkomst). De verschoonbaarheid valt evenwel zelden aan te nemen. (2) Bedrog Bedrog kan enkel worden toegepast als het uitgaat van een wederpartij. Gaat het bedrog uit van een derde is er geen nietigheid maar slechts schadevergoeding. Bij latere toetreding tot een bestaande vennootschap wordt enkel de rechtpersoon als wederpartij gezien. Het bedrog moet dus uitgaan van een orgaan. Dat is een te theoretisch onderscheid. Nieuwe vennoten worden dikwijls aangebracht door hoofd- of controleaandeelhouders (wat nu slechts tussenbedrog oplevert). Bedrog veronderstelt ook kunstgrepen, zoals het voorleggen van een valse jaarrekening. Het aanprijzen van aandelen van een riskante onderneming maakt evenwel geen bedrog uit. De koper moet weten dat aandelen risicokapitaal zijn. Slechts als er kunstgrepen zijn over de zaak zelf (dus de aandelen, niet hun waarde) is bedrog mogelijk. Ook het louter verzwijgen van gegevens maakt geen bedrog uit. Er is immers geen algemene informatieplicht. De verkoper moet louter gegevens ter beschikking stellen ( data room ) waarna de koper zelf een onderzoek kan organiseren ( due diligence ). Er is slechts een informatieplicht als de wet dat oplegt (bijvoorbeeld in het kader van de prospectusregelgeving) of als de ene partij redelijkerwijze de andere had moeten inlichten, bijvoorbeeld omdat diens graad van onderlegdheid veel minder is. Om toe te komen aan die onzekerheid voor de koper staat de verkoper soms reps en warranties toe. Daarbij staat hij bijvoorbeeld garant dat het bedrijf de milieuwetgeving respecteert. (3) Veinzing Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 19

20 Het gebruik van een stroman is de belangrijkste toepassing van de veinzing (cf. supra) in het vennootschapsrechtelijk kader. Daarmee verbonden werd in de rechtspraak de figuur van de doorbraak van aansprakelijkheid naar de achterman ontwikkeld, maar die lijkt sinds 1987 verdwenen te zijn uit de rechtspraak. Deze rechtspraak wou de oneigenlijke vennootschappen bestrijden. Daarbij werd een vennootschap (meestal een BVBA) opgericht die gebruikt werd als stroman voor persoonlijke uitgaven (via een rekeningcourant die nooit afgesloten werd). Bij het faillissement van de vennootschap bleek dan dat de aandeelhouders privé-uitgaven gefinancierd hadden. Het privé-vermogen en het vemogen van de rechtspersoon was vermengd. Dat was in strijd met art. 7-8 Hyp. W. en de curator mocht dan ook het privé-vermogen van de achterman aanspreken (de veinzing kan dus doorbroken worden omdat ze een vorm van wetsontduiking uitmaakt). De doorbraak van rechtpersoonlijkheid wordt niet meer aanvaard. Faillietverklaring van de achterman is slechts mogelijk als voor hem aan de voorwaarden van faillissementswet voldaan is. De loutere vaststelling van vermogensvermenging volstaat niet. Van een uitbreiding van het faillissement is geen sprake meer. 3 De bekwaamheid (1) Minderjarigen In principe zijn minderjarigen onbekwaam. Ze worden vertegenwoordigd door hun ouders of de voogd. Die moeten voor daden van beschikking wel een machtiging van de vrederechter krijgen (art. 387 en 410 BW). Als een minderjarige vennoot wordt in een vennootschap met onbeperkte aansprakelijkheid of als hij blootgesteld is aan oprichtersaansprakelijkheid, hebben we te maken met een daad van beschikking omdat de minderjarige meer dreigt te verliezen dan hij ingebracht heeft. Ook een inbreng in natura is steeds een daad van beschikking omdat er een eigendomsoverdracht is. Over de aard van een inbreng in geld bestaat betwisting. Het vermogen van de minderjarige verandert wel van samenstelling, maar beleggingen in aandelen behoren tot het normale beheer als het risico beperkt is. Bovendien gaat het ook niet echt om het vervreemden van een goed. Een tweede regel is dat een minderjarige nooit handelaar mag worden. Hij kan dus nooit toetreden tot een handelsvennootschap met onbeperkte aansprakelijkheid. (2) Echtgenoten Beide echtgenoten zijn volledig handelingsbekwaam (art. 212, lid 3 BW) en voeren een concurrentioneel bestuur over het gemeenschappelijk vermogen (art BW). Ze kunnen dus vrij een vennootschap oprichten en daarbij een inbreng doen van gemeenschapsgoederen. Dat geldt niet voor het inbrengen van een handelszaak (art BW) of van de gezinswoning (art. 215 BW). De vraag stelt zich of de aandelen in de opgerichte vennootschap gemeenschappelijk zijn. Dat gaf aanleiding tot heel wat doctrinale betwisting. Als de aandelen in een vennootschap gemeenschappelijk zijn, stelt zich een probleem als beide echtgenoten samen een vennootschap oprichten. Is dan wel aan de tweehoofdigheidsvereiste voldaan? De meeste juristen vereisen dat de aandelen uit twee vermogens komen. Slechts een minderheid aanvaardt dat het louter moet gaan om twee natuurlijke personen. Voor aandelen op naam heeft de wetgever de situatie opgehelderd. Art. 1401, 5 BW bepaalt dat de waarde van de aandelen op naam gemeenschappelijk is, maar dat de lidmaatschapsrechten (maar niet duidelijk wat dit omvat) eigen zijn. Ze behoren toe aan de echtgenoot op wiens naam de aandelen zijn ingeschreven. Als aandelen gekocht met gemeenschapsgeld voor een deel op naam van de ene en voor een deel op naam van de andere echtgenoot staan, is aan de tweehoofdigheidsvereiste voldaan. Academiejaar samenvatting vennootschapsrecht (1) Jeroen De Mets 20