Opnieuw een voedselcrisis in de Hoorn van Afrika?! Oorzaken en oplossingen van de laattijdige humanitaire respons volgens Belgische NGO s.

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN Opnieuw een voedselcrisis in de Hoorn van Afrika?! Oorzaken en oplossingen van de laattijdige humanitaire respons volgens Belgische NGO s. Wetenschappelijke verhandeling aantal woorden: Lize Hermans MASTERPROEF MANAMA CONFLICT AND DEVELOPMENT PROMOTOR: PROF. DR. K. Vlassenroot COMMISSARIS: (PROF.) DR. B. Decordier ACADEMIEJAAR

2 2

3 3

4 4

5 Abstract In de zomer van 2011 werd de Hoorn van Afrika geconfronteerd met de ergste hongersnood in meer dan tien jaar tijd. Nochtans werd de humanitaire crisis ruim op tijd voorspeld door verschillende early warning systemen. De humanitaire wereld schoot dus te laat in actie en de crisis had vermeden kunnen worden. De vraag waar in deze thesis een antwoord wordt gezocht is of ook de Belgische NGO s aangesloten bij 1212 te laat in actie geschoten waren. Om op deze vraag een antwoord te kunnen bieden werden diepte-interviews met vertegenwoordigers van Oxfam solidariteit, UNICEF België en Caritas International afgenomen. Ook werden verschillende documenten van deze organisaties onderzocht om de antwoorden van de interviews te staven. Er werd gevonden dat Oxfam te laat reageerde, Oxfam gaf dit zelf ook toe. Oxfam wou zichzelf dan ook verbeteren naar de toekomst toe en ondertekende het charter to end extreme hunger. UNICEF vond dat het op tijd begonnen was met de hulpverlening het kon enkel niet op tijd op voldoende middelen rekenen. Caritas International vond van zichzelf dat het op tijd reageerde omdat het via haar netwerk signalen ontvangt wanneer het slecht gaat. Bovendien vonden zij dat de stopzetting van voedselhulp door het WFP door geen enkele organisatie kon opgevangen worden. Dit is volgens hen de oorzaak van de crisis in de Hoorn, de tijdigheid van actie was volgens hen niet het probleem. Om zulke crisissen in de toekomst te vermijden werden ook enkele oplossingen naar voor geschoven die donoren, humanitaire en ontwikkelingsorganisaties moeten toepassen. Deze oplossingen zijn een begin om de herhaaldelijke voedselcrisissen in de Hoorn te vermijden. 5

6 6

7 Voorwoord Eerst wil ik Professor Vlassenroot bedanken voor het mogelijk maken van het schrijven van mijn masterproef. Mijn ouders, mijn broer en Fré wil ik graag bedanken voor het vele geduld en het luisterende oor. Mijn papa wil ik graag bedanken voor het nalezen van mijn masterproef. Ten slotte wil ook een bedankje richten aan mijn vrienden die voor de nodige ontspanning tijdens het schrijven zorgden. 7

8 8

9 Inhoudstabel Voorwoord 7 Lijst van figuren 11 Lijst van tabellen 11 Lijst van afkortingen 13 Inleiding 15 LITERATUURSTUDIE 1 Probleemstelling 17 2 Hongersnood en voedselcrisis in de hoorn van Afrika Definitie hongersnood en voedselonzekerheid Oorzaken voedselcrisis in de Hoorn van Afrika in Situatieschets De voorspellingen van early warning systemen De situatie in Juli De situatie in augustus Humanitaire respons in crisis situaties Oorzaken laattijdige respons Oplossingen voor een tijdige reactie 31 METHODOLOGIE 5 Onderzoeksvraag en methoden Onderzoeksvraag Methoden 35 ANALYSE 6 Humanitaire respons in de hoorn van Afrika Oxfam Somalië Ethiopië Kenia UNICEF Somalië Ethiopië Kenia Caritas International 44 9

10 7 evaluatie van de respons tijdigheid Oxfam Solidariteit Unicef België Caritas International Oorzaken laattijdige reactie Structurele of institutionele grenzen binnen de humanitaire sector Internationale donorgemeenschap en financiering Early warningsystems Het linken van humanitaire hulp en ontwikkelingshulp Toegang Oplossingen en toekomstperspectief Flexibelere fondsen Linken van ontwikkelingshulp aan humanitaire hulp Investeren in mensen, structuren, strategieën en systemen Capaciteit lokale bevolking en lokale overheden verhogen Vroegtijdige humanitaire actie A charter to end extreme hunger 65 RESULTATEN 8 Resultaten Soort hulp Tijdigheid Oorzaken laattijdige reactie Rol van de media Rol van de nationale overheden Mogelijke verbeteringen 71 9 Besluit 72 Bespreking en conclusie 75 Bibliografie 79 Bijlagen 83 Bijlage 1: Vragen en interviewleidraad 83 Bijlage 2: A charter to end extreme hunger 85 10

11 Lijst van figuren Figuur 1. IPC classificatie van de Hoorn van Afrika in augustus Figuur 2. Vergelijking van een typisch seizoen met de seizoenen in de droogte van Figuur 3. IPC classificatie van Kenia en Ethiopië in juli Figuur 4. IPC classificatie van Somalië in juli Figuur 5. Globale acute malnutritie per district, Kenia, Juni Figuur 6. Donaties voor Oxfam s response voor de droogte in de Hoorn van Afrika per donor, in miljoen $ 36 Figuur 7. Uitgaves van Oxfam voor de crisis in de Hoorn van Afrika per onderdeel, in miljoen $ 36 Figuur 8. Verdeling van de fondsen voor UNICEF s Hoorn van Afrika appeal per donor, in $ 39 Lijst van tabellen Tabel 1. Regio s waar Oxfam werkte per land en aantal begunstigden per land vanaf 1 juli Tabel 2. Gebruikt deel van de fondsen per land en hulpdomein in de Hoorn van Afrika 2011, in $ 40 11

12 12

13 Lijst van afkortingen CFP CIA DCM DRR EFSVL FAO FBI FEWS NET FSNAU FSNWG GAM IDP IPC LRRD NGO OCHA UNICEF USAID VAIS VN WASH WFP Corporate Funding Program Central Intellegence Agency Drought Cycle Management Disaster Risk Reduction Emergency Food Security and Vulnerable Livelihoods Food and Agricultural Organisation Federal Bureau of Investigation Famine Early Warning System Network Food Security and Nutrition analysis Unit Food Security and Nutrition Working Group Global Acute Malnutrition Internal Displaced Person Integrated Food Security Phase Classification Linking Relief Rehabilitation and Development Niet-Gouvermentele Organisatie Office for the Coordination of Humanitarian Affairs United Nations Children s Funds United States Agency for International Development Vlaams agentschap voor Internationale Samenwerking Verenigde Naties Water, Sanitation and Hygiene World Food Program 13

14 14

15 Inleiding De Hoorn van Afrika werd in de zomer van 2011 getroffen door de ernstigste voedselcrisis van de afgelopen zestig jaar. Deze crisis maakte tienduizenden slachtoffers en meer dan een miljoen Somaliërs zijn gevlucht. In februari 2012 werd verklaard door de VN dat de hongersnood officieel beëindigd was. Een jaar later is de situatie in de regio sterk verbeterd maar blijft de toestand erg fragiel en de mensen erg kwetsbaar. De hongersnood is dan misschien officieel beëindigd, er is nog steeds honger (Warsameh, ). Dit was niet de eerste hongersnood in de Hoorn van Afrika, in , , en werd de hoorn ook geconfronteerd met hongersnood (Levine, ). Uit deze crisissen werd niet voldoende geleerd hoe een volgende crisis te vermijden. Nochtans zijn er verschillende systemen in werking die signalen geven dat er een crisis op komst is. Hier wordt echter te traag op gereageerd door de humanitaire gemeenschap waardoor een crisis niet vermeden kan worden (Levine, ). Het is interessant om te weten te komen of de Belgische organisaties ook te laat waren met het bieden van humanitaire hulp. Aldus wordt hier onderzocht of de Belgische organisaties die aangesloten zijn bij het consortium voor noodhulpsituaties (1212) op tijd begonnen waren met het verstrekken van hulp in het Oosten van Afrika in 2011 in de hoop de crisis te vermijden. Dit wordt gedaan door interviews af te nemen bij medewerkers van de respectievelijke organisaties die nauw betrokken waren bij de verstrekking van hulp in de landen van de Hoorn. Verder wordt dit gedaan door documenten en rapporten te bestuderen over dit onderwerp van de organisaties. In het eerste deel van deze masterproef, de literatuurstudie, wordt eerst in de probleemstelling dieper ingegaan op de verschillende elementen van het probleem. Hierna wordt er uitgeklaard wat een hongersnood en een voedselcrisis precies is om daarna de oorzaken toe te lichten van de hongersnood in de Hoorn van Afrika in Alvorens een situatieschets te geven van hoe de crisis zich ontwikkelde in Somalië, Ethiopië en Kenia wordt er toegelicht hoe de early warning systemen hun werk deden. Als laatste wordt er in dit deel in de literatuur gekeken naar hoe het komt dat humanitaire organisaties niet op tijd in gang kunnen of willen schieten en worden hiervoor oplossing gezocht. Het tweede deel focust zich op de methodologie en de onderzoeksvraag. De onderzoeksvraag wordt hier verder uitgediept in deelvragen. Vervolgens wordt er gezegd hoe de interviews worden afgenomen en ook hoe dit feitelijk gebeurd is. In het volgende deel worden de interviews en de documenten van de organisaties geanalyseerd. Er wordt geanalyseerd welke hulp de organisaties boden en of de hulp tijdig was. Ook wordt er gekeken naar wat de oorzaken zijn voor laattijdige humanitaire reactie volgens de organisaties en wat zij zien als mogelijke oplossingen hiervoor. In het vierder en laatste deel worden de resultaten besproken. Hier worden antwoorden geboden op de deelvragen. Dit zodat er een antwoord volgt op de hoofdonderzoeksvraag. 15

16 16

17 LITERATUURSTUDIE 1 Probleemstelling In de zomer van 2011 werd de Hoorn van Afrika getroffen door een ernstige voedselcrisis, de ergste van de afgelopen tien jaar. 13,3 miljoen mensen in de Hoorn van Afrika hadden nood aan hulp. In totaal waren Somaliërs uit de regio gevlucht onder andere naar vluchtelingenkampen in Kenia en Ethiopië. Zonder snelle hulp dreigden ondervoede kinderen onder de vijf jaar te overlijden. In Somalië stierven dit jaar reeds meer dan tienduizenden kinderen (UNICEF, ). Deze humanitaire crisis in Somalië, Ethiopië en Kenia had meerdere oorzaken. De droogte door povere regenval was een eerste belangrijke factor. Door de slechte oogsten ten gevolge van deze droogte, stegen de voedselprijzen waardoor er voedselonzekerheid en een livelihood crisis ontstond. Hierdoor ontstonden kleinere en grotere conflicten om schaarse die leidde tot voor een verdere verslechtering van de situatie. Een tweede belangrijke factor is dat de hongersnood toesloeg in een gebied dat zeer arm en gemarginaliseerd is en waar de mensen zeer kwetsbaar zijn. In Somalië werd de voedselcrisis daarbovenop verergerd door een conflict dat al jarenlang aansleept (Oxfam, 2011, p.2). In sommige delen van Somalië was er zelfs sprake van een hongersnood, een begrip dat niet vaak gebruikt kan worden. De definitie van hongersnood is namelijk erg streng. Er is pas sprake van hongersnood zodra minstens 20% van de huishoudens een extreem voedseltekort ondervindt, wanneer de algemene ondervoedingsratio boven de 30% stijgt en wanneer het sterftecijfer hoger is dan 2 op de per dag (Zarocostas, ). In de Hoorn van Afrika werd de hongersnood en voedselcrisis pas officieel erkend in juli Op dat moment schoot de humanitaire hulp en de media pas in actie. Er waren echter al signalen gegeven dat er een crisis op komst was in november Het Famine Early Warning System (FEWS NET) is een systeem dat waarschuwt dat er een grote humanitaire crisis zit aan te komen. Het gaf in november 2010 al aan dat er in Somalië een dreiging was voor een grootschalige hongersnood (The Economist, ). FEWS NET voorspelde dat zeer lage regenval en hogere temperaturen dan normaal een aanleiding zouden zijn voor zeer geringe voedselopbrengsten in februari. Dit zou vervolgens een negatief effect hebben op werkgelegenheid en voedselvoorraden. De voedselprijzen zouden gaan stijgen en het inkomen uit verkoop van gewassen zou gaan dalen. Al deze effecten zouden ervoor zorgen dat de voedselonzekerheid zou stijgen, vooral in Kenia, Zuid Ethiopië en Somalië (FEWS NET, 2010b). De donor respons die volgde op deze waarschuwingen was over het algemeen te traag en onvoldoende. In het midden van juli 2011, toen de nood op zijn hoogtepunt was, was nog maar 200 miljoen Dollar van de nodige 1 miljard Dollar verzameld (Oxfam, 2011, p.1). Maar niet alleen de donor respons was traag maar ook de reactie van verschillende humanitaire actoren. Er werd door 17

18 verschillende early warning systemen aangeraden om acties te plannen en te implementeren nog voor de crisis zou beginnen. Dit om te vermijden dat de crisis zeer ernstig zou worden. Deze goede raad werd echter niet opgevolgd en de crisis deed zich voor met alle negatieve gevolgen vandien. (Oxfam, 2012, p.8). Volgens Simon Levine (2011) was deze late reactie typisch, de reactie op de droogte en crisissen in de Hoorn van Afrika in 1999/2000, 2002/3, 2005/6 en in 2008/9 was ook altijd te laat en onvoldoende. Het humanitair systeem is volgens hem niet in staat om adequaat te reageren op crisissen, daarbovenop reageert het humanitair systeem ook op foutieve signalen (Levine, ). Levine ziet twee problemen waarom een vroege reactie op de crisis in de Hoorn van Afrika niet gebeurde. Ten eerste is er een probleem met vroege waarschuwingen. Het probleem is dat een waarschuwingsbericht niet vlug een reactie uitlokt omdat dit bericht nooit vermeldt wat op tijd zijn voor livelihood bescherming precies inhoudt. Het tweede probleem is dat er te veel geïnvesteerd wordt in noodplanning en dat deze noodplannen te weinig vermelden hoe concrete actie gestart kan worden. Er is geen sprake van een algemene strategie die actoren in de regio kunnen toepassen. Zonder een algemene strategie, zijn er enkel losstaande plannen die de geloofwaardigheid niet ten goede komen. Terwijl donoren net geloofwaardigheid nodig hebben om in een actieplan te investeren (Levine, 2009, p.2-3). Deze masterproef gaat over deze laattijdige reactie van humanitaire actoren. Er wordt bekeken of Belgische actoren tijdig waren met hun acties, wat volgens hen de oorzaken zijn voor de laattijdige respons en wat mogelijke verbeteringen zijn naar de toekomst toe. Er moet iets veranderen aan hoe het humanitaire systeem werkt bij dit soort voorspelbare crisissen. Deze thesis hoopt bij te dragen aan de bestaande discussies in de hoop om in de toekomst dit soort crisissen te kunnen vermijden. In dit stuk literatuurstudie wordt eerst bekeken wat een hongersnood en een voedselcrisis precies is. Alvorens een situatieschets te geven worden de oorzaken van de humanitaire crisis kort besproken. Als laatste wordt er in de literatuur gekeken wat daar wordt aangegeven als oorzaken voor laattijdige respons en welke mogelijke oplossingen moeten ingevoerd worden om dit soort humanitaire crisissen te vermijden. 2 Hongersnood en voedselcrisis in de Hoorn van Afrika 2.1 Definitie hongersnood en voedselonzekerheid Hongersnood wordt gedefinieerd als het gelijktijdig falen van drie elementen. Deze elementen zijn de voedselproductie, het vermogen van mensen om aan voedsel te geraken en als laatste en belangrijkste de politieke reactie van overheden en internationale donoren. Hongersnood komt enkel voor wanneer ook de politiek faalt een bekwaam antwoord te geven aan voedselproblemen in een land (Oxfam, 18

19 2012c, p.4). Er is meer specifiek sprake van hongersnood zodra minstens 20% van de huishoudens een extreem voedseltekort ondervindt, wanneer de algemene ondervoedingsratio stijgt boven de 30% en wanneer het sterftecijfer hoger is dan 2 personen op de per dag (Zarocostas, ). Zoals zal blijken uit de volgende situatieschetsen zijn er maar enkele regio s in de Hoorn van Afrika die met een hongersnood geconfronteerd werden. De andere delen hadden eerder te maken met een voedselzekerheid crisis. Volgens de Food and Agricultural Organisation (FAO) bestaat voedselzekerheid wanneer alle mensen op alle tijden de fysieke, sociale en economische toegang tot voldoende, veilig en nutriënerijk voedsel kunnen hebben. Dit voedsel moet hun voedingsnoden en voedselvoorkeuren kunnen garanderen voor een actief en gezond leven. Voedselonzekerheid is dan wanneer mensen deze fysieke, sociale of economische toegang tot dit bovenbeschreven voedsel niet hebben (FAO, 2003, p.29). Dus de meeste van de regio s in crisis in de Hoorn van Afrika waren eerder in een crisis van voedselonzekerheid. Om aan te geven hoe de situatie is met betrekking tot voedselzekerheid gebruiken vele actoren de Integrated Food Security Phase Classification (IPC). Dit is een gestandaardiseerde schaal die informatie over voedselveiligheid, voedsel en livelihoods gebruikt om aan te duiden hoe het gesteld is met de status van de situatie of crisis. De IPC wordt gebruikt om de hevigheid van voedselveiligheid situaties te classificeren en als forum om technische consensus te bereiken. Als laatste is de IPC een framework voor een situatie analyse (IPC). Figuur 1. IPC classificatie van de Hoorn van Afrika in augustus 2011 Bron: UNCS, FEWS NET, FSNAU,

20 Ook hier zal deze schaal gebruikt worden om aan te geven hoe de situatie in de Hoorn van Afrika is. Om een algemeen beeld te geven van de situatie in de Hoorn van Afrika staat hierboven een kaart met de IPC classificatie voor de crisis in De IPC werkt met vijf gradaties van voedselzekerheid: van volledig voedsel zeker tot hongersnood. In de eerste fase is er algemene voedselveiligheid. In deze fase ondervinden huishoudens geen korte termijn instabiliteit. Ofwel ondervinden ze korte termijn instabiliteit maar kunnen ze verder met typische coping strategieën. In de tweede fase zijn huishoudens borderline voedselonveilig. In deze fase ondervinden huishoudens korte termijn instabiliteit wat geldt voor alle volgende fases. Ook is de voedselconsumptie gereduceerd maar nog steeds minimaal geschikt voor de dagelijkse behoeftes. Er moeten geen onomkeerbare coping strategieën worden toegepast die schade zouden brengen aan hun omgeving. In de volgende fase hebben huishoudens significante gebreken in hun voedselconsumptie. Dit is de acute voedsel en livelihood crisis fase. Bovendien is er ook bovengemiddelde of hoge malnutritie. Ook kan het in deze fase het geval zijn dat huishoudens maar net hun voedselnoden kunnen vervullen. Maar in deze situatie gebeurt dit met onomkeerbare coping strategieën. In de vierde fase, ofwel de humanitaire noodsituatie, zijn er ofwel extreme voedselconsumptie tekorten die leiden tot zeer ernstige malnutritie of mortaliteit, ofwel zijn er extreme verliezen van livelihood middelen die zullen leiden tot tekorten in de voedselconsumptie. In de vijfde en laatste fase is er sprake van hongersnood oftewel een humanitaire catastrofe. In deze laatste fase hebben huishoudens te maken met een bijna volledig tekort aan voedsel en andere basisnoden. (FEWS NET, a). 2.2 Oorzaken voedselcrisis in de Hoorn van Afrika in 2011 De humanitaire crisis in de Hoorn van Afrika heeft meerdere oorzaken. Het is hier niet de bedoeling lang stil te staan bij de oorzaken, enkel de belangrijkste oorzaken worden kort toegelicht. Een eerste belangrijke oorzaak is het klimaat waarbij voor de Hoorn van Afrika vooral de droogteperiodes een gevaar zijn. Ook in deze regio wordt het klimaat onbetrouwbaarder en de weersomstandigheden meer extreem (FAO, 2000) was het droogste jaar in tijden ten gevolge van twee opeenvolgende slechte regenseizoenen (Stastna, ). Conflict is de tweede oorzaak voor de voedselcrisis. Conflict en voedselonzekerheid zijn gelinkt aan elkaar, ze triggeren en versterken elkaar. Vaak is het zo dat conflict ervoor zorgt dat de honger veel groter wordt omdat mensen verplaatst worden en dus hun huis, inkomsten en marktsystemen verliezen. Bovendien kan voedselonzekerheid ertoe leiden tot conflicten met als doel om de schaarse middelen in handen te krijgen (FAO, 2000). Een andere belangrijke oorzaak is het feit dat grote humanitaire organisaties begin 2010 gestopt zijn met het geven van hulp. Organisaties zoals WFP hebben in 2010 de Zuid-Somalische regio 20

21 verlaten. De redenen hiervoor zijn tweevoudig. Ten eerste deden ze dit uit veiligheidsoverwegingen en ten tweede verbood Al-Shabaab hen de toegang. Ook de Verenigde Staten waren gestopt met het donoren van geld aan deze regio omdat er banden zijn met terrorisme. Dit stoppen van hulp heeft een belangrijk en zeer negatief effect gehad op de mensen die nood hadden aan deze hulp. Uiteindelijk heeft dit aanleiding gegeven tot massale stromen van vluchtelingen in slechte toestand uit Somalië naar de vluchtelingenkampen in Kenia en Ethiopië (Stastna, ). Dit zijn niet de enige oorzaken voor de crisis. Andere oorzaken zijn populatiegroei, fragiele ecosystemen, lage productiviteit van landbouw, genegeerd pastoralisme, een slechte kennis en slechte informatiesystemen, ongelijke effecten van liberalisering en mondialisering, slechte infrastructuur, zwakke gezondheid, slechte educatie en ga zo maar door (FAO, 2000). Deze lijst is zeker niet exhaustief. 3 Situatieschets In deze situatieschets wordt eerst een overzicht gegeven van de voorspellingen van de early warning systemen. Het belangrijkste systeem in de Hoorn was FEWS NET, een systeem gesponsord door USAID. FEWS NET gebruikt verschillende analyses om aan te geven hoe een situatie zich ontwikkeld. Meteorologische aspecten, aspecten van markten en handel en livelihoods aspecten worden in de gaten gehouden om een voorspelling te doen over een regio (FEWS NET, ). Na de schets van de werking van early warning systemen wordt geduid hoe de crisis eruitzag in Ethiopië, Somalië en Kenia in de maanden juli en augustus. 3.1 De voorspellingen van early warning systemen De humanitaire crisis in Afrika was dankzij verschillende early warning systemen al ruimschoots op tijd aangekondigd. Zelfs een jaar vóór de crisis begon waren er al indicaties van een aankomende crisis. In augustus 2010 gaf FEWS NET al aan dat het weerfenomeen la Niña als resultaat kon hebben dat de regens tussen maart en mei onder het gemiddelde zou zijn in de Hoorn. Indien dat zou gebeuren werden er verreikende en significante gevolgen verwacht. Ook voorspelde ze toen dat de regens in oktober en december pover zouden zijn en gaven ze aan dat dit in februari al zou zorgen voor negatieve effecten op voedsel en voedselprijzen (FEWS NET, 2010a, p. 1-3). Het eerste Food Security Alert werd gepubliceerd in november 2010 toen bleek dat de regens in de periode oktober december inderdaad onder het gemiddelde waren. In dit alert werd voorspeld dat de regens tussen november en januari lager zouden zijn dan normaal en dat de temperaturen hoger zouden zijn. Hieruit werd afgeleid dat de oogst in februari in sommige regio s veel lager zou zijn dan 21

22 een normale maand februari. Dit was zeer problematisch want deze oogst is de belangrijkste van alle oogsten in de regio. FEWS NET stelde verder dat de ergste voedselonzekerheid situatie zich zou voordoen in zuidoost Kenia en in Somalia. Om de nefaste effecten te vermijden van deze slechte weersomstandigheden werd er aangeraden preventieve maartregelen te nemen (FEWS NET, 2010b, p.1). Ook La niña taskforce gaf in november een vroege waarschuwing voor de negatieve gevolgen van la niña. Ook zij voorspelden dat de regens in maart zouden falen. Ze gaven ook aan dat door de beperkte neerslag een lagere gewasproductie en een daling van het vee zou zijn. Tevens werd duidelijk gesteld dat preventieve actie nodig was om livelihoods te beschermen en om te vermijden dat er later kostelijke humanitaire noodhulp nodig zou zijn. Hierbij werd er verwezen naar de hongersnoden in 2005/6 en 2007/8 waarin de response ook veel te laat kwam (FSNWG, 2010). In februari volgde de volgende duidelijke waarschuwing van FEWS NET. Hieruit bleek dat de oogst in januari en februari compleet mislukt was. Door deze mislukking werd voorspeld dat de huishoudens te maken zouden hebben met voedselonzekerheid, verminderende koopkracht en stijgende voedselprijzen. Bovendien was er sprake van een serieus watertekort. Er werd verder verwacht dat de regens in de periode maart-mei ook erg laag zouden zijn, wat de crisis verder zou verslechteren. In deze waarschuwing werd er gevraagd voor grootschalige noodhulp en contingency planning omdat de crisis naar alle waarschijnlijkheid erg groot wordt (FEWS NET, 2011a). Tijdens het regenseizoen van maart-mei volgde een nieuwe waarschuwing die bevestigde dat er een crisis aan de gang was. Hierin werd gesteld dat de crisis waarschijnlijk nog zou verergeren en dat de populatie in nood alleen maar groter zou worden tussen april en september. Er werd vervolgens verwacht dat de voedselzekerheid verder achteruit zou gaan in het droge seizoen (van juli tot september). FEWS NET gaf ook nog een analyse waarbij gesteld werd dat de hulpprogramma s die toen begonnen waren niet in staat waren om de verwachte en bestaande voedseltekorten en ondervoeding te verbeteren. Aangezien dat er een kans was dat de maart-mei regens zouden mislukken werd er aangeraden dat contingency en repsonse planning onmiddellijk zou moeten beginnen. Indien de maart-mei regens zouden mislukken zou namelijk een enorme crisis te verwachten zijn (FEWS NET, 2011b). In mei werd het duidelijk dat het gevreesde worst case scenario zou gebeuren. Toen werd voorspeld dat de regio in juni fase 3 van IPC zou bereiken wat inhoudt dat er een acute livelihoods en voedselcrisis zou ontstaan. Ook werd verwacht dat de Hoorn tussen juli en september 2011 een humanitair noodgeval zou ontwikkelen. In dat geval zou de IPC fase vier van toepassing zijn (FEWS NET, 2011c). Bij de volgende alert in juni kon men al niet meer spreken van een vroege waarschuwing. In het laatste FEWS NET alert werd nu duidelijk gesteld dat twee opeenvolgende mislukte regenseizoenen resulteerden in het droogste jaar sinds De oogsten waren mislukt, de vee mortaliteit was hoog, de graanprijzen waren enorm hoog en in totaal hadden 7 miljoen mensen nood aan hulp. De 22

23 waarschuwing gaf aan dat de crisis de meest ernstige voedselzekerheid crisis was in de wereld op dat moment. Vervolgens werd aangegeven dat de humanitaire respons te ondermaats was om verdere verslechtering tegen te gaan (FEWS NET, 2011d). Het is duidelijk dat er genoeg vroege waarschuwingen gegeven werden, niet alleen door FEWS NET, maar ook door andere instanties. Toch werd weinig gedaan om een grootschalige crisis te vermijden. In het volgende deel wordt onderzocht hoe de crisis zich ontvouwde in juli en augustus De situatie in Juli 2011 Alvorens over te gaan naar de schets van de situatie in juli 2011 kan in de onderstaande figuur vergeleken worden hoe een typisch verloop van het jaar eruit ziet in de hoorn in vergelijking met de crisis van Figuur 2. Vergelijking van een typisch seizoen met de seizoenen in de droogte van Bron: OCHA, 2011 In vergelijking met de twee andere landen was de humanitaire crisis was het ergst in Somalië. Dit kan afgeleide worden uit de kaarten met de waar de IPC waarden zijn op aangeduid. 23

24 IPC classificatie van Kenia en Ethiopië in juli 2011 Bron: FEWS NET juli 2011e en juli 2011g, p.1 In Kenia en Ethiopië waren er enkele regio s die zich in fase vier van IPC bevonden. Deze regio s waren in een noodsituatie (FEWS NET, 2011g, p.1). In Somalië waren er in juli 2011 zelfs al twee regio s (Bakool en Lower Shabelle) in een humanitaire catastrofe fase van het IPC beland. Hier was er sprake van ernstig verminderde toegang tot voedsel, acute malnutritie en hoge mortaliteitscijfers. Daarenboven was de toegang tot deze gebieden voor humanitaire hulp bijna onmogelijk. Deze crisis was met andere woorden de ergste voedselcrisis in Afrika sinds de hongersnood van Somalië in (FEWS NET, 2011f, p.1). In Somalië hadden in totaal 3,7 miljoen mensen van de bijna 10 miljoen inwoners nood aan onmiddellijke levensreddende hulp. 2,8 miljoen van deze mensen situeerden zich in het Zuiden van Somalië (FEWS NET, juli 2011f, p.1; CIA, b). In Kenia trof de voedselonzekerheid al 3,5 miljoen van de 43 miljoen inwoners in juli. 1.2 miljoen inwoners bevonden zich in een noodtoestand, 2.0 miljoen mensen waren in een crisis volgens het IPC klassement (FEWS NET, 2011e, p.1; CIA, a). Het aantal mensen die nood hadden aan humanitaire hulp werd in Ethiopië geschat op 3,2 miljoen van de bijna 94 miljoen mensen. 60% van deze mensen wonen in de regio Somali (FEWS NET, 2011g; CIA, ). Qua proportie van de bevolkingsaantallen was het dus duidelijk dat in Somalië de meeste mensen in nood waren. Hierop volgde Kenia en dan Ethiopië. 24

25 Figuur 4. IPC classificatie van Somalië in juli 2011 Bron: FSNAU, juli 2011 De toestand van het vee ging er in alle gebieden op achteruit. In Ethiopië migreerde het vee naar hoger gelegen gebieden omdat er een gebrek was aan graasland en water. Hier was ook weinig melk 25

26 verkrijgbaar omdat er weinig vee geboren werd. Om deze reden lagen de prijzen van melk 60 tot 70% hoger dan normaal (FEWS NET, juli 2011g, pp.1-2). Ook in Somalië ging het slecht met het vee, er stierf zeer veel vee. Op sommige plaatsen stegen de mortaliteitsprijzen van het vee zelfs tot 40-60% (OCHA, 2011). In Kenia verloren pastoralisten ook zeer veel vee, zeker in de gebieden waar fase vier gelde (FEWS NET, juli 2011e, p.1). Met de gewassen en oogsten ging het ook al niet bijzonder goed in bepaalde regio s in de Hoorn. In sommige regio s was de oogst zo goed als mislukt de voorbije 3 seizoenen. Hierdoor waren er voedseltekorten ontstaan en schoten de graanprijzen de hoogte in tot op recordniveau s. De voedselprijzen van maïs lagen zo in Kenia bijvoorbeeld 130% boven de normale prijs op de pastorale markten (FEWS NET, 2011e, pp.1-2). Ook Ethiopië kende dit probleem maar hier werkten de markten echter wel nog goed. Er was nog steeds voedsel aanwezig maar dit was niet voor iedereen toegankelijk (FEWS NET, juli 2011g, p.2). In Somalië hadden de gewassen bovenop alle problemen ook te maken met ziekten en insectenplagen. (FEWS NET, juli 2011f, p.1). Ook de gezondheidscijfers zagen er niet veelbelovend uit. In figuur 5 staan de algemene acute malnutritie cijfers van Kenia vanaf juni 2011 afgebeeld per district. Figuur 5. Globale acute malnutritie per district, Kenia, Juni 2011 Bron: OCHA, juni

27 Hieruit blijkt dat vooral de provincies tegen de Somalische en Ethiopische grens er het ergst aan toe waren. Uit de figuur kan er ook afgeleid worden dat de getroffen provincies er hard op achteruit waren gegaan ten opzichte van 2010 (OCHA, 2011). De malnutritie bij kinderen onder vijf jaar lagen in juli al ver boven de crisisdrempels voor bepaalde Keniaanse regio s. De oorzaak hiervan was niet enkel gebrek aan voedsel maar ook de impact van conflict, slechte hygiëne en ziekte. Bovendien creëerde de invloed van 1400 Somalische vluchtelingen per dag een druk op de lokale medische faciliteiten. Van deze vluchtelingen bevonden zich in een groot risico vooral omdat ze al in een zeer slechte staat aankwamen. Deze vluchtelingen verbleven vooral buiten de vluchtelingenkampen aangezien de vluchtelingenkampen vaak hun maximumcapaciteit al bereikt hadden. Deze mensen hadden dus nog steeds een slechte toegang tot voedsel, water en onderdak (FEWS NET 2011e, p.2). De acute malnutritie cijfers waren in 6 regio s van Somalië extreem hoog. In de 6 regio s waren de Global Acute Malnutrition (GAM) cijfers overal hoger dan 20%. In de helft van de gevallen was het zelfs hoger dan 38%. In 5 regio s in het zuiden was het gemiddelde GAM 42,5%, wat zeer extreem is (FEWS NET, juli 2011f, p.1-3). De regio met het hoogste globale malnutritie cijfer was de agropastorale regio Bay met een cijfer van 55%. Het laagste cijfer (14.4) was te vinden in de centrale regio s. Dit laagste cijfer is nog steeds erg hoog (FEWS NET, juli 2011f, p.6-7). In vergelijking met Kenia is dit voor sommige regio s zelfs het dubbele. Dit allemaal wijst er op dat de crisis in Somalië het ernstigst was. 3.3 De situatie in augustus 2011 In Augustus 2011 was de voedselsituatie in Kenia, Ethiopië en Somalië nog verslechterd. In Ethiopië waren er 1,6 miljoen mensen bijgekomen die nood hebben aan humanitaire hulp (FEWS NET, 2011n, p.1). Fase vijf van IPC had zich in Somalië uitgebreid naar drie nieuwe gebieden. Hierdoor waren er nu vijf gebieden waar er hongersnood heerste (FEWS NET, 2011i). Huishoudens in Somalië en Kenia konden nog steeds geen voedsel betalen in augustus en in Somalië hadden de huishoudens ook steeds toenemende schulden. In Kenia waren de markten ook niet toegankelijk door de slechte staat van de wegen (FEWS NET, 2011j & m, p.1). In de condities van het vee, gewassen, water en malnutritie was er bijna overal een verslechtering waar te nemen. In Kenia werden zo bijvoorbeeld de hoogste malnutritiecijfers in tien jaar gevonden en water was er nog schaarser dan voorheen (FEWSNET, 2011h & j, p.1). Ook in bepaalde regio s van Ethiopië was de prevalentie van sterk ondervoede kinderen hoger dan vorig jaar, soms zelfs 150 tot 200% hoger (FEWS NET, 2011n, p.2). Het Zuiden en het Oosten van Ethiopië had dan weer te kampen met zeer veel diersterften. Bovendien migreerde het vee eerder dan normaal waardoor het vee in andere gebieden van Kenia in de 27

28 problemen kwam. Door deze migratie ontstonden ook conflicten over schaarse middelen met de pastoralisten die al in de regio waren (FEWS NET, 2011n, p.1). Ook in Kenia waren op bepaalde plaatsen conflicten erger geworden waardoor deze plaatsten onveiliger werden om in te werken. Er waren maar enkele organisaties die de conflictgebieden konden bereiken terwijl daar de malnutritie vaak het ergst was (FEWS NET, 2011h. p.1). Met de vluchtelingen uit Somalië ging het niet veel beter. De globale acute malnutritie cijfers voor vluchtelingen die buiten de kampen in Kenia leefden steeg tot zo n 30%. Deze vluchtelingen buiten de kampen hadden bovendien een hogere kans op ziekten waaronder polio en de mazelen (FEWS NET, 2011h. p.2). Ondertussen was er wel een kleine verbetering waar te nemen in de toestand van de vluchtelingen die niet in kampen terecht konden. Alle nieuwe vluchtelingen konden nu terecht in receptiecentrums waar water, voedsel, sanitair en gezondheidszorgen aanwezig waren. Maar omdat de stroom van vluchtelingen nog lang niet verminderd was bleef de druk op de aanwezige faciliteiten en de gast gemeenschappen toenemen (FEWS NET augustus 2011j. p.2). In de Dolo Odo regio van Ethiopië bevonden zich de meeste vluchtelingenkampen en de toevloed van vluchtelingen had de populatie in Dolo Odo verdubbelt. De condities van de vluchtelingen hing ook af van in welk kamp ze zich bevonden. In de nieuwere kampen waren de gezondheidscondities slechter dan in de langer bestaande kampen. In Dolo Odo zelf, ontving 40% van de bevolking noodhulp (FEWS NET, augustus 2011n, p.1). Ondertussen waren er ook ongeveer 1,46 miljoen Somali s intern verplaatst. In Mogadishu bijvoorbeeld verblijven er in totaal IDP s (FEWS NET, 2011k, p.4.). Deze IDP s hadden vaak geen goede toegang tot drinkbaar water en moetsen het vaak drie dagen stellen zonder drinkbaar water (FEWS NET, 2011m, p.5). Een laatste element dat de crisis erger maakte in augustus waren de overstromingen. Enkele gebieden rond het Turkana meer werden geconfronteerd met zware regens en overstromingen. Hierdoor hadden enkele duizenden mensen al hun bezittingen verloren en waren gedwongen te migreren (FEWS NET, 2011l. p.2). Ook de bevolking in sommige regio s van Ethiopië had te kampen met overstromingen die veel gewassen vernielden (FEWS NET, 2011n, p.2). Uit de kaarten en de rapporten blijkt dat de situatie in Somalië en zeker in Zuid-Somalië het ergst aan toe was van de drie besproken landen. Verder is gebleken dat de toestand afhangt van regio tot regio en dat er zeker niet overal echt sprake was van een hongersnood of een noodtoestand. De humanitaire crisis kan dus niet vertaald worden naar de gehele hoorn van Afrika. 4 Humanitaire respons in crisis situaties Na de vergelijking van de early warning systems en de manier waarop de crisis zich vanaf dan verder evolueerde moet er vastgesteld worden dat er een hoop tijd was om de verdere ontwikkeling van deze 28

29 crisis te voorkomen. Verder in deze masterproef zal geanalyseerd worden wat nu de respons was van 3 humanitaire actoren. Nu al kan er gesteld worden dat deze reactie tekort schoot. In de literatuur zijn dan ook bronnen te vinden die oorzaken oplijsten waarom de humanitaire wereld niet op tijd in actie schoot. Op het eerste zicht kunnen er twee grote problemen met betrekking tot het tijdige reageren op een trage humanitaire crisis zoals een hongersnood. Ten eerste leiden early warning systemen niet tot een early respons. Er mankeert dus een link die de early warning en early respons met elkaar verbinden. Vervolgens zijn er technische zwaktepunten in de analyse van livelihoods waardoor er een gebrek aan coördinatie tussen verschillende niveaus en verschillende organisaties optreedt. Bij nader inzien wordt het duidelijk dat deze twee problemen complementair zijn aan elkaar. De Early warning rapporten geven informatie over regen en oogsten maar humanitaire actoren kunnen deze informatie niet omzetten in livelihoodsanalyse. Ook kan het zijn humanitaire actoren het niet eens met elkaar geraken over de informatie en dat daarom geen actie wordt gestart. Uiteindelijk wachten humanitaire actoren vaak tot er daadwerkelijk een officiële crisis ontstaan is. Hierdoor worden de early warning mechanismen uiteindelijk overbodig en gaat er veel tijd verloren (Levine, 2011, p.3). Bij nader onderzoek wordt het echter duidelijk dat er meer oorzaken zijn waarom een vroegtijdige actie vaak niet uit de startblokken komt. Hieronder worden deze oorzaken weergegeven waarna ook oplossing aangeboden worden die ervoor moeten zorgen dat er in de toekomst wel tijdig gereageerd kan worden. 4.1 Oorzaken laattijdige respons In een onderzoek van Levine (2011) gaf een brede groep centrale, lokale overheden, NGO s, VN organisaties en early warning organisaties aan dat de oorzaken van een laattijdige reactie op humanitaire crisissen in vier grote categorieën kunnen vallen. Ten eerste kunnen er structurele grenzen zijn binnen de humanitaire sector. Vervolgens kunnen er problemen zijn met de relatie tussen donoren en agencies en kunnen er dingen misgaan met early warning systemen. Als laatste kunnen er ook technische problemen en problemen met de livelihood analyse zijn (Levine, 2011, p.6). In dit hoofdstuk worden de verschillende oorzaken per categorie besproken. Uiteindelijk zijn in de literatuur vijf categorieën van oorzaken te vinden die een vroegtijdige actie belemmeren. Ten eerste kunnen er structurele grenzen binnen de humanitaire sector zijn die verhinderen dat een vroegtijdige actie kan gestart worden. Het kan immers zijn dat er gebrek is aan financiering voor snelle reactie. Een andere reden is dat de coördinaties tussen lokale, nationale en internationale niveaus te zwak zijn (Levine, 2011,p.6). Zo ziet Wekesa (2011) dat een goede samenwerking tussen de verschillende ministeries van overheden ontbreekt. Hij ziet bovendien te weinig coördinatie tussen de verschillende organisaties op het veld (Wekesa, 2011, p.50). 29

30 In deze zelfde categorie is er bovendien ruimte voor verbetering van de monitoring en voor de evaluatie van impact assessments (Wekesa, 2011, p.50). Ook is er een gebrek aan vertrouwen om te reageren na een assessment (Levine, 2011, p.6). Er is vaak een nood aan meerdere assessments vooraleer er beseft wordt dat er een probleem is. Ook falen humanitaire organisaties vaak om te reageren na een assessment omwille van een gebrek aan vertrouwen in dat assessment. Een ander probleem met assessments is dat er geen afgesproken normen zijn om assessments te evalueren en te maken. Dit heeft te maken met het feit dat organisaties liever hun eigen aanpak gebruiken. Ook kunnen assessments vaak gepolitiseerd zijn (Levine, 2011, p.6). Humanitaire actoren blijken vervolgens ook niet altijd goed te zijn in het omzetten van informatie uit early warning systemen en assessments naar actieplannen (Paul, 2012, p.24). Wekesa (2011) ziet verder nog enkele zwakheden in het humanitaire system die ervoor zorgen dat preventief reageren op mogelijke noodsituaties bemoeilijkt wordt. Over het algemeen is het systeem nog niet in staat om verder te kijken dan de noodtoestand mind-set. Het systeem is hierdoor niet in staat om contingency plannen te ontwikkelen en om voorbereid te zijn op droogte. Ook wordt er te weinig doeltreffend gewerkt om gemeenschappen klaar te stomen op de gevolgen van klimaatsverandering. (Wekesa, 2011, p.50). Enkele laatste problemen binnen de humanitaire sector zijn: het feit dat donoren en actoren liever wachten op een officiële crisis; het probleem dat beslissingmakers een beperkte kennis hebben van de situatie; de links tussen lokale organisaties en nationale organisaties die zwak zijn en de hoge turnover van de staff en daardoor het slechte institutionele geheugen (Levine, 2011, p.6). Ten tweede kunnen oorzaken voor laattijdige actie gezocht worden in de donor-agency relaties. Een voorbeeld is dat donoren niet willen reageren op basis van een voorspelling of dat sommige specifieke vereisten van donoren zorgen voor vertraging. Actoren worden ook door donoren geëvalueerd op basis van formele verantwoording in plaats van op impact. Ook kan het zijn dat donoren rigide voorwaarde stellen aan het gebruik van fondsen (Levine, 2011, p.6). Een ander probleem is dat donoren wachten met het geven van geld en hulp totdat een crisis de aandacht van de media getrokken heeft (The Economist, ). Hierdoor komt de donor response pas op gang wanneer de volledige omvang van de crisis en zijn effecten al duidelijk zijn en dus te laat (Stirk, ). Het is al gebleken dat na een early warning geen early response volgt, en dit kan misschien liggen bij problemen bij de early warning systemen zelf. Een derde oorzaak kan dus te maken hebben met de Early warning systemen. Zo kan het zijn dat er vragen zijn bij de validiteit van sommige rapporten. Een andere reden is dat er geen vaste normen zijn over wat normaal is in een seizoen en wat niet (Levine, 2011, p.6). Hoewel dat de informatie in early warning mechanismen erop vooruit gegaan is, vereisen donoren en nationale overheden vaak een bewijs van problemen vooraleer er hulp geboden wordt. Dit kan de overgang tot actie vertragen (Calow, ). Het kan dus zijn dat er te weinig vertrouwen is in de geloofwaardigheid van de early warning systemen (Levine, 2011, p.6). 30

31 Een ander probleem met early warning systemen is dat ze nog te veel nadruk leggen op voedseltoegang, voedselproductie of op meteorologische aspecten. Deze systemen leggen dus te weinig nadruk op de livelihoodseffecten zoals toegang tot drinkwater, hygiëne en het kunnen zorgen voor een inkomen (Calow, ; Levine, 2011, p.6). Ten vierde kunnen er ook technische problemen voorkomen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat er een gebrek is aan lange termijn ontwikkelingshulp waaraan humanitaire actie gekoppeld kan worden. (Levine, 2011,p.6). Ook Paul (2012) vindt dat er te weinig moeite wordt gedaan om humanitaire hulp en ontwikkelingshulp aan elkaar te linken. Dit terwijl dit linken cruciaal is om de cyclus van chronische kwetsbaarheid voor droogtes en voor andere crisissen te doorbreken (Paul, 2012, p.26). Andere actoren weten dan weer niet hoe ze actie moeten programmeren die livelihoods steunt en versterkt. Sommige actoren hebben geen ervaring in de pastorale levenswijze en kunnen hierin dan ook geen aankomende crisis herkennen. Andere actoren hebben dan net wel deze kennis maar hebben geen ervaring in humanitaire actie (Levine, 2011, p.6). Als vijfde en laatste is het gebrek aan toegang tot de regio s die er het zwaarst aan toe zijn een groot probleem. In Zuid Somalië wordt de toegang beperkt door Al Shabaab. Al Shabaab verbood de voedselhulp aan de meeste delen van Zuid-Somalië sinds Verschillende humanitaire actoren zijn dan ook vertrokken uit deze regio omdat er te onveilig is om te werken. Actoren maken zich ook zorgen dat milities voedselhulp gebruiken om hun troepen te voeden. Hier en daar is er op vlak van deze kwestie toch verbetering merkbaar of vinden humanitaire actoren andere manieren om hulp te bieden in deze regio (The economist, ). 4.2 Oplossingen voor een tijdige reactie De internationale gemeenschap heeft de verantwoordelijkheid om meer effectief zijn leden te coördineren en te managen zodat fouten uit het verleden niet herhaald zullen worden. De volgende alinea s geven aan hoe dat een goede reactie eruit kan zien en hoe fouten uit het verleden vermeden kunnen worden. Deze theorieën kunnen ervoor zorgen dat humanitaire actoren meer proactief, responsief en meer doeltreffend worden zodat een crisis zoals in de zomer van 2011 vermeden kan worden. Dit zijn tactische en strategische richtlijnen die ertoe kunnen lijden dat levens gered worden, het leiden verminderd kan worden en middelen beter verdeeld kunnen worden (Paul, 2012, p.36). Volgens Weskesa (2011) is een doeltreffende reactie op droogte gebaseerd op vijf pijlers. Ten eerste moeten doeltreffende early warning en informatiesystemen over voedselzekerheid in werking zijn (Wekesa, 2011, p.48). Bovendien moet er ook betere informatie worden gegeven over de beschikbaarheid tot water, de toegang en gebruik van water en waterproblemen. Heel weinig actoren kennen tegenwoordig de kwantiteit, kwaliteit, verdeling, functionaliteit, en betrouwbaarheid van de 31

32 bestaande waterbronnen Het is zo bijvoorbeeld beter om op tijd te reageren door bestaande watersystemen te herstellen dan water toe te voeren via vrachtvervoer (Calow, ). De informatie en early warning systemen moeten informatie verzamelen uit een breed spectrum van geloofwaardige en betrouwbare bronnen die regelmatig rapporteren (Wekesa, 2011, p.48). Deze informatiesystemen en early warning mechanismen moeten er uiteindelijk voor zorgen dat early warning leidt tot vroegtijdige en preventieve actie. Deze analyses moeten telkens weer geüpdatet worden zodat ze relevant blijven en beslissingmakers kunnen assisteren (Paul, 2012, pp.36-37). Zodra er duidelijke early warning data en informatie aanwezig is, moet deze data vertaald worden in realistische analyses en scenario s die kunnen leiden tot een tijdige respons en tot een goede leidraad voor beleidsmakers (Paul, 2012, p.37). De tweede pijler is dus dat er nationale droogte contingency plannen ontwikkeld moeten worden. Deze plannen moeten rekening houden met alle niveaus van administratie en de ontwikkeling ervan moet beginnen vanuit het gemeenschapsniveau (Wekesa, 2011, p.48). Bovendien moeten deze plannen rekening houden met de bestaande crisiskalenders (Paul, 2012, p.37). Om krachtdadig te zijn bij droogte moet de reactie van humanitaire organisaties gebaseerd zijn op het verloop van droogte. Droogte kent namelijk verschillende fases en de hulp die verstrekt wordt, moet daaraan zijn aangepast. Droogte is ook het tegenovergestelde aan vele andere natuurrampen, omdat het traag op gang komt. De ergste effecten kunnen zich zelfs veel later pas voor doen. De aanpak die men hiervoor best kan gebruiken is een expand-contract-expand aanpak in plaats van aparte humanitaire hulp en ontwikkelingshulp (Wekesa, 2011, p.48). Hier wordt verder dieper op ingegaan. Om tijdige actie te verzekeren is het ten derde noodzakelijk dat er geld opzij wordt gezet voor noodsituaties. Geld zoeken wanneer de crisis begonnen is, is te laat (Wekesa, 2011, p.48). De plannen die gemaakt zijn in de vorige stap kunnen zorgen voor een sterke verantwoording om snel fondsen ter beschikking te stellen om een crisis te vermijden (Paul, 2012, p.37). Als geld eerder beschikbaar is, met een betere analyse is het mogelijk om tijdige beslissingen te nemen in een continuüm tussen noodhulp en ontwikkelingshulp (Paul, 2012, p.40). Over dit continuüm wordt later meer gezegd. De vierde pijler houdt in dat er ter plaatse bekwame mensen aanwezig zijn die interventies op tijd kunnen starten. De laatste pijler houdt in dat de institutionele kaders en beleidskaders in orde moeten zijn, zodat er doeltreffend gepland, gecoördineerd, samengewerkt kan worden. De aanpak van verschillende organisaties moet geharmoniseerd en gestandaardiseerd worden. Hiervoor kunnen bijvoorbeeld NGO s samenwerken in een consortium. Dit zal de competitie en de duplicatie van implementatie van interventies verminderen (Wekesa, 2011, p.48-49). Het is vervolgens ook noodzakelijk om de variëteit en type interventies te verbreden en actoren moeten ook ontwikkelingshulp, noodhulp en rehabilitatie meer gaan samen zien (Weseka, 2011, p.49). Het is erg belangrijk om livelihoods te beschermen vooraleer levens bedreigd worden. Door humanitaire hulp meer te linken aan ontwikkelingshulp kan er lange termijn meer resilience worden opgebouwd. Hoewel op dit vlak veel vooruitgang geboekt is, kan het nog altijd beter. Zo moet 32

33 bijvoorbeeld gezorgd worden dat water heel het jaar door bereikbaar is. De toegang tot water is ook een belangrijk element in een voedselzekerheid strategie. Dit mogelijk maken houdt echter meer in dan targeting, design en onderhoud van waterbronnen, er moet namelijk ook waterbron management komen en de vraag naar water moet gemonitord worden (Calow, ). Ook Disaster Risk Reduction (DRR) is een goede interventiemethode die ontwikkelingshulp en noodhulp met elkaar linkt. Deze methode kan oorzaken en zwakheden van de populatie in de hoorn van Afrika aanpakken om zo de cyclus van chronische kwetsbaarheid te doorbreken (Paul, 2012, p.38). Het doel van DRR is schade van natuurlijke risico s zoals overstromingen en droogtes te verminderen door preventieve maatregelen. Dit wordt gedaan door systematische analyses om zo de causale oorzaken van natuurlijke rampen aan te pakken. Door het toepassen van DRR wordt de blootstelling aan gevaren gereduceerd, de kwetsbaarheid van de bevolking verminderd, het land en de omgeving wijs beheerd en de voorbereiding op gevaarlijke gebeurtenissen verbeterd (UNISDR, 2012). Een DRR programma kan zich aanpassen aan de situatie waarin een bevolking zich bevindt. DRR kan dan ontworpen worden aan de hand van de behoeften van een bevolking en kunnen diens middelen preventief en tijdens een crisis gebruikt worden (Paul, 2012, p.38). Om een effectieve reactie te hebben zijn er vervolgens nog een aantal andere dingen belangrijk. Zo moet de reactie verder gaan dan enkel het aanbieden van voedselhulp. Er moet ook gefocust worden op de behoeften van de gemeenschap zoals gezondheid, landbouw, het vee en livelihoods (Wekesa, 2011, p.49). Preventieve actie moet gericht zijn op het voorkomen of het verzachten van het verlies van livelihoods en andere bezittingen (Paul, 2012, p.36). Het is ook noodzakelijk om rekening te houden met de capaciteit van gemeenschappen om zelf te reageren. Daarbij is het belangrijk om rekening te houden met de rol van vrouwen (Weseka, 2011, p.49). Gemeenschappen moeten gemachtigd worden om het nationale beleid en de implementatie hiervan de beïnvloeden. Op deze manier kunnen zij hun eigen ontwikkeling en humanitaire doelstellingen bepalen en controleren. Ook moet ervoor gezorgd worden dat verantwoordingsmechanismen worden ingesteld zodat gemeenschappen kunnen controleren wat er gebeurt met de fondsen van humanitaire en ontwikkelingshulp. Op deze manier kan de bevolking in de gaten houden dat de middelen terecht komen bij wat zij aanduiden als prioriteiten. Overheden moeten vervolgens investeringen in gemeenschapsinfrastructuur en in sociale diensten verhogen zodat de noden van de gemeenschap beter vervuld worden. Verder moet niet alleen de internationale gemeenschap toegang hebben tot early warning systemen en andere informatie, ook de lokale boeren moeten hier toegang toe hebben zodat ook zij zich kunnen voorbereiden (IFRC, 2011, p.9). Ook is het belangrijk om rekening te houden met de capaciteiten van de nationale regering. Vaak wordt er kritische technische hulp aangeboden dat enkel beoogd om de capaciteit van de individuele, internationale actoren te verhogen. Er wordt echter weinig gedaan om de kundigheid van de nationale regeringen in het managen en het reageren op crisissen te verhogen. Door extra expertise in te voegen in een regering in tijden van crisis kan een regering ook zijn capaciteit versterken en leren 33