NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 12

Transcriptie

1 NSIONLE SENIOR SERTIFIKT GR 12 LEWENSWETENSKPPE V2 MOEL 2011 PUNTE: 150 TY: 2½ uur Hierdie vraestel bestaan uit 15 bladsye. laai om asseblief

2 Lewenswetenskappe/V2 2 E/Model 2011 INSTRUKSIES EN INLIGTING Lees die volgende instruksies sorgvuldig deur voordat die vrae beantwoord word eantwoord L die vrae. Skryf L die antwoorde in die NTWOOREOEK neer. egin die antwoorde vir elke vraag boaan 'n NUWE bladsy. Nommer die antwoorde korrek volgens die nommeringstelsel wat in hierdie vraestel gebruik is. ied jou antwoorde volgens die instruksies van elke vraag aan. Maak LLE sketse met potlood en byskrifte met blou of swart ink. Teken diagramme en vloeidiagramme slegs wanneer dit gevra word. ie diagramme in hierdie vraestel is NIE noodwendig volgens skaal geteken NIE. Jy mag NIE grafiekpapier gebruik NIE. Jy mag 'n nieprogrammeerbare sakrekenaar, gradeboog en passer gebruik. Skryf netjies en leesbaar. laai om asseblief

3 Lewenswetenskappe/V2 3 E/Model 2011 FELING VRG Verskeie opsies word as moontlike antwoorde vir die volgende vrae gegee. Kies die korrekte antwoord en skryf slegs die letter ( ) langs die vraagnommer ( ) in die NTWOOREOEK neer, byvoorbeeld Watter van die volgende is 'n eksokriene klier? Tiroïed Pankreas drenale Pituïtêre ie vermoë van die lens om sy kurwe te verander, staan bekend as astigmatisme. binokulêre sig. akkommodasie. pupillêre meganisme iabetes word veroorsaak deur 'n... oorsekresie van adrenalien. ondersekresie van insulien. oorsekresie van aldosteroon. ondersekresie van glukagon ie netto toename van 'n bevolking word bepaal deur... geboortes en sterftes bymekaar te tel en emigrasies en immigrasies af te trek. geboortes en emigrasies bymekaar te tel en sterftes en immigrasies af te trek. geboortes en immigrasies bymekaar te tel en sterftes en emigrasies af te trek. sterftes en immigrasies bymekaar te tel en geboortes en emigrasies af te trek. laai om asseblief

4 Ouderdom (in jaar) Lewenswetenskappe/V2 4 E/Model estudeer die piramide.hieronder. manlik vroulik Getal individue Watter van die volgende is 'n KORREKTE interpretasie van die populasie hierbo? Vinnig groeiende populasie; kenmerk van 'n ontwikkelende land alende populasie; kenmerk van 'n ontwikkelende land Stabiele populasie; kenmerk van 'n ontwikkelde land alende populasie; kenmerk van 'n ontwikkelde land Volledige metamorfose word gekenmerk deur die volgende stadiums in die lewensiklus van 'n organisme: Eier, papie en volwassene Eier, larwe en volwassene Eier, larwe, papie en volwassene Eier en volwassene ie uitbroei van bevrugde eiers in die liggaam van die wyfie, sodat die kleintjies lewend gebore word, staan bekend as eksterne bevrugting. ovipaar. vivipaar. ovovivipaar. (7 x 2) (14) laai om asseblief

5 Lewenswetenskappe/V2 5 E/Model Gee die korrekte biologiese term vir elk van die volgende beskrywings. Skryf slegs die term langs die vraagnommer ( ) in die NTWOOREOEK neer Tipe visie wat moontlik gemaak word deur twee oë met verskillende, maar oorvleuelende, visuele velde ie permanente beweging van individue van 'n populasie uit 'n gedefinieerde area ie laag van die oogbal wat gepigmenteer is en interne refleksie verhoed Ontwikkeling van 'n gemeenskap oor tyd waar spesies in een stadium deur ander spesies vervang word ie tel van die totale aantal individue in 'n populasie ie rol van 'n spesie binne die struktuur en werking van 'n ekosisteem Vloeistof wat die embrio teen besering en temperatuurveranderinge beskerm ie buis vanaf die testis tot die uretra in mans Gedeelte van die senuweestelsel wat bestaan uit 'n simpatiese en parasimpatiese afdeling ie tipe ontwikkeling waar die nageslag nie in staat is om rond te beweeg kort nadat hulle uitgebroei het nie (10 x 1) (10) 1.3 ui aan of elk van die stellings in KOLOM I van toepassing is op slegs, slegs, beide en of geeneen van die items in KOLOM II nie. Skryf slegs, slegs, beide en of geeneen langs die vraagnommer ( ) in die NTWOOREOEK neer. KOLOM I KOLOM II Geen fotoreseptore : linde kol : Geel vlek Proses wat die kanse op : Kontrasepsie bevrugting verminder : Konsepsie Lens van die oog te konveks : Hipermetropie : stigmatisme Gebruik deur plante as : hemikalieë beskerming om nie deur diere : orings geëet te word nie Voorbeeld van sosiale organisasie wat die kanse op oorlewing vergroot : Verdeling van arbeid by bye : 'n Trop sebras (5 x 2) (10) laai om asseblief

6 Lewenswetenskappe/V2 6 E/Model ie diagram hieronder toon die brein van die mens (lengtesnit), rugmurg (dwarsdeursnee) en die regterbeen spier hamer 2 orgaan rugmurg 4 regterbeen Vier opsies word as moontlike antwoorde vir die volgende vrae gegee. Kies die antwoord en skryf slegs die letter ( ) langs die vraagnommer ( ) in die NTWOOREOEK neer, byvoorbeeld Watter deel van die brein word deur 1 aangedui? Serebrum Medulla Serebellum Hipotalamus Watter EEN van die volgende is 'n funksie van die deel van die brein genommer 2? Persepsie van sensasies Sentrum vir beheer van asemhaling Handhawing van ewewig en balans Sentrum vir regulering van liggaamstemperatuur Watter genommerde deel sal onder normale omstandighede die beweging van die bene beheer? laai om asseblief

7 Lewenswetenskappe/V2 7 E/Model Watter EEN van die volgende vergelykings tussen 3 en 4 is ONWR? 3 is 'n sensoriese neuron, terwyl 4 'n motoriese neuron is. 3 lei weg van die reseptor, terwyl 4 na die effektor lei. 3 gaan die dorsale wortel binne, terwyl 4 deur die ventrale wortel uitgaan. ie selliggaam van 3 is geleë in die rugmurg, terwyl dié van 4 buite die rugmurg gevind word Watter EEN van die volgende is ONWR oor die rol van die brein en rugmurg betrokke by die aksie in die diagram? ie brein is bewus van die hou op die knie met die hamer. 'n Effektor word gestimuleer om 'n reaksie voort te bring. ie rugmurg ontvang sensoriese impulse van die knie. ie brein ontvang sensoriese impulse van die rugmurg en stuur motoriese impulse na die beenspiere. (5 x 2) (10) 1.5 estudeer die diagram hieronder van die lewensiklus van 'n plant waarin die gametofiet-generasie dominant is. gametofiet manlike geslagsorgaan (n) vroulike geslagsorgaan (n) spore (n) seldeling seldeling manlike gameet(n) vroulike gameet (n) sporofiet proses sigoot Is die lewensiklus getoon dié van mos of 'n blomplant? Noem die volgende: (a) (b) (c) Seldeling Proses Seldeling Is die gametofiet haploïed of diploïed? Word sade gedurende die lewensiklus van hierdie plant gevorm? TOTL FELING : laai om asseblief (6) 50

8 Lewenswetenskappe/V2 8 E/Model 2011 FELING VRG estudeer die diagram hieronder wat die volgorde van gebeure van die ontwikkeling van die ovum in 'n 28 dae-siklus voorstel Identifiseer die volgende: (a) Follikel gemerk (b) Struktuur gemerk (c) Proses getoon by (d) Hormoon verantwoordelik vir die vorming van deel (e) Hormoon verantwoordelik vir die vorming van deel Watter tipe seldeling het die vorming van deel tot gevolg gehad? s die gebeure hierbo getoon, in 'n 28 dae-siklus plaasvind, noem of bevrugting gedurende hierdie periode plaasgevind het. Verduidelik jou antwoord op VRG Verduidelik HOE en WR die produksie van FSH geïnhibeer word wanneer bevrugting plaasvind. (3) (4) (14) laai om asseblief

9 Lewenswetenskappe/V2 9 E/Model estudeer die diagramme hieronder wat die struktuur van twee blomme toon. lom lom efinieer bestuiwing Watter blom ( of ) word windbestuif? Gee TWEE sigbare redes vir jou antwoord op VRG (6) 2.3 'n Groep graad 12-leerlinge wou die uitwerking van lig uit een rigting op die groei van 'n stingel ondersoek. Hulle het koringsaad in twee saadrakkies geplant en dit toegelaat om te ontkiem. Toe die jong stingels bo die grond verskyn het, is dit vir drie dae blootgestel aan lig uit alle rigtings. Na drie dae het die rakkies verskillende behandelings, soos volg, ontvang: Rakkie : Rakkie : ie stingels is blootgestel aan lig uit alle rigtings. ie stingels is blootgestel aan lig uit slegs een rigting. ie diagramme hieronder toon die effek van hierdie behandelings. estudeer dit en beantwoord die vrae wat volg. begin lig uit alle rigtings begin lig uit slegs een rigting lig laai om asseblief

10 Lewenswetenskappe/V2 10 E/Model Formuleer 'n hipotese vir die ondersoek hierbo. Verduidelik waarom dit belangrik was om rakkie as deel van hierdie ondersoek in te sluit. Noem EEN gevolgtrekking wat uit hierdie ondersoek gemaak mag word. 'n erde rakkie () is opgestel op soortgelyke wyse as rakkie en rakkie. ie punte van die stingels is bedek met aluminiumfoelie. ie diagram toon die voorkoms van die stingels aan die begin en nadat dit aan lig vanuit slegs een rigting blootgestel is. begin punte van stingels bedek lig van slegs een rigting lig Watter gevolgtrekking kan jy maak van die resultate verkry in rakkie? Noem EEN gebruik in landbou van die volgende: (a) (b) Ouksiene Gibberelliene (10) [30] laai om asseblief

11 Lewenswetenskappe/V2 11 E/Model 2011 VRG estudeer die diagram hieronder en beantwoord die vrae wat volg. 1 proses 2 hormoon tiroksien metaboliese tempo kardiovaskulêre effek neurale aktiwiteit Gee byskrifte vir die kliere genommer 1 en 2. enoem hormoon. eskryf die negatiewe terugvoermeganisme wat in werking is wanneer die tiroksienvlak in die bloed te hoog is, soos aangedui deur proses. (4) (7) laai om asseblief

12 LIGGMSTEMPERTUUR º Lewenswetenskappe/V2 12 E/Model ie grafiek hieronder toon die effek van stremmende oefening, gevolg deur 'n koue stort, op die liggaamstemperatuur van 'n atleet. stremmende oefening koue stort by 18º normale liggaamstemperatuur MINUTE iagram I iagram II Watter deel van die brein reageer op temperatuurveranderinge wat by en op die grafiek plaasvind? Wat was die maksimum temperatuur bereik? Hoe lank het die persoon stremmende oefeninge gedoen? Waarom moet liggaamstemperatuur nie toegelaat word om te veel te fluktueer nie? Watter diagram (I of II) sal die toestand van die vel na 15 minute voorstel? Verduidelik jou antwoord op VRG (7) laai om asseblief

13 Lewenswetenskappe/V2 13 E/Model estudeer die diagram hieronder en beantwoord die vrae wat volg. E F G iagram van die oor van die mens Identifiseer die dele gemerk, en F. Verduidelik hoe die pinna (oorskulp) van die oor vir sy funksie geskik is. Skryf die letter neer van die deel wat: (3) (a) (b) (c) Reseptore vir balans besit ruk aan beide kante van dieselfde hou Impulse na die brein vervoer 3.4 In 'n ondersoek om die getal frika-aartappelplante in 'n veld van m 2 te vind, is drie stukke grond gekies, elk met 'n area van 10 m 2. ie eerste stuk grond het drie en die ander stukke grond het sewe en twee frikaaartappelplante onderskeidelik gehad. (8) Watter indirekte metode is gebruik om die bevolkingsgrootte te skat? Hoe moet die stukke grond gekies word om 'n betroubare skatting te verkry? eraam die totale getal frika-aartappelplante in die veld. Toon al jou bewerkings. Noem EEN ander indirekte metode wat meer geskik sal wees om die getal bokke in 'n wildreservaat te beraam. (3) Noem TWEE voordele van die projektering van die menslike populasie in die toekoms. laai om asseblief (8) [30] TOTL FELING : 60

14 Lewenswetenskappe/V2 14 E/Model 2011 FELING VRG ie grafiek hieronder toon die groei van die gis (Saccharomyces sp.) en die hoeveelheid alkohol wat dit produseer. ie hoeveelheid gis is nie gemeet deur die getal gisselle teenwoordig nie, maar deur die massa van die gisselle (g) per cm 3. 7 Massa of gis (g/cm 3 ) 6 5 gis EN Produksie van alkohol (g/cm 3 ) alkohol Tyd (uur) Identifiseer die fase van groei by Verduidelik die vorm van die grafiek by: (a) (b) Gebruik die grafiek en noem die drakrag vir gis in hierdie omgewing. Noem die algemene verwantskap tussen die groei van die gis en die produksie van alkohol Verduidelik die afname in die gispopulasie in die laaste twee uur. Gee TWEE redes (11) laai om asseblief

15 Lewenswetenskappe/V2 15 E/Model Lees die artikel hieronder oor die uitdunning van olifante. TE HONGER, TE VERNIETIGEN, TE VEEL: SUI-FRIK GN EGIN MET IE UITUNNING VN OLIFNTE 'n Olifantkudde in die Nasionale Krugerwildtuin het olifante, meer as wat volhoubaar is. Ekoloë sê die diere se groot aptyte en voorliefde vir 'habitatvernietiging' redusering van woude na vlaktes deur die ontworteling van bome en vertrapping van plante is die hoofprobleem. ie uitdunning van die oormaat olifante word as 'n voordeel gesien omdat dit inkomste vir die gemeenskappe kan genereer uit die verkoop van ivoor en ander olifantprodukte. Verder voorsien dit ook vleis aan die plaaslike gemeenskappe. lternatiewe vir uitdunning sluit voorbehoeding en die hervestiging van olifantfamilies in geheel in. ie verwydering van heinings tussen die Nasionale Krugerwildtuin en parke in die buurstaat Mosambiek sal uiteindelik help met migrasie na minder digbevolkte gebiede. ie 1998-syfer van olifante het verhoog tot in 2008 en daar word verwag dat dit tot in 2020 sal styg. [angepas uit The Guardian, 26 Februarie 2008] Gee die hoofrede hierbo genoem ter ondersteuning van die uitdunning van olifante. Noem TWEE alternatiewe wat hierbo vir uitdunning voorgestel word. Teken 'n kolomgrafiek om die verandering in die olifantpopulasie van 1998 tot 2020 te toon. (6) (9) 4.3 eur voorbeelde te gebruik, beskryf predasie, kompetisie en simbiose en verduidelik hoe elke interaksie die populasiegrootte van die betrokke organismes beïnvloed. Inhoud: Sintese: (17) (3) (20) LET WEL: GEEN punte sal toegeken word vir antwoorde in die vorm van vloeidiagramme of diagramme nie. TOTL FELING : GROOTTOTL: