Alternatieven voor IC-station Hoogeveen. Eindrapport

Transcriptie

1 Alternatieven voor IC-station Hoogeveen Eindrapport

2 Eindrapport in opdracht van: Gemeente Hoogeveen datum: 14 juli 2016 rapportnummer: 5367-R-E02 auteur(s): Otto Cazemier, Eelco Bos Hooikade 13 Hanzeplein Europalaan 28d Postbus JD Zwolle 5232 BC s-hertogenbosch 2601 CW Delft Tel Tel Tel

3 Inhoudsopgave SAMENVATTING 1 1 INLEIDING 2 2 BESCHRIJVING VARIANTEN Variant A: Volwaardig IC-station IC Regio 4 3 BEOORDELING VARIANT C (IC REGIO ) Klantperspectief en vervoerskundige haalbaarheid Logistiek-technische haalbaarheid 8 4 VARIANT C IN DIENSTREGELING Infracapacitaire inpasbaarheid Overige logistieke aspecten Toelichting nieuwe variant D Bediening Almere Buiten Nadere beschouwing maatregel snelheidsverhoging Hanzelijn 160 km/u 13 5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Conclusies 14 BIJLAGEN 1. Situatie voor Huidige situatie 3. Variant A 4. Variant B 5. Varianten C en D

4 Samenvatting De gemeente Hoogeveen kende tot eind 2012 eenmaal per uur een rechtstreekse verbinding per IC-trein met Amersfoort en Amsterdam. Door een gewijzigde opzet van de dienstregeling is deze rechtstreekse verbinding vervallen en hebben reizigers van en naar Hoogeveen nu twee keer per uur een stoptreinverbinding met Zwolle. In Zwolle moeten reizigers overstappen op de IC s naar de Randstad (Amersfoort Utrecht en Lelystad Amsterdam). Hoogeveen streeft ernaar om weer een rechtstreekse verbinding per IC-trein met de Randstad terug te krijgen. De gemeente heeft daarom onderzoek laten uitvoeren naar de varianten waarmee dit weer mogelijk wordt. Uit dit onderzoek komen de volgende varianten naar voren: Variant A: Het laten stoppen van de IC s Groningen Zwolle in Hoogeveen. Drie varianten met het IC Regio -concept, waarbij een IC aan het uiteinde van de lijn ook de stoptreinstations bedient conform het model dat NS hanteert in Noord-Holland noord en in Zeeland. variant B: Het laten doorrijden van een treindeel van de IC s Randstad Leeuwarden als stoptrein naar Groningen (v.v.) met (ont-)koppelen in Zwolle; variant C: Het laten doorrijden van de stoptreinen Groningen Zwolle als stoptrein naar Lelystad en van daar door als IC naar Amsterdam CS - Schiphol (v.v.); variant D: Idem als variant C, plus het 2x per uur laten doorrijden van de IC s Schiphol Lelystad als stoptrein naar Zwolle waardoor Zwolle zes IC / IC Regio -verbindingen krijgt via Lelystad naar de westelijke randstad en de stations Dronten en Kampen-Zuid vier IC Regio verbindingen met zowel Zwolle als Lelystad en Amsterdam. Uit het onderzoek komt naar voren dat variant A niet haalbaar is. De rijtijden van de IC s tussen Zwolle en Groningen zijn kritisch gezien de aansluitingen op de beide knopen Groningen en Zwolle, zodat een extra stop in Hoogeveen niet haalbaar is. Variant B is eerder door NS onderzocht en afgewezen. Om die reden is de haalbaarheid van deze variant gering. Variant C is getoetst op rijtijden en inpassing in de dienstregeling Deze variant is vanuit klantperspectief aantrekkelijk met snellere en rechtstreekse verbindingen tussen de stoptreinstations in Noordoost Nederland en de Randstad. Het is het voor deze variant echter wel noodzakelijk dat de treinen tussen Lelystad en Zwolle met 160 km/u gaan rijden. Nadeel van deze variant is dat tussen de stations Dronten en Kampen-Zuid en de lijnen naar het oosten van het land langere overstaptijden ontstaan. Variant D biedt de beste bediening voor zowel de stoptreinstations langs de lijn Zwolle Hoogeveen Groningen, als voor Zwolle en de stations langs de lijn naar Emmen. De meerswaarde van deze variant is dan ook het grootst, door de majeure verbeteringen voor Zwolle, Dronten, Kampen Zuid en de stations op de lijn Zwolle-Groningen. In deze variant neemt de productie tussen Zwolle en Lelystad wel toe (van 4 naar 6 treinen per uur), waardoor de kosten van deze variant ook hoger zijn. Mobycon pagina 1

5 1 Inleiding Tot eind 2012 had Hoogeveen een directe treinverbinding met de Randstad. De intercity tussen Zwolle en Amersfoort-Hilversum-Schiphol reed voor die tijd namelijk door als stoptrein tussen Zwolle en Groningen. Met de invoering van de nieuwe dienstregeling eind 2012 is aan deze directe verbinding met de Randstad echter een einde gekomen. Sinds die tijd rijdt er twee maal per uur een intercity van Groningen via Assen naar Zwolle, die een maal per uur naar Rotterdam en een maal per uur naar Den Haag doorrijdt. Hoogeveen wordt bediend met een stoptrein tussen Groningen en Zwolle, die twee maal per uur rijdt 1. Reizigers tussen Hoogeveen en de Randstad moeten overstappen in Zwolle. De gemeente Hoogeveen heeft Mobycon gevraagd om te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn voor een rechtstreekse treinverbinding tussen Hoogeveen en de Randstad. Dit rapport, dat is opgesteld in samenwerking met InteVice (voorheen PTADC) is hier het resultaat van. In hoofdstuk 2 beschrijven we de drie varianten, waarna hoofdstuk 3 een beoordeling geeft van de technische, logistieke en vervoerskundige haalbaarheid van variant C geeft. Hoofdstuk 4 gaat in op de haalbaarheid van de varianten C en D op basis van de nieuwe dienstregeling Tot slot staan in hoofdstuk 5 de conclusies en aanbevelingen. 1 Op zondag tot ca uur 1x per uur Mobycon pagina 2

6 2 Beschrijving varianten Tot een half jaar geleden heeft de gemeente Hoogeveen ervoor gepleit om Hoogeveen als volwaardig intercitystation op te nemen in de intercity s Groningen-Zwolle-Rotterdam en Groningen Zwolle - Den Haag. Dit is de variant A. Deze optie heeft vanwege de rijtijd Zwolle-Groningen en de knopen op deze beide stations echter het nadeel van een langere reistijd voor de reizigers die niet in Hoogeveen in- of uitstappen. Door het rijk en ProRail wordt momenteel juist fors geïnvesteerd om deze rijtijd te verkorten, zodat er betere aansluitingen kunnen worden geboden op zowel Zwolle als Groningen. Voor een extra stop in Hoogeveen is momenteel daarom weinig tot geen draagvlak. Als alternatief is door ons in eerste aanleg een variant ontwikkeld waarbij de stoptrein Groningen-Zwolle in Zwolle gecombineerd wordt met de intercity s die via Zwolle tussen de Randstad en Leeuwarden rijden. Dit is variant B. Bij het presenteren van deze variant aan NS voor nadere uitwerking, heeft NS echter aangegeven deze variant al eerder onderzocht te hebben en niet haalbaar te achten. Nadere uitwerking met medewerking van NS is daardoor niet tot stand gekomen. Er is echter nog een derde variant, die nog niet eerder is onderzocht. In deze variant rijdt de stoptrein Groningen-Zwolle als stoptrein door naar Lelystad, waarna deze vervolgens doorrijdt als de huidige intercity tussen Lelystad, Amsterdam CS en Schiphol. Dit is variant C. Als alternatief voor de weggevallen rechtstreekse verbinding van Hoogeveen met de Randstad zien wij de volgende drie alternatieven: A. Hoogeveen als volwaardig IC-station tussen Assen en Zwolle; B. IC Regio : Stoptrein Groningen-Zwolle combineren met intercity s Randstad-Zwolle- Leeuwarden (splitsen en combineren in Zwolle); C. IC Regio : Stoptrein Groningen-Zwolle als stoptrein laten doorrijden naar Lelystad, waarna deze doorrijdt als de bestaande intercity Lelystad-Amsterdam CS-Schiphol; D. IC Regio : Idem als variant C plus het laten doorrijden van de IC s Schiphol-Lelystad als stoptrein naar Zwolle. Zoals aangegeven zijn varianten A en B reeds besproken, maar door NS niet omarmd. Varianten C en D zijn daarentegen nog niet eerder onderzocht, maar hebben wel grote voordelen. Hieronder beschrijven we de varianten A en B kort en variant C wat uitgebreider. Variant D komt aan bod in hoofdstuk 4 als een variant op C. Mobycon pagina 3

7 2.1 Variant A: Volwaardig IC-station In variant A krijgt Hoogeveen de status van volwaardig IC-station. Hierdoor zal Hoogeveen twee maal per uur bediend worden door een intercity, die de ene keer via Zwolle en Utrecht naar Rotterdam v.v. en de andere keer via Zwolle en Amsterdam-Zuid en Schiphol naar Den Haag v.v. rijdt. Ook zal de stoptrein tussen Zwolle en Groningen twee maal per uur op Hoogeveen blijven stoppen. Deze variant stuit op een aantal bezwaren: Een stop in Hoogeveen zorgt voor reistijdverlenging voor de doorgaande reizigers van/naar Assen en Groningen. De rijtijd Groningen Zwolle is momenteel te lang voor optimale aansluitingen op de knooppunt stations Zwolle en Groningen. Om die reden wordt momenteel door het Rijk en ProRail geïnvesteerd om deze rijtijd enkele minuten te verkorten, onder andere door aanpassingen aan de spoorboog bij Hoogeveen. Het toevoegen van rijtijd door een stop in Hoogeveen zorgt ervoor dat het effect van deze investering teniet wordt gedaan. Vanwege deze bezwaren is een volwaardige IC-stop in Hoogeveen niet kansrijk. Ondanks in een eerder stadium verkregen steun van de Tweede Kamer en het Locov (Landelijk Overleg Consumentenbelangen Openbaar Vervoer), is er op dit moment te weinig steun om aan deze variant verder vast te houden Dit is de reden dat de gemeente Hoogeveen op zoek is gegaan naar andere alternatieven voor een rechtstreekse verbinding met de Randstad. 2.2 IC Regio Als alternatief voor de status van volwaardige IC-stop in Hoogeveen is het IC Regio concept interessant en kansrijk. In het IC Regio -concept worden stoptreinen op regionale verbindingen (met name uitlopers van het netwerk) gecombineerd met intercity s naar de Randstad. Hierdoor krijgen de regio s in de periferie van Nederland een betere verbinding met het centrum van Nederland (de Randstad). Voorbeelden hiervan zijn de genoemde intercity 2600 van Lelystad naar Vlissingen, die na Roosendaal als stoptrein doorrijdt en de intercity tussen Nijmegen en Alkmaar, die als stoptrein doorrijdt naar Den Helder. Met de toepassing van IC Regio op de lijn Zwolle Groningen zal er sprake zijn van een substantiële verbetering van de landsdelige bereikbaarheid van Noordoost-Nederland. Niet alleen Hoogeveen profiteert hiervan, maar ook de andere plaatsen aan de lijn (Groningen Haren Assen Beilen Meppel Kampen en Dronten). Mobycon pagina 4

8 2.2.1 Variant B: IC Regio splitsen / combineren Zwolle Variant B bestaat uit het combineren van de huidige intercity s Randstad (Rotterdam - Utrecht en Den Haag Amsterdam - Lelystad)-Zwolle-Leeuwarden met de huidige stoptrein Groningen-Zwolle. De voorgestelde verbinding rijdt in zijn geheel als intercity tussen Den Haag / Rotterdam en Zwolle. In Zwolle wordt deze trein gesplitst, waarna het ene gedeelte als intercity doorrijdt naar Leeuwarden en het andere gedeelte als stoptrein naar Groningen. In deze variant wordt Hoogeveen, net als in de huidige situatie, twee maal per uur bediend door deze stoptrein. Hoogeveen en ook de andere stoptreinstations tussen Groningen en Zwolle krijgen in deze variant echter ook twee maal per uur een rechtstreekse verbinding met de Randstad. NS heeft gesteld deze variant reeds te hebben onderzocht en te hebben afgewezen. NS stelt namelijk dat de variant niet past in het NS-model van intercity s en sprinters, omdat intercity s en stoptreinen in dit model niet gecombineerd ingezet worden. De intercity rijdt tijdens de spits namelijk vaak met dubbeldeks materieel, wat kan resulteren in overcapaciteit voor de stoptrein tussen Zwolle en Groningen. Met verschillende materieeltypen rijden is echter geen optie, omdat de verschillende materieeltypen van NS tijdens reizigersdienst niet gekoppeld ingezet kunnen worden Variant C: IC Regio Amsterdam CS In variant C rijdt de huidige stoptrein tussen Groningen en Zwolle door als stoptrein naar Lelystad, waarna deze doorrijdt als de huidige intercity Deze intercity rijdt van Lelystad via Amsterdam CS, Schiphol, Den Haag HS, Rotterdam naar Roosendaal en daarna als stoptrein door naar Vlissingen. Hoogeveen, de andere stoptreinstations tussen Groningen en Zwolle en de stations Kampen-Zuid en Dronten krijgen hierdoor een rechtstreekse verbinding met de Randstad. Deze verbinding is vergelijkbaar met de verbinding tussen Groningen en Amsterdam CS, die bestond in de oude situatie (van voor 2013). In deze variant wordt deze verbinding nu echter 2 keer per uur geboden, in plaats van 1 keer per uur. Doordat IC 2600 vanaf Amsterdam CS momenteel doorrijdt naar Vlissingen, ontstaat er ook nieuwe rechtstreekse verbindingen (2 keer per uur) met Schiphol, Leiden, Den Haag HS en Rotterdam. In Lelystad biedt deze variant daarnaast een crossplatform-overstap op de rechtstreekse intercity naar Amsterdam-Zuid, Schiphol en Den Haag CS, waardoor er vanuit Hoogeveen en de andere stoptreinstations tevens 2 keer per uur een snelle verbinding met Amsterdam-Zuid, Schiphol, Leiden en Den Haag CS is. In het IC Regio -concept van variant C worden intercity s en stoptreinen gecombineerd, waardoor deze variant dus (net als variant B) niet in het intercity/sprinter-model van NS past. Paragraaf 3.1 zal echter uiteenzetten dat variant C beter aan de vervoersvraag in de regio s in de periferie van Nederland voldoet, dan het huidige intercity/sprinter-model van NS. Mobycon pagina 5

9 Omdat meerdere partijen profijt van variant C hebben en deze variant niet eerder verkend is, is variant C op dit moment de meest kansrijke variant. Het volgende hoofdstuk geeft een beoordeling van de vervoerskundige en logistiek-technische haalbaarheid. Mobycon pagina 6

10 3 Beoordeling variant C (IC regio ) Omdat variant C op dit moment de meest kansrijke variant is, geven we in dit hoofdstuk een beoordeling van de vervoerskundige en logistiek-technische en haalbaarheid. Dit zal enkel een theoretische beoordeling zijn, omdat praktijkgegevens van NS niet beschikbaar zijn. In hoofdstuk 4 geven we een vervolganalyse over de inpassing van variant C in de nieuwe dienstregeling Ook komt daar de analyse over de mogelijkheden van de variant D. 3.1 Klantperspectief en vervoerskundige haalbaarheid Zoals genoemd biedt deze variant als IC regio een rechtstreekse verbinding tussen Hoogeveen en de Randstad. De vervoerskundige voordelen van deze variant zijn echter niet beperkt tot gemeente Hoogeveen. Doordat de stoptrein tussen Groningen en Zwolle doorrijdt naar Amsterdam en Schiphol, krijgen ook alle andere gemeenten met een stoptreinstation tussen Groningen en Zwolle en ook Kampen en Dronten een directe en snelle verbinding met de Randstad. Vanuit het klantperspectief bekeken is de IC regio in variant C een betere invulling van de vervoersbehoefte, dan de huidige stoptrein tussen Zwolle en Groningen. Deze stoptrein is geimplementeerd volgens het intercity/stoptrein-model van NS. In dit model pendelen stroptreinen tussen intercitystations, waar doorgaande reizigers kunnen overstappen op intercity s. Dit model komt echter in mindere mate tegemoet aan de vervoersvraag op regionale lijnen in de periferie van Nederland. Reizigers in deze gebieden zijn namelijk in mindere mate gericht op de eerstvolgende plaatsen met een intercitystation, maar op de Randstad (Amsterdam, Schiphol, Den Haag, etc.). Voor de verbinding Groningen-Zwolle vervult IC regio deze vervoersvraag beter, doordat het reizigers van stoptreinstations op deze regionale lijn een rechtstreekse intercityverbinding naar de Randstad biedt. Voor de reizigers vanuit Kampen en Dronten in de richting Amsterdam biedt deze variant een veel snellere verbinding met Amsterdam dan de huidige stoptreinen, die na Lelystad nog op 10 stations halteren. Vanuit het klantperspectief bekeken heeft deze variant voor reizigers van station Dronten en Kampen-Zuid wel een aandachtspunt. Om aan te kunnen sluiten op IC 2600 vanaf Lelystad, moet de IC regio van noord naar zuid vanaf Zwolle namelijk eerder vertrekken dan de andere treinen van de knoop op Zwolle en van zuid naar noord zal de IC regio later aankomen dan deze knoop. Een knoop op een overstapstation is een tijdstip waarop stoptreinen en intercity s uit verschillende richtingen tegelijk, of snel na elkaar aankomen en in verschillende richtingen weer vertrekken, waardoor goede overstapmogelijkheden geboden kunnen worden. Voor reizigers die van en naar Dronten en Kampen-Zuid vanaf de IC regio trein op Zwolle willen overstappen, zullen hierdoor langere overstaptijden ontstaan, met name op de relaties naar het oosten van het land. Vanuit Dronten en Kampen-Zuid komen zij namelijk na de knoop op Zwolle aan, waardoor zij de goede overstapmogelijkheden missen. Mobycon pagina 7

11 Reizigers die op Zwolle overstappen op de IC regio naar Dronten en Kampen-Zuid, zullen deze IC regio missen, omdat deze al vertrokken is. Reizigers uit Kampen-Zuid kunnen echter bij het gebruikmaken van het andere station in Kampen wel in de knoop op Zwolle reizen. Dit aandachtspunt geldt dus met name voor reizigers van en naar Dronten met een bestemming of herkomst op de lijnen naar Raalte Almelo en Deventer. Nader onderzoek moet uitwijzen hoe groot dit probleem is en hoe zich dit verhoudt (bijvoorbeeld in aantallen reizigers) met de verbeteringen die ontstaan op de relaties naar de Randstad. Een mogelijke oplossing voor dit punt is om variant C rond 0 en 30 minuten over het hele uur van station Zwolle te laten aankomen en vertrekken en vanaf Zwolle al als intercity naar Lelystad en Amsterdam te rijden. Deze optie wordt in hoofdstuk 4 verder uitgewerkt als variant D. Omdat stations Kampen-Zuid en Dronten hierbij worden overgeslagen, is het nodig om de huidige stoptrein van Zwolle naar Amsterdam Centraal te behouden. Hoewel Kampen-Zuid en Dronten hierdoor geen rechtstreekse intercityverbinding met de Randstad zullen hebben, kunnen reizigers vanaf deze stations wel in de knoop op Zwolle aankomen. Omdat de bestaande intercity s naar Leeuwarden, Groningen, Rotterdam en Den Haag rond 15 en 45 minuten over het hele uur aankomen en vertrekken, ontstaat door deze oplossing tegelijk een kwartiersdienst vanaf Zwolle naar de Randstad. Hierdoor wordt vanaf Zwolle een frequente verbinding met de Randstad geboden en sluiten de kwartiersdiensten die in de spits bijvoorbeeld op de lijn Zwolle-Emmen rijden, beter aan op de intercity s naar de Randstad. Deze oplossing zal dus een goede verbetering van de bereikbaarheid van Zwolle betekenen. 3.2 Logistiek-technische haalbaarheid Wat betreft de logistiek-technische haalbaarheid zijn er bij variant C ook een aantal punten in overweging te nemen. Zoals ook bij variant B het geval is, zal in variant C de stoptrein tussen Lelystad en Groningen gereden worden met het intercitymaterieel dat nodig is in de Randstad. Dit kan overcapaciteit op dit gedeelte van de lijn tot gevolg hebben. De rechtstreekse verbinding tussen de stations op de lijn Groningen-Zwolle en de Randstad resulteert echter in een betere spits/dalverhouding van het aantal reizigers. Omdat de IC regio van variant C rechtstreeks naar de Randstad rijdt, zullen ook reizigers van Groningen en Assen deels voor deze trein kiezen, in plaats van de bestaande intercity s naar Den Haag en Rotterdam. Daarnaast zal de lange afstand die de IC regio aflegt resulteren in meer dal-reizigers die vanaf de stoptreinstations tussen Groningen en Zwolle gebruikmaken van deze trein. Deze factoren zullen de bezetting van de IC regio in variant C vergroten, wat de verwachte overcapaciteit zal reduceren. Daarnaast zijn er meer lijnen waar intercitymaterieel als stoptrein doorrijdt. Zoals beschreven rijdt de intercity tussen Lelystad en Vlissingen tussen Roosendaal en Vlissingen als stoptrein, waardoor ook hier intercitymaterieel als een stoptrein rijdt. Ook wordt de huidige stoptrein tussen Zwolle en Groningen gereden met intercitymaterieel (in de regel met het type ICMm, ook wel Koplopers genoemd). Mobycon pagina 8

12 Tot slot reed de stoptrein tussen Groningen en Zwolle in de situatie voor 2013 ook als intercity door naar Amersfoort en Schiphol. Het is dus niet onmogelijk of ongebruikelijk dat intercitymaterieel ingezet wordt op stoptreindiensten. Een tweede aandachtspunt van deze variant is de lengte van de lijn. De treindienst zal rijden van Groningen naar Vlissingen, waardoor 33 stations worden aangedaan en 422 kilometer wordt afgelegd. Ter vergelijking: de langste rechtstreekse treindiensten zijn op dit moment Alkmaar-Maastricht (13 stations, 260 kilometer) en Den Haag-Groningen (9 stations, 255 kilometer). Door de lengte van de treindienst in alternatief C kunnen verstoringen op een bepaald punt in deze lijn merkbaar zijn in de rest van het land. In de huidige situatie komt het echter ook al voor dat IC van Groningen doorrijdt naar Vlissingen. Dit gebeurt met name bij aanvang en einde dienst en in de weekenden. Een rechtstreekse treindienst van Groningen naar Vlissingen heeft echter geen vervoerskundige waarde. Er zijn weinig reizigers op deze verbinding en de route van Groningen via Rotterdam naar Vlissingen is een goed alternatief. De reden dat de intercity van Lelystad naar Amsterdam en Den Haag helemaal doorrijdt naar Vlissingen, is dan ook enkel een tekort aan materieel tussen Schiphol en Amsterdam. Op het moment dat er meer materieel beschikbaar is (NS bestelt op dit moment nieuwe treinstellen), kan de lijn logistiek gezien het beste onderbroken worden bij Schiphol. Het feit dat de huidige lijn dan een erg korte lijn wordt (Lelystad-Amsterdam-Schiphol), pleit er des te meer voor om deze lijn te koppelen aan de stoptrein Groningen-Zwolle (en dus voor variant C). Deze variant heeft daarnaast nog een logistiek voordeel. Zoals gezegd is in de huidige situatie (om logistieke redenen) bij het begin en het einde van de diensten intercity ingelegd, die van Groningen naar Vlissingen rijdt. Daarnaast vertrekt de intercity van Groningen normaal gesproken om 16 minuten over het hele uur naar Zwolle. Bij het begin en het einde van de dienst is dit vaak niet mogelijk en in plaats daarvan vertrekt er om 5 minuten over het hele uur een stoptrein vanaf Groningen naar Zwolle, die vanaf Zwolle als intercity doorrijdt naar Rotterdam of Den Haag. Doordat de IC regio in deze variant altijd als stoptrein tussen Groningen en Zwolle en daarna als intercity richting Amsterdam, lost variant C deze afwijkingen van de normale dienstregeling op en vergroot het daarmee de duidelijkheid voor de reiziger. Mobycon pagina 9

13 4 Variant C in dienstregeling 2017 In december 2016 start de dienstregeling Deze dienstregeling kent ten opzichte van de dienstregeling 2016, op basis waarvan de analyses in Hoofdstuk 3 zijn gemaakt, een aantal grotere wijzigingen. De opzet van dienstregeling 2017 vormt tot 2025 de basis van de wijze waarop treindiensten worden ingelegd en met elkaar verknoopt. Een aantal van deze wijzigingen zijn van invloed op de mogelijke inpassing en haalbaarheid van variant C. Adviesbureau InteVice heeft daarom een aanvullende analyse uitgevoerd naar de mogelijkheden van variant C in de nieuwe dienstregeling Door adviesbureau InteVice is onderzocht of de beoogde voorkeursvariant C op grond van de nu beschikbare informatie infracapacitair, logistiek en financieel-exploitatief haalbaar is binnen de hoofdstructuren van de nieuwe NS-dienstregeling Infracapacitaire inpasbaarheid Uit het door InteVice uitgevoerde variantenonderzoek Quickscan IC Zwolle - Lelystad - Amsterdam Centraal wordt geconcludeerd dat de inpassing van een rechtstreekse ICRegio Groningen -Amsterdam Centraal conform model C mogelijk is binnen de kaders van het NSmodel 2017, mits voor dit extra treinpad ter hoogte van Almere Poort in de dienstregeling de vereiste ruimte wordt gecreëerd. In het thans voorliggende dienstregelingsconcept is het namelijk zo dat 2 minuten na passage van de Intercity Groningen / Leeuwarden-Zwolle- Schiphol-Den Haag centraal al de Sprinter vertrekt. Daar past nu dus geen extra IC naar Amsterdam Centraal tussen, maar dit wordt wel mogelijk indien de eerstgenoemde IC plm. 3 minuten eerder zou rijden. Eerder vertrek van de IC uit Zwolle richting Lelystad is vanwege de aansluitknoop in Zwolle niet mogelijk; het later rijden van de Sprinter ook niet vanwege de dienstregeling bij Weesp. Aldus resteert er 1 inpassingsoptie: 160 km/u rijden tussen Zwolle en Lelystad. 4.2 Overige logistieke aspecten Er is ook beperkt gekeken naar overige logistieke aspecten, zoals materieel- en personeelsinzet, omloop- en keertijden, de efficiency daarvan en de vervoerskundig-financiële haalbaarheid. De reden dat dit nu nog niet gedetailleerd onderzocht kan worden, is omdat de vereiste informatie daarvoor (m.n. vervoersgegevens en materieelinzet in het referentiemodel) niet beschikbaar zijn. Uit de globale analyse zijn geen wezenlijke knelpunten naar voren gekomen. In algemene zin nemen de exploitatiekosten niet wezenlijk toe, omdat de doorgaande ICregio Groningen-Zwolle-Lelystad-Almere- Amsterdam Centraal op het extra-deel tussen Groningen en Almere gaat rijden als vervanging van Sprintertreinen. Er komt dus ICproductie bij, maar gelijktijdig gaat er Sprinter-productie af. Mobycon pagina 10

14 Alleen op het korte trajectdeel Almere Almere Oostvaarders plus de extra kering aldaar 2 is er sprake van extra productietijd, maar dit kostenverhogende effect is kleiner dan de kostenbesparing vanwege het doorrijden in Zwolle 3. De inzet van IC-materieel i.p.v. Sprintermaterieel op de verbinding Almere Oostvaarders - Zwolle - Groningen is vermoedelijk per reizigerskilometer wel iets duurder dan modern Sprintermaterieel, maar dat gebeurt op Zwolle-Groningen nu ook al. Dit doet vermoeden dat de meerkosten hiervan niet substantieel zijn en door de efficiëntere inzet (doorrijden Zwolle) al terugverdiend kunnen worden. Bij grote verschillen in noodzakelijke materieelinzet (bijvoorbeeld ochtendspits Lelystad > Almere > Amsterdam Centraal; idem middagspits terug) zou eventueel in Lelystad aan- en afgekoppeld kunnen worden; de geplande inhaling in Lelystad van de ICregio richting Amsterdam Centraal door de snelle IC maakt dat goed mogelijk. De door NS dienstregelingstechnisch al voorbereide spitswartiers-ic-dienst op het drukste deel (= tussen Almere en Amsterdam Centraal) is overigens veel efficiënter; de kans is daarom klein dat er afgekoppeld moet worden. Deze spitsdienst zorgt bovendien voor een lagere spitsbelasting van de IC, waardoor de gehele dienst zeer waarschijnlijk met enkeldeks ICM-materieel gereden kan worden. Het verschil in rij- en halteerprocestijden tussen enerzijds het nieuwe Sprintermaterieel, en anderzijds het wat oudere en iets tragere ICM en VIRMm is op het trajectdeel Lelystad- Zwolle-Groningen geen wezenlijk probleem door de relatief zeer grote stationsafstanden. Met de viersporigheid tussen Herfte Aansluiting en Zwolle ontstaat er bovendien extra ruimte rond de Zwolse aansluitknoop. Verder kan de in Dronten en Kampen Zuid stoppende IC toch ook nog profiteren van de 160 km/u op de Hanzelijn. 4.3 Toelichting nieuwe variant D In het variantenonderzoek Zwolle-Lelystad-Amsterdam is op verzoek van ROVER door Inte- Vice nog een extra bedieningsvariant ontwikkelt, bovenop variant C. Primaire aanleiding daartoe was het overstapprobleem voor Dronten en Kampen-Zuid in de knoop Zwolle. Dit probleem treedt zowel in de nieuwe NS-dienstregeling 2017 als in Variant C op. Voor ROVER was deze zeer lange overstaptijd onaanvaardbaar. In variant D is dit opgelost door de ICregio Den Haag-Schiphol-Lelystad door te trekken als stoptrein naar Zwolle. Hiermee is het hierboven gesignaleerde probleem opgelost, doordat Dronten en Kampen-Zuid 4 maal per uur een verbinding met Zwolle krijgen. 2 De nu nog tot Zwolle rijdende Sprinter zal in variant C in Almere Oostvaarders keren. 3 De keertijden van materieel en personeel van betreffende Sprinterdiensten in Zwolle vervallen. Mobycon pagina 11

15 Een veel groter winstpunt hiervan is dat Zwolle hiermee maar liefst 6 IC's per uur richting Lelystad-Almere en de Westelijke Randstad krijgt (=4x Schiphol-Den Haag, 2x Amsterdam C). Vier van deze IC's (daluren: 3) rijden als ICregio, en stoppen ook in Dronten en Kampen- Zuid, waardoor deze haltes in de spits een aantrekkelijke kwartiersbediening krijgen: 2x p/u naar Schiphol-Den Haag en 2(1)x naar Amsterdam Centraal. De doorgetrokken ICregio uit Den Haag-Schiphol-Lelystad eindigt in Zwolle, en biedt aldaar een robuuste overstap op de knoop. De ICregio uit Amsterdam Centraal rijdt net als in Variant C kort na de knoop door Zwolle en stopt tot Groningen op alle tussengelegen stations. Niet alleen kleinere stations als Hoogeveen en Haren profiteren hiervan: ook Groningen en Assen zelf krijgen hiermee hun rechtstreekse IC naar Amsterdam Centraal terug; in de spits zelfs 2x per uur. Deze optie vergroot de kans op realisatie van het totaalplan, omdat er ook voor de gemeente Zwolle en de provincie Overijssel voordelen ontstaan. Op zich is variant C in totaliteit óók al winst voor Zwolle en Overijssel vanwege het herstel van de overstapvrije verbinding naar Amsterdam Centraal en de 160 km/u op de Hanzelijn, maar een snelle kwartiersdienst met Schiphol en Randstad zal nog veel hogere ogen scoren. Er zit echter voor Hoogeveen ook een keerzijde aan deze variant, omdat in de rustige uren een kwartiersdienst vooralsnog iets teveel van het goede lijkt. De kans is daarom aanwezig dat deze variant er toe leidt dat in de stille uren één van de twee ICregio-treinen uit Groningen niet verder dan Zwolle rijdt. Maar er wordt dan nog steeds 1x per uur een overstapvrije IC- verbinding naar Amsterdam Centraal geboden, en dat past binnen de ambitie van de gemeente Hoogeveen om minimaal de oude IC-bediening te herstellen. In variant C zou dit ook buiten de spits 2x p/u zijn. In dat opzicht heeft variant D voor Hoogeveen toch wel een nadeel. Daar staat echter tegenover dat deze variant majeure voordelen voor Lelystad, Dronten, Kampen Zuid, Zwolle én de in Zwolle aansluitende trein- en busdiensten biedt, en daarmee veel meer steun voor het totaalplan zal opleveren. Variant D leidt wel tot een toename van de productiekosten (6 i.p.v. 4 treinen p/u Zwolle-Lelystad), maar betekent ook forse vervoersgroei. 4.4 Bediening Almere Buiten Een ander aspect dat tijdens het variantenonderzoek van InteVice naar boven is gekomen, is de stop in de halte Almere Buiten. In eerder stadium was daar nog geen sprake van, maar tijdens de capaciteitsanalyse is duidelijk geworden dat die extra stop gewenst is. Deels heeft dit te maken met het feit dat NS deze stop ook aanbiedt in de extra IC Lelystad Schiphol - Den Haag. Het doorslaggevende argument is echter een infrastructurele beperking die Pro- Rail in de loop van dit jaar gaat invoeren bij Almere Centrum. Hierdoor kunnen de twee kort na elkaar rijdende IC s vanuit Lelystad naar Almere niet meer aan weerzijden van het eilandperron in Almere Centrum stoppen, maar kunnen doorgaande treinen alleen nog op het buitenste perronspoor halteren. Hierdoor zou de IC naar Amsterdam Centraal voor het station moeten wachten totdat de IC naar Den Haag vertrokken is. Mobycon pagina 12

16 In dat geval is het slimmer om de IC naar Amsterdam ook in Almere Buiten te laten stoppen, zodat er een eenduidig bedieningspatroon ontstaat. 4.5 Nadere beschouwing maatregel snelheidsverhoging Hanzelijn 160 km/u Zoals reeds aangegeven is het voor de infracapacitaire inpassing van de directe ICverbinding Groningen Zwolle Lelystad Amsterdam Centraal noodzakelijk om deze ongeveer 3 minuten sneller van Zwolle naar Lelystad te laten rijden. Omdat deze 160 km/u al een veel langer bestaande wens is vanuit de landelijke politiek, en de benodigde middelen hiervoor al langere tijd beschikbaar zijn, wordt deze maatregel op zich als haalbaar beoordeeld. Toch is daarmee de zaak niet rond, en dat heeft te maken met de nieuwe techniek die deze 160 km/u mogelijk moet maken: ERTMS. Zoals het zich nu laat aanzien zal de inbouw van dit systeem in het bestaande NS-materieel te lang op zich laten wachten. Om relevant te kunnen zijn is er dus een alternatieve techniek nodig. InteVice heeft eerder in samenwerking met de TU Delft een onderzoek voor het Ministerie van I&M naar dergelijke alternatieven uitgevoerd. Op grond daarvan, acht InteVice de maatregel 160 km/u realiseerbaar met ingang van het dienstregelingsjaar Mobycon pagina 13

17 5 Conclusies en aanbevelingen 5.1 Conclusies 1. Van de onderzochte varianten scoren de volgende varianten het best: variant C: Het laten doorrijden van de stoptreinen Groningen Zwolle als stoptrein naar Lelystad en van daar door als IC naar Amsterdam CS - Schiphol; variant D: Idem als variant C plus het laten doorrijden van de IC s Schiphol-Lelystad als stoptrein naar Zwolle, waardoor in Zwolle een kwartiersbediening ontstaat met IC s van/naar Lelystad en verder naar Amsterdam. 2. Variant D biedt niet alleen de verbeteringen voor Hoogeveen en de andere stoptreinstations op Zwolle Groningen (zoals variant C ook doet), maar ook majeure verbeteringen voor Zwolle, Dronten en Kampen Zuid en kent daardoor grote meerwaarde. 3. Variant C kent als belangrijk aandachtspunten de noodzaak om op Zwolle Lelystad met 160 km per uur te gaan rijden en de mindere overstapmogelijkheden van reizigers van/naar de stations Dronten en Kampen-Zuid op het knooppunt station Zwolle. 4. Variant D heeft als belangrijk aandachtspunt de hogere kosten doordat tussen Lelystad en Zwolle het aantal treinen per uur toeneemt van 4 naar 6. Deze variant heeft echter ook de meeste toegevoegde waarde voor heel Noordoost Nederland. 5. Voor een verdere uitwerking en onderbouwing van de haalbaarheid van beide varianten is nader onderzoek nodig en medewerking van diverse stakeholders waaronder in ieder geval de NS. Mobycon pagina 14

18 Bijlagen

19 1 Situatie voor 2013 Groningen Groningen IC-stoptrein (1 keer per uur) Haren Intercity (1 keer per uur) Haren Assen Assen Beilen Beilen Hoogeveen Hoogeveen Meppel Meppel Zwolle Zwolle Schiphol Amersfoort-Utrecht e.v.

20 2 Huidige situatie

21 3 Variant A

22 4 Variant B

23 5 Varianten C en D IVariant D: aanvullend doortrekken IC Schiphol Lelystad als ICregio naar Zwolle

24 Mobycon beweegt met u mee Vestiging Delft: t (015) Vestiging Zwolle: t (038) Vestiging s-hertogenbosch t (073) info@mobycon.nl