Evaluatie Innovatiefonds Gemeente Enschede September 2013

Transcriptie

1 Evaluatie Innovatiefonds Gemeente Enschede September Inleiding Op 26 april 2011 besloot de Gemeenteraad van Enschede tot het instellen van een Innovatiefonds. Bij het raadbesluit in april 2011, gaf de Raad tevens opdracht tot het houden van een evaluatie van het innovatiefonds in het tweede kwartaal van het jaar Dit betekent dat we terugblikken op een periode van ruim 2 jaar waarin de voorbereiding van het fonds plaatsvond en de eerste aanvragen voor een investering uit het fonds zijn voorbereid. Op het moment van aanbieden van deze evaluatie, ligt een eerste investeringsaanvraag voor. De gemeente Enschede richt zich met haar innovatiebeleid op innovaties binnen 3 maatschappelijke domeinen: zorg, duurzaamheid en veiligheid. Naast het Innovatiefonds al belangrijk financieringsinstrument binnen deze innovatie-aanpak is binnen Kennispark Twente een business development aanpak ontwikkeld onder de naam Zinnergy. Binnen Zinnergy worden in concrete business cases maatschappelijke vragen aan innovatieve oplossingen gekoppeld en andersom. Het Innovatiefonds en Zinnergy maken deel uit van een groter innovatiesysteem dat ook in het gemeentelijk apparaat en in de regio zijn weerslag en verbindingen heeft. Daarover gaat deze evaluatie niet; u kunt daarvoor in het najaar een onafhankelijke rapportage door een derde tegemoet zien. 2. Resultaten Evaluatie 2.1 De doelen van het Fonds In Enschede zijn structureel te weinig banen en teveel mensen afhankelijk van een uitkering. Creëren van meer werkgelegenheid is het enige middel dat daadwerkelijk helpt om het sociale en financiële tij te keren. Dat kan door te investeren in onderwijs, vernieuwing en ontwikkeling van onze bedrijvigheid en in onze bereikbaarheid over de weg, het water, het spoor en door de lucht. De Enschedese raad heeft met de vaststelling van de economische visie (januari 2012) het belang van blijven investeren in stad en regio bevestigd. We doen dat door onze inzet te richten op zes speerpunten: Innovatie in sterke sectoren, Optimaal (internationaal) ondernemersklimaat, Talentontwikkeling beroepsbevolking, Bereikbaarheid, Versterken van de centrumfunctie en de Werkgever op Kop. Uiteraard samen met onze partners. Binnen onze innovatie-aanpak staat de koppeling van innovatieve oplossingen aan maatschappelijke opgaven op zorg, duurzaamheid en veiligheid centraal. Dit zijn de groeimarkten van de toekomst! In de stad en regio is veel innovatiekracht aanwezig maar nemen privaat beschikbare middelen voor investeringen in innovaties af. Met de inzet van het innovatiefonds helpen wij ons bedrijfsleven financieel op weg. Dat heeft positieve

2 effecten op de werkgelegenheid en de toegevoegde waarde per eenheid arbeid, kan kosten drukken en leidt er bovendien toe dat nieuwe technologie en methodieken eerder voor onze inwoners beschikbaar zijn. Met de inzet van het innovatiefonds beoogt de gemeente Enschede daarom: Een toename van het aantal arbeidsplaatsen Een toename van het aantal bedrijven Een toename van aantal succesvol geïmplementeerde innovaties, in het bijzonder gericht op de aanpak van maatschappelijke vraagstukken op zorg, duurzaamheid en veiligheid Een efficiënter gemeentelijk beleid Het is evident dat het realiseren van bovenstaande doelen meer tijd kost dan de periode van deze evaluatie (2 jaar). Bovendien zijn op het moment van deze evaluatie nog geen investeringen gedaan vanuit het fonds. Het is dan ook niet mogelijk om de werking ervan te toetsen op de hierboven geformuleerde doelen m.b.t werkgelegenheid, bedrijven, innovaties en efficiëntie van beleid. 2.2 De totstandkoming van het Fonds De oprichting van het fonds heeft, na het besluit hiertoe in de raad, een jaar aan voorbereiding gevraagd. Vooral de juridische oprichting vergt veel voorbereiding. Bovendien moet de oprichting voorgelegd worden aan de provincie, omdat die de wettelijke plicht heeft de oprichting van gemeentelijke overheidsbedrijven te toetsen. Overigens is het volgens kenners heel gebruikelijk dat een overheidsfonds pas één, anderhalf jaar na besluitvorming is opgericht. Na een, gebruikelijke, voorbereidingstijd, zijn alle processen rondom het Innovatiefonds in uitvoering. 2.3 De organisatie van het Fonds Belangrijk uitgangspunt bij de organisatie van het Fonds was dat professionals met kennis van dit soort (investerings)zaken, over de uitvoering gaan. En dat het is ingebed in het kennisparksysteem. Hiermee hebben we de uitvoering van het innovatiefonds (bewust) op afstand geplaatst en is de Innovatiefonds Enschede B.V opgericht. De gemeente stuurt op de uitvoering van het fonds via de aandeelhoudersvergadering met deelname van de wethouder innovatie en de wethouder deelnemingen. De spelers in de uitvoering zijn: (1) het bestuur van het Fonds (de investeringscommissie): beslist over het wel of niet doen van een investering aan de hand van enerzijds de criteria zoals die zijn omschreven in de fondsovereenkomst en anderzijds de professionele kennis die de drie leden van de commissie hebben over het risicodragend investeren in innovaties. (2) het Fondsmanagement: selecteert welke investeringen voorgelegd worden, voert onderhandelingen met ondernemers over de voorwaarden en legt dit voor aan de

3 investeringscommissie. Ook voert zij het beheer van gerealiseerde participaties. (3) Business development team van Zinnergy die ondernemers ondersteunen in hun start en doorgroei. Het innovatiefonds is een van de instrumenten die daarbij gebruikt wordt. Op woensdag 13 maart 2013 is door de investeringscommissie in een bijeenkomst met raadsleden uitleg gegeven over de werking en ambities van het Innovatiefonds. Inmiddels wordt onze aanpak op innovatie ook door anderen gezien en wil men aansluiten. De Regio heeft het plan om de uitvoering van het project Innovatie voor gemeenten te koppelen aan de uitvoering van ons innovatiefonds. Innovatie voor gemeenten richt zich op leningen en vouchers voor MKB bedrijven die binnen 2 jaar een innovatie (op zorg, duurzaamheid of veiligheid) naar de markt kunnen brengen. Vormt een mooie aanvulling op het Innovatiefonds. Daarnaast hebben MST, Saxion, UT, ROC Twente, aantal zorginstellingen, de intentie uitgesproken gezamenlijk te investeren in een programma Zorg en Technologie. De organisatie staat, de rollen zijn helder en volop in uitvoering. Kansen liggen er om het programma te versterken doordat andere partijen zoals de Regio en partners in de zorg, hun programma s laten aansluiten. 2.4 De besluitvormingsprocessen van het Fonds: zienswijzeprocedure Bij de besluitvorming in de raad over het Innovatiefonds zijn afspraken gemaakt over het besluitvormingsproces in de raad rondom een investering: via een zienswijze procedure wordt de Raad in de gelegenheid gesteld om te oordelen of het voorstel bijdraagt aan de vier gestelde doelen op arbeidsplaatsen, bedrijvigheid, efficiency beleid en implementatie van innovaties op zorg, duurzaamheid en veiligheid. Heeft de Raad hierover bedenkingen, kan zij dit via een zienswijze aangeven. De verwachting hierbij is dat alleen een oordeel wordt geveld omtrent de vier criteria, het is nadrukkelijk niet de bedoeling dat de Raad (en ook het College) het voorstel gaat toetsen op alle bedrijfsmatige en juridische aspecten. Daar hebben we namelijk de Investeringscommissie voor aangesteld. Zie ook de rolomschrijving onder 2.3. De Raad moet wel kunnen toetsen op de doelstellingen van het Fonds, via de rapportages en jaarverslagen. We hebben de afgelopen weken ervaring kunnen opdoen met de besluitvorming rondom een eerste investeringsvoorstel en leren dat de Raad veel vragen stelt, ook via een zienswijzeprocedure, om de inhoudelijke onderbouwing van het investeringsvoorstel te kunnen toetsen. Onze conclusie is dat de verwachtingen rondom de rolverdeling en invulling uiteenlopen. We zouden daarom willen voorstellen dat de Raad de invulling van haar rol heroverweegt. Dit zou bijvoorbeeld kunnen nadat een drietal investeringsvoorstellen hebben voorgelegen, maar kan ook nu op basis van deze evaluatie. Via kwartaalrapportages wordt de Raad geïnformeerd over de stand van zaken met betrekking tot het Fonds. De kwartaalrapportages dienen binnen een maand na verstrijken van het kwartaal bij de Raad te worden aangeleverd. In de praktijk blijkt dit niet haalbaar. Om de gehele procedure te doorlopen (accountantscontrole, bespreking Investeringscommissie, agendering College en Raad) is meer tijd nodig. De termijn van een kwartaal is bovendien nogal beperkt. Suggestie vanuit de Raad zelf is om de Raad te informeren met een halfjaarlijkse rapportage (en uiteraard een jaarverslag) en deze binnen 2 maanden na het verstrijken van het tweede kwartaal bij de Raad aan te leveren. Dat voorstel kan vanaf dit moment uitgevoerd worden.

4 Op basis van de ervaringen en geleerde lessen tot dusver, stellen we voor dat de Raad haar rol in het besluitvormingstraject rondom individuele investeringsvoorstellen heroverweegt. De suggestie om te werken met een halfjaarlijkse rapportage en een jaarverslag kan uitgevoerd worden. 2.5 Belangstelling vanuit de markt Bij de start van het Fonds in 2012 was direct veel belangstelling uit de markt. Eind 2012 waren ruim 100 leads beschikbaar, ongeveer gelijk verdeeld over de onderwerpen zorg, duurzaamheid en veiligheid. Overigens worden niet alle cases voorgedragen voor een investering uit het fonds (bijvoorbeeld omdat er een beroep gedaan kan worden op andere regelingen). Ook zijn een aantal cases afgewezen. De praktijk wijst bovendien uit dat aanvragen die niet tot een investering hebben geleid, vaak wel degelijk verder zijn gekomen. Er zijn voorbeelden waar de Enschedese innovatie infrastructuur bedrijven hebben geholpen met het vinden van private investeringen elders, er zijn voorbeelden van sterke verbetering van businessplannen en inmiddels heeft Innovatiefonds Enschede B.V. de eerste investeringsaanvraag naar de Gemeente Enschede gestuurd. Het revolverende karakter van het fonds maakt dat de investeringscommissie nadrukkelijk de levensvatbaarheid van een case toetst. Ook kan het zijn dat een case te ver af ligt van de maatschappelijke doelen. In de praktijk blijkt dat het werken aan gedegen businesscase, tijd vraagt van de ondernemer. Op dit moment (september 2013) ligt een eerste investering ter besluitvorming voor. De doelstelling is om in participaties te realiseren. Om dit moment zijn er nog 17 cases in studie bij het fonds. Naast concrete aanvragen bij het Innovatiefonds Enschede zijn vanuit business development Zinnergy ruim 150 kansen verkend en worden ondernemers ondersteund om meer en betere business cases te krijgen die een antwoord geven op de uitdagingen binnen zorg, veiligheid en duurzaamheid. Er is overduidelijk behoefte aan het fonds vanuit de markt. 2.6 Financiële situatie Bij de oprichting van Innovatiefonds Enschede B.V. werd in totaal twaalf miljoen euro over een periode van vier jaar beschikbaar gesteld. In 2012 werd bij de vaststelling van de begroting dat bedrag achtereenvolgens verminderd tot tien miljoen euro en 9.6 miljoen euro door kosten ten laste van het fonds te rekenen die eerder een andere dekking hadden. Inmiddels liggen bezuinigingsvoorstellen klaar om het fonds nogmaals met één miljoen euro tot 8.6 miljoen euro te verkleinen. Nog verder verkleinen van het Fonds heeft een negatieve impact op haar effectiviteit. De revolverendheid en investeringsstrategie van het fonds komen in

5 gevaar. Bovendien tast dit het vertrouwen van ondernemers aan, waardoor het moeilijker wordt voor het fonds om zich goed te positioneren. 3. Conclusies & Aanbevelingen Op basis van voorgaande kunnen de volgende conclusies en aanbevelingen geformuleerd worden: De uitwerking van een hoogwaardig fonds als het Innovatiefonds en de voorbereiding van een zorgvuldig afwegingsproces vergt veel voorbereidingstijd. De organisatie staat nu en is volop in uitvoering. De verwachtingen met betrekking tot de procesgang rondom de besluitvorming van de investeringsvoorstellen lopen uiteen. De toets van een voorstel door de Investeringscommissie lijkt nu overgedaan te worden door de Raad. Dat is dubbel werk. De raad moet kunnen toetsen op de doelbereiking van het Fonds. Dit kan via de rapportages/jaarverslag. We stellen voor dat de Raad de invulling van haar rol heroverweegt. Er is behoefte in de markt aan een innovatiefonds en aan business development op innovaties binnen de 3 domeinen zorg, duurzaamheid en veiligheid. De focus op de drie domeinen zorg, duurzaamheid en veiligheid is onderscheidend en vult een niche in het innovatiebeleid. Anderen/partners herkennen dit en verbinden hun eigen programma s aan de innovatie-aanpak binnen het fonds. Om ook daadwerkelijk het rendement te oogsten van de gedane investeringen (in het oprichten van het fonds en het proces van uitvoering), moet het Fonds de tijd krijgen en niet verder worden verkleind.