MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. MEE Signaal. Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ Voorjaar 2010

Transcriptie

1 MEE Ondersteuning bij leven met een beperking MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ Voorjaar 2010 MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar 2010

2 Inhoud 2 Inleiding 3 Cliënten 8 Signalen uit de praktijk 10 Belang van ondersteuning bij zoeken naar alternatief aanbod 13 Conclusies en aanbevelingen Inleiding Cliëntondersteuning door MEE Mensen met een beperking ondervinden vaak belemmeringen bij het meedoen in de samenleving. Op gezette tijden hebben zij behoefte aan professionele ondersteuning om daarna weer op eigen kracht en zo zelfstandig mogelijk verder te kunnen. Vaak betreft dit cliënten met complexere vragen, bijvoorbeeld een combinatie van vragen op het gebied van zorg, werk, welzijn en onderwijs. De dienstverlening van MEE is stelseloverstijgend en is erop gericht om maatwerk rond de cliënt te organiseren. MEE werkt preventief en voorkomt dat mensen in een latere fase een beroep moeten doen op duurdere vormen van zorg en ondersteuning. MEE vergroot de zelfstandigheid en het sociaal netwerk van de cliënt. Soms is het netwerk ontoereikend en bieden vrijwilligers of andere voorzieningen een oplossing. MEE ondersteunt de cliënt bij de zoektocht naar deze alternatieven. Naast individuele ondersteuning voert MEE ook maatschappelijke taken uit. MEE signaleert hardnekkige knelpunten die mensen met een beperking belemmeren mee te doen in de samenleving. MEE stimuleert gemeenten, zorginstellingen en welzijnsorganisaties met de signalering om aanbod te genereren dat aansluit bij de ondersteuningsvraag van cliënten. Deze rapportage bevat informatie over de cliëntondersteuning van MEE bij de pakketmaatregel AWBZ. Deze derde kwartaalrapportage schetst het beeld van cliëntaantallen, cliëntinformatie, signalen en ontwikkelingen in het veld in 2010 vanuit het perspectief van de MEE-organisaties. Aanpak MEE MEE heeft haar medewerkers inhoudelijk voorbereid op de pakketmaatregel AWBZ door werkinstructies en scholing te ontwikkelen. Er zijn communicatiemiddelen beschikbaar in de vorm van folders met uitleg over de pakketmaatregel AWBZ voor cliënten en verwijzers/gemeenten. Cliënten ontvangen deze folder tegelijkertijd met correspondentie van het CIZ over de indicatiestelling. De uitgave van MEE Signaal geeft periodiek inzicht in de effecten van de pakketmaatregel AWBZ en de ondersteuningsrol die MEE daarbij vervult. Het MEE Signaal wordt verspreid onder gemeenten, cliëntenorganisaties en samenwerkingspartners op het gebied van wonen, onderwijs, arbeid, zorg en welzijn. 2 MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar 2010

3 In het afgelopen jaar heeft MEE doorlopend geïnvesteerd in netwerkvorming. MEE is op lokaal niveau bijvoorbeeld actief door diverse vormen van informatieuitwisseling en samenwerkingsverbanden te initiëren tussen gemeenten, zorg- en welzijnspartijen en cliëntenvertegenwoordigers. MEE levert tevens een inhoudelijke bijdrage aan studieen informatiebijeenkomsten voor cliënten, gemeenteambtenaren en medewerkers van zorg- en welzijnspartijen. Op deze wijze deelt MEE de kennis die is opgedaan over cliënten die begeleiding verliezen. Pakketmaatregel AWBZ Per 1 januari 2009 is de pakketmaatregel AWBZ ingevoerd. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft MEE gevraagd cliënten die hun begeleiding in 2009 volledig verliezen of terugvallen in het aantal uren begeleiding, tijdelijk te ondersteunen. De ondersteuning bestaat uit het versterken van de eigen kracht van de cliënt en het sociaal netwerk zodat zo zelfstandig mogelijk alternatieven georganiseerd kunnen worden voor de weggevallen begeleiding. Cliënten kunnen zich tot en met 30 juni 2010 bij MEE melden. De ondersteuning kan doorlopen tot en met 31 augustus Inhoud kwartaalrapportage Deze kwartaalrapportage beschrijft de stand van zaken tot 1 mei Naast informatie over cliënten die zich bij MEE hebben gemeld voor de pakketmaatregel AWBZ, zijn ook diverse signalen en ervaringen van MEE-organisaties verzameld. De ondersteuning van MEE wordt afgesloten met een eindrapportage die in het najaar van 2010 zal verschijnen. op het versterken van de eigen kracht en het sociaal netwerk van de cliënt. Dit gebeurt stapsgewijs en samen met de cliënt. De aanpak bestaat uit vijf stappen. Het verschilt per cliënt hoeveel stappen worden ingezet. In enkele gevallen is slechts één stap nodig, terwijl in andere situaties meerdere stappen noodzakelijk zijn. Concreet ziet de ondersteuning van MEE er als volgt uit: de consulent van MEE start met een gesprek waarin de situatie van de cliënt wordt verkend. Wat kan de cliënt doen om zijn/haar eigen regie te voeren. Vervolgens wordt het sociaal netwerk (familie, vrienden, etc.) van de cliënt in kaart gebracht. De consulent gaat samen met de cliënt na wie deel uitmaken van dit netwerk, hoe de cliënt dit ervaart, of hij dingen anders zou willen, enzovoorts. Zo krijgt de consulent inzicht in de werking van het netwerk en hoe dit kan worden geactiveerd. Wanneer deze stappen niet tot een bevredigend resultaat voor de cliënt leiden, helpt MEE de cliënt alternatieve oplossingen te vinden. De kennis van de sociale kaart in de lokale situatie is hierbij van groot belang. Uit de registratiegegevens van de MEE-organisaties kan de volgende informatie worden gegenereerd: inzicht in cliëntaantallen en cliëntgroepen; inzicht in vragen en behoeften; informatie over resterende ondersteuningsbehoefte. Aantal cliënten ondersteund door MEE Tot 1 mei 2010 hebben zich in totaal cliënten gemeld die hun indicatie voor begeleiding deels of volledig hebben verloren. Tabel één geeft inzicht in de mate van begeleidingsverlies bij deze cliënten. Cliënten Cliënten die het herindicatietraject doorlopen en hun recht op begeleiding deels of volledig verliezen, krijgen bij hun indicatiebesluit informatie over de mogelijke ondersteuning van MEE. De aanpak van MEE is gericht Verlies begeleiding gedeeltelijk Verlies begeleiding geheel Nog niet ingevuld door consulent 131 Totaal Tabel 1. Begeleidingsverlies MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar

4 Categorie Aantal Percentage Cliëntgroepen AWBZ (1 t/m 10) en Aantal cliënten jeugdzorg (11 t/m 14) cliënten bij MEE bij MEE Ouderen % 1. Ouderen met beginnende ouderdomsklachten, zoals vergeetachtigheid en mobiliteitsproblemen, zonder dat een duidelijke diagnose is gesteld. 2. Ouderen met beginnend geheugenverlies en 237 concentratiestoornissen die vaak kampen met gemis van partner of vrienden. 3. Ouderen waarbij beginnende dementie is 91 gediagnosticeerd, die doorgaans nog thuis wonen en vaak een partner hebben en/of mantelzorg krijgen. Gehandicapte % 4. Volwassenen die als gevolg van chronische 399 volwassenen invaliderende aandoeningen beperkt zijn in de Persoonlijke Verzorging. 5. Volwassenen die als gevolg van chronische 277 invaliderende aandoeningen beperkt zijn in hun psychisch functioneren. Volwassenen 406 9% 6. Chronisch psychiatrische patiënten, zowel stabiel 152 Psychiatrisch als instabiel, die niet of niet altijd zelfstandig kunnen functioneren. 7. Volwassenen met somatische of psychiatrische 254 problematiek die ondersteund worden in de gezinssituatie. Licht % 8. Mensen met verstandelijke beperkingen die 425 verstandelijk zelfstandig of thuis bij de ouders wonen. gehandicapt 9. Jongeren en jongvolwassenen met gedragsproblemen 66 als gevolg van een verstandelijke beperking, die buiten andere sectoren vallen. Zintuiglijk 149 3% 10. Mensen met zintuiglijke beperkingen die met 149 gehandicapt diverse hulpmiddelen redelijk tot goed zelfstandig kunnen wonen. Kinderen % 11. Kinderen met beperkingen die begeleiding krijgen 254 om vaardigheden te oefenen. 12. Kinderen en jongeren met beperkingen waarbij de 289 ouders moeten worden ontlast. 13. Kinderen met beperkingen waarvan de ouders niet 102 in staat zijn het kind voldoende te ondersteunen. 14. Kinderen met beperkingen die geen begeleiding 7 accepteren van ouders. Nog niet 339 7% 339 ingevuld Tabel 2. Cliëntaantallen per doelgroep 4 MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar 2010

5 Cliëntaantallen per cliëntgroep Het Ministerie van VWS en het Programmaministerie voor Jeugd en Gezin hebben onderzoek laten doen naar de groepen mensen die worden geraakt door de pakketmaatregel AWBZ. Dit heeft geleid tot veertien cliëntgroepen. Tabel 2 geeft weer in welke aantallen deze cliëntgroepen zich voor de pakketmaatregel AWBZ bij MEE hebben gemeld Verwacht % Werkelijk % Uit tabel 2 blijkt dat ouderen met beginnende ouderdomsklachten de grootste groep vormen (1.568) die door MEE is begeleid. Deze groep wordt gevolgd door mensen met lichte verstandelijke beperkingen die zelfstandig of thuis bij de ouders wonen (425) en volwassenen die als gevolg van chronische invaliderende aandoeningen beperkt zijn in de persoonlijke verzorging (399). Dit beeld komt overeen met bevindingen in de vorige kwartaalrapportage (Winter 2010). Het aandeel kinderen is ten opzichte van de vorige kwartaalrapportage toegenomen van 10% naar 14%. Aanmeldingen per cliëntgroep versus verwachtingen Bij de start van de pakketmaatregel AWBZ is rekening gehouden met een grote groep cliënten die een beroep zou kunnen doen op MEE. De exacte omvang was lastig te voorspellen, omdat deze afhankelijk zou zijn van de snelheid en aard van de herindicatie door het CIZ en het oplossend vermogen van de cliënt en zijn/haar omgeving en/of zorgaanbieder. In opdracht VWS heeft MEE geen actief wervend beleid gevoerd ( ondersteuning bieden op aanvraag ). In figuur 3 is het percentage aanmeldingen per doelgroep afgezet tegen de aantallen van het CIZ. Uit figuur 3 kunnen we concluderen dat mensen met psychische problematiek zich minder vaak melden dan verwacht. Cliënten met een psychische aandoening lijken MEE minder gemakkelijk te vinden of hebben minder ondersteuning nodig. Een (gedeeltelijke) verklaring is dat de meeste GGZ-cliënten hun begeleiding niet volledig verliezen. Zij kunnen dan met hun aanbieder kijken naar 0 Ouderen Gehandicapte volwassenen Volwassen Psychosociaal Licht verstandelijk Gehandicapt Zintuiglijk gehandicapten Figuur 3. Vergelijking verwachtingen versus werkelijkheid aandeel per doelgroep oplossingen. Dit beeld komt overeen met de situatie in januari In figuur 3 zijn kinderen niet opgenomen, omdat hierover geen verwachte aantallen en percentages bekend zijn. Het ministerie van VWS heeft gesignaleerd dat kinderen met begeleiding vaak gebruikmaken van meerdere vormen van AWBZ-zorg en tot een kwetsbare groep behoren. Het CIZ krijgt daarom tot medio mei de tijd voor het integraal herindiceren van kinderen (waarbij wordt gekeken naar alle AWBZ-zorg). De overheid wilde scherper zicht krijgen op de ondersteuningsbehoefte en redenen van niet-gebruik onder de doelgroep cliënten met een psychische aandoening en onder cliënten uit de andere doelgroepen. Daarom heeft MEE - ook op verzoek van gemeenten - in een aantal regio s onderzoek gedaan naar de oorzaken hiervan: wat zijn de redenen waarom cliënten (die wel aanspraak zouden kunnen maken op ondersteuning door MEE) geen beroep hebben gedaan op ondersteuning? Cliënten die zich niet hebben gemeld bij MEE Uit het onderzoek blijkt dat bij veel mensen nog andere zorg doorloopt. Deze zorg kan verschillende vormen hebben: huishoudelijke hulp, verzorging of verpleging. Deze MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar

6 wordt geleverd door bijvoorbeeld de thuiszorg of door een ambulant begeleider. De omvang van deze zorg is soms toegenomen of biedt voldoende oplossingen waardoor het wegvallen van begeleiding wordt opgevangen. Ook komt het voor dat cliënten op de wachtlijst van een intramurale voorziening stonden en in de tussentijd een plek hebben gekregen. De indicatie begeleiding is hiermee vervangen door een zwaardere intramurale indicatie. Tot slot voeren cliënten als reden aan dat zij geen zorg meer nodig hebben, de bezwaarprocedure afwachten of het redden met hetgeen ze hebben. Inzicht in vragen en behoeften Cliënten kunnen met al hun vragen terecht bij MEE: levenslang en levensbreed. Dit geldt zowel voor de reguliere ondersteuning van MEE als voor ondersteuning bij de pakketmaatregel AWBZ. Hierbij hanteert MEE een onderverdeling in vraagtype. De vragen van cliënten zijn ingedeeld in de volgende zes levensgebieden: Jeugd & gezin: cliëntvragen op het gebied van onderzoek en diagnostiek, kindversterking, gezinsversterking. Wonen & samenleven: cliëntvragen op het gebied van passend wonen met een handicap, ondersteuning bij wonen, meedoen in de wijk. Leren & werken: cliëntvragen op het gebied van school- en beroepskeuze vervolgonderwijs, passend werk. Regelgeving & geldzaken: cliëntvragen op het gebied van wet- en regelgeving, geldzaken, bezwaar en beroep. Vrije tijd & sport: cliëntvragen op het gebied van vrije tijd- en/of sportmogelijkheden, ondersteuning bij vrije tijd en/of sport. Vrienden & relaties: cliëntvragen op het gebied van relaties en zingeving, weerbaarheid en seksualiteit, vrienden maken, vrienden blijven. Levensgebied Aantal Gemiddelde cliënten leeftijd Regelgeving en geldzaken Wonen en samenleven Vrienden en relaties Jeugd en Gezin Vrije tijd en sport Leren en werken (nog geen registratie) Totaal Tabel 4. Aantal cliëntvragen naar levensgebied (inclusief gemiddelde leeftijd cliënt) Uit tabel 4 blijkt dat de meeste cliënten vragen hebben op het gebied van wonen en samenleven. Dit geldt voor alle cliëntgroepen, uitgezonderd kinderen. Bij vragen op het gebied van wonen en samenleven gaat het vaak om dagstructurering. Bij dagstructurering komt er bijvoorbeeld een ambulante begeleider die meekijkt en meedenkt om het huishouden draaiende te houden. Ook gaan veel vragen over het vinden van alternatieven voor dagbesteding van ouderen. Een ander levensgebied waarop cliënten veel vragen stellen is vrije tijd en sport. Hierbij gaat het om vrijetijdsbesteding, bijvoorbeeld het bezoek aan een dagactiviteitencentrum. De resultaten zoals weegegeven in tabel 4 bevestigen het beeld dat de grootste groep cliënten bestaat uit senioren; de gemiddelde leeftijd ligt bij de meeste levensgebieden vrij hoog. Uitzonderingen vormen de levensgebieden jeugd en gezin en leren en werken. Op deze levensgebieden gaat het juist om jonge cliënten. 6 MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar 2010

7 Mantelzorg Informatie over resterende ondersteuningsbehoeften Van cliënten bij wie het ondersteuningstraject is afgerond, wordt vastgelegd met welk type ondersteuning zij zichzelf in staat achten om zelfredzaam te zijn en te participeren. Het kan zijn dat cliënten na het traject bij MEE geen ondersteuningsbehoefte meer hebben of verder kunnen met behulp van hun sociaal netwerk. Andere mogelijkheden zijn ondersteuning van vrijwilligers of aanbod van bijvoorbeeld welzijnsorganisaties. Op 1 mei 2010 is het traject bij cliënten afgerond. Hiervan hebben cliënten (38%) aangegeven geen structurele ondersteuning nodig te hebben, zelf een alternatief te hebben georganiseerd of de uitkomst van een bezwaar af te wachten. Voor 522 cliënten (18%) geldt dat een alternatief wordt gevonden door hun sociaal netwerk of vrijwilligers. Figuur 5 geeft de onderverdeling weer. Bij cliënten (44%) is gezocht naar een alternatieve oplossing. Figuur 6 laat zien welke oplossingen voor deze cliënten zijn gevonden. Het merendeel van de cliënten vindt een alternatief via een welzijnsorganisatie, gevolgd door een zorgaanbieder. MEE meldt dit bij betrokken partijen, waaronder de betreffende gemeenten. Verder wordt in figuur 6 zichtbaar dat 86 cliënten zijn doorverwezen naar de reguliere diensten van MEE. Er wordt alleen doorverwezen naar de reguliere diensten van MEE als de cliënt tot de doelgroep van MEE behoort en met beperkte ondersteuning weer zelfstandig verder kan. Aantal cliënten Welzijnsorganisatie Zorgaanbieder WMO-loket 177 Gemeentelijke voorzieningen Zorgverzekeringswet MEE reguliere diensten Anders Mantelzorg Vrijwilligerszorg Zelf Welzijnsorganisatie Zorgaanbieder WMO-loket Gemeentelijke voorzieningen Zorgverzekeringswet MEE reguliere diensten Anders Figuur 5. Uitstroom cliëntaantal geen alternatieve voorziening 257 Figuur 6. Uitstroom cliëntaantal alternatieve voorziening MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar

8 Mevrouw Rijnstra *), cliënt, 45 jaar Dankzij MEE heb ik alternatief aanbod gevonden dat bij mijn tempo past Vier jaar geleden heb ik een hersenbloeding gehad. Dat was een heel aangrijpende periode. Ik heb er hersenletsel aan overgehouden waardoor ik een beperkt korte termijn geheugen heb. Ook lukt het me niet meer om initiatieven te nemen of structuur in mijn leven aan te brengen. Het gevolg hiervan was dat ik veel alleen thuis zat. Mijn huis en administratie waren een chaos en ik wist niet meer hoe ik verder moest. Via een belangenvereniging voor mensen met niet aangeboren hersenletsel kwam ik bij MEE terecht. Mijn eerste vraag was of MEE kon helpen mijn leven weer op orde te brengen. Naast de hulp bij het aanvragen van huursubsidie en andere toeslagen heeft MEE een indicatie aangevraagd voor dagbesteding, waar ik nieuwe contacten opdeed en weer structuur in mijn leven kreeg. Twee dagdelen per week zat ik in het activiteitencentrum, waar ik het zeer naar mijn zin had. Dit verviel door de pakketmaatregel AWBZ. MEE heeft samen met mij gekeken wat er in de wijk waar ik woon te doen is. Uit het aanbod van welzijnswerk kwam een aantal activiteiten dat mij aansprak. Nu ga ik een dagdeel per week naar Thai Chi van het welzijnswerk ouderen. Ik heb hier voor gekozen omdat het tempo wat lager ligt. En ik kom mensen tegen die ik uit de wijk ken, dat maakt het extra leuk. Ik word weer gezien zoals ik ben en niet als iemand met hersenletsel. Dankzij de contacten die ik daar opdoe, ziet mijn leven er weer een stuk zonniger uit. Ook heeft MEE geholpen met het in kaart brengen van mijn inkomsten en uitgaven. Ik dreigde in de schulden te raken, maar dankzij MEE is dat voorkomen. Daardoor en door de dagbesteding heb ik mijn structuur teruggekregen. Ik voel me geholpen en kan weer verder. Mijn dossier is afgesloten, maar ik heb met mijn consulent afgesproken dat ik haar altijd weer kan bellen als ik dat nodig vind. Het is fijn dat ik op dezelfde persoon kan terugvallen. *) Naam van de cliënt is op haar verzoek gefingeerd. Signalen vanuit de praktijk MEE signaleert en verzamelt belangrijke onbedoelde en onvoorziene effecten van de pakketmaatregel AWBZ. MEE meldt deze effecten aan gemeente en aan het Rapid Response Team, dat VWS heeft ingesteld om te anticiperen op ongewenste effecten. Het team bestaat, naast VWS, uit het CIZ, de cliëntenorganisatie NPCF en MEE Nederland. Hieronder zijn signalen weergegeven die recentelijk vanuit verschillende MEE-organisaties zijn gemeld. Daarbij valt op dat enkele signalen hetzelfde zijn als weergegeven in de kwartaalrapportage winter Hieruit kunnen we concluderen dat de betreffende situatie nog niet is veranderd en in de praktijk nog steeds tot problemen leidt. Behoefte aan mantelzorg en vrijwilligers neemt toe 18% van de cliënten die MEE heeft begeleid, vindt een alternatief door een beroep te doen op mantelzorg of vrijwilligers. Het beroep op informele ondersteuning neemt toe door de pakketmaatregel. De aard van de benodigde ondersteuning verschilt hierbij, afhankelijk van het type cliënt. In zijn algemeenheid geldt dat, ongeacht de aard van de beperking, meer aandacht voor mantelzorg en vrijwilligerswerk nodig is. Specifieke aandacht is gewenst voor complexe doelgroepen. MEE pleit voor meer deskundigheidsbevordering en ondersteuning voor vrijwilligers om cliënten met specifieke problematiek (bijvoorbeeld GGZ) zo goed mogelijk te ondersteunen. 8 MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar 2010

9 Dreiging isolement en vereenzaming ouderen Veel ouderen verliezen hun indicatie voor dagbesteding. Dit leidt tot veel spanning en onzekerheid bij deze groep. Het eigen netwerk is vaak beperkt. Kinderen doen al veel of wonen te ver weg. Ouderen zijn vaak niet meer in staat om zelf zaken te regelen en alternatieven te organiseren. Vaak willen zij juist niets anders meer dan naar de vertrouwde dagopvang. Eenzaamheid en sociaal isolement liggen op de loer. Hier ligt een taak voor gemeenten. Voor nieuwe ouderen geldt dat zij weliswaar geen dagbesteding verliezen, maar dat het wel belangrijk is dat het gesignaleerd wordt als er sprake is van vereenzaming. Reguliere BSO ontoegankelijk en dreiging escalatie door wegvallen logeeropvang Veel kinderen met een beperking die naar speciaal onderwijs gaan, verliezen (een deel van) de begeleiding die wordt ingezet bij de kinderopvang. Dit betekent dat deze kinderen niet langer naar de reguliere opvang kunnen. Sommige kinderen krijgen een indicatie voor behandeling (AWBZ) via zorg in natura bij een instelling. Dit is echter onnodig zwaar en veel ouders willen dit niet. Vanuit de AWBZ wordt gesteld dat in het geval van speciaal onderwijs de onderwijsinstelling de naschoolse opvang moet bieden. Echter, het speciaal onderwijs kent hiervoor (nog) geen verplichting. Logeeropvang voor kinderen met een beperking wordt maximaal een half jaar vergoed, ook in situaties waarin overbelasting dreigt. Voor de pakketmaatregel AWBZ werd logeeropvang langere tijd vergoed ter preventie van overbelasting. Het gevaar is dat in de toekomst eerst een escalatie moet optreden voordat hulp kan worden ingezet. MEE pleit voor een early warning systeem gekoppeld aan gemeentelijk jeugdbeleid en jeugdzorg. Specifieke aandachtspunten Er zijn geen (gespecialiseerde) alternatieven voor ouderen met een zintuiglijke beperking. De vraag naar financiële- en administratieve ondersteuning bij mensen met een beperking neemt toe. Als gevolg van de pakketmaatregel kan hierin minder worden voorzien of moet worden gegrepen naar het middel van bewindvoering. Bij zelfstandig wonende cliënten met LVG of GGZ problematiek is door de pakketmaatregel AWBZ de kans vergroot dat problemen zich pas openbaren als er sprake is van escalatie. Voor al deze aandachtspunten geldt dat de AWBZ in eerste instantie geen oplossing meer biedt. Deze zouden in het kader van de Wmo of ander gemeentelijk beleid ontwikkeld moeten worden. Conclusie MEE signaleert dat er hoge verwachtingen zijn van het eigen netwerk van de cliënt, maar dat deze in de praktijk maar moeilijk worden waargemaakt. Dit geldt speciaal bij ouderen. Hier is het netwerk vaak te beperkt. Bij kinderen en jeugdigen komt er meer druk op de familie. Door het wegvallen van (preventieve) ondersteuning in de opvoeding, school, kinderopvang etc. ontstaat meer (financiële) druk op het gezin. Specifieke groepen (LVG, GGZ) cliënten die thuis wonen met woonbegeleiding dreigen uit beeld te raken totdat hun situatie escaleert. Deze groepen zijn uit zichzelf minder geneigd ondersteuning te zoeken. Om terugval in de loop van de tijd te voorkomen is (periodiek) monitoring ( in het zicht houden ) als preventief middel tegen escalatie gewenst. MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar

10 Consulent Annemiek de Fijter, MEE Noord-West Holland MEE helpt vereenzaming te voorkomen In onze regio zijn verscheidene ouderen hun indicatie voor dagbesteding kwijtgeraakt. Sommige van hen bezochten deze al jarenlang twee keer per week. Zij wonen nog zelfstandig en redden zich, soms met hulp van mantelzorgers, nog prima. Het sociaal netwerk is vaak klein. Ze hebben hun partner verloren, vrienden zijn overleden, er is weinig contact met buren of de kinderen wonen ver weg. De dagbesteding was een welkome afwisseling op een vrij eenzaam bestaan. MEE is op zoek gegaan naar alternatieven voor de dagbesteding. Het bleek al snel dat de ouderen niet op hun plek zouden zijn bij het bestaande welzijnsaanbod of activiteitenaanbod van ouderenbonden in hun gemeente. Te drukke omgeving, de activiteiten pasten niet bij hun fysieke gesteldheid en er waren ook vervoersproblemen. De inzet van een vrijwilliger om op bezoek te komen kwam niet tegemoet aan het wegvallen van de dagbesteding. Er is juist behoefte aan een groepsgewijze ontmoeting in een rustige omgeving. MEE heeft contact gezocht met een grote zorgaanbieder uit de regio die dagbesteding biedt en een welzijnsorganisatie die activiteiten voor ouderen organiseert. Deze partijen zijn met elkaar om de tafel gegaan en daar zijn twee ideeën uitgekomen. Gemeenten kunnen vanuit de WMO-financiering bepaalde ouderen laten deelnemen aan de dagbesteding. De zorgaanbieder heeft een offerte opgesteld voor de gemeenten. Er moet nog worden nagedacht over wie de indicatiestelling gaat doen. Dat kunnen bijvoorbeeld de WMO-loketten zijn. De welzijnsorganisatie heeft samen met MEE een plan geschreven voor ontmoetingsgroepen voor o.a. ouderen, mensen met een verstandelijke beperking of psychische stoornis. Het gaat om groepen waarbij de ontmoeting centraal staat. De activiteiten worden aangepast aan de doelgroep. De groep zal worden geleid door een professionele kracht en een vrijwilliger. Deze groepen kunnen in verschillende gemeenten worden opgezet. Het doel is dat mensen niet uit beeld geraken met als gevolg vereenzaming. Deze groep kan voor verschillende doelgroepen worden georganiseerd. Het is de bedoeling om het wegvallen van dagbesteding op te vangen, maar ook om individuele begeleiding te geven. De gemeenten in de Noordkop van de regio Noord-West Holland buigen zich op dit moment over de plannen en zijn zeer geïnteresseerd. Belang van ondersteuning bij zoeken naar alternatief aanbod De totstandkoming van alternatief aanbod is essentieel om de gevolgen van de pakketmaatregel AWBZ op te kunnen vangen. MEE stimuleert lokale - en regionale voorzieningen aanbod te ontwikkelen of beter af te stemmen op mensen met een beperking. Als het aanbod ontbreekt, wordt dit aan de orde gesteld bij gemeenten, cliëntenorganisaties en zorg- en welzijnspartijen. Daarbij wordt breed gekeken. De pakketmaatregel AWBZ heeft niet alleen betrekking op de AWBZ en Wmo, maar ook op andere stelsels en regelingen, zoals de Jeugdzorg, preventief jeugdbeleid, Wajong, sociale werkvoorziening, OGGZ, WWB, onderwijs en Centra voor Jeugd en Gezin. Hieronder wordt een beeld gegeven van de totstandkoming van alternatief aanbod. MEE heeft daarbij ook 10 MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar 2010

11 onderzoek verricht naar de mogelijkheden van cliënten zelf. Uit dit onderzoek blijkt dat cliënten moeite hebben om een alternatief te bedenken, zeker als dit buiten het bestaande netwerk ligt. Hierbij is ondersteuning nodig. De inschakeling van een netwerk gaat niet vanzelf. Cliënten kunnen beperkt zijn in hun handelen waardoor dit moeizaam gaat of onmogelijk is. De vraag is dan wat gemeenten, cliëntenorganisaties en zorg- en welzijnspartijen kunnen doen. Op dit gebied ziet MEE de volgende ontwikkelingen: Gemeenten bieden doorstart dagbesteding senioren/ouderen Dagbesteding of dagopvang wordt door een gemeente bij volledig verlies van de AWBZ voor een overbruggingsperiode bekostigd uit de Wmo. Gemeenten geven zorginstellingen subsidie en de cliënt betaalt een eigen bijdrage (variërend van 7,50 tot 20,00 per dag). In sommige gemeenten wordt voor minima kwijtschelding aangevraagd. Behoefte aan ondersteuning in opzetten netwerken voor sociale contacten Op meerdere plaatsen heeft MEE projecten gestart in de vorm van Vriendenkringen. Deze projecten zijn er voor mensen met een beperking die behoefte hebben aan sociale contacten. Een regionale MEE-organisatie heeft met een Hogeschool een convenant gesloten waarbij studenten ( social work ) ervaring opdoen in het beroepsveld door het project vrijwillig te ondersteunen. In enkele gemeenten worden beursvloeren georganiseerd waar bedrijven, instellingen en verenigingen elkaar ontmoeten en kijken of ze een match kunnen maken tussen ondersteuningsvragen en aanbod. MEE heeft hieraan meegedaan en op deze wijze zaterdagbanen en vrijwilligersbanen gecreëerd voor meerdere cliënten bij supermarkten, sportverenigingen, bouwmarkten en recreatieondernemingen. Op meerdere plekken wordt een beroep gedaan op vrijwilligers om senioren te bezoeken. Gemeenten willen samenwerking met aanbieders van professionele cliëntondersteuning MEE werkt op meerdere plekken samen met gemeentelijke loketten. Zodra duidelijk is dat de cliënt een alternatief nodig heeft, participeert de gemeente in het bekijken van mogelijkheden. Indien deze er niet zijn, kijkt de gemeente of zij deze alsnog kan creëren vanuit de Wmo. Dit geldt voor cliënten waar het netwerk niet kan worden geactiveerd en waarvoor geen alternatief aanbod beschikbaar is. MEE ziet dat er gemeenten zijn die cursussen financieren voor jong volwassenen met een handicap die ondersteuning nodig hebben in het zelfstandig gaan wonen. Gemeenten experimenteren op een aantal plekken met zorgpassen of abonnementen. Daarmee kunnen cliënten deelnemen aan activiteiten. Bij de organisatie van de activiteiten worden vaak vrijwilligers ingezet. Veel gemeenten hebben (nog) geen beleid ontwikkeld. Men is op zoek naar de eigen taak en een manier om invulling te geven aan de verantwoordelijkheid die er op grond van de Wmo is. MEE-organisaties worden in wisselende mate ingeschakeld om complexe situaties op te pakken (op individueel niveau) of om mee te denken over nieuw collectief aanbod. Behoefte aan omvorming van bestaand aanbod Op meerdere plekken signaleert MEE dat bestaand aanbod niet aansluit op de behoeften van cliënten waarvan ondersteuning is weggevallen als gevolg van de de pakketmaatregelen. Dit kan fysiek zijn: de toegankelijkheid van voorzieningen - zoals buurthuizen - is niet geschikt voor mensen met een beperking. Maar vaker gaat het er om dat door gescheiden financieringsstromen geen nieuw aanbod tot stand komt. MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar

12 MEE tracht vanuit haar maatschappelijke taak door schotten heen te breken. Dit heeft ondermeer geleid tot het bij elkaar brengen van partijen voor cliënten met een psychische aandoening. Op initiatief van een regionale MEE-organisatie hebben een dagactiviteitencentrum, een psychiatrisch ziekenhuis en een gemeente arrangementen ontwikkeld voor cliënten die niet meer op grond van de AWBZ deel kunnen nemen aan dagactiviteiten. Conclusie Gemeenten, aanbieders en welzijnsorganisaties ontplooien op beperkte schaal initiatieven om tot een alternatief aanbod te komen. Vaak betreft dit het omvormen of doorstarten van bestaand aanbod. Er is meer creativiteit nodig. Er moeten initiatieven komen op een grotere schaal dan nu het geval is. Vaak ontbreekt een integrale benadering van het vraagstuk van de cliënt. De pakketmaatregel AWBZ heeft niet alleen betrekking op de AWBZ en de Wmo, maar ook op andere stelsels en regelingen, zoals de Jeugdzorg, preventief jeugdbeleid, Wajong, sociale werkvoorziening, OGGZ, WWB, onderwijs en Centra voor Jeugd en Gezin. Er is behoefte aan samenhang tussen deze stelsels en regelingen en een professionele ondersteuning van cliënten om buiten hun netwerk alternatieven te vinden. 12 MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar 2010

13 En dan raak je het overzicht kwijt Soms komt ze er even niet uit. Uitzoeken van post en betalen van de rekeningen vindt ze lastig. De 49-jarige Marie Gijsens heeft ADHD. Vanuit de AWBZ kreeg zij elke week anderhalf uur iemand die haar begeleidde en coachte bij de administratie. Door de pakketmaatregel is dit vervallen. De MEE-consulent kijkt samen met haar of er ook mensen in haar netwerk zijn die haar kunnen helpen. Marie heeft een aantal goede vrienden en ook leuke buren, maar ze wil hen niet vragen om hulp. De tijd met haar familie en vrienden wil ze doorbrengen om leuke dingen te doen. Ze schaamt zich en vindt het heel moeilijk uit te komen voor haar beperkingen. Maar Marie is bereid om van alles te ondernemen. Samen met de MEE-consulent bekijkt ze de cursussen van de GGZ en de internetforums voor mensen met ADHD. Daar voelt Marie wel wat voor. Ze meldt zich aan voor de cursus zelfvertrouwen en mailt nu met lotgenoten op het ADHD-forum. De MEE-consulent heeft via een maatjesproject ook een vrijwilliger gevonden die Marie ondersteunt bij de administratie. Marie geeft in ruil daarvoor computeradvies. Conclusies en aanbevelingen Het veld van zorg en welzijn bevindt zich in een transitiefase. Door de pakketmaatregel AWBZ hebben minder mensen recht op begeleiding vanuit de AWBZ en moet er vaker een alternatief worden gevonden. MEE versterkt de eigen kracht van de cliënt en het sociaal netwerk en stimuleert alternatieven. Het aantal cliënten dat zich heeft gemeld bij MEE is in het afgelopen kwartaal toegenomen. Dit geldt ook voor de verzoeken van gemeenten om behoeften bij cliënten te inventariseren. Op deze wijze levert MEE een positieve bijdrage aan de pakketmaatregel AWBZ. Met de maatschappelijke taken richt MEE zich op het informeren van partijen, het leggen van verbindingen tussen stelsels en organisaties, en het meedenken over alternatieven. Op dit moment kunnen we nog niet concluderen dat de pakketmaatregel AWBZ en de transitie die de pakketmaatregel AWBZ in gang heeft gezet (overgang AWBZzorg naar andere voorzieningen) succesvol verloopt. De twee centrale conclusies uit deze kwartaalrapportage vormen hiervoor de basis: MEE signaleert dat er hoge verwachtingen zijn van het eigen netwerk van de cliënt, maar dat deze in de praktijk maar moeilijk waar te maken zijn (hoofdstuk 3). Gemeenten, aanbieders en welzijnsorganisaties ontplooien op beperkte schaal initiatieven om tot een alternatief aanbod te komen. Hierbij ontbreekt meestal een integrale blik en blijven schotten in stand (hoofdstuk 4). De conclusies vragen om terughoudendheid bij het treffen van eventuele aanvullende maatregelen en verderstrekkende pakketmaatregelen. Er is meer flankerend beleid nodig. Dit beleid moet zich richten op: Stelseloverstijgende ondersteuning voor mensen met complexe ondersteuningsvragen. Vaak zijn er afstemmingsproblemen of is een passend aanbod niet voorhanden. Het voorkomen van escalatie bij senioren, gezinsproblematiek, alleenstaanden met een psy- MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar

14 chische beperking of cliënten met licht verstandelijke handicap. Het effectief mobiliseren en inzetten van het sociaal netwerk en vrijwilligers. Daarbij dient rekening te worden gehouden met een noodzaak voor deskundigheidsbevordering bij complexe problematiek (GGZ, LVG). Daar waar de oplossing door gemeenten geboden zou moeten worden, is vaak behoefte aan een integrale aanpak. Hiervan is meestal nog geen sprake. Over de breedte geldt dat gemeenten meer moeten gaan denken in termen van het creëren van ondersteuningsmogelijkheden gericht op participatie van mensen met een beperking (alternatieve oplossingen). MEE heeft zich gespecialiseerd in de ondersteuning van mensen met een beperking bij complexere vragen op het gebied van opvoeding, ontwikkeling, leren, werken, wonen, samenleven en geldzaken. Vaak gaat het om een combinatie van vragen op verschillende levensgebieden. MEE werkt stelseloverstijgend en preventief, waardoor een onnodig of zwaarder beroep op regelingen of zorg voorkomen wordt. Interview Ad Poppelaars (CG-raad) Belang van professionele cliëntondersteuning Voor Ad Poppelaars (directeur CG-raad) wordt een aantal zaken duidelijk door de pakketmaatregel AWBZ. Het maakt zichtbaar dat veel mensen met een beperking zelfoplossend vermogen hebben en zelf alternatieven organiseren voor het wegvallen van de begeleiding. Dat is positief. Maar tegelijkertijd legt de pakketmaatregel ook de grenzen van die mogelijkheden pijnlijk bloot. Corrigerend beleid en handhaving van professionele cliëntondersteuning is dan ook cruciaal. Er zijn teveel schrijnende gevallen waarbij duidelijk is dat het eigen netwerk geen mogelijkheden biedt. Een voorbeeld. Een vrouw heeft de zorg voor haar gehandicapte man. Met begeleiding vanuit de AWBZ is het voor haar mogelijk parttime te werken. Door de pakketmaatregel is de begeleiding weggevallen. De vrouw heeft haar baan op moeten zeggen. Zo zijn er nog meer schrijnende situaties waarbij het eigen sociaal netwerk ontbreekt, of al maximaal wordt ingezet. Hier moet corrigerend beleid voor komen. In dit soort gevallen maakt een paar uurtjes per week al het verschil. Als overheid moet je oppassen dat bezuinigingen in de AWBZ uiteindelijk niet leiden tot een groter beroep op duurdere zorg of regelingen. Meer sturing op de eigen verantwoordelijkheid van burgers en ook van mensen met een beperking vindt de CGraad op zich geen probleem. Het past in onze visie. Hoe meer het zelfoplossend vermogen gestimuleerd wordt hoe beter. Dit vergroot de eigenwaarde en een positief zelfbeeld voor mensen met een beperking. Maar niet iedereen is in staat op eigen kracht alternatieven te organiseren voor het wegvallen van de begeleiding. Dit blijft een punt ook wanneer straks nog meer bezuinigd gaat worden op de begeleiding vanuit de AWBZ. Het vergroten van het empowerend vermogen van mensen met een beperking moet altijd gepaard gaan met professionele ondersteuning. Het opbouwen van een netwerk en het organiseren van datgene dat nodig is, individueel of regionaal, is wel werk voor een professional. Deze cliëntondersteuning moet onafhankelijk zijn van zorgverzekeraars. Dat moet je laten doen door mensen die hier de expertise en de ervaring voor hebben. MEE zou hier bijvoorbeeld een grote rol in kunnen spelen. 14 MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar 2010

15 Interview Jan Coolen (NPCF) Geen stelselwijziging maar sense and simplicity Het verzekerd recht op langdurige zorg moet gekoesterd worden. Geen stelselwijziging dus, maar sense and simplicity. Corrigerend beleid daar waar de effecten van de pakketmaatregel schrijnend zijn. Verder moeten voorzieningen, procedures en indicaties inzichtelijker, duidelijker en eenvoudiger, zegt Jan Coolen (NPCF, coördinator cliëntenmonitor langdurige zorg). Hij licht toe welke opvallende zaken uit de monitor naar voren kwamen. Uitgangspunt van de pakketmaatregel AWBZ is dat de lichte begeleiding, ter voorkoming van eenzaamheid of isolement, niet via de AWBZ gefinancierd hoeft te worden. Cliëntenorganisaties kunnen zich wel vinden in dat uitgangspunt, maar vinden dat ondersteuning uit andere gebieden Wmo, onderwijs, arbeid dan goed geregeld moet zijn. De cliëntenmonitor laat zien zo stelt Coolen - dat er een knelpunt is. Veel cliënten die de begeleiding (gedeeltelijk) verliezen vallen in een gat tussen de afbouw van de AWBZ en de te langzame opbouw van de Wmo voorzieningen. Er is onvoldoende inzicht in de alternatieve mogelijkheden. Veel cliënten worden van het kastje naar de muur gestuurd. Beleid De cliëntenmonitor leidt tot gerichte aanbevelingen aan de overheid. De cliëntenorganisaties zo licht Coolen toe hebben op drie specifieke punten corrigerend beleid gevraagd. Omdat de negatieve effecten nu al zichtbaar en ronduit zorgelijk zijn. Ten eerste ouderen die naast de versoberde begeleiding (bijvoorbeeld verlies dagbesteding) ook te maken krijgen met vermindering van de wijkverpleging. Deze combinatie kan hard aankomen. Een mix van maatregelen is nodig. Een ruimere rol voor de wijkverpleging, preventieve huisbezoeken door ouderenadviseurs en voldoende aanbod van dagbesteding uit de Wmo of AWBZ. Ten tweede, de ondersteuining van jongeren met een lichte verstandelijke beperking (LVG). Vaak valt de begeleiding bij zelfstandig wonen weg. Begeleiding van gemiddeld 1 uur per week kan veel problemen voorkomen. Op gezette tijden even contact hebben en als het nodig is; vermijden van zelfverwaarlozing. Dit ene uurtje per week maakt al snel het verschil en voorkomt dat jongeren in de problemen komen. Dat kan deels vanuit de AWBZ. Coolen ziet daarnaast een rol voor MEE. Dit type intervalhulp past prima bij wat MEE al doet. Als derde punt noemt Coolen de ouders met een thuiswonend gehandicapt kind, waarbij soms begeleiding, soms deelname aan logeerfaciliteiten achteruitgaat. Hij wijst erop dat beide vormen van respijtzorg onmisbaar zijn voor gezinnen; ze moeten gehandhaafd blijven. Met het ministerie van VWS is afgesproken dat er verbeterd beleid komt. Ook eenduidige toegang tot logeerfaciliteiten is nodig, want die geeft ouders net dat stukje ruimte om af en toe op adem te komen zodat zij de zorg voor hun kind goed kunnen volhouden. MEE Signaal Kwartaalrapportage pakketmaatregel AWBZ, voorjaar

16 Meer informatie Wilt u meer informatie over MEE of over de inhoud van deze brochure? Neem dan contact op met mevrouw A. Blom van MEE Nederland via telefoonnummer (030) Op de website staat aanvullende informatie over de pakketmaatregel AWBZ. MEE geeft ook een folder voor gemeenten en verwijzers en een cliëntfolder uit over de pakketmaatregel AWBZ. Adressen MEE Nederland Vereniging voor ondersteuning bij leven met een beperking Maliebaan 71f 3581 CG Utrecht Postbus AG Utrecht T F info@meenederland.nl Colofon Tekst: Auke Blom (MEE Nederland) Interviews: Kyra van der Meulen en Annette Abels (MEE Nederland) Fotografie: Inge Hondebrink Vormgeving en druk: Boom & van Ketel, Haarlem Productie en eindredactie: Annette Abels, afd. Communicatie MEE Nederland Mei 2010 Dit is een uitgave van MEE Nederland Een digitaal exemplaar kunt u downloaden van