Fout! Objecten kunnen niet worden gemaakt door veldcodes te bewerken.

Transcriptie

1 Fout! Objecten kunnen niet worden gemaakt door veldcodes te bewerken. Cursuswerkboek Naam:.. ZGT (Ziekenhuisgroep Twente) 2011 Bureau re-integratie en verzuim Mariëlle Sijmkens & Rob Scheurink

2 Inhoud Beste cursist, Voor je ligt een cursuswerkboek van de cursus In Balans?. Dit werkboek is bedoeld voor jou om er aantekeningen in te maken over datgene wat je leert of aan het denken gezet heeft of anderszins. Na een korte inleiding vind je de folder van In Balans? die je wellicht al kent. Deze folder omschrijft welke thema s er tijdens de cursus aan de orde kunnen komen. Daarna zijn er enkele werkopdrachten en hand-outpagina s toegevoegd. Omdat de behandeling van de onderwerpen afhankelijk is van de behoeften van de cursisten, is er voor gekozen om tíjdens de cursus eventuele aanvullende hand-outs en opdrachten uit te delen. Tot slot zijn er enkele artikelen toegevoegd. Cursusleiders: Mariëlle Sijmkens & Rob Scheurink.

3 Inleiding In verschillende zorgen dienstverlenende sectoren worden steeds vaker bureaus ingehuurd om werknemers te ondersteunen of assertiever te maken. Deze werknemers vinden het steeds lastiger om goed te schipperen met de verschillende eisen die er aan hun gesteld worden. Doordat er in Nederland en andere West-Europese landen steeds meer parttime gewerkt wordt door zowel man als vrouw (hoewel laatste onderzoek in Nl. laat zien dat het toch nog vooral vrouwen zijn!) is er naast het werk een ander sociaal leven ontstaan. De waarde van al deze sociale activiteiten is nagenoeg net zo belangrijk geworden als werken. Daar waar dat enkele decennia geleden zeker niet het geval was. De verplichtingen die het met zich meebrengt wegen derhalve ook steeds zwaarder. Gevolg is dat je dit vaker dan gewenst in een soort spagaatgevoel brengt waarin je loyaliteit aan beide (of meer) partijen tekort wordt gedaan. Of juist niet, dat je uit loyaliteit alsmaar harder gaat lopen. Ook in ZGT zijn er toenemend medewerkers die in disbalans zijn geraakt. (zie ook folder) In 2006 is er een projectgroep vanuit het re-integratiebureau gestart. Samen met P&O, de Consultatief Psychiatrisch Verpleegkundigen van ZGT en een procescoördinator van afdeling psychiatrie. Het resultaat: De consultatief verpleegkundigen, beiden tevens docent, hebben de cursus ontwikkeld. Medewerkers van de Creatieve therapie gaan de cursus ondersteunen met ervaringsgerichte sessies. (zgn. doe-blokken ) Voor de cursus zijn meerdere medewerkers ingewerkt om deze te kunnen begeleiden. Meer informatie vind je in de folder, ook in dit werkboek, of zal volgen tijdens de cursus. Succes en veel leer- c.q. bewustwordingsplezier. Vriendelijke groeten, namens alle betrokkenen, Mariëlle Sijmkens & Rob Scheurink.

4 In Balans? De folder Begin bij jezelf Van alle kanten wordt er voortdurend een beroep op je gedaan. Op het werk en thuis wordt de agenda steeds voller: afspraken, deadlines, werkdruk, cursussen, huishouden, verenigingsleven, kinderen die bij activiteiten moeten worden begeleid en misschien ook mantelzorg. Dat en de manier waarop je met bepaalde zaken omgaat, kan ervoor zorgen dat je niet lekker in je vel zit. Het valt dan niet mee om al deze dagelijkse dingen te doen en het kan er langzaam insluipen dat je er geen plezier meer aan beleeft. Het is moeilijk om een goede balans te vinden tussen jouw belasting enerzijds en jouw belastbaarheid anderzijds. Als je stress ervaart kun je twee dingen doen: proberen de stressbronnen te vermijden en zelf leren op een effectieve manier met stress om te gaan. Deze training richt zich met name op het laatste. Vandaar: begin bij jezelf! Hoe zorg je ervoor dat je weer met plezier naar je werk gaat? Hoe wordt je weer actief? En hoe ga je weer genieten? Kinderen Deadline Cursussen Werkdruk Verenigingsleven Bewustwording! In de training wordt gewerkt met verschillende werkvormen en bestaat uit zowel een praktijkals een theoriegedeelte. Je maakt eigen doelen die gericht zijn op bewustwording van bijvoorbeeld je stressfactoren en hoe je omgaat met bepaalde zaken. De training is gericht op het doen, ervaren en oefenen van vaardigheden die je leren hoe je bronnen van stress praktisch kunt aanpakken. Thema s die behandeld worden zijn onder andere: Het herkennen van lichaamssignalen bij stress Het leren aangeven van grenzen Eigen kracht(en) ontdekken Loslaten en ontspannen. De nadruk ligt dus op het zelf doen en ervaren. Er wordt veel aandacht besteed aan de vertaalslag naar jouw eigen situatie. Aan het eind van de training wordt geëvalueerd of er nog extra punten zijn waaraan aandacht zou kunnen worden besteed. Als dat zo is kun je samen een vervolgtraject afspreken.

5 Praktische informatie In Balans bestaat uit 4 sessies à 4 uur, waarvan 1 terugkomsessie á 2 uur Tijd: o Van 16:30 tot max. 20:30 uur. Inclusief pauze met soep en broodjes. o Sessies tweewekelijks en terugkomsessie na 2 á 3 maanden. De training wordt gegeven door meerdere professionals en vindt plaats afwisselend in ZGT locatie Almelo en ZGT Hengelo. De groep bestaat uit minimaal 5 en maximaal 7 deelnemers Opzet: o Voorbereidingsopdracht. o Theorie- en praktijkgedeelte. o Uitreiking bewijs van deelname bij terugkomsessie. Kosten: Er zijn geen kosten behalve de tijd die je investeert. Overleg dit eventueel met je leidinggevende. Voor wie? Medewerkers van ZGT met stressgerelateerde klachten. Klachten zijn bijvoorbeeld moeheid, pijn, gespannen voelen, slaapproblemen, prikkelbaar zijn, verminderd concentratievermogen en weinig zin hebben in activiteiten. Nog even dit. De training In Balans geeft je dus inzicht in jezelf; je sterke en minder sterke punten. Dit geeft een persoonlijke groei en een betere balans in belasting en belastbaarheid. In Balans is een initiatief van Bureau Re-integratie & Verzuim. Als je meer informatie wilt, kun je contact opnemen via De afdeling is telefonisch bereikbaar op werkdagen van 8.30 uur tot uur (vrijdags van 8:30-12:00) Bureau Re-integratie & Verzuim

6 Activiteitenoverzicht Vul met behulp van kleuren je week activiteiten in Licht ze toe; Bijv. rood = werken blauw = training sport Zondag Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag

7 Persoonlijke doelen en voortgang Begindatum: Naam deelnemer: Probleemschets/ verkenning. Persoonlijke doelen

8 Doelrealisatie Hoe wil jij je doel halen? (omschrijf zo concreet mogelijk!) 1. Verandering van jezelf 2. De ander privé? (wie en wat qua gedrag?) 3. De ander werk? (wie en wat qua gedrag?) 4. Welke aanbevelingen geef je aan jezelf? 5. Welke aanbevelingen geef je jezelf in relatie tot de ander?

9 Leerpunten en voornemens Noteer in korte bewoordingen dat wat je het meest is bijgebleven of wat je geleerd hebt van deze bijeenkomst. Wat neem je je voor? Bijeenkomst 1. d.d. / / ; Bijeenkomst 2. d.d. / / ; Bijeenkomst 3. d.d. / / ; Bijeenkomst 4. d.d. / / ; Terugkom bijeenkomst d.d. / / ; Affirmatie (?); Welke affirmatie * kun je voor jezelf formuleren die je de komende tijd in één klap herinnert aan datgene wat je geleerd hebt in de afgelopen bijeenkomsten? (om je dan ter plekke te resetten ) * Affirmatie = Een (positief) bekrachtigend woord of korte zin.

10 Artikelen Stress Verschijnselen van stress en overbelasting Stress uit zich vaak eerst in onopvallende, gewone klachten. Die kunnen per persoon verschillen. De één krijgt last van maagpijn, de ander van eczeem, de derde slaapt slecht. Als de stress lang aanhoudt of er geen tijd is om te herstellen, worden de gevolgen op steeds meer gebieden merkbaar. De belangrijkste verschijnselen zijn: lichamelijk: aanhoudende moeheid slapeloosheid spierpijn, hoofdpijn, rugpijn maagpijn, darmstoornissen, slechte eetlust verminderde weerstand (met meer kans op verkoudheid en griep) hartkloppingen, verhoogde bloeddruk, verhoogd cholesterol psychisch: niet meer tot rust kunnen komen, gejaagdheid prikkelbaarheid, irritatie sombere buien, huilbuien, piekeren, angst niet meer kunnen genieten, lusteloosheid en futloosheid besluiteloosheid, concentratieverlies, vergeetachtigheid onzekerheid, verminderd zelfvertrouwen gedragsveranderingen minder presteren en meer fouten maken steeds meer roken en veel alcohol en drugs gebruiken steeds meer slaap- of kalmeringsmiddelen gebruiken sociale contacten steeds meer uit de weg gaan. Van kwaad tot erger Stress is gezond zolang de eisen die aan iemand worden gesteld niet hoger zijn dan wat die persoon aankan. De draaglast (de belasting) en de draagkracht (de belastbaarheid) zijn dan met elkaar in evenwicht. De problemen ontstaan wanneer de draaglast groter wordt dan de draagkracht en deze overbelasting lange tijd aanhoudt. Mensen in deze situatie putten zichzelf almaar verder uit, in een poging aan de gestelde eisen te voldoen. Hoe groter de uitputting, hoe erger de klachten worden. Mensen die lang overbelast zijn, worden ook steeds emotioneler. Uitbarstingen van woede, agressie, paniekaanvallen, wantrouwen en depressieve gevoelens komen in de plaats van irritatie, piekeren en bezorgdheid.

11 Zelfs gewone dagelijkse dingen doen wordt steeds moeilijker. Een telefoontje plegen, stofzuigen, wassen: alles kost veel energie. Nadenken lukt niet meer goed en het wordt steeds moeilijker hoofd- en bijzaken te onderscheiden. Gedachten als waar doe ik het allemaal voor? en ik sta overal alleen voor dringen zich op. Op een bepaald moment is de koek helemaal op. Een klein voorval is dan vaak de druppel die de emmer doet overlopen, waardoor iemand instort. Overspannen of burnout Een langdurige overdosis stress kan mensen overspannen maken. Andere namen hiervoor zijn surmenage, chronische stress, overwerktheid en (emotionele) overbelasting. Mensen hebben tijd en rust nodig om hiervan te herstellen. Soms is de overbelasting zo groot dat rust alleen niet meer helpt. Dat is het geval wanneer iemand burnout of opgebrand is. Burnout is het eindstadium van langdurige roofbouw op lichaam en geest. Iemand in zo'n situatie heeft hulp en training nodig om beter te worden. Depressie en burnout Mensen met burnout hebben veel klachten die ook voorkomen bij iemand met een depressie. Zo zijn ze vaak somber en lusteloos en hebben ze last van schuldgevoelens, net als mensen in een depressie. Daardoor zijn deze ziektebeelden soms moeilijk van elkaar te onderscheiden. Maar burnout is het gevolg van overbelasting, terwijl een depressie ook kan ontstaan zonder dat er sprake is van overbelasting. Verder speelt aanleg bij het ontstaan van een depressie* een grotere rol dan bij burnout. (Over depressie is in de NFGV-reeks een aparte brochure verschenen.) Achtergronden van overspannenheid en burnout Of iemand overspannen of burnout raakt hangt zowel af van de situatie als van de persoon De situatie Situaties die stress veroorzaken kunnen verdeeld worden in drie typen: dagelijkse irritaties: kleine, steeds terugkerende gebeurtenissen die veel frustratie, irritatie en stress opleveren. De voorbeelden zijn legio: een computer die steeds vastloopt, lastige klanten, geluidsoverlast van de buren. spanningsbronnen die langere tijd bestaan, zoals de verzorging van een zieke ouder, een slechte relatie met de baas, een pestende collega, maar ook aanhoudende financiële problemen of de combinatie van studie en gezin. ingrijpende of traumatische gebeurtenissen waardoor het leven fundamenteel verandert. Voorbeelden zijn: een echtscheiding, overlijden, ontslag, maar ook een verhuizing of het krijgen van een nieuwe baan. Sommige gebeurtenissen zijn zo schokkend dat ze een trauma veroorzaken. Voorbeelden zijn: een vliegtuigramp, een overval, (seksueel) geweld. Zo n gebeurtenis kan ernstige, langdurige posttraumatische stress veroorzaken. (Over stress op het werk en posttraumatische stressstoornis zijn aparte brochures verschenen.) Zowel het werk als de privésituatie kunnen tot overbelasting en ongezonde stress leiden. Vaak is er sprake van een wisselwerking. Iemand kan bijvoorbeeld zijn werk goed aan, totdat de partner aankondigt te willen scheiden. Of een situatie werkelijk tot overbelasting en stress leidt, hangt sterk af van de mogelijkheden die iemand heeft om zelf invloed uit te oefenen op de situatie. Mensen ontwikkelen minder snel stressklachten als ze hun activiteiten zelf kunnen indelen.

12 De persoon Een deadline of het organiseren van een verjaardagspartijtje is voor de één een uitdaging, voor de ander een bron van spanning. De situatie alléén is dus niet doorslaggevend bij het ontstaan van stress. Zeker zo belangrijk is de vraag hoe iemand tegen de situatie aankijkt. Daarbij speelt de persoonlijkheid een grote rol. Mensen met burnout voelen zich vaak (te) sterk betrokken bij hun gezin of werk. Ze zijn zeer gemotiveerd en eisen veel van zichzelf. En ze houden hun eigen grenzen slecht in de gaten, waardoor ze het risico lopen op te branden. Andere eigenschappen die het risico op ongezonde stress vergroten zijn: gevoelens slecht kunnen uiten, moeilijk steun vragen, moeilijk nee kunnen zeggen, pessimisme en een weinig positieve kijk op eigen prestaties. Een veel voorkomend gezondheidsprobleem Stress en burnout zijn belangrijke gezondheidsproblemen. Iedereen kan er last van krijgen. Maar liefst 12 op 100 bezoeken aan de huisarts hebben te maken met stressklachten. Verder komen per jaar mensen, evenveel mannen als vrouwen, door psychische klachten in de WAO. Geschat wordt dat 30 procent daarvan door stress en overbelasting veroorzaakt wordt. Klachten door overbelasting op het werk komen voor in alle bedrijfstakken en in alle beroepen. Maar in bepaalde beroepen lopen mensen een hoger risico, bijvoorbeeld in de zorg, het onderwijs en de journalistiek. Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft 10 procent van de Nederlandse beroepsbevolking last van burnoutverschijnselen. Niet afwachten Mensen die last hebben van overbelasting en stress willen de signalen vaak niet zien, laat staan er iets mee doen. Ze klampen zich vast aan de gedachte dat de klachten vanzelf wel zullen overgaan. Ten onrechte! Als de situatie bij het oude blijft, gaan de klachten niet vanzelf over, maar worden ze eerder erger. Des te belangrijker is het de overbelasting tijdig te onderkennen en aan te pakken. Rust en steun zijn twee belangrijke remedies. Iemand met burnout zal daarnaast moeten werken aan verandering van de situatie en van de gewoontes die hebben bijgedragen aan de overspannenheid. Dit vraagt tijd, inspanning en oefening. Het is belangrijk daarbij deskundige hulp te zoeken.

13 Tips Tips voor mensen met stressklachten Na spanning volgt ontspanning. Neem voldoende tijd om bij te komen van stessvolle situaties. Grijp tijdig in bij overbelasting. Hoe langer u zichzelf uitput, des te langer het herstel duurt. Zet op een rij wat bij u stress veroorzaakt. Wat kost u veel energie en wat kunt u daaraan veranderen? Stel prioriteiten en denk vooruit. Houd ook tijd open voor onverwachte gebeurtenissen. Ga na of het realistisch is wat u van uzelf vraagt. Niemand is perfect. Handel kleine zaken zo snel mogelijk af, anders stapelen ze zich op en blijven ze u achtervolgen. Doe één ding tegelijk en neem daar de tijd voor. Haasten maakt doodmoe. Stel grenzen en zeg nee wanneer u te veel hooi op uw vork heeft. Praat met uw omgeving over uw gevoelens van overbelasting en zoek samen naar oplossingen. Zoek een goede balans tussen werk en privé: maak tijd voor dingen die u energie geven, zoals hobby s en vriendschappen. Bewegen is een goede uitlaatklep voor stress, bijvoorbeeld fietsen, zwemmen of wandelen. Zorg voor ontspanning en rust. Voor de één werkt yoga of meditatie, een ander heeft veel aan ontspanningsoefeningen, massage of naar muziek luisteren. Zoek uw eigen manier. Gezond leven vergroot uw draagkracht. Let er daarom op dat u voldoende beweegt en slaapt, gezond eet, niet te veel koffie en alcohol drinkt en niet rookt. Tips voor de omgeving Praat met uw vriend(in), partner of collega als u ziet dat die overbelast is en klachten krijgt. Blijf wanneer de overbelaste persoon de situatie ontkent, uw visie herhalen en wijzen op de klachten die volgens u het gevolg van de stress zijn. Help een prioriteitenlijst maken. Maak afspraken met de overbelaste persoon, om hem of haar te motiveren de stress aan te pakken. Dit kunt u doen in de vorm van een weddenschap, bijvoorbeeld over het nemen van pauzes. Ga samen iets ontspannends doen. Bedenk wel: iemand helpen is prima, maar alleen als u uw eigen grenzen bewaakt.

14 Werk en Stress - Coping Stress en Werk. Stress en psychische klachten vormen voor werknemers in het bedrijfsleven een belangrijke reden voor arbeidsongeschiktheid. Stress blijkt niet alleen een 'managersziekte' te zijn, maar ook: hoe lager de functie, hoe groter de kans op stress. Steeds meer mensen krijgen op hun werk met stress te maken, door een te grote druk en belasting. De wijze van coping (copingstijl) blijkt een cruciale factor in het geheel te zijn. Meer over coping en werkstress, kun je lezen in het artikel hieronder. Stress Werkdruk Belasting Werk en Stress. Steeds meer mensen krijgen met stress te maken door hun werk of werksituatie. Er is sprake van stress, ook wel negatieve stress genoemd, wanneer de belasting of druk groter is dan de draagkracht, weerstand of veerkracht en de eisen die gesteld worden (door onszelf of omgeving) hoger zijn of lijken dan we aankunnen. Stress op het werk betreft hier elke vorm van werk of werksituatie, in loondienst, freelance, thuis, zelfstandige onderneming en ook in vrijwilligerswerk. Uitingsvormen van stress. Stress kan zich op verschillende manieren uiten, bijvoorbeeld in de vorm van vermoeidheid, prikkelbaarheid, hoofdpijn, slaapstoornissen, verstoord concentratievermogen, angsten, depressiviteit. Stress kan zowel lichamelijke symptomen, gedragssymptomen, emotionele symptomen als denksymptomen geven. Uitgebreide informatie hierover kun je vinden in Stress symptomen of in de vorm van een Stress Test, waarbij je zelf kunt nagaan of en welke verschijnselen van stress er bij jou spelen. Werkstress Coping Werkstress. Stress kan per individu verschillen, de een is stressgevoeliger of stressbestendiger dan de ander en belastende gebeurtenissen in en buiten de werksituatie, kunnen een grote rol spelen (zie kans op stress en stressoren. Bovendien kan je persoonlijke instelling en persoonlijkheid van invloed zijn. Specifieke informatie over de relatie tussen persoonlijkheid en stress is te vinden in persoonlijkheid en stress en persoonlijkheidstype. Er is echter nog een factor die een belangrijke (mogelijk de belangrijkste) rol speelt. Uit onderzoek is naar voren gekomen dat de manier waarop je omgaat met stress, je reactie op stressvolle situaties een belangrijke schakel in het geheel vormt. Coping - Copingstijl. Omgaan met stress wordt ook wel stress coping, copingstrategie of copingstijl genoemd oftewel je strategie, manier van omgaan met iets of ergens tegen opgewassen zijn. De kernvraag bij stress coping is: wat is je vermogen om druk te verdragen, hoe groot is je draagkracht of veerkracht c.q. de balans tussen belasting en belastbaarheid. Er zijn drie verschillende manieren van stress coping te onderscheiden. Coping Stress Werk - Drie Copingstijlen Coping werkstress. Bij Werkstress zijn er drie verschillende stijlen van omgaan met stress c.q. coping te onderscheiden. Actieve Coping Werkhouding Actieve Coping. Actieve coping is kenmerkend voor mensen die problemen aanpakken en niet uit de weg gaan. Ze proberen op hun werk meer zeggenschap en inspraak te krijgen, zodat ze meer hand hebben in de manier waarop het werk of de werkzaamheden worden gedaan, gepland en ingedeeld. Kenmerkend van een actieve copingstijl is verder dat ze zich inzetten en inspannen om hun vaardigheden en know how te vergroten, zodat het werk hen makkelijker afgaat en ze zich verder ontwikkelen. Bij deze copingstijl is er sprake van zelf initiatief nemen en houden om iets aan stress te doen.

15 Passieve Coping Werkhouding Passieve Coping. Passieve coping kenmerkt de mensen die de situatie laten zoals deze is, maar wel proberen om het allemaal leefbaar en hanteerbaar te houden. Bijvoorbeeld door het werk of de werksituatie minder centraal te stellen en zich meer op hobby's en activiteiten buiten het werk om te richten. Spanningen of stress op het werk worden dan afgeleid c.q. gecompenseerd. Door deze compensatie krijgt het werk een ondergeschikte plaats in hun leven en daarmee ook de bewuste invloed of het effect van spanningen. Asociale Coping Werkhouding Asociale Coping. De asociale copingstijl wordt gehanteerd door mensen die stress afreageren op anderen, die zich op hun werk laten gaan (in negatieve zin dan wel te verstaan). Bijvoorbeeld door voortdurend geïrriteerd te reageren, iemand de huid vol te schelden, te provoceren of negatief te benaderen of alleen maar te wijzen op wat collega's niet goed doen, wat en wie er niet deugt etc. Vaak worden niet alleen collega's in de werksituatie de dupe van deze projectie van frustraties en spanningen, maar ook in de thuissituatie kunnen de partner, het gezin, de kinderen het slachtoffer zijn. Actieve Coping - Minste Stress Minste stress. De actieve copingstijl in de werksituatie blijkt in de praktijk het minst stress op te leveren en de asociale copingstijl het meest. De reden dat actieve coping het beste werkt, is omdat men dan het gevoel heeft om actief iets te kunnen ondernemen, werkelijk verschil te maken en iets te kunnen bijdragen aan het geheel. Op deze manier voelt men zich minder slachtoffer van de werkdruk en belasting in de werksituatie. Want gevoelens van onmacht en machteloosheid geven een flinke dosis spanning. Het ontstaan van stress blijkt namelijk vaak ook samen te hangen met regelmogelijkheden die iemand in zijn functie of werksituatie wel of niet heeft. In hoeverre iemand zeggenschap heeft over de tijdsindelingen, planning in relatie tot de uitvoering van de werkzaamheden. Ook al blijft er dan (nog steeds) sprake van een pittige werkdruk en belasting, het voelt dan meer als een keuze en niet iets wat je overkomt of 'aangedaan' wordt. In Werk en Stress - Oorzaken worden de belangrijkste oorzaken van stress op het werk besproken. Specifieke stress klachten die in bepaalde beroepen of beroepsgroepen het meest naar voren komen, kun je vinden in Stress - Klachten in Beroepen.