De Volksvertegenwoordiger

Transcriptie

1 Jaargang 1 Januari 2013 De Volksvertegenwoordiger is een uitgave van Stichting Politieke Academie ISSN: Prijs: 4,50 De Volksvertegenwoordiger special gemeenteraadsverkiezingen Postcode Analyse Weet in welke straat je potentiële stemmers wonen Campagne Obama Hoe verloopt een campagne in Amerika Kledingtips door Anouk van Eekelen Wat trek je aan als je campagne gaat voeren? Olga Commandeur geeft tips voor een gezond leven Hoe gaat een druk leven samen met een gezonde levensstijl?

2 Stichting Politieke Academie zet in op het versterken van parlementaire democratieën. Een veerkrachtige parlementaire democratie is een democratie waar politici en bestuurders op professionele wijze hun vak uitoefenen. Daarbij voelen burgers en maatschappelijke organisaties zich gehoord en betrokken en wordt het maatschappelijk debat zonder belemmeringen en op basis van ter zake doende argumenten gevoerd. Stichting Politieke Academie richt zich op personen die actief zijn binnen het openbaar bestuur en zij die zich betrokken voelen bij het maatschappelijk functioneren van de samenleving. >> Ondersteunt politici en bestuurders in hun professionele groei >> Verkleint de kloof tussen kiezer en gekozene >> Stimuleert en activeert maatschappelijk debat

3 Inhoudsopgave Wethouder op je 24ste Interview met Stefan Wouters BN'ers in politiek Hoe doen BN ers het in de politiek? Hoe verloopt het in het campagneteam van Obama? Een interview met Kirsten Verdel De grootste partij van Nederland is niet de VVD De opkomst van lokale partijen Verbinden met burgers op basis van burgerschapsstijlen De legitimiteit van de gemeentepolitiek Legitimiteit lokale politiek onder druk De opkomst tijdens de verkiezingen neemt af Met welk standpunt kan je het beste naar buiten treden als partij? Kies standpunten die ertoe doen! Ontdek in welke straat je potentiële kiezers wonen Het postcodeanalysemodel Hoe divers is de gemeenteraad? Komen alle raadsleden uit dezelfde bevolkingsgroep? Over hoe je de beste campagne voert om de verkiezingen te winnen Interview met Jan Bennink Versla onjuiste berichtgevingen en win De kracht van snelle berichtgeving Hip en happening: je eigen tijdschrift Wethouder Eric van der Burg over een eigen verkiezingstijdschrift Wie niet zichtbaar is bestaat niet Hoe genereer je publiciteit? De kracht van social media Hoe maak je goed gebruik van social media Overtuigend argumenteren Wat maakt een argument daadwerkelijk overtuigend? Hoe klinkt een overtuigend stemgeluid Over het belang van een goed stemgeluid Anouk van Eekelen geeft kledingtips Wat trek je juist wel en niet aan tijdens de campagne Olga Commandeur vertelt hoe je gezond kan leven Gaat een druk leven samen met een gezonde levensstijl? Foto: Pascal Ollegot Voorwoord De opkomst tijdens de gemeenteraadsverkiezingen wordt steeds lager. Kwam in de jaren zeventig nog 70% van het electoraat stemmen, in 2010 was dat rond de 55%. Reden tot nadenken. De stichting Politieke Academie wil een bijdrage leveren aan een hogere opkomst, beter contact tussen kiezer en gekozene en een sterker democratisch functioneren. Als de opkomst hoog genoeg is, zijn onze volksvertegenwoordigers een stuk representatiever. Wij willen jou gereedschappen bieden om de afstand met de kiezer te verkleinen. Voor je ligt een blad dat bedoeld is om jou als kandidaat-raadslid te ondersteunen. Ook helpt het je met het contact met de kiezer. In het tijdschrift delen we veel informatie met je. Van theoretische achtergronden tot hele concrete tips. Voor elk kandidaatraadslid is er wel iets bruikbaars bij. Wij zijn allen die een bijdrage hebben geleverd dankbaar dat ze hun kennis met jou als kandidaat-raadslid willen delen. Wij wensen alle kandidaat-raadsleden een succesvolle campagne toe. Namens Stichting Politieke Academie Frank van Dalen Voorzitter Stichting Politieke Academie Colofon De Volksvertegenwoordiger is een uitgave van Stichting Politieke Academie. Stichting Politieke Academie zet zich in om parlementaire democratieën te versterken. Redactieadres Stichting Politieke Academie Bezuidenhoutseweg 72 N, 2594 AW Den Haag contact@politiekeacademie.eu Redactie Bladmanager: Sebastiaan van Niele Aan dit nummer werkten mee: Kirsten Verdel, Joost Smits, Jan Bennink, Tijn Elferink, Olga Commandeur, Anouk van Eekelen, Eric van der Burg, Patrick van der Pas, Rivelino Sellier, Bram van der Lelij, Pam Evenhuis, Frank van Dalen, Anke van Niele, Robbert Blokland-Wijchers, Jean-Michael Veen, Inge Janse, Ties Joosten. Auteursrecht De Volksvertegenwoordiger is een productie van Stichting Politieke Academie. Alle rechten worden nadrukkelijk voorbehouden. Niets uit de uitgave mag worden gereproduceerd en/ of verveelvoudigd, op welke wijze (waaronder mechanische, fotografische en/of elektronische) dan ook, of worden opgeslagen in een database, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de stichting Stichting Politieke Academie

4 De Volksvertegenwoordiger special gemeenteraadsverkiezingen Wethouder op je 24 ste : Stefan Wouters Eén van Nederland jongste wethouders. In 2007 werd hij actief in de lokale politiek, in 2009 werd hij gekozen tot lijsttrekker van de lokale VVD. In het jaar daarop werd de bezetting in de raad verdubbeld en kwam de VVD in de coalitie. Hij werd op zijn 24ste wethouder. Hoe werd je wethouder? Ik heb altijd actief willen worden binnen de politiek. Ik wilde verandering, ik wilde wat toevoegen aan de maatschappij. Eerst ben ik bestuurlijk actief geweest bij het Landelijk Actie Komitee Scholieren, daarna raadslid geworden. En toen zaten we in de coalitie en mocht ik mij in de ochtend melden op het stadhuis om mijn eerste dag te werken. Heb je die specifieke ambitie om wethouder te worden altijd al gehad? Ja. Voor mij was al snel duidelijk dat je via de raad kaders kon stellen en problemen aan de kaak stellen, maar dat een wethouder echte invloed heeft. Als gemeenteraadslid ben je toch maar één van de vijftien. Je maakt veel meer beleid en weet veel beter wat er achter de schermen speelt. En beantwoordt het wethouder zijn aan die eerdere verwachting? Ja! Een wethouder werkt zestig uur in de week en maakt het beleid. Alhoewel al 80% à 90% bepaald is via een wettelijk kader. Daar heb je dus niks meer over te zeggen. Ik zie ook een positieve verandering in de houding van de overheid. Waar vroeger er sprake was van een overheid die bepaalde hoe de samenleving eruit moest zien en de inwoners zich hieraan moesten conformeren, zie je nu dat de overheid er voor de inwoners is. Je kan het vergelijken met een spijkerbroek. Vroeger bedacht de overheid hoe de spijkerbroek eruit moest zien en als de gebruikers die niet prettig vonden dan worden ze scheef aangekeken. Nu wordt gekeken naar de wensen van de gebruikers en gekeken hoe de spijkerbroek de inwoner het beste past. Je bent jong en je studeert nog, was die combinatie makkelijk? Ja en nee. Ik studeer aan het einde van dit jaar af in fiscaal recht, maar dat is wel ten koste van mijn privé leven gegaan. Eerst studeerde ik technische bedrijfskunde maar dat bleek te zwaar in combinatie met mijn werk als wethouder. Het prettige van het zijn van wethouder is wel dat je over je eigen agenda gaat. Je hebt een aantal vaste vergaderingen per week, maar wanneer afspraken plaatsvinden bepaal je zelf. Het is tamelijk uitzonderlijk om op zo n jonge leeftijd al wethouder te zijn. Werd je nooit scheef aangekeken door oudere ambtenaren? Dat ze je misschien niet serieus namen? Zelf heb ik dat nooit ervaren. Ik denk dat je dat zelf in de hand hebt. Ik heb altijd open kaart gespeeld over het feit dat ik niet deskundig ben op alle vlakken. Dat is ook niet raar. Iedereen moet wethouder kunnen worden, want het is een functie die voor eenieder toegankelijk is die een meerderheid in de raad kan vormen. Er zijn geen instroomeisen. Door open kaart te spelen over dat het werk nieuw voor mij was, kreeg ik veel hulp van mijn medewerkers. Door de toenemende decentralisatie worden steeds meer landelijke taken overgedragen aan de gemeenten, leidt dat soms ertoe dat onderwerpen te complex worden? Als je een duidelijke visie voor ogen hebt voordat je wethouder wordt en duidelijk weet waar je heen wil met de gemeente, dan is dit geen obstakel. Als je dit doel combineert met een goede inzet van middelen; door bijvoorbeeld de juiste ambtenaren in te zetten, dan kan je als wethouder prima uit de voeten. Als je een tip zou moeten geven aan aankomende wethouders, wat zou dat dan zijn? Let op een goede verdeling tussen werk en privé. Als wethouder maak je al gauw zestig uur in de week en dat gaat ten koste van je persoonlijke leven. Maak genoeg tijd vrij voor je familie, vrienden en partner. Daarnaast raad ik iedereen aan om een coach of een mentor te zoeken zodra je wethouder wordt. Als je alleen al een uur in de week je verhalen en problemen bij iemand kwijt kan, dan kan dat ontzettend helpen. Je gaat dan veel makkelijker met problemen om. Ga je na dit termijn voor nog een termijn als wethouder? Nee, ik ga me richten op andere dingen, die ook belangrijk zijn. Op mijn privé leven bijvoorbeeld, dat heeft het soms zwaar als je wethouder bent. Verder wil ik in het bedrijfsleven beginnen. Een hele andere wereld, maar het klinkt als een mooie uitdaging. 4 Politieke Academie

5 Jaargang 1 Januari 2014 BN ers in de politiek In de politieke arena duiken soms bekende Nederlanders op. Partijen gebruiken ze vaak als lijstduwer of zelfs als gezicht van de partij. Hoe goed doen bekende Nederlanders het eigenlijk in de politiek? Nelly Frijda Nelly Frijda, bekend van de serie Flodder en vele andere films en televisieseries, maakte ook furore met een politieke carrière. Op 10 december 2009 presenteerde Frijda de nieuwe partij Red Amsterdam die meedeed aan de Amsterdamse gemeenteraadsverkiezingen. Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 behaalde haar partij één zetel. Frijda stond op nummer 2 maar werd met voorkeurstemmen gekozen. Zij heeft een jaar in de gemeenteraad gezeten, tot maart In 2013 maakte ze bekend per direct terug te keren in de politiek en verkiesbaar te zijn tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 in Amsterdam. Red Amsterdam heeft de smaak te pakken en besluit voor de komende gemeenteraadsverkiezingen ook tv-bekendheid Henk Spaan, de bekende saxofonist Hans Dulfer en acteur Huub Stapel aan de lijst toe te voegen. Henk Westbroek Henk Westbroek behaalde met Leefbaar Utrecht in 1998 een groot succes en kwam met negen zetels in de raad. Hij was voorts in 1999 een van de oprichters van de landelijke Leefbaarpartij. Hij was tot 2002 politiek actief. In dat jaar trok hij Foto: Loe Beerens zich na stelselmatige bedreigingen terug uit de politiek. Verder maakte hij furore met zijn kandidaatstelling voor het Burgermeesterschap van Utrecht in 2007 en opnieuw in Veel Utrechtenaren steunden zijn kandidatuur maar door een gebrek aan relevante bestuurlijke ervaring werd hij afgewezen. Erica Terpstra Erica Terpstra werd bekend als zwemster op de Olympisch spelen op de 100 meter vrije slag. Ze won een zilveren en bronzen medaille (1964). Ook was ze in 1962 Europees Kampioen en meermaals Nederlands kampioen. Na haar sportcarrière begon ze langzaamaan een politieke carrière. In 1977 kwam zij in de Tweede Kamer door een op het laatste moment verdeelde restzetel. Zij groeide door tot staatssecretaris Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Daarna werd ze tot tweemaal toe met een groot aantal voorkeurstemmen herkozen. In 2003 werd zij gekozen als voorzitter van het NOC*NSF. Sinds 2011 heeft zij haar eigen tv programma Erica op reis. Pia Dijkstra Ze werd bekend als programmamaakster, presentatrice en journaliste. Ze presenteerde onder andere het NOS journaal. Ook was zij presentatrice van bekende programma s als Hoe Bevalt Nederland, Tien Lastige Vragen, Studio 2, Vinger aan de Pols en EénVandaag. In 2010 kwam zij voor D66 op de 13de plaats van de lijst voor de Tweede Kamerverkiezingen. Dat leek een onverkiesbare plaats, maar tegen alle verwachtingen in werd ze met voorkeurstemmen toch gekozen tot lid van de Tweede Kamer. In 2012 stond zij op de negende plaats van de kandidatenlijst en werd zij opnieuw gekozen, ditmaal met voorkeurstemmen. Pia Dijkstra is woordvoerder Volksgezondheid, Welzijn, Sport en Emancipatie. Het lijkt erop dat het plaatsen van BN ers op verkiezingslijsten de politieke partijen geen windeieren leggen. Ze zijn bekend, hebben een achterban en trekken veel stemmen waarvan een deel ongetwijfeld anders voor de betrokken partij onbereikbaar zou zijn gebleven. Politieke Academie 5

6 De Volksvertegenwoordiger special gemeenteraadsverkiezingen Obama campagne: Een militaire operatie Ze werkte in 2007 als enige buitenlander op het landelijke hoofdkwartier van de Democratische Partij en maakte de iconische verkiezing van Barack Obama als president van dichtbij mee. Er zijn dus in Nederland maar weinig mensen die zoveel van campagnevoeren weten als Kirsten Verdel. Het is een militaire operatie: je moet telkens dóór. Als Nederlandse media een Obama-kenner zoeken, stuiten ze al snel op Kirsten Verdel. De 35-jarige politica en bestuurskundige maakte de huidige president van de Verenigde Staten van dichtbij mee toen ze in 2007 in zijn campagneteam belandde en de bloedstollende verkiezingsrace van heel dichtbij meemaakte. Hoe Obama in het echt is? Ze lacht. Eigenlijk vond ik dat niet eens zo heel speciaal. Ik heb in die periode zo enorm veel belangrijke en bekende mensen de ontmoet: de Clintons, Bush, Kissinger. Wat wel indruk maakte, was de ontmoeting met advocaat Robert Kennedy jr, zoon van de vermoorde senator en neef van de vermoorde president. Dat is toch de zoon van mijn grote politieke held. Het was heel bijzonder om hem in de ogen te kijken. Daar stond ik echt even van te shaken. Professionele aanpak Verdel studeerde bestuurskunde in Rotterdam, werkte op het ministerie van Binnenlandse Zaken en leidde in 2006 de gemeenteraadscampagne van de PvdA Rotterdam. Een jaar later kreeg ze de Canadese Sauvé Scholarship toegewezen, waarmee ze naar de Verenigde Staten vertrok. Via via belandde ze op het landelijke hoofdkantoor van de Democratische Partij, waar ze strategisch onderzoek ging doen voor de campagne van Obama. Verdel maakte als enige buitenlander de presidentsstrijd van zo dichtbij mee. Over deze periode schreef Verdel het gedetailleerde boek Van Rotterdam naar Witte Huis, waarin ze op meeslepende wijze beschrijft hoe de strijd steeds harder werd en de Democraten toch alle aanvallen wisten af te weren. Het was een geweldige, maar loodzware periode, vat ze samen. Je werkt van 9 uur s ochtends tot 11 uur s avonds, zeven dagen per week. Van de werkethos en professionele aanpak van de Amerikanen kan Nederland nog heel veel leren. Je ziet in Nederland per definitie dat alles uit Amerika wordt overgenomen, alleen met enkele jaren vertraging, merkt Verdel op. Het grote probleem is dat politici in Nederland over het algemeen over veel minder geld, middelen, mensen en kennis beschikken. Bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen was bijvoorbeeld canvassen een trend in Nederland, van deur tot deur gaan om mensen te informeren over jouw kandidaat. Dat is inderdaad een heel lucratieve manier om extra stemmen te werven. Maar dan moet je het wel goed en professioneel aanpakken. In Amerika wordt op een hoofdkantoor exact bijgehouden welke straten al zijn geweest en welke mensen wellicht interesse hadden in de standpunten. Als iemand enthousiast reageert, ga je een week later nóg een keer langs. Deze aanpak levert zowel nieuwe financiële donoren op als aantoonbaar extra stemmen, tot wel 12% extra als je drie keer bij dezelfde persoon langsgaat. Specifieke taken In Nederland echter gebeurt het canvassen tamelijk halfslachtig, vindt Verdel. Er wordt geen backoffice ingericht, er wordt geen fatsoenlijke database bijgehouden waarin te zien is welke straten al zijn gedaan. Een enthousiaste reactie krijgt geen navolging. Het is in alle opzichten meestal heel onpro- 6 Politieke Academie

7 Jaargang 1 Januari 2014 fessioneel. In een Amerikaans campagneteam krijgt elke medewerker een heel specifieke taak onder zijn hoede. De Nederlandse hield zich in het begin vooral bezig met opposition research en rapid response, oftewel het zo snel en goed mogelijk reacties bedenken op uitspraken en aanvallen van een tegenstander. Elke uitspraak die een kandidaat doet moet hout snijden en in heldere, kernachtige woorden duidelijk maken wat zijn standpunt is over een bepaald onderwerp. De PvdA heeft tijdens de verkiezingen in 2006 wel geprobeerd opposition research, onderzoek naar de sterke en zwakke punten van de tegenstander, in te zetten. Maar dat ging om twee mensen, dat is eigenlijk onvoldoende mankracht, legt Verdel uit. Bovendien is het hier in Nederland heel lastig om te bepalen wie dan precies je tegenstander is. Het Amerikaanse politieke stelsel kent maar twee partijen van belang. Hier in Nederland zijn er minimaal tien tegenstanders. Op wie moet je je richten? De aanval mag nooit te venijnig worden, want de kans is groot dat je uiteindelijk toch na de verkiezingen samen aan de onderhandelingstafel belandt. Het is slechts kortetermijnwinst. Te scherpe aanvallen komen vroeger of later als een boemerang terug. De kreet van Balkenende U draait en u bent oneerlijk tegen Wouter Bos leek tijdens de campagne een gouden greep. Maar dat wantrouwen heeft er mede toe geleid dat het kabinet van die twee partijen uiteindelijk toch niet werkte en uit elkaar spatte. Dirty politics Verdel gelooft niet in negative politics, een les die ze heeft geleerd tijdens haar verkiezingstijd bij de Democraten. Dat was in 2007 een Gouden Regel van Obama: we moesten altijd blijven bij onze positieve boodschap van hoop en verandering. Tijdens de campagne om het Witte Huis kwam het team van Obama te weten dat de minderjarige, ongetrouwde dochter van Sarah Palin, de Republikeinse vice-presidentskandidaat, zwanger was. Dit nieuws kon een enorm schandaal veroorzaken en dus de polls in Obama s voordeel beïnvloeden, maar wij hebben er niets mee gedaan. Ook niet toen het nieuws uiteindelijk - niet via ons - wel op straat kwam te liggen. Zelfs bij negatieve aanvallen van de Republikeinen moest de reactie altijd positief blijven. Er was toen dus relatief weinig sprake van negative politics en al helemaal niet van dirty politics. Obama is een charismatisch redenaar, die zijn publiek meestal in vervoering weet te brengen met zijn visie op het land en de toekomst. Dit soort leiders mist Nederland op dit moment, vindt Verdel. Er zijn genoeg goede politici in Nederland, analyseert Verdel. Maar ze lijken meestal niet geïnspireerd genoeg te zijn. En tja, zodra iemand hier zijn of haar kop boven het maaiveld uitsteekt, wordt die er hier in Nederland weer snel afgehakt. Iedereen is erg op zijn hoede. Militaire operatie Een Amerikaans campagneteam is een geoliede machine met mensen die weten waar ze het over hebben. Het is een militaire operatie, waarin goed samenwerken en communiceren van het grootste belang is, knikt Verdel. Je doet wat je gezegd wordt. Iedere medewerker mag één keer bij zijn of haar leidinggevende aankloppen om aan te geven dat hij denkt dat er iets niet goed gebeurt. Dan luistert die leidinggevende naar de argumenten en besluit of je advies wordt overgenomen. Maar als het besluit negatief uitvalt voor jou, hou je -plat gezegdje kop dicht en gaat dóór. En kan je daar niet mee omgaan, dan is daar het gat van de deur. Het is een enorme trein die voortdendert en niet wacht. Een kandidaat kan zich geen interne verdeeldheid Kirsten Verdel heeft in 2007 geholpen in het campagneteam van Barack Obama onder zijn medewerkers veroorloven. Nog zoiets waar Amerikanen veel beter in zijn dan Nederlanders: geld inzamelen voor de campagnekas. Je moet gewoon bedelen bij de kiezer, heel oneerbiedig gezegd. Onderzoek heeft uitgewezen dat bij politieke verkiezingen in de VS in 92 procent van de gevallen de kandidaat met het meeste geld op zak wint. Dus ja, je kunt je overwinning in principe kopen. Het grootste deel van het campagnegeld in de VS komt van grote donoren. In theorie zijn er wettelijke limieten voor wat grote bedrijven aan een kandidaat kunnen schenken. Maar dankzij zogenoemde superpac - constructies kunnen genereuze donoren ongelimiteerd geld blijven geven. Een bekende financier van de Republikeinse campagne is bijvoorbeeld Koch Industries, van twee steenrijke broers die een enorm olieconcern runnen. Zij gaven tientallen miljoenen. Nederland kende in dit opzicht heel lang nauwelijks wetgeving. Maar door een actie van Martijn van Dam van de PvdA moeten partijen nu alle donaties boven de 5000 euro publiceren, met de naam van de gulle gever erbij. Echt heel strak zijn de regels echter nog niet. Persoonlijke aanpak Voor beginnende lokale politici heeft Verdel één belangrijk advies: voer een campagne zo persoonlijk mogelijk. Kiezers worden in dit soort periodes doorlopend met informatie bestookt: iedereen wil iets van je, dus je filtert bewust of onbewust alle brokjes informatie die je tot je krijgt. Het meeste ben je in een paar minuten weer vergeten. Hoe persoonlijker een kiezer wordt benaderd, hoe groter de kans is dat de boodschap blijft hangen. In 2012 is er heel veel geëxperimenteerd met microtargeting. Een campagneteam kijkt dan bijvoorbeeld op Facebook en ziet dat jij hun partij steunt. Als er dan in jouw vriendenlijst iemand staat die twijfelt, dan word je benaderd om te vragen of jij eens met die persoon wilt gaan praten. Maar deze aanpak kent in Nederland zijn wettelijke beperking in de vorm van het College Bescherming Persoongegevens. Al valt er op dit vlak in Nederland ook binnen die grenzen nog heel veel terrein te winnen, de wetgeving is boterzacht. Politieke Academie 7

8 De Volksvertegenwoordiger special gemeenteraadsverkiezingen De grootste partij van Nederland is niet de VVD Niet de VVD, maar de lokale partijen zijn de grootste politieke macht in Nederland. Was in 1998 van alle gemeenteraadsleden nog 77 procent aangesloten bij een landelijke partij, in 2010 was dit gedaald tot 70 procent. En die trend zet zich door. Een trend die extra hard aankomt, omdat het totaal aantal politici 35% 30% % 20% 15% 10% 5% 0% lokaal CDA PvdA VVD D66 GroenLinks SP dat lokaal actief is in diezelfde periode ook is afgenomen met tien procent. Met de tussentijdse verkiezingen in vier gemeenten afgelopen november nam het totaal aantal politici dat lokaal actief is zelfs toe tot 32 procent. Het CDA komt als tweede in rij met 18 procent van de lokale politici. De VVD die landelijk nog de grootste partij is, staat op een derde plaats met slechts 16 procent. De PvdA komt op 14 procent uit. D66, SP en GroenLinks doen het beter. Dat kan alles te maken hebben met het beperkte aantal gemeenten waarin deze partijen deelnemen en het beperkte aantal raadsleden dat op lokaal niveau voor deze partijen actief is. Landelijke partijen verliezen langzaam invloed in de gemeenten. Dit wil niet zeggen dat lokale partijen daarmee met een bepaalde ideologie aan het winnen zijn. De ene lokale partij is de andere namelijk niet.. Lokaal belang in de ene gemeente heeft niets van doen met lokaal belang in een andere gemeente. Vooral de lokale thema s die spelen zijn van belang. Als de trend zich doorzet, kan dit grote consequenties hebben. Terwijl partijtijgers van landelijke partijen elkaar tegenkomen op congressen en informatie kunnen uitwisselen of lobbyen bij leden van de Tweede Kamer/Babinet, kunnen politici van lokale partijen dit niet. Zij missen deze natuurlijke aansluiting. Voor Kamer en Kabinet betekent dit dat ze meer energie dan ooit aan de dag zullen moeten leggen om werkelijk te begrijpen wat er in gemeenten speelt. Vaker dan nu zullen kamerleden en leden van het kabinet zich moeten laten zien op bijeenkomsten van bijvoorbeeld de Vereniging van Plaatselijke Politieke Groeperingen. Op deze manier kan het contact met het lokalen-netwerk op natuurlijke wijze worden onderhouden. Dit vergt een mentale slag bij de politici verbonden aan landelijke partijen. Nog te vaak worden lokale partijen door de Aandeel lokale partijen landelijke partijen gezien als ongenode indringers die met de nek worden aangekeken. Op zich voorstelbaar, zeker daar waar sprake is van afscheidingen, maar de kiezer heeft in een democratie altijd gelijk. En op gemeentelijk niveau krijgen de lokalen het vertrouwen van de kiezer vaker dan welke andere politieke stroming ook in Nederland. 34% 32% 30% 28% 26% 24% 22% 20% Politieke Academie

9 Jaargang 1 Januari 2014 Verbinden met burgers op basis van burgerschapsstijlen Legitimiteit van de gemeentepolitiek De gemeenteraadsverkiezingen zijn bepaald niet het enige moment waarop burgers hun stem aan de lokale politiek kunnen laten horen. Woensdag 3 maart is niet alleen de finish van het campagneseizoen maar ook het startschot voor de vier jaar erna. Vier jaar waarin de lokale politiek een dialoog met burgers kan aangaan om hun actuele zorgen, wensen en ideeën te verwoorden. Alleen zo behoudt een raad gedurende haar volledige zittingsperiode niet alleen haar officiële beslissingsmacht, maar ook haar morele mandaat bij burgers. Voortdurend in contact staan met de directe achterban helpt om voeling te houden met wat er speelt. Maar er zijn ook veel burgers die op grotere afstand van de lokale politiek staan. Bij hen staat de raad voor de volgende uitdagingen: Het achterhalen van de mening van burgers die maar weinig geïnteresseerd zijn in de lokale politiek. Veel burgers volgen niet of nauwelijks wat er op lokaal niveau besloten wordt en nemen vaak niet eens de moeite om te stemmen. De dalende opkomstpercentages bij de gemeenteraadsverkiezingen laten zien dat deze groep steeds groter wordt. Deze mensen zijn vaak echter wel betrokken bij hun directe leefomgeving of hebben hier in ieder geval een mening over. Het vergroten van de kring van meedenkers. Zeker in kleinere gemeenten is er vaak sprake van een relatief kleine vaste kring van burgers die actief betrokken is bij de lokale politiek. Vaak zie je op bewonersavonden en inloopbijeenkomsten dezelfde gezichten. Terwijl de visie van degenen die niet naar dergelijke bijeenkomsten komen net zo waardevol kan zijn. De uitdaging is dan ook om deze kring van meedenkers te vergroten door nieuwe manieren te vinden om hen te betrekken bij lokale issues. Burgers nieuwe, beter passende participatiemogelijkheden bieden. Inspraakavonden, raadsvergaderingen, formele besluitvormingsprocedures... Veel burgers voelen zich niet thuis bij deze vormen van participatie. Bijvoorbeeld omdat zij moeite hebben in het openbaar hun mening te geven of geen zin hebben om hier een hele avond van hun (vrije) tijd in te investeren. De lokale politiek, en daarbij de raad in het bijzonder, moet dus op zoek naar nieuwe manieren om de verbinding met burgers aan te gaan. Belang van waarden voor verbinding gemeentepolitiek en burger Om de verbinding te maken met burgers spelen sociale waarden een sleutelrol. Politiek bedrijven is in essentie een continue dialoog tussen groepen in de samenleving met verschillende ambities en idealen. Deze dialoog gaat over in wat voor wereld we willen leven, hoe we ons land inrichten, hoe we willen wonen, werken, reizen, recreëren en voor elkaar zorgen. Ambities en idealen waar politici voor staan, komen voort uit hun waardenoriëntatie en kijk op het leven. Burgers voelen zich op hun beurt aangesproken door politici die appelleren aan hun waarden en belevingswereld. De aandacht voor politiek in de media en bij burgers is vaak eenzijdig gericht op incidenten en strijd tussen personen: op winnaars en verliezers. Maar een duurzame verbinding tussen politici en burgers kan alleen slagen, als politici zich inleven in en aansluiten bij de waarden en belevingswereld van burgers. Daarbij gaat het over zowel inhoud als vorm: over idealen en principes die burgers aanspreken en over manieren waarop burgers betrokken willen zijn of worden bij maatschappelijke vraagstukken. Om de belevingswereld van burgers in kaart te brengen heeft Motivaction het zogenaamde Mentality-model ontwikkeld en het daarvan afgeleide segmentatiemodel van burgerschapsstijlen. Burgerschapsstijlen geven inzicht in de waarden van bepaalde groepen burgers, hun houding tegenover samenleving, overheid en politiek en hun communica- Politieke Academie 9

10 De Volksvertegenwoordiger special gemeenteraadsverkiezingen tie- en interactiestijlen. We onderscheiden de volgende vier groepen: Verantwoordelijken (30% van de bevolking) - zelfredzame en maatschappelijk betrokken burgers, met een coöperatief-kritische houding tegenover de overheid. Zij zien de politiek als instrument om de publieke zaak te dienen en hun persoonlijke idealen te realiseren. Structuurzoekers (32%) - sterk op hun eigen leven en gezin gerichte consumenten, die erkenning zoeken voor hun gevoelens en belangen. Zij verlangen een overheid die duidelijkheid creëert door grenzen te stellen en die te handhaven. Plichtsgetrouwen (13%) - sterk normatief ingestelde burgers die loyaal zijn aan de (lokale) gemeenschap, moeite hebben met modernisering en complexiteit en hechten aan een strenge en beschermende overheid. Pragmatici (25%) - individualistische netwerkers die de wereld, en dus ook de overheid en politiek, zien in termen van kansen om ervaringen op te doen en hun persoonlijke doelen te realiseren. Nederlanders die gekenmerkt worden door een bepaalde burgerschapsstijl voelen zich ook wat vaker verwant met bepaalde politieke partijen. Maar die relatie is niet zo zwart-wit: binnen alle burgerschapsstijlen zijn aanhangers te vinden van alle politieke partijen. Mede daarom is het voor elke politicus van belang verbindingen aan te gaan met alle vier de burgerschapsstijlen. In contact treden met elk van deze vier burgerschapsstijlen betekent je bewust zijn van verschillende manieren waarop burgers in het leven staan en naar de wereld kijken. Instrumenten kiezen om Figuur: burgerschapsstijlen van Nederlanders hen op een bij hun belevingswereld passende wijze te informeren, een dialoog met hen aan te gaan, hen te betrekken bij beleidsontwikkeling en hen waar mogelijk en relevant te faciliteren bij hun eigen ambities horen daar ook bij. Instrumenten voor gemeenten om zich te verbinden met burgers Enkele voorbeelden waarbij Motivaction gemeenten heeft geholpen verbindingen te realiseren met burgers en waarbij gebruik is gemaakt van kennis van burgerschapsstijlen: Continue dialoog met (verantwoordelijke) burgers via een raadspanel Sinds november 2006 beschikt de gemeenteraad van Almere over een online burgerpanel. De burgers in dit raadspanel zijn ingedeeld naar burgerschapsstijl. Het panel stelt raadsleden en burgers in staat op regelmatige basis met elkaar te communiceren over actuele lokale onderwerpen. Op deze manier wordt kennis uit de stad gehaald en ingebracht in het debat. Voor burgers biedt het de mogelijkheid mee te praten over lokale thema s en nieuwe issues te agenderen. Het raadspanel verstevigt de band tussen burgers en gekozenen. Raadspanels zijn met name een goed instrument om verantwoordelijke burgers te bereiken, omdat dit segment het meest gemotiveerd is op regelmatige basis hun mening te geven over lokale politieke onderwerpen via een online vragenlijst. Bestuursstijl aanpassen aan burgerschapsstijl De helft van alle Nederlanders heeft weinig vertrouwen in bestuurders bij de overheid. De wijze waarop zij besturen evolueert onvoldoende mee met de wijze waarop burgers in het leven staan. De samenleving ontwikkelt zich van een hiërarchische klassenmaatschappij naar een horizontale netwerksamenleving. Het openbaar bestuur is daarentegen sterk verticaal georganiseerd. Om het contact met de burger te herstellen zal zij zichzelf opnieuw moeten uitvinden en meer flexibiliteit moeten laten zien in de wijze waarop zij invulling geven aan hun rol als bestuurder. Motivaction onderscheidt zes zogenaamde bestuursstijlen die verschillen in de mate waarin zij passen bij verschillende burgerschapsstijlen. Enkele voorbeelden: Verantwoordelijken worden aangesproken door verbindende bestuurders die beleidsmakers en maatschappelijke organisaties bijeen brengen om gezamenlijk tot besluiten te komen. Plichtsgetrouwen worden aangesproken door hiërarchische leiders, daadkrachtige en dominante bestuurders met een eigen visie, die van bovenaf de koers bepalen. Pragmatici worden aangesproken door netwerkers, open en zichtbare bestuurders die vooral gebruikmaken van de creativiteit van personen en groepen in de samenleving. Structuurzoekers worden aangesproken door agenderende ambassadeurs: tegendraadse bestuurders die opkomen voor thema s of groepen die in de gevestigde politiek weinig aandacht krijgen. 10 Politieke Academie

11 Jaargang 1 Januari 2014 Figuur: Bestuursstijlen in Nederland Scenario s geven richting aan openbare discussie over toekomst gemeente Hoe ziet de stad of regio er in 2030 uit? Bij steeds meer beleidsmakers en burgers staat deze vraag hoog op de agenda. Veel gemeenten zien het als een lastige opgave om verschillende toekomstbeelden te formuleren én daar met burgers een inhoudelijke discussie over te voeren. Te vaak blijven toekomstvisies beperkt tot vage ambities en algemene wensbeelden waardoor noodzakelijke keuzes voor niet gemaakt kunnen worden. Het werken met scenario s stelt gemeenten in staat deze keuzes wel te maken. Motivaction heeft vier toekomstscenario s ontwikkeld voor de gemeente Leerdam. Op basis van een analyse van relevante maatschappelijke trends en de huidige sterke en zwakke punten van de glasstad zijn door Motivaction scenario s opgesteld waarover burgers hun voorkeur kunnen uitspreken op Voor elk van de vier scenario s is een tastbaar beeld van de toekomst gecreëerd. Hoe ziet de gebouwde omgeving eruit, waar verdienen inwoners in 2030 hun geld mee en hoe gaan zij met elkaar om? Wat zijn de uiteindelijke voordelen en nadelen van bepaalde keuzes? Bijzonder is de vorm waarin de scenario s gepresenteerd worden: geen lange verhandelingen maar acteurs die in de huid kruipen van een denkbeeldige inwoner uit Of: de kern van een scenario verwoord in een kort bericht op de timeline van de Facebook-pagina van de gemeente Leerdam. Ook deze vorm zorgt ervoor dat het meedenken over de toekomst voor burgers laagdrempelig en aantrekkelijk wordt. Voor elk van de burgerschapsstijlen is nadenken over de toekomst lastig. Vandaar dat het werken met scenario s niet alleen geschikt is om de meer afzijdige burger, structuurzoekers en pragmatici, ertoe te bewegen mee te denken over de toekomst van hun woonplaats, maar ook om de complexe afwegingen die je tegenkomt bij het kiezen van een toekomstvisie inzichtelijk te maken voor plichtsgetrouwe en verantwoordelijke burgers. Bereiken van afzijdige burgers via pizza-participatie In het Amsterdamse stadsdeel Nieuw- West is in 2012 gewerkt aan een visie voor de toekomst. Met een reeks inhoudelijke bijeenkomsten en inspirerende activiteiten maken de inwoners van het stadsdeel in drie zomerse maanden een visie voor toekomstig Nieuw-West. Zo was er bijvoorbeeld het openingsevenement Nieuw-West aan Tafel, waar 100 invloedrijke inwoners tijdens een diner hun mening gaven over vier toekomstscenario s. Stadsdeel Nieuw-West wilde echter niet alleen de invloedrijke en welbespraakte inwoners aan het woord laten. Ook de meer afzijdige burger, structuurzoekers en pragmatici, die niet snel van de bank afkomt om naar een bijeenkomst te gaan, dient aan het woord te komen. Alleen leest deze afzijdige groep vaak geen krant, laat staan een officiële brief van het stadsdeel. Is er iets te verzinnen waar (bijna) iedereen enthousiast over is? Pizza is een verbindende factor: vrijwel iedereen bestelt wel eens een pizzaatje, of je nu rijk of arm, jong of oud en geïnteresseerd in je leefomgeving bent of niet. Bestelde pizza s van diverse pizzeria s in Nieuw-West werden verzonden in speciale projectdozen: op de dozen werd gevraagd om mee te denken over de Toekomst van Nieuw-West. In het deksel van de doos zaten toekomstbeelden en er werden vragen gesteld waarmee toekomstdromen van buurtbewoners werden onderzocht. De bewoners werden ook beloond: ze kregen gratis een nieuwe pizza in ruil voor de lege pizzadoos gevuld met hun ideeën. Wat levert werken met burgerschapsstijlen u op? Het werken met acteurs om een toekomstscenario te laten leven, pizzadozen bezorgen om burgers hun kijk op hun stadsdeel te laten geven: het zijn creatieve oplossingen om burgers te triggeren hun mening te geven. Onorthodoxe manieren om met burgers in contact te komen zijn geen doel op zich. Een duurzame verbinding aangaan met meer burgers is dat wel. En dat vraagt om laagdrempelige vormen van burgerparticipatie. Hierbij is het uiteraard niet alleen van belang dat zoveel mogelijk burgers hun mening kunnen geven, maar ook dat de lokale politiek écht luistert naar wat zij te zeggen hebben. Ook willen burgers weten wat de Raad met hun input gedaan heeft. Het ontwikkelen van nieuwe vormen van participatie op basis van de burgerschapsstijlen draagt bij aan een sterkere positie van raadsleden gedurende hun zittingstermijn en mogelijk ook aan een hogere opkomst bij de volgende finish : de gemeenteraadsverkiezingen van Meer informatie over participatie van burgers op basis van de burgerschapsstijlen: Peter Jobsen (p.jobsen@ motivaction.nl) en Bram van der Lelij (b.vanderlelij@motivaction.nl) Politieke Academie 11

12 De Volksvertegenwoordiger special gemeenteraadsverkiezingen Legitimiteit lokale politiek onder druk Op 19 maart 2014 zullen tienduizenden kandidaten van duizenden (lokale) politieke partijen, verspreid over ruim 400 gemeenten, strijden om de gunst van de kiezer en de ruim zetels die te vergeven zijn. Dat is geen gemakkelijke opgave. De afgelopen 30 jaar is de opkomst tijdens de verkiezingen geleidelijk afgenomen tot een dieptepunt in Als de trend zich doorzet dan zal in 2018 minder dan de helft van de kiesgerechtigden tijdens de gemeentelijke verkiezingen naar de stembus gaan. Dit tast de legitimiteit van de politiek ernstig aan. Deze neerwaartse trend doet zich in alle provincies voor. Daarbij scoren Noord- Holland, Zuid-Holland en Brabant gemiddeld slechter dan de andere provincies. Dit heeft een grote impact op het geheel, omdat 53% van de Nederlandse bevolking in deze drie provincies woont Opkomstpecentages gemeenteraadsverkiezingen Groningen Flevoland Zuid-Holland Opkomstpercentages per provincie Friesland Gelderland Zeeland Drenthe Utrecht Noord-Brabant Overijssel Noord-Holland Limburg Na de verkiezingen zult u via de (lokale) media, nieuwsbrieven, uw website en eventuele facebookpagina contact onderhouden met de burgers in uw gemeente. Analyse leert echter dat in de meeste gevallen u vooral uw aanhangers en maatschappelijk betrokken burgers bereikt. Stichting Politieke Academie kijkt na de verkiezingen graag met u hoe u een duurzame relatie bouwt met alle burgers in uw gemeente die in de toekomst mogelijk op uw partij kunnen stemmen. In de grote steden binnen deze provincies is de opkomst gemiddeld zelfs relatief nog lager dan bij de kleinere gemeenten. Een belangrijke oorzaak kan gevonden worden in een aanhoudende afname van interesse in de gemeentepolitiek. Uit het in afgelopen september gepubliceerde rapport De staat van de stad van de gemeente Amsterdam bleek de interesse op het dieptepunt van 39% te zijn uitgekomen. Voor politieke partijen is er alle reden om na te denken over hoe zij de band tussen kiezers en volksvertegenwoordigers kunnen versterken en hoe zij de burgers weer kunnen betrekken bij de gemeentelijke politiek. In dit magazine wordt in verschillende artikelen een voorzet gegeven. 12 Politieke Academie

13 Jaargang 1 Januari 2014 Met welk standpunt kun je als partij het best naar buiten treden? De gemeenteraadsverkiezingen vinden op 19 maart 2014 plaats. Voor politieke partijen is het altijd weer een uitdaging om te bepalen met welke standpunten zij naar buiten treden. Maar hoe valt te bepalen welke standpunten de meeste kiezers overtuigen om op jouw partij te stemmen? Wat leeft er onder de kiezers? Om te bepalen welke thema s potentiële stemmers kunnen overtuigen, is het relevant te weten wat er leeft onder de mensen. Welke maatschappelijke sentimenten leven er in de gemeente? Wat vinden stemmers belangrijk en waar wringt de schoen nu? Circle of concern zich afvragen welke standpunten de meeste overtuigingskracht hebben. U kunt uw kiezers indelen in een drietal groepen. Ten eerste de kiezers die sowieso op u stemmen, daarbij moet u ze alleen wijzen op het feit dat ze niet vergeten te gaan stemmen. Maak ze bewust dat er verkiezingen plaatsvinden en dat ze eraan denken te gaan stemmen. Ten tweede de kiezers die sowieso niet op u gaan stemmen. Daar hoeft u helemaal geen tijd aan te besteden. Sterker nog, opkomstbevorderende campagnes kunnen u lelijk opbreken zou je cynisch kunnen stellen. Tot slot de twijfelende kiezer. En die vereisen extra uw aandacht. Daar kunt u via een overtuigingscampagne nog wat bereiken. Bij de overtuigingscampagne is het van belang de kiezers die mogelijk op uw partij stemmen ervan te overtuigen dat u de beste antwoorden heeft op de voor hen meest belangrijke thema s. Via de eerdergenoemde enquête weet u wat er leeft onder deze zwevende kiezers. U kunt dan aan deze groep kiezers uw antwoorden presenteren voor de voor hun meest belangrijke onderwerpen. Niet alle standpunten zullen belangrijk zijn voor uw kiezers. Daarom is het van belang te weten welke thema s tot de circle of concern behoren van uw kiezers. Wat houdt uw kiezers bezig en wat vinden zij totaal niet interessant? Niet al uw potentiële kiezers zullen dezelfde circle of concern hebben. Uw trouwe achterban zal bijvoorbeeld andere prioriteiten hebben dan de zwevende kiezer. U kunt door middel van een enquête eventueel inzage krijgen in de verschillende maatschappelijke sentimenten. Standpunten die ertoe doen Als u weet wat er leeft, dan kunt u kijken of u standpunten heeft die aansluiten bij de circle of concern van uw potentiële kiezers. U zult een aantal groepen kiezers kunnen aanspreken, maar u zult een keuze moeten maken welke standpunten het meest relevant zijn. U zult Politieke Academie 13

14 De Volksvertegenwoordiger special gemeenteraadsverkiezingen Verder kunt u het best dat onderwerp kiezen dat u het meest onderscheidt van andere partijen. Dat de kwaliteit van onderwijs omhoog moet zal bijvoorbeeld geen enkele partij betwisten. Als u zich op dit punt tracht te profileren, dan zet dat over het algemeen weinig zoden aan de dijk. Sterke geurvlag Op een onderwerp profileren waar algemene consensus over is, is zinloos, behalve als uw partij een sterke geurvlag heeft met het onderwerp. Dat wil zeggen dat de kiezers al een sterke associatie hebben met uw partij bij het onderwerp. Zoals D66 met onderwijs, GroenLinks met milieu en de Partij van de Vrijheid met integratie. Onderwerpen claimen De onderwerpen die met uw partij geassocieerd worden, kunnen veranderen. Doe dit echter niet net voor de verkiezingen, dat werkt namelijk niet. Op langere termijn aanhoudend communiceren over een onderwerp werkt daarentegen wel. Een voorbeeld is het onderwerp veiligheid in Amsterdam, dat voorheen echt een VVD-geurvlag had. Burgemeester Van der Laan (PvdA) heeft zich de afgelopen tijd structureel stevig uitgelaten over dit onderwerp. Het lijkt te lonen, want de geurvlag van de PvdA met veiligheid is daardoor erg toegenomen. De Politieke Academie kan u helpen bij het kiezen van de juiste standpunten. Wij helpen u uw potentiële kiezers te identificeren en in kaart te brengen wat de belangrijkste onderwerpen voor hen zijn. Vervolgens kunt u die antwoorden presenteren die deze groep kiezers over de streep trekt. STANDPUNTEN-SELECTIE-MODEL In dit overzicht zijn de denkstappen opgenomen die zullen worden doorlopen bij het bepalen welke standpunten en thema s wel en welke niet in de campagne gevoerd zullen worden. Dit alles gebeurt op basis van doorlopend kiezersonderzoek. 1. Bepalen van thema s die bij kiezers leven 2. Van deze thema s standpunt eigen partij bepalen 3. Van deze thema s standpunt andere partijen bepalen 4. Van deze thema s standpunt eigen stemmers en potentiële stemmers bepalen 5. Van deze thema s politieke geurvlag bepalen die de kiezer er aan geeft 6. Het geografisch gebied van deze thema s vaststellen Wil een standpunt tijdens de campagne geprofileerd worden, dan dient er aan de volgende randvoorwaarden voldaan te zijn: Het thema waar de eigen partij het standpunt over heeft moet tot de circle of concern behoren van de eigen kiezers of potentiële kiezers. De eigen kiezer of potentiële kiezer moet zich herkennen in het eigen standpunt. Het standpunt moet afwijkend zijn van het standpunt van andere partijen OF het standpunt moet in de beleving van de kiezer een sterke eigen geurvlag hebben zodat de eigen partij het standpunt kan claimen. Een standpunt wordt slechts uitgedragen in die geografische gebieden EN richting die doelgroepen wanneer aan de eerste drie eisen voldaan wordt. Zullen op een andere partij stemmen, ook al voeren die geen campagne Gevoelig voor andere campagnes, maar niet voor die van uw partij Zullen op uw partij stemmen als zij overtuigd raken door uw campagne Stemmen op uw partij, zelfs als u geen campagne voert 0% 100% Als ze stemmen, dan stemmen ze niet op u. Wanneer ze stemmen, dan stemmen ze op uw partij 14 Politieke Academie

15 Jaargang 1 Januari 2014 Onderzoek: Leefbaar Rotterdam wint verkiezingen 2014 De gemeenteraadsverkiezingen vinden pas op 19 maart plaats, maar Vers Beton weet de uitslag al: Leefbaar wordt de grootste. Dat blijkt uit een gedetailleerd onderzoek van aan Politieke Academie verbonden promovendus Joost Smits, dat hij uitvoerde voor Vers Beton. Welkom in de verkiezingscampagne van de toekomst! Door Inge Janse en Ties Joosten. de liberalen een net wat minder resultaat behaalden, et cetera, tot groep vijf, waarin de 20 procent slechtst scorende stembureaus voor de VVD zitten. En ja hoor! Bij alle verkiezingen sinds 1998 behoorden de stembureaus in Hilligersberg voor de VVD tot de eerste groep. Ook alle andere politieke partijen blijken soortgelijke bastions te kennen. Openbare datamijn Leefbaar wordt de grootste omdat de partij over een trouwere achterban blijkt te beschikken dan de PvdA. Daarnaast blijkt uit de analyse dat de sociaaldemocraten veel meer dan Leefbaar last hebben van concurrentie van de SP. In dit artikel lichten we toe hoe het door Joost Smits ontwikkelde model keihard de gangbare gedachte onderuit haalt dat kiezers onvoorspelbaar zijn. Daarnaast maken we inzichtelijk hoe het Rotterdamse stemgedrag beter begrepen kan worden en leggen we aan de hand van interactieve kaarten van de deelgemeente Delfshaven uit hoe de vier grootste partijen in Rotterdam (PvdA, Leefbaar, VVD en SP) er nog zouden kunnen groeien. Tenslotte leggen we uit hoe het model een voorspellende waarde kan hebben en hoe we weten dat Leefbaar Rotterdam de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 gaat winnen. De voorspelbare kiezer Als we de analisten mogen geloven is de kiezer op drift. Plaatjes waarin ons land van PvdA-rood (gemeenteraadsverkiezingen 2006) naar CDA-groen (Tweede Kamerverkiezingen 2006) en later naar VVD-blauw (Tweede Kamerverkiezingen 2012) verschiet, lijken het beeld van een op hol geslagen kiezer te ondersteunen. Toch is de kiezer niet volslagen de weg kwijt in het politieke doolhof. De meeste mensen twijfelen bij verkiezingen namelijk tussen maar twee, misschien drie verschillende partijen niet tussen alle. Het welgestelde Hillegersberg wordt bijvoorbeeld nooit ineens een SP-bastion. Of de VVD bij verkiezingen nu wint of verliest, in Hillegersberg is de partij telkens populairder dan gemiddeld. Aan de hand van deze kennis zijn wetmatigheden te destilleren. Vergelijk het met het paard op een schaakbord: het stuk lijkt alle kanten op te bewegen, maar wie de regels kent ziet wel degelijk een patroon. De VVD scoort in Hillegersberg altijd bovengemiddeld De eerste pijler van het model van Joost Smits is gebaseerd op het idee dat typische VVD-buurten niet zomaar in een SP-bastion veranderen. De onderzoeker verzamelde namelijk van alle verkiezingen sinds 1998 de uitslagen per stembureau (dit zijn feitelijk dus de duizenden individuele verkiezingsuitslagen van stembureaus). Vervolgens verdeelde hij deze uitslagen per partij in vijf groepen. In groep één: de 20 procent stembureaus die voor bijvoorbeeld de VVD het beste resultaat lieten zien, in groep twee: de 20 procent stembureaus waar Deze wetmatigheid combineerde Smits met een gigantische berg openbare data over de eigenschappen van een straat of wijk, de tweede pijler van zijn rekenmodel. Veel van deze data verzamelt en publiceert het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op postcodeniveau. Voorbeelden hiervan zijn gemiddelde leeftijd, gemiddeld inkomen, inkomensongelijkheid, gezinssamenstelling en gemiddelde huizenwaarde in een postcodegebied. Bovendien verzamelde Smits aanvullende data op buurt- en wijkniveau, zoals het (on)veiligheidsgevoel. Vervolgens liet Smits een zelfgeschreven computerprogramma uitrekenen wat voor een partij bepalende kenmerken zijn om al dan niet op die partij te stemmen. Met andere woorden: welke kenmerken heeft Hillegersberg gemeen met andere gebieden die voor de VVD een goed resultaat laten zien? Hieruit blijkt bijvoorbeeld dat stembureaus in een gebied waar de inkomens gemiddeld hoog zijn, voor de VVD significant betere resultaten laten zien dan stembureaus in lage inkomensgebieden. Een hoog gemiddeld inkomen in een gebied voorspelt dus een bovengemiddeld resultaat voor de VVD in het desbetreffende stembureau. Een laag gemiddeld inkomen voorspelt een onder gemiddeld resultaat. Politieke Academie 15

16 De Volksvertegenwoordiger special gemeenteraadsverkiezingen Overigens heeft elke partij eigen eigenschappen die van invloed zijn op de uitslag. Het D66-stemgedrag hangt bijvoorbeeld onder meer af van de gezinssamenstelling. Ook kan het model van Smits meerdere kenmerken tegelijk aanwijzen als bepalend voor de uitslag van een partij. Naast het gemiddelde inkomen kunnen dat voor de VVD bijvoorbeeld de gemiddelde waarde van een woning in een gebied zijn, het gemiddelde (on)veiligheidsgevoel in de wijk en nabijheid van openbare voorzieningen zijn. Zo kunnen dus per partij uitgebreide profielen van relevante kenmerken worden samengesteld. Wat is de winst? Daarmee zijn we er nog niet. Zoals al gezegd zijn veel data die Smits gebruikt beschikbaar op postcodeniveau. Als het model dus heeft uitgerekend dat een stembureau in een gebied met hoge gemiddelde inkomens voor de VVD significant hogere uitslagen laat zien, kan het daarna postcodes aanwijzen waar de gemiddelde inkomens ook hoog zijn. Politieke partijen weten zelf vaak niet beter dan per stembureau waar ze al dan niet kiezersgunst kunnen verwachten. Smits model kan dit uitrekenen per postcode. Stembureaus zijn doorgaans ingericht op zo n 1200 stemgerechtigden, terwijl in één postcode (vier letters, twee cijfers) gemiddeld 39 Nederlanders wonen. Smits kan dus veel fijnmaziger dan politieke partijen zelf aanwijzen in welke straten of zelfs straatgedeeltes ze hun campagne moeten intensiveren voor een maximaal resultaat. Iedereen die de herverkiezingscampagne van Barack Obama gevolgd heeft, weet hoe belangrijk dit soort zeer gedetailleerde kiezersinformatie is. Smits benadrukt overigens dat het model niet verder kan inzoomen dan tot op postcodeniveau, plus dat stemmers natuurlijk nergens toe verplicht zijn. Uitspraken over kiezers zelf zijn teveel gevraagd, en uiteindelijk zijn kiezers vrij om te stemmen op de partij die ze willen, onderstreept hij. In bijna elk stembureau zijn dan ook stemmen op alle partijen te vinden. Het gaat erom dat op sommige locaties de kans op een hoge of lage score voor een partij groter is dan op andere locaties. Voorbeeld: Delfshaven Tijd voor een voorbeeld, waarvoor we inzoomen op de deelgemeente Delfshaven. In deze wijk komt de PvdA al vele verkiezingen als grootste uit de bus. De PvdA kan daarom de conclusie trekken dat zij daar de campagne moet intensiveren om kiezers vast te houden en verder te groeien, terwijl de VVD al snel denkt dat zij zich beter op een andere De voor VVD potentieel interessante Mathenesserlaan kronkelt paars door het PvdA-gebied. wijk kan richten. In Delfshaven is niets te halen voor de liberalen, toch? Mis! Uit een grondige analyse door Smits model, gemaakt voor Vers Beton, blijkt namelijk welke kiezerseigenschappen voor de VVD in Rotterdam belangrijk zijn, en ook in Delfshaven bevinden zich postcodes die aan deze eigenschappen voldoen. Denk hierbij aan de wat chique Matthenesserlaan, middenin Historisch Delfshaven en in de hoek Heemraadssingel-Graaf Florisstraat. Om dit duidelijk te maken, werken we voor de drie grootste partijen van Rotterdam (PvdA, Leefbaar Rotterdam, VVD) én de SP uit welke mogelijkheden het model van Smits biedt. De VVD Kijken we naar de kaart, dan zien we vier soorten blokken: rood, blauw, paars en grijs. Rood betekent dat een postcodegebied weinig van de voor VVD doorslaggevende kenmerken bevat. Hoe donkerder rood, des te minder hoeft de partij ervan te verwachten. Blauw houdt in dat een postcodegebied wél de voor de VVD belangrijke kenmerken bevat, en dat de VVD bij het stembureau in de buurt doorgaans ook een hoge score behaalt. De VVD is hier dus populair, en via de stembusuitslag weet de VVD dat zelf ook. Grijs betekent dat er te weinig gegevens zijn om er ook maar iets over te zeggen. Tot op delen van straten kunt u zien waar uw kiezers waarschijnlijk wel en niet wonen. Als laatste de paarse blokken, die zijn het meest interessant. Paars betekent namelijk dat het postcodegebied de 16 Politieke Academie

17 Jaargang 1 Januari 2014 voor de VVD doorslaggevende kenmerken bevat, maar dat de VVD bij het stembureau in de buurt een lage score behaalt. Neem bijvoorbeeld de bezitters van dure huizen in Historisch Delfshaven. Zij delen het stembureau met het veel grotere aantal mensen dat in de sociale huurwoningen direct achter hen woont. Bij dat stembureau zal de VVD dus een mager resultaat halen, maar de stemmen die het wél behaalde kwamen hoogstwaarschijnlijk uit de paarse postcodeblokjes. Tussen de Pieter de Hoochstraat en de Willem Buytewechstraat bevindt zich echter een voornamelijk paars buurtje. De PvdA scoort hier bij verkiezingen dus minder goed dan je op basis van de gebiedskenmerken zou verwachten. Lijsttrekker Hamit Karakus zou hier dus eens langs de deuren moeten om naar de noden en wensen van de bewoners te luisteren. Leefbaar Rotterdam Het zou dus wijs zijn als lijsttrekker Baljeu met zijn foldertjes voor de Jumbo op de Schiedamseweg gaat staan, want dáár winkelen de mensen die in hem zijn geïnteresseerd. De voormalige Aldi op de Schans, die midden tussen de sociale huurwoningen achter historisch Delfshaven ligt, kan hij beter links laten liggen. De PvdA Voor de PvdA geldt een beetje het omgekeerde. Heel Delfshaven kleurt na de analyse van Smits blauw. Oftewel: de wijk voldoet namelijk in grote mate aan de voor de PvdA belangrijke kenmerken (zoals het percentage niet-westerse allochtonen), en de partij behaalt bij de stembureaus ook een hoge score. Niet toevallig kleuren juist de postcodegebieden die bij de VVD populair waren (Matthenesserlaan, Historisch Delfshaven, Heemraadssingel en de Graaf Florisstraat) voor de PvdA rood. Voor Leefbaar Rotterdam kleurt ook bijna heel Delfshaven rood, want het is een echte PvdA-buurt (en stemmers op Leefbaar hebben andere eigenschappen). Toch zijn in Delfshaven ook voor Leefbaar een aantal straten opvallend paars, dus daar is winst te boeken. Neem bijvoorbeeld de Gijsinglaan die langs Park 1943 loopt, dáár wonen de (potentiële) Leefbaar-kiezers. Ook rond de Henegouwerlaan en het G. W. Burgerplein waar Pim Fortuyn ooit woonde leven mensen die aan de voor Leefbaar Rotterdam doorslaggevende kenmerken voldoen. De SP Heel Delfshaven kleurt na de analyse van Smits blauw. De postcodegebieden voldoen ruim aan de door het computerprogramma geselecteerde PvdA-kenmerken. Tenslotte de SP. Opvallend is dat voor deze partij bijna heel Delfshaven paars kleurt. Hier wonen dus veel mensen die voldoen aan voor de SP doorslaggevende kenmerken, zoals een laag gemiddeld inkomen, iets wat ook bij de PvdA een belangrijk kenmerk is. Met name ten westen van de Aelbrechtskade en ten zuiden van de Matthenesserlaan wonen veel potentiële SPstemmers, en dus kunnen de socialisten in deze wijk met gerichte campagnes veel stemmen afsnoepen van de PvdA. Voor Leefbaar een aantal straten opvallend paars, dus daar is winst te boeken. Leefbaar wordt de grootste Een extra bonus van Smits model is dat het ook enige voorspellende waarde heeft, zoals voor de gemeenteraadsverkiezingen van maart Met name de eerste pijler van zijn model, waar feitelijk in kaart wordt gebracht in hoeverre bepaalde stembureaus bij verkiezingen een continue boven- of ondergemiddelde uitslag voor een partij laten zien, is daarbij belangrijk. Hieruit blijkt namelijk dat Leefbaar een veel trouwere aanhang heeft dan de PvdA. Zo stemmen sinds 2002 vooral de Rotterdamse buitenwijken telkens voor Leefbaar. Maar ook de aan de hand van de openbare data opgestelde profielen van per partij belangrijke kenmerken geeft een belangrijk inzicht. In Delfshaven zagen we dat veel doorslaggevende factoren om al dan niet op de PvdA te stemmen (zoals een laag gemiddeld inkomen en een hoog percentage inwoners met een niet-westerse achtergrond), overeenkomen met doorslaggevende factoren om al dan niet op de SP te stemmen. Aan de basis van de PvdA wordt dus veel meer dan aan de basis van Leefbaar geknabbeld. Tel daarbij feiten op die wel al algemeen bekend zijn, zoals dat het verschil tussen Leefbaar Rotterdam en de PvdA in 2010 erg klein was (slechts 754 stemmen) en dat de lokale PvdA ongetwijfeld iets zal lijden onder de prestaties van zijn landelijke collega s (die in peilingen tot bijna de helft van hun electoraat verliezen), en je weet genoeg: Leefbaar Rotterdam wint de gemeenteraadsverkiezingen van Dit artikel is eerder gepubliceerd in het tijdschrift Vers Beton. Politieke Academie 17

18 De Volksvertegenwoordiger special gemeenteraadsverkiezingen Win verkiezingen door strategische data-analyses Voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2014 wordt door velen weer nagedacht over de vraag hoe de verkiezingen zijn te winnen. Naast de vraag wat kiezers overtuigt om op uw partij te stemmen, is ook de vraag essentieel waar uw potentieel in uw gemeente zit. Een simpele vraag, die vaak verassend moeilijk blijkt te zijn om te beantwoorden. Nieuwe statistische analyses blijken verrassend goed in staat te zijn te voorspellen waar uw kansen liggen. Politieke Academie heeft zich gespecialiseerd in het maken van analyses om te voorspellen waar uw achterban zit. Politieke Academie biedt u verschillende analyses aan. Deze vormen onderdeel van vergevorderd promotieonderzoek door Joost Smits, die zich aan Politieke Academie heeft verbonden. Politieke Academie gaat met haar analyses door, waar anderen moeten stoppen, om uw kans op succes te optimaliseren. Uitslagen-analyses Buurt-analyses Trend-analyses Verborgen Potentieel Bijzonder en spectaculair vernieuwend is dat Politieke Academie met Joost Smits er als eerste in is geslaagd analyses niet alleen te maken op stembusniveau, maar op zescijferig postcode niveau. Dat zijn gemiddeld 35 huishoudens. Op die manier kunt u in gebieden die ogenschijnlijk niet interessant lijken te zijn voor u of uw partij, toch een straat, een plein of een flatgebouw blijken te bevatten waar uw potentiële achterban zit die u kunt benaderen. Naast de digitale interactieve kaarten krijgt u postcode- en straatnamenlijsten die het meest interessant zijn om uw aandacht op te richten. Dit is zowel mogelijk voor politieke partijen als voor individuele kandidaten die een eigen voorkeurscampagne voeren. Ook na de verkiezingen maken wij graag de analyses voor u om te bepalen op welke wijken en buurten u de komende vier jaar uw aandacht moet richten om uw basis voor de volgende verkiezingen te versterken. 18 Politieke Academie Politieke Academie Bezuidenhoutseweg 72 N 2594 AW Den Haag mail@politiekeacademie.eu /politiekeacademie /PolAcademie

19 Jaargang 1 Januari 2014 Raadsleden gezocht De Vereniging van Griffiers luidt de noodklok in het televisieprogramma Nieuwsuur. Volgens de griffiers lukt het kleine lokale en soms ook grote landelijke partijen in maar liefst 97 gemeenten niet om kandidaten te vinden voor de raad. Met name in de kleine gemeenten blijkt het moeilijk de raad te vullen. Minister van Binnenlandse zaken Plasterk gaf later in datzelfde programma aan dat hij van mening is dat het raadswerk aantrekkelijker gemaakt kan worden. Hoe kan dat imago aantrekkelijker worden gemaakt? Raadsleden wonen in de betere wijken van de stad Het Parool deed onderzoek naar waar de nieuwe raadsleden in Amsterdam vandaan komen. Wat blijkt? De overgrote meerderheid woont in de betere stadsdelen Centrum, Zuid, Oost en West. De raadsleden uit de stadsdelen Nieuw- West, Zuidoost en Noord zijn ondervertegenwoordigd in de aankomende gemeenteraad. Deze stadsdelen samen vertegenwoordigen ongeveer 44% van de Amsterdammers, terwijl zij slechts 10 zetels in de raad innemen van de 45. Kunnen alleen de wat beter gestelde burgers met een flexibele baan zich een plekje in de raad permitteren? De komende tijd wordt het werk van een raadslid nog lastiger door de decentralisatie van portefeuilles als zorg, werk en jeugdzorg. Minister Plasterk pleit voor verhoging van de raadsvergoeding, want de vergoeding in een kleine gemeente is volgens hem niet de moeite waard. In de Volkskrant geeft de directeur van Prodemos aan dat hij denkt dat de werkdruk in geen verhouding staat tot de financiële vergoeding die er tegenover staat. In de meeste gemeenten is de gemiddelde tijdsbesteding toch al snel tussen de 15 en 20 uur per week, terwijl de vergoeding tussen de 235 euro en 2200 euro bruto per maand ligt. Geen diversiteit in de raad Ook blijkt er een bepaald deel van de bevolking oververtegenwoordigd in de raad. In een stad als Amsterdam blijken vooral ZZP ers en ambtenaren in de raad te zitten. In tegenstelling tot andere mensen kunnen zij hun uren zelf bepalen. Een ZZP er kan een opdracht minder aannemen om wat tijd vrij te maken en een ambtenaar kan in overleg met zijn werkgever (tijdelijk) minder werken. Vergoedingen voor de werkzaamheden Klasse, inwoneraantal gemeente en maximum vergoeding voor werkzaamheden, per maand, in euro s 1 t/m , , , , , , , ,73 9 Meer dan ,35 Politieke Academie 19

20 De Volksvertegenwoordiger special gemeenteraadsverkiezingen Zet de partijdiscipline af en toe aan de kant We spreken met Jan Bennink. Hij is campagnemaker. Bekend van Twitter Daarnaast columnist bij de Volkskrant en bestuurslid van Powned Jan Bennink heeft een aantal waardevolle tips voor u. Een traditionele campagneposter met een grote foto en een naam eronder, werkt dat? In het stemhokje ligt een biljet vol namen en zonder foto s. Daarom is het vreemd dat veel politici ervoor kiezen hun foto levensgroot op een campagneposter te zetten. Het onthouden van die kop heeft geen enkele zin in het stemhokje. Het is puur eigengeilerij en misschien een knipoog naar Mao Zedong? Alleen als je een Afghaanse vrijheidsstrijder of een transgender bent, heeft het zin om een levensgrote foto te gebruiken. Dan appelleer je namelijk aan bepaalde subgroepen die zich kunnen identificeren met je uiterlijk en levensstijl. Of je moet een lekker wijf zijn, dat werkt ook altijd goed. Als je een halfkale omhooggeklommen ambtenaar bent in een streepjespak, dan onderscheid je je niet met je uiterlijk. Een kleine pasfoto is dan meer dan genoeg. Hoe maak je dan wel een succesvolle campagneposter? De VVD deed het de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen heel goed. Duidelijke beloftes die mensen van belang achten. Een voorbijganger kijkt gemiddeld maar twee seconde naar een poster in het voorbijgaan. Je zult dus heel goed moeten nadenken wat je mee wil geven in die twee seconden. Een korte, concrete belofte werkt dan goed. Zo n korte kreet blijft hangen en overtuigt mensen. Lagere parkeertarieven of minder belastingen zijn daar voorbeelden van. Wat de VVD fout deed, was teveel beloven. Daardoor moeten ze nu aan geloofwaardigheid inleveren. Ze hebben teveel vanuit liberale idealen beloftes opgeschreven in plaats van te kijken naar wat realistisch en haalbaar is. Als ik de SP een tip mag geven: plaats aankomende verkiezingen alle posters van de VVD nogmaals. Belofte waargemaakt? Een andere valkuil is wat het CDA doet, die vervallen teveel in vage termen. Samen kunnen we meer klinkt heel lief, maar laat de gemiddelde voorbijganger alleen raadselachtig kijken. D66 deed het goed: Europa: JA, dat is voldoende concreet en ze hebben die belofte waargemaakt. Twee tips die ik graag wil meegeven: - Zorg ervoor dat er humor en stijl zit in je campagne-uitingen. De Engelsen zijn daar heel goed in en hebben een stuk meer spitsvondigheid en humor. Denk aan de slogan Labour doesn t work. - Zorg dat je een mooie poster hebt die mensen uitdaagt om naar te kijken. Huur desnoods een Erwin Olaf in. De poster moet de aandacht van de voorbijganger grijpen. Kortom, besteed aandacht aan de poster door er humor en stijl in te verwerken en verwerk er een belofte in die je kan waarmaken. Dat is wat de kiezer zal overtuigen. Is een campagneposter het beste middel om de kiezer te overtuigen? De SP poster Jij ik wij, sterft wat in schoonheid en stelt teleur. Een merk dat zo beroemd is dat het z n naam niet meer hoeft te noemen is misplaatst arrogant. En de belofte is afwezig. Jij ik wij wat? Nee, de combinatie van middelen is het meest doeltreffend. Radio wordt vaak onderschat door politici. Alsof dat geen effect heeft. Maar duizenden Nederlands luisteren elke dag in hun auto 20 Politieke Academie