HAN SOCIAAL. Kennisproducten. Praktische hulpmiddelen voor maatschappelijke dienstverlening O N D E R Z O E K

Transcriptie

1 HAN SOCIAAL Kennisproducten Praktische hulpmiddelen voor maatschappelijke dienstverlening K E N N I S C E N T R U M H A N S O C I A A L O N D E R Z O E K 2013

2 HAN SOCIAAL kennisproducten Praktische hulpmiddelen voor maatschappelijke dienstverlening Het kenniscentrum HAN SOCIAAL bestaat uit de volgende lectoraten: Levensloopbegeleiding bij Autisme Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief Werkzame Factoren in de Zorg voor Jeugd Zorg voor Mensen met een Verstandelijke Beperking HAN SOCIAAL 2

3 Inhoudsopgave Voorwoord 6 Perspectief van de burger 8 Wie is er nou raar? 9 Leermodule beeldvorming bij jongeren rondom mensen met psychiatrische problemen Mensen met speciale wensen 11 Werkset en handvatten voor kunstbeoefening door mensen met een beperking Gebiedsontwikkeling met burgers 13 Werkboek en lesmateriaal over gespreksvoering met burgers voor burgerparticipatie De standaardvraag voorbij 15 Boek en DVD met methode Narratieve Vraagpatronen en onderzoeksinstructie Person Centered Planning 17 Handleiding over benaderingen en uitvoering van PCP Evaluatie-instrument ten behoeve van trainingscentrum de Wissel 19 Vragenlijsten en kaarten voor aanpassing trainingsaanbod adolescenten met een autisme spectrum stoornis (ASS) Zelfbeeldlijst voor jongeren met ASS van jaar 21 Aangepaste versie zelfbeeldlijst voor begeleiding jongeren van jaar met een autisme spectrum stoornis (ASS) Zie mij als mens! 23 Training over bewustwording machtspositie begeleiders en studenten Transitieplan Living Lab (in ontwikkeling) 25 Ondersteuning jongeren met autisme spectrum stoornis (ASS) bij transitie Maatschappelijke ondersteuning 26 Burgers voor Burgers 27 Train-de-trainer module netwerkcoaching voor vrijwilligers en professionals Welzijn Versterkt: Eigen kracht eerst en Transities op waarde geschat 29 Opleidingsmodules voor burgers/cliënten en professionals Burgers helpen burgers 31 Trainingsmodule activerend huisbezoek bij ouderen De ouder als ervaringsdeskundige 33 Opleidingsmodule voor informele opvoedingsondersteuning en zelforganisatie van ouders Hoe vraag je ouders naar wat werkt binnen de Jeugdgezondheidszorg? 35 Protocol cliëntraadpleging en focusgroepinterview Passie voor Jeugdzorg 37 Jaarlijks debat over dilemma s in de jeugdzorg Gebiedsgericht ondersteunen van zelfstandig wonende ouderen 38 Opleidingsmodule voor professionaliteit in werken met kwetsbare ouderen Werken met sociale netwerken van mensen met een verstandelijke beperking 39 Training met handvatten voor het in kaart brengen van sociale netwerken Inhoudsopgave 3

4 Inhoudsopgave Relatie burger professional 42 I (am)use me 43 Werkboek voor narratief werken en onderzoek doen door creatieve werkvormen Narratief! Wablief? 44 Werkboek om op speelse wijze ervaring op te doen met narratief werken en onderzoek doen Cultuursensitieve professionals in zorg en welzijn, overbruggen een wereld van verschil 46 Opleidingsmodule interculturele sensitiviteit, Welzijn Nieuwe Stijl en transculturele diagnostiek Interreligieuze sensitiviteit 48 Opleidingsmodule Intercultureel Vakmanschap en Welzijn Nieuwe Stijl Interculturele sensitiviteit 50 Opleidingsmodule Intercultureel Vakmanschap en Welzijn Nieuwe Stijl Leerling Competentie Profiel voor jongeren met ASS 51 Matrix begeleidingsbehoeften HAN-RU symposium Jeugd- en Gezinsonderzoek 53 Jaarlijks thema-symposium over praktijkgericht onderzoek en kennisoverdracht De Jeugdhulp Alliantie Schaal (JAS) 55 Handleiding en vragenlijst Alliantie tussen cliënt en hulpverlener: daar moet én kun je wat mee! 57 Workshop kennismaken, meten en monitoren van alliantie met de Jeugdhulp Alliantie Schaal (JAS) Ouders centraal: (er)ken mij en mijn kind 59 Training bewustwording rol ouders in professionele relatie cliënt en begeleider Menslievende professionalisering van (toekomstige) beroepskrachten 61 Training met gevarieerd aanbod van producten voor interpersoonlijke dimensie van zorg Partnerschapskaart 63 Dialogische en praktische werkvorm voor een gemengde groep betrokkenen in project of programma Sociale en Communicatieve Vaardigheden voor jongeren van 6-21 jaar met ASS 65 Screeningsinstrument Sociale technologie 66 Narratieven in Beeld: De camera als dataverzamelaar in narratief onderzoek 67 Videoanalyse methode Meer informatie? 69 Colofon 70 Inhoudsopgave 4

5 5

6 Voorwoord Een bestuurder van een jeugdzorginstelling zei enige tijd geleden: Begrijp me niet verkeerd hoor, het is echt relevant werk wat jullie als jeugdzorgonderzoekers doen... maar waarom horen we daar zo weinig van? Het zou goed zijn als jullie - én de instellingen waarmee jullie in projecten samenwerken - eens wat beter en vaker laten zien wat je te bieden hebt! Zijn commentaar werd enthousiast beaamd door een paar beleidsambtenaren die ook aan onze tafel zaten. Toen ik dat hoorde dacht ik: ze hebben een punt. Maar ook: dat sluit goed aan bij de ontwikkeling van nieuwe uitingen in ons kenniscentrum. Zo zijn we recent gestart met een periodieke HAN SOCIAAL Nieuwsmail. Ook met het overzicht van producten- en diensten, dat u nu in handen heeft, komen we graag tegemoet aan de vraag vanuit úw praktijk. Deze bundel is het derde jaarlijkse overzicht dat het Kenniscentrum HAN SOCIAAL van haar werk biedt. Eerder richtten we de aandacht op onze projecten, respectievelijk op onze methoden van onderzoek en praktijkontwikkeling. Deze nieuwe bundel bestaat uit een aantal concrete 'kennisproducten' en -diensten die het kenniscentrum HAN SOCIAAL samen met het werkveld en het onderwijs ontwikkeld heeft. Deze producten en diensten helpen beroepsbeoefenaren en instellingen om meer grip te krijgen op hun werk. Ze dragen bij aan het vergroten van de kwaliteit en effectiviteit van maatschappelijke dienstverlening aan jeugdigen en volwassenen. De diverse producten in deze bundel zijn gerubriceerd in vier rubrieken. Deze corresponderen met de vier samenhangende lijnen in de onderzoeksprogrammering van het Kenniscentrum HAN SOCIAAL: perspectief van de burger, maatschappelijke ondersteuning, relatie burger-professional en sociale technologie. Actuele informatie over de onderzoekslijnen kunt u via de website van het Kenniscentrum HAN SOCIAAL o.a. in ons Jaarverslag van 2012 vinden. Met haar projecten binnen elk van deze thema s wil het Kenniscentrum HAN SO- CIAAL de participatie van kwetsbare burgers in de maatschappij bevorderen, en zo bijdragen aan het vergroten van hun kwaliteit van leven. Mocht u na lezing overigens denken dat u een product of evenement van het Kenniscentrum HAN SOCIAAL niet terugvindt in dit overzicht, dan kan dat kloppen. Eenmalige vormen van dienstverlening en kennisoverdracht ontbreken. Daarom vindt u bijvoorbeeld wel informatie over jaarlijkse HAN-RU symposium Jeugd- en Gezinsonderzoek, maar niet over minstens zo gewaardeerde en drukbezochte evenementen als het symposium Vlieg er eens uit van het lectoraat Zorg voor Mensen met een Verstandelijke Beperking, de WMO conferentie Styling in Zorg en Welzijn van het lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief of het congres Even- Waardig waarin het lectoraat Levensloopbegeleiding bij Autisme een grote rol heeft gespeeld. Hulpverleners willen er toe doen voor burgers die een beroep op hun doen voor ondersteuning. Net zo wil het Kenniscentrum HAN SOCIAAL er toe doen voor de praktijk van maatschappelijke dienstverlening en het onderwijs aan (toekomstige) professionals. Het Kenniscentrum HAN SOCIAAL is pas tevreden als de vruchten van haar werk beroepsbeoefenaren (al dan niet in opleiding) en burgers inspireren, en hun denken en handelen beïnvloeden. Ik spreek de hoop en het vertrouwen uit dat de hier gepresenteerde 'kennisproducten' en - diensten bijdragen aan het waarmaken van die ambitie. Heeft u vragen of opmerkingen naar aanleiding van deze bundel? U bent van harte welkom om contact met ons op te nemen. Samen staan we sterk in de praktijk van maatschappelijke dienstverlening. Namens alle medewerkers van het kenniscentrum HAN SOCIAAL, dr. Huub Pijnenburg Lector Werkzame Factoren in de Zorg voor Jeugd Voorwoord 6

7 7

8 Perspectief van de burger Jong of oud, elke burger verdient een goede kwaliteit van leven. Elk mens moet zich onbedreigd kunnen blijven ontwikkelen en volwaardig mee kunnen doen in de samenleving, ieder naar zijn eigen mogelijkheden. De maatschappelijke ambitie is echter gemakkelijker verwoord dan gerealiseerd. Binnen het thema Perspectief van de burger bundelt HAN SOCIAAL daarom een aantal onderzoeks- en ontwikkelprojecten die willen bijdragen aan het realiseren van deze ambitie. Alle projecten zijn gericht op het bieden van inhoudelijk en methodologisch verantwoorde ondersteuning van zorg en dienstverlening aan burgers. Dat wil zeggen: ondersteuning die adequaat, doelmatig en effectief is. Perspectief van de burger 8

9 Wie is er nou raar? Leermodule beeldvorming bij jongeren rondom mensen met psychiatrische problemen Het doel van deze module is de houding van jongeren ten aanzien van mensen die zich in hun ogen anders, raar, of gek gedragen, positief te veranderen. Wij gebruiken deze termen omdat we in onze maatschappij niet alleen mensen met een psychische beperking in een hokje duwen, maar ook vaak mensen die zich niet helemaal volgens de norm gedragen. Iedereen kan in zijn of haar leven te maken krijgen met een psychisch en/of psychiatrisch probleem. Dit kan de persoon zelf zijn, maar ook iemand in zijn of haar omgeving. Met de leeraanpak worden jongeren zich bewust van de kloof tussen de normale burger en de burger met een psychiatrische achtergrond. Verhalen ervaren en daar betekenis aan geven zijn leidend in deze methode. Er is gebruik gemaakt van de ervaringsverhalen van vijf verschillende personen. De vijf verhalen zijn vanuit persoonlijke ervaringen geschreven en hebben ieder een eigen kleur. Aan de hand van de levensverhalen van Marleen, Jesse, Mayke, Ilse en Esther krijgen jongeren een kijkje in het verleden en het heden van mensen met psychiatrische problemen. Ook komen we te weten wat de toekomstverwachtingen van deze vijf hoofdpersonen zijn. We stellen jongeren in de gelegenheid in dialoog te gaan over hun eigen opvattingen en meningen, deze tijdelijk op te schorten en vooroordelen ter discussie te stellen. Het idee is dat als jongeren ervaren en meemaken wat het betekent om een psychiatrisch probleem te hebben, zij hopelijk iets voor deze personen willen gaan betekenen in welke vorm dan ook. We sluiten aan bij drie bakens van de Wmo Welzijn Nieuwe Stijl: Direct er op af, Gebaseerd op de eigen kracht van de burger en Formeel en informeel in optimale verhouding. Deze module bestaat uit 8 onderdelen: Handleiding voor docenten Brochure Esther Brochure Ilse Brochure Jesse Brochure Marleen Brochure Mayke DVD 1 en DVD 2 met persoonlijke verhalen van Marleen, Jesse, Mayke, Ilse en Esther De module is beschikbaar via Zie opleidingsmodules. Doelgroep Onderwijsinstellingen: VMBO, MBO en HBO, Zorg- en welzijnsorganisaties, Zelforganisaties, Cliëntenraden, GGZ-instellingen, e.a. Perspectief van de burger 9

10 Beoogde uitkomst Deelnemers vertellen het eigen verhaal in eigen woorden Er is gezocht naar manieren van denken en doen en deze zijn gezamenlijk besproken (dialoog) Het betreft de belevingswereld, logica en het waardesysteem De vraag achter de vraag (dieptestructuur) komt naar boven Randvoorwaarden De docent gebruikt het lesmateriaal als een flexibel design: met respect voor de ander; gericht op de situatie van de verteller De docent wil verschillende narratieven met elkaar confronteren Auteurs Marloes Bussink en Nikky van den Eertwegh, studenten Pedagogiek Dr. Martha van Biene Mld, lector Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief 2011 Perspectief van de burger 10

11 Mensen met speciale wensen Werkset en handvatten voor kunstbeoefening door mensen met een beperking Kunst Inclusief Het project Kunst Inclusief wil landelijk de kunstbeoefening door mensen met een beperking bevorderen. Uit onderzoek blijkt dat de participatie van deze groep achterblijft. Eerst is onderzocht welke behoeften de deelnemers hebben en hoe zij het beste ondersteund kunnen worden. Vervolgens is bij drie zogeheten ontwikkelwerkplaatsen geëxperimenteerd met vormen van samenwerking tussen ateliers in de zorg en kunsteducatiecentra. De leerset is de uitkomst van de opbrengsten van de werkplaatsen en biedt aan professionals en organisaties allerlei handvatten om kunstbeoefening inclusiever te maken. De vierdelige werkset bestaat uit: Boek: Kansen in de Kunst Verhalenbundel: Verdwalen in verhalen van mensen met speciale wensen DVD: Leren van beelden Set dialoogkaarten: De Jacht en het Wachten De werkset is beschikbaar via De verhalenbundel is bestemd voor allen die willen bijdragen aan het verbeteren van de toegankelijkheid van kunst en cultuur voor mensen met een beperking. De dialoogkaarten zijn afgeleid van verhalen van deelnemers van Kunst Inclusief. Er zijn steeds originele tekstfragmenten van deelnemers en kunstbegeleiders gebruikt. Iedere dialoogkaart bevat een set vragen voor beiden. Voor de kunstbegeleider worden tips voor competentieontwikkeling aangereikt. Bovendien zijn er inspiratiebronnen toegevoegd die tot nieuwe inzichten kunnen leiden. Onder het kopje Uitgelicht wordt verwezen naar verdere bruikbare informatie, zoals literatuur en websites. De dialoogvragen kunnen de deelnemer helpen antwoorden te zoeken en nieuwe vragen te stellen. De vragen zijn zó geformuleerd, dat de kunstbegeleider de deelnemer in de gelegenheid stelt zijn eigen kracht aan te wenden. Ook wordt het verschil tussen instructief en actief leren in beeld gebracht en zien we hoe chuncken in zijn werk gaat: dit is het weghalen van abstracties, zodat de deelnemers meer inzicht ervaren in de kunstactiviteit die ze op dat moment doen. Het is de bedoeling dat de persoon op eigen kracht de regie (be)houdt over de eigen kunstontwikkeling, want dat vormt een belangrijke sleutel voor kunstparticipatie. Doelgroep (Kunst)docenten, studenten en cursisten, activiteitenbegeleiders, coaches, trainers, ondersteuners en anderen die werken met mensen met beperkingen. Beoogde uitkomst Door een kruisbestuiving van de werelden van kunst en zorg worden er nieuwe mogelijkheden ontsloten in de kunstbeoefening van mensen met een beperking. Talent wordt gestimuleerd en mensen ontwikkelen zich tot amateur of tot professionele kunstbeoefenaar. Perspectief van de burger 11

12 Randvoorwaarden Mensen met een beperking in de gelegenheid stellen tot actieve en passieve kunsteducatie en hen leren (ervaren) plezier te beleven aan kunst. Auteurs Paola de Bruijn, Jacco Haker, Toinette Loeffen, Madelief Oosterink, Carla van Slagmaat, Harriët Sparreboom, Klaaske de Vos, Albert Sanders en Marianne Kooijman, Kernteam Kunst inclusief Dr. Jean-Pierre Wilken, lector Participatie Zorg en Ondersteuning, Hogeschool Utrecht Prof. dr. Petri Embregts, lector Zorg voor Mensen met een Verstandelijke Beperking Dr. Martha van Biene Mld, lector Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief 2011 Perspectief van de burger 12

13 Gebiedsontwikkeling met burgers Werkboek en lesmateriaal over gespreksvoering met burgers voor burgerparticipatie Vitale leefomgeving in kleine kernen Dit werkboek gaat over gebiedsontwikkeling en de burgers die daar wonen en de professionals die daar werken. Met gebiedsontwikkeling wordt bedoeld: het verbinden van functies, disciplines, partijen, belangen en geldstromen, met het oog op de (her)ontwikkeling van een gebied (Breeuwsma, z.d). Het lesmateriaal biedt gelegenheid het gesprek met burgers te arrangeren en in samenspraak bepaalde zaken die hen aangaan in een gebied tot ontwikkeling te brengen. Hierbij is het belangrijk dat professionals openstaan voor de dialoog en op zoek gaan naar de vraag achter de vraag, burgers en hun initiatieven niet schuwen, maar (h)erkennen en bespreken. Professionals dienen zich bewust te zijn van het eigen referentiekader en zij kunnen zich verplaatsen in de ander. Dit alles tezamen biedt de kans dat competentie ontwikkelt waarmee burgers en professionals in samenspraak gebiedsontwikkeling tot stand brengen. Voor de beroepsontwikkeling van professionals is het van belang om sensitiviteit te ontwikkelen voor het thema gebiedsontwikkeling. In Nederland vinden er op diverse plaatsen al nieuwe gebiedsontwikkelingen plaats en dit worden er alleen maar meer. Als we kijken naar gebiedsontwikkeling blijkt het dat er veel verschillende redenen zijn waarom hiervoor wordt gekozen. Een van de redenen waarom er gekozen wordt voor gebiedsontwikkeling is demografische krimp. In gebieden waar demografische krimp plaatsvindt, is het belangrijk dat de burgers betrokken worden bij de problematiek die daar speelt om zo meer betrokkenheid te creëren. Daarom is het belangrijk als er gekozen wordt voor gebiedsontwikkeling in een gebied waar demografische krimp plaats vindt dat er in dialoog wordt gegaan met de burgers. Dit omdat alleen de burgers weten wat ze willen in het gebied, zij moeten er wonen, werken en leven en niet de bedenkers van een plan. Het vraagt een flexibele houding en bovenal gemeende belangstelling om de behoeften en wensen van de burgers te betrekken in planontwikkeling omdat deze doorgaans divers en persoonlijk zijn. Met dit werkboek willen we studenten en professionals handvatten bieden om in gesprek te komen met burgers en zo nut en noodzaak te laten ervaren van het belang van burgerparticipatie in gebiedsontwikkeling. We gaan er in dit werkboek vanuit dat de kennis van de burger niet onbenut mag blijven en zelfs noodzakelijk is voor de leefbaarheid. We gebruiken in deze visie uitgangspunten van Welzijn Nieuwe Stijl (VWS, 2011). Dit werkboek bestaat uit: Deel 1: Inleiding op het onderwerp gebiedsontwikkeling Deel 2: Vijf verhalen van jongeren die wonen in een plattelands dorp Deel 3: Leerwerkvormen waarmee de professional leert wat een dialoog is en hoe deze toe te passen Deel 4: Interactieve werkvormen waarmee de professional leert hoe burgerparticipatie toe te passen in de praktijk Deel 5: Kennisbronnen met theorie en praktijk gerelateerd aan de lesstof Dit werkboek is beschikbaar via Zie opleidingsmodules. Perspectief van de burger 13

14 Doelgroep Dit werkboek is bestemd voor professionals die werken in de gebiedsontwikkeling om zo de burgerparticipatie te bevorderen. Beoogde uitkomst Professionals ervaren gebiedsgerichte sensitiviteit Professionals verbinden gebiedsgerichte planologie aan participatie Professionals krijgen inzicht in burgerparticipatie Randvoorwaarden Bereid zijn de dialoog te voeren om gebiedsgerichte sensitiviteit bespreekbaar te maken, te ervaren en om te zetten naar handelen. Auteurs: Ir. Jidske Kohlmann, junior onderzoeker Ing. Marijtje Balder, junior onderzoeker Dr. Martha van Biene Mld, lector Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief 2013 Referenties: VWS, 2011, Welzijn Nieuwe Stijl, Den Haag Perspectief van de burger 14

15 De standaardvraag voorbij Boek en DVD met methode Narratieve Vraagpatronen en onderzoeksinstructie De methode Narratieve Vraagpatronen (Van Biene, et al., 2008) is hard op weg om in de sector Wonen, Welzijn en Zorg een klassieker te worden. In deze methode worden verhalen van burgers of cliënten verzameld met behulp van zogeheten narratieve interviews. Deze verhalen worden geanalyseerd door betekenisvolle fragmenten met een vooraf ontwikkeld systeem te analyseren (gedeconstrueerd) en vervolgens worden patronen in deze fragmenten gezocht (reconstructies). De patronen worden in een zogeheten transdisciplinaire bijeenkomst voorgelegd aan de geïnterviewden (member check) en deze gaan vervolgens met andere betrokkenen in dialoog om de consequenties voor beleid en dienstverlening te bespreken. Op deze manier worden deelnemers betrokken in een dialogisch proces dat gericht is op daadwerkelijk transformatieve maatschappelijke innovatie. In het boek De Standaardvraag Voorbij en bijbehorende DVD, inmiddels al in derde volledig herziene editie, wordt de theoretische achtergrond van de methode uiteengezet en wordt een stappenplan gepresenteerd om al doende zelf een vraagpatronenonderzoek uit te kunnen voeren. Deze stappen beginnen bij het kiezen van een onderwerp en monden via een narratieve interviewtraining, uitleg van het codeerinstrument, analysetechnieken en representatie van resultaten uit in heldere instructie voor het opzetten van transdisciplinaire dialoogbijeenkomsten. Bij de stappen zijn benodigde materialen en instructievideo s bijgevoegd. Doelgroep Studenten, professionals, vrijwilligers en andere geïnteresseerden. Beoogde uitkomst Inzicht en vaardigheid in het toepassen van de methode Narratieve Vraagpatronen De DVD is gericht op (het begeleiden van) het leren toepassen van narratief onderzoek volgens de methode Narratieve Vraagpatronen Randvoorwaarden Deelnemers hebben een praktijkvraag die zich leent voor het toepassen van narratief onderzoek Facilitator of trainer die is ingevoerd in de methode Perspectief van de burger 15

16 Voldoende menskracht om narratieve interviews te kunnen verwerken (of financiën om verwerking te kunnen uitbesteden) Bereidheid om bestuurlijk of in beleidsvorming de uitkomsten op te volgen, dat wil zeggen: een veranderproces aan te willen gaan Beschikking over Excel of soortgelijke spreadsheetsoftware Auteurs Dr. Erik Jansen, associate lector Dr. Martha van Biene Mld, lector Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief Derde druk 2011 Referentie Biene, M. van, Basten, F., Erp, M. van, Hoof, P. van, Meesters, J., Satink, T., Joosten, H., Hulst, H. van der, Lenkhoff, M., & Lips, K. (2008). De standaardvraag voorbij: narratief onderzoek naar vraagpatronen. HAN: LDVK. Perspectief van de burger 16

17 Person Centered Planning Handleiding over benaderingen en uitvoering van PCP De handleiding beschrijft wat wordt bedoeld met Person Centered Planning (PCP) en geeft een overzicht van de belangrijkste theorieën en achtergrond van PCP. De handleiding vormt een overzicht van de fundamentele concepten, waarden en principes die ten grondslag liggen aan alle PCP benaderingen. Deze ideeën en waarden zijn waarschijnlijk het belangrijkste onderdeel van het proces. Men kan een technische stijl van een benadering beheersen, maar als hart en ziel van de benadering ontbreken, kan er niet gesproken worden van Person Centered Planning (Amado & Mc Bride, 2001). De handleiding bevat een concreet plan voor de uitvoering van PCP. Zo wordt er concreet beschreven hoe te beginnen met PCP, hoe een planningsbijeenkomst eruit ziet en hoe deze geëvalueerd kan worden zodat PCP steeds beter ingezet kan worden. De handleiding geeft kortom handvatten om zelf een PCP vorm te geven, toe te passen en eigen te maken. De handleiding is beschikbaar via Doelgroep De handleiding is oorspronkelijk bedoeld voor professionals in de zorg voor mensen met autisme spectrumstoornissen (ASS), maar kan in principe door iedereen gebruikt worden die aan de slag wil met een beproefde planningsmethodiek. Beoogde uitkomst Het doel van de handleiding is om medewerkers van project E-Xperience in Oosterbeek te informeren over PCP, zodat zij zich de visie eigen kunnen maken en deze visie kunnen overbrengen op andere professionals. Daarnaast is het de bedoeling dat de medewerkers de verschillende methoden van PCP kunnen toepassen op de cliënten van E-Xperience. Randvoorwaarden PCP gaat over het ontdekken en ontwikkelen van capaciteiten en talenten, het denken aan meer mogelijkheden dan op dit moment beschikbaar zijn, empowerment, zelfbeschikkingsrecht, flexibiliteit en dynamiek. Een PCP is een gebeurtenis in het leven van de persoon. PCP gaat niet over beperkingen, passend in bestaande mallen, het controleren van de persoon, formulieren invullen en berusten in bestaande procedures. Bron: 1 Perspectief van de burger 17

18 Vijf kenmerken van PCP volgens Sanderson (2000): 1. De persoon staat centraal 2. Familie en vrienden zijn partner in het planproces 3. Het plan geeft weer wat belangrijk is voor de persoon, wat zijn capaciteiten zijn en welke ondersteuning hij nodig heeft 4. Het plan is een aanhoudend proces van luisteren, leren en verdere acties 5. Het plan levert acties op handelend rond het leven, gericht op wat mogelijk is, niet wat voorhanden is. Kader/ filosofie Voor veel jongeren met ASS kan de transitie naar volwassenheid (op gebied van onderwijs, arbeid, of zelfstandig wonen) een bijzonder stressvolle ervaring zijn. Om op een goede manier door deze zogenaamde transitiefase heen te komen is een goede planning van groot belang. Person Centered Planning (PCP) is een verzamelnaam voor meerdere planningsmethodieken. Gemeenschappelijke factor is dat de persoon voor wie de planning wordt gemaakt primair gezag heeft en dat het sociale netwerk (samen met het professionele netwerk) deel uitmaakt van het planningsproces. Hoewel PCP al veelvuldig wordt toegepast voor mensen met een verstandelijke beperking, is er nog weinig bekend over de toepasbaarheid van PCP voor mensen met ASS. Auteurs Melissa Nas en Lisanne van der Leerden, studenten Toegepaste Psychologie Annemarie Kranendonk, regiohoofd RIBW Rob de Bruijn, PCP trainer NlTransition Prof. Caren Sax, San Diego State University Dr. Jan-Pieter Teunisse, lector Lectoraat Levensloopbegeleiding bij Autisme 2012 Referenties Amado, A.N. and Mc. Bride, M. (2001), Training Person-Centered Planning Facilitators: A Compendium of Ideas. Minneapolis Minnesota: University of Minnesota, Institute on Community Integration Sanderson, H., (2000) PCP: Key Features and Approaches. Retrieved April , from Perspectief van de burger 18

19 Evaluatie-instrument ten behoeve van trainingscentrum de Wissel Vragenlijsten en kaarten voor aanpassing trainingsaanbod adolescenten met een autisme spectrum stoornis (ASS) Om het behandelaanbod van trainingscentrum De Wissel van het Dr. Leo Kannerhuis te evalueren, is een evaluatie-instrument ontwikkeld. Dit evaluatie-instrument omvat een onderdeel vragenlijsten en een onderdeel kaarten. Het onderdeel vragenlijsten bevat één open vraag, stellingen en gesloten vragen. Bij de stellingen en gesloten vragen kiest de jongere tussen de geboden antwoordmogelijkheden. De jongere kan bij iedere vraag en stelling een toelichting geven. Het onderdeel kaarten omvat een bundeling kaarten met een antwoordformulier. Op elke kaart staat één vraag met een pictogram. Dit kan een open vraag zijn of een vraag met alleen ja of nee als mogelijk antwoord, de zogenaamde gesloten vraag. De jongere vult de antwoorden in op het antwoordformulier. Daarbij kan de jongere een toelichting geven op het antwoordformulier. Dit evaluatie-instrument is te downloaden via Doelgroep Het evaluatie-instrument is ontwikkeld voor, en getest door, normaal begaafde adolescenten (14 t/m 23 jaar) met een autisme spectrumstoornis (ASS). Beoogde uitkomst Het gebruik van het evaluatie-instrument geeft mogelijkheden voor verbetering van de trainingen en het gehele trainingsaanbod van De Wissel. Door het beantwoorden van de vragen door de jongere met ASS wordt diens mening en beleving duidelijk. Op basis van de totaal verzamelde informatie kan het trainingsaanbod aangepast worden. Kader/ filosofie De Wissel is een centrum voor training en scholing binnen het Dr. Leo Kannerhuis, waar aan adolescenten met een ASS trainingen worden gegeven op het gebied van arbeid en persoonlijke ontwikkeling. Perspectief van de burger 19

20 Auteurs Noreen Schotman, Marjolein van Hout, Chantal Goris, Anki Tromp en Karin Buitelaar, studenten Sociaal Pedagogische Hulpverlening Drs. Sandra Martens, orthopedagoog Dr. Leo Kannerhuis Drs. Iris te Paske, docent-onderzoeker Dr. Jan-Pieter Teunisse, lector Lectoraat Levensloopbegeleiding bij Autisme 2012 Perspectief van de burger 20

21 Zelfbeeldlijst voor jongeren met ASS van jaar Aangepaste versie zelfbeeldlijst voor begeleiding jongeren van jaar met een autisme spectrum stoornis (ASS) De oorspronkelijke zelfbeeldlijst voor mensen met autisme spectrumstoornissen (ASS) is onvoldoende geschikt voor leerlingen jonger dan achttien jaar, omdat deze zich veelal richt op werk en toekomstoriëntatie. In opdracht van het Lectoraat Levensloopbegeleiding bij Autisme en het dr. Leo Kannerhuis is er een zelfbeeldlijst ontwikkeld die aansluit bij de behoeften van twaalfjarige leerlingen met ASS. Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat: De vraagdomeinen van de oorspronkelijke zelfbeeldonderzoekslijst, zich voornamelijk richten op oriëntatie op werk en toekomst. Deze domeinen bleken niet aan te sluiten bij de ontwikkelingstaken van een twaalfjarig kind, omdat deze zich niet in het hier en nu afspelen maar zich op de toekomst richten. In lijn met onderzoeksliteratuur is gekozen voor de domeinen ik, vriendschap, thuis, school en vrije tijd. De vraagstelling in de oorspronkelijke lijst niet geheel aansluit op de ontwikkeling van een twaalfjarig kind met ASS. Enkele vragen bevatten een te ingewikkelde woordkeuze. In de vernieuwde versie van de lijst is gekozen voor een meer eenvoudige vraagstelling met meer uitleg. De lengte van de oorspronkelijke lijst en de afnameduur (gemiddeld anderhalf uur) geen problemen oplevert. Deze afnameduur is in de vernieuwde zelfbeeldonderzoekslijst ongeveer hetzelfde gebleven. De vormgeving van de zijn kunnen en willen is in de vernieuwde lijst behouden maar de dimensies zijn op een andere plek ondergebracht. In de vernieuwde lijst zit meer structuur, door het gebruik van kleuren, tabellen en iconen. Er is meer ruimte voor extra opmerkingen, waarmee de testmedewerker veel dieper in kan gaan op de beleving van de leerling. Doelgroep Jongeren met ASS van jaar. Beoogde uitkomst Een uitvoerige literatuurstudie op het gebied van ontwikkeling, zelfbeeld, informatieverwerking, sociale bijzonderheden en begeleiding, toegespitst op autisme spectrumstoornissen (ASS), heeft inzicht gegeven in alle aspecten die een rol spelen bij de leefwereld en ontwikkelingstaken van een twaalfjarig kind met ASS. Door gesprekken met de ontwikkelaars van het Leerling Competentie Profiel (LCP) is het onderzoeksdomein verkend. Er heeft een gesprek met drie ervaringsdeskundigen plaatsgevonden die in hun leven geen begeleiding hebben gekregen, om te kijken waarom deze begeleiding juist van belang zou kunnen zijn. Een gesprek met een gedragskundige heeft ons een goed beeld gegeven van de ontwikkeling van zelfbeeld bij een persoon met ASS. Voor de bevindingen over de oorspronkelijke zelfbeeldonderzoekslijst zijn de orthopedagogen, werkzaam op de twee cluster 4 scholen waar de lijst in gebruik is, geïnterviewd. Er is steeds teruggekoppeld met de ontwikkelaars van het LCP om te kijken of de concepten van de nieuwe zelfbeeldonderzoekslijst aansloten bij hun beeld van de zelfbeeldonderzoekslijst. Randvoorwaarden De oorspronkelijke zelfbeeldlijst voor mensen met ASS is onvoldoende geschikt voor leerlingen jonger dan achttien jaar, omdat deze zich veelal richt op werk en toekomstoriëntatie. Daarnaast zouden de orthopedagogen van het dr. Leo Kannerhuis het liefst bij iedere leerling een zelfbeeldonderzoek doen. Dat is omslachtig, gezien de tijd die het afnemen van de lijst in beslag neemt. Perspectief van de burger 21

22 In opdracht van het lectoraat levensloopbegeleiding bij autisme is deze lijst aangepast, zodat deze beter hanteerbaar is en aansluit bij de ontwikkeling van een twaalfjarige leerling met een stoornis in het autismespectrum. Kader/ filosofie Het dr. Leo Kannerhuis heeft het Leerling Competentie Profiel, afgekort het LCP, ontwikkeld. Dit profiel speelt een rol in levensloopbegeleiding bij personen met een autismespectrumstoornis (ASS) en bestaat uit de dimensies willen, kunnen, kennen en durven/doen. De dimensie durven/doen wordt op twee scholen voor voortgezet speciaal onderwijs (VSO) bij een deel van de leerlingen met een ASS in kaart gebracht door de zogeheten zelfbeeldonderzoekslijst. Orthopedagogen en leerlingen vinden dat deze lijst een goed instrument is om onderzoek te doen naar het zelfbeeld van een leerling, een prognose van de toekomst van leerlingen te vormen en kan bovendien goede aanknopingspunten voor begeleiding vormen. Daarom is door het dr. Leo Kannerhuis besloten dat de lijst op twaalfjarige leeftijd bij de leerlingen afgenomen moet worden, zodat men nog eerder een beeld kan vormen van de leerling en op basis van dit beeld betere begeleiding kan aanbieden. Auteurs Sacha Doomernik, Valérie Guldemeester en Kim van Laar, studenten Pedagogiek Willard Goldenbelt, docent-onderzoeker Drs. Diana Rodenburg, projectleider Kira, Dr. Leo Kannerhuis Dr. Jan-Pieter Teunisse, lector Lectoraat Levensloopbegeleiding bij Autisme 2010 Perspectief van de burger 22

23 Zie mij als mens! Training over bewustwording machtspositie begeleiders en studenten In de afgelopen vier jaar ( ) heeft het lectoraat Zorg voor mensen met een Verstandelijke Beperking onder leiding van Prof. dr. Petri Embregts samen met de bij het lectoraat betrokken zorgaanbieders (Dichterbij, Pluryn, JP van den Bent Stichting, Siza, s- Heerenloo, De Driestroom en MEE Gelderse Poort) verschillende onderzoeksprojecten uitgevoerd die allen gericht waren op het verbeteren van de competenties van begeleiders die werkzaam zijn in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Op basis van deze onderzoeksprojecten heeft het lectoraat ter afsluiting een trainingspakket ontwikkeld. Dit pakket getiteld Ondersteuning aan mensen met een verstandelijke beperking bevat 4 trainingen. Eén van deze trainingen is Zie mij als mens! Doelgroep De training is opgezet voor zowel studenten als begeleiders die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Beoogde uitkomst Het doel van de training is dat deelnemers zich bewust worden van de rol die macht kan spelen in de relatie tussen de begeleider en de cliënt. Ze weten welke factoren ertoe kunnen leiden dat begeleiders een machtspositie innemen ten opzichte van cliënten. Deelnemers zijn bekend met de competenties die belangrijk zijn voor begeleiders om met deze machtspositie om te gaan. Randvoorwaarden Het trainingspakket Ondersteuning aan mensen met een verstandelijke beperking bevat alle benodigde materialen voor het geven van de training Zie mij als mens! Dit trainingspakket omvat naast de trainers- /docenthandleiding alle benodigde werkmaterialen en achtergrondinformatie. Deze materialen zijn digitaal te vinden op: Kader/filosofie Om recht te doen aan de vernieuwde burgerschapsvisie op zorg voor mensen met een verstandelijke beperking en aan te sluiten bij de mening van mensen met een verstandelijke beperking zelf, is vanuit het lectoraat Zorg voor mensen met een Verstandelijke Beperking het onderzoek Zie mij als mens! uitgevoerd. In dit onderzoek is aan mensen met een verstandelijke beperking gevraagd naar wat zij belangrijk vinden van een begeleider. Resultaten van dit onderzoek laten zien dat het opbouwen van een relatie, ondersteunen, communiceren en kennis hebben over de cliënt als belangrijk worden beschouwd door mensen met een lichte verstandelijke beperking. Omdat binnen het burgerschapsparadigma de zorgvraag bepaald wordt door mensen met een verstandelijke beperking, zijn zij een belangrijke informatiebron. Tegelijkertijd zijn mensen met een zorg- of hulpvraag altijd in meer of mindere mate afhankelijk van professionals. Deze zorgafhankelijke positie kan ertoe leiden dat professionals, zoals begeleiders, een machtspositie vervullen ten opzichte van cliënten. Het is belangrijk dat begeleiders hier bewust mee leren omgaan. Het zou voor hen een uitdaging moeten zijn om macht te leren herkennen en hanteren, door hier regelmatig op te reflecteren. Dit betekent dat zij de tijd en verantwoordelijkheid moeten nemen om stil te staan bij wat zich voordoet in het werk, hoe zij daarin handelen en hoe dit wordt ervaren door de ander. Dit zijn onderwerpen die aan de orde komen in de training Zie mij als mens! Perspectief van de burger 23

24 Auteurs Ellen Roeleveld, docent-onderzoeker Prof. dr. Petri Embregts, lector Dr. Lex Hendriks, associate lector Drs. Kim van den Bogaard, onderzoeker Drs. Carola Verbrugge, onderzoeker Lectoraat Zorg voor Mensen met een Verstandelijke Beperking 2012 Perspectief van de burger 24

25 Transitieplan Living Lab (in ontwikkeling) Ondersteuning jongeren met autisme spectrum stoornis (ASS) bij transitie Dit transitieplan beschrijft de procedures en criteria die begeleiders van jongeren met autisme spectrum stoornissen (ASS) en hun netwerk rond een transitiefase doorlopen. Er wordt hierbij een onderscheid gemaakt in: de voorbereiding op de transitie, het moment van de transitie en de nazorg bij de transitie. Bovenstaande aspecten worden zoveel mogelijk vanuit een cliëntperspectief weergegeven. Doelgroep Begeleiders, trainers en leerkrachten van normaal begaafde jongeren met ASS, die te maken krijgen met een transitie naar een andere context met een andere doelstelling, op de domeinen wonen, werken en/of leren. Beoogde uitkomst Het doel van het transitieplan is de kwaliteit van de zorgverlening aan jongeren met ASS en hun ouders in de transitiefase meetbaar te verbeteren. Dit gebeurt door professionele werkwijzen, taken en verantwoordelijkheden te structureren en vast te leggen. Het transitieplan beschrijft de procedures en criteria voor: de voorbereiding op de transitie, de wijze van overdracht, de situatie na transitie en de evaluatie van de transitie. Randvoorwaarden Met een transitie binnen een levensdomein wordt in dit transitieplan bedoeld: een overgang naar een andere context met een andere doelstelling. Dit kan dus ook een overgang zijn van de ene onderwijsvorm naar een andere onderwijsvorm, of van een structuurgroep naar een open groep binnen een RIBW. Een overgang van klas 1 naar klas 2 binnen eenzelfde onderwijsvorm (zelfde context) wordt niet als een transitie gezien. Kader/ filosofie Living Lab is een samenwerking van de RIBW Arnhem & Veluwe Vallei, het Dr. Leo Kannerhuis (behandel- en kenniscentrum voor autisme), de HAN en Scholengemeenschap de Brouwerij (bijzonder onderwijs). Op de Ireneweg 16 te Oosterbeek is een zogenaamd Living Lab gestart voor jongeren met ASS. Begeleiders, trainers en leerkrachten van de deelnemende instellingen hebben aan het lectoraat Levensloopbegeleiding bij autisme de vraag gesteld hoe zij de jongeren met autisme optimaal kunnen ondersteunen bij belangrijke transities op het gebied van wonen, opleiding en werk. Auteurs Maarten van de Wijdeven, student Toegepaste Psychologie Drs. Daaf de Kok, projectleider Living Lab Dr. Maurice Magnée, onderzoeker Dr. Jan-Pieter Teunisse, lector Lectoraat Levensloopbegeleiding bij Autisme 2013 Perspectief van de burger 25

26 Maatschappelijke ondersteuning Goed gereedschap is het halve werk. Dat geldt ook voor de praktijk van maatschappelijke dienstverlening: beschikbaarheid van up to date kennis en deugdelijke methoden zijn van vitaal belang. Daarom realiseert HAN SOCIAAL binnen het thema Maatschappelijke ondersteuning uiteenlopende onderzoek- en ontwikkelprojecten die gericht zijn op de ontwikkeling en toepassing van kennis en methoden. Deze hebben met name betrekking op het in kaart brengen, betrekken, versterken en uitbreiden van sociale netwerken en steunnetwerken van kwetsbare burgers in hun eigen leefomgeving. Maatschappelijke ondersteuning 26

27 Burgers voor Burgers Train-de-trainer module netwerkcoaching voor vrijwilligers en professionals Welzijn Nieuwe Stijl vrijwilligers zijn netwerkcoach Deze module is tot stand gekomen door de Wmo Werkplaats Nijmegen in samenwerking met het centrum voor vrijwillige inzet in Ede, genaamd De Medewerker. De vrijwilligers maakten het ontwerp voor deze training. De module bevat twee werkboeken: een voor de vrijwilligers en een voor de trainers. De module is gericht op het leren toerusten van vrijwilligers die thuis bij burgers in gesprek gaan over vragen en mogelijkheden die bijdragen aan de kwaliteit van leven van die burger. Het doel is om kwaliteiten van vrijwilligers te versterken zodat zij op een passende manier met burgers in gesprek kunnen gaan (dialoog), een sociaal netwerk in kaart kunnen brengen en burgers kunnen coachen om tot een actieplan te komen waarmee het netwerk versterkt wordt. De module kan door professionals gebruikt worden als spiegel: Welke kwaliteiten moet ik als professional (door)ontwikkelen om vrijwilligers systematisch toe te rusten in het ondersteunen van burgers? Deze module geeft inzichten en inspiratie over hoe professionals hun kracht kunnen inzetten zodat vrijwilligers burgers kunnen ondersteunen om zelf problemen op te lossen met eigen mogelijkheden en waar wenselijk met behulp van het sociale netwerk van de burger. De professional heeft in deze module de rol van trainer en schept voorwaarden zodat de kwaliteiten van vrijwilligers worden aangesproken en zij in de gelegenheid worden gesteld gesprekken te voeren met burgers, zodanig dat vrijwilligers hun enthousiasme en motivatie kunnen uitdragen. De training bestaat uit: Werkboek voor vrijwilligers, met concrete opdrachten Trainingshandleiding De ideeën en ervaringen van de deelnemers zorgen ervoor dat de training aansluit bij wat we met elkaar willen leren. Na elke bijeenkomst zijn er opdrachten om zelf aan te werken. Na de training kan de vrijwilliger zelfstandig op pad om bewoners te helpen met het versterken van hun sociale netwerk. Ook is de vrijwilliger in staat om met zijn kennis en ervaringen bij te dragen aan het trainen van nieuwe vrijwilligers. De module is beschikbaar via Zie opleidingsmodules. Doelgroep De module is bestemd voor vrijwilligers en professionals. Maatschappelijke ondersteuning 27

28 Beoogde uitkomst Professionals en vrijwilligers zijn bekwaam in het uitvoering geven aan netwerkcoaching Vrijwilligers activeren burgers en bouwen samen met hen aan sociale netwerken Vrijwilligers trainen nieuwe vrijwilligers Randvoorwaarden Bereid zijn vanuit de eigen krachtbenadering te werken. De professional en de vrijwilligers oriënteren zich op de eigen rol conform Welzijn Nieuwe Stijl: niet invullen maar aanvullen waar nodig. Vrijwilligers(organisaties) en professionals dienen zich te verhouden tot een nieuwe werkelijkheid. Auteur Alex de Veld, docent-onderzoeker Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief 2012 Maatschappelijke ondersteuning 28

29 Welzijn Versterkt: Eigen kracht eerst en Transities op waarde geschat Opleidingsmodules voor burgers/cliënten en professionals Burgers en professionals worden uitgenodigd te werken volgens uitgangspunten van frontlijnsturing, waarmee burgers en professionals coproducenten zijn van leefbaarheid en samen verantwoordelijk zijn voor het eindresultaat. Het idee is dat participerende burgers zich ontwikkelen van kwetsbare burger naar hulpverlenende burger. Door hen actief te betrekken en in te zetten bij sociale initiatieven ontstaan er voor henzelf nieuwe waardeproposities. We denken dan aan economisch nuttig bijdragen, zelfwaardering voor inzet van eigen kracht en talenten. De initiatieven die zij ondernemen en ondersteunen hebben waarde voor individuele en groepen burgers. kern activiteiten waarde propositie relatie netwerk partners burger segmenten. kosten structuur kern bronnen distributie kanalen Het Business Model Canvas (Osterwalder & Pigneur, 2010). inkomsten stromen images by JAM De samenwerkzaamheid van burgers en professionals krijgt in deze module podium en de werkvormen nodigen uit tot lokale samenwerkingsverbanden en netwerken waaruit nieuwe maatschappelijke steunsystemen voor kwetsbare burgers kunnen ontstaan. Professionals zijn transitieprofessionals geworden en doorbreken keer op keer gevestigde patronen. Met deze transitie-aanpak is een vernieuwd burger- en professionalperspectief ontstaan en worden nieuwe werkstructuren operationeel en herkenbaar voor burgers en professionals. Deze opleidingsmodule bestaat uit twee modulen die in samenhang of los van elkaar kunnen worden gebruikt: Module 1 Eigen kracht eerst: in deze module worden instrumenten aangereikt, waarmee burgers/cliënten met facilitering van professionals/vrijwilligers samen ondersteuningsarrangementen maken. Module 2 Transities op waarde geschat: deze module gaat over het activeren van vraagsturing binnen de netwerken wonen, welzijn, zorg en het midden en klein bedrijf (MKB), het creëren van vertrouwen in burgers en kosteneffectief samenwerken met behulp van het Business Model Canvas. De module is eveneens beschikbaar via Zie opleidingsmodules. Doelgroep Burgers/cliënten/vrijwilligers en professionals (uitvoerende professionals, managers/beleidswerkers, bestuurders). Maatschappelijke ondersteuning 29

30 Beoogde uitkomst Module 1: burgers/cliënten weten welk nut een ondersteuningsarrangement heeft, hoe hiermee de eigenkracht wordt versterkt. Module 2: professionals maken kennis met de uitgangspunten van transities en transformaties en hoe deze in de leerwerkpraktijk in houd en vorm te geven vanuit netwerken (Wmo en Welzijn Nieuwe Stijl). Randvoorwaarden Module 1: burgers/cliënten zijn in de gelegenheid te bouwen aan het eigen ondersteuningsarrangement en hebben de regie. Module2: professionals willen constructieve ontregelaars zijn (kantelen). Auteurs Jan Joore Mmi, integraal projectleider Netwerk Welzijn Versterkt, Gemeente Peel en Maas, 2013 Dr. Martha van Biene Mld, lector Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief 2013 Referentie Ostwalder, A., & Pigneur, Y. (2010). Business Model Generation: Een handboek voor visionairs, game changers en uitdagers. Alphen aan den Rijn: Kluwer. Maatschappelijke ondersteuning 30

31 Burgers helpen burgers Trainingsmodule activerend huisbezoek bij ouderen Burgers helpen burgers is het thema van deze training en de naam van de module die hieruit voortkomt. Deze module is ontwikkeld vanuit een samenwerkingsverband tussen KernGezond en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Het doel is het welbevinden van ouderen (van 75+) in beeld te krijgen door middel van huisbezoeken en het verbeteren of eventueel herstellen van het welbevinden. Narratief werken staat centraal in deze training en dan met name het vraaggericht werken, ofwel: hoe luidt de vraag achter de vraag? Vrijwilligers worden toegerust in het leggen van contacten met ouderen en het bespreken van hun behoeften en vragen. Bijvoorbeeld: het verhelderen van de situatie van de oudere zelf; het leren hoe de oudere zijn eigen kracht (weer) ervaart; het onderzoeken van vragen als: welke acties van de ouderen vragen om welke ondersteuning en wie gaat dit bieden; hoe kan het informele netwerk een positieve rol spelen; hoe werken we vraaggericht; wat is coachen en hoe kan dat gebruikt worden? De persoonlijke ervaringsdeskundigheid van de vrijwilligers dient als input voor het leerproces. Uitgaan van de vraag van de oudere betekent nog niet dat voorzien is in zijn behoefte. Het gaat erom dat de vrijwilliger of professional nieuwe wegen bewandelt en met behulp van het sociale netwerk voorziet in het faciliteren van die behoeften. Dit betekent dat de vrijwilliger zelf inschat hoe kan worden voorzien in de behoeften en waar wenselijk andere ondersteuning adviseert. De training bestaat uit 8 bijeenkomsten met concrete oefeningen, waaronder de voorbereiding op een gesprek met een oudere. Deelnemers ervaren praktisch hoe gewerkt wordt met het dialogisch (narratieve) gesprek. Tussen de bijeenkomsten werken de deelnemers aan opdrachten. De module bestaat uit: Werkboek voor vrijwilligersvoor docenten met 8 bijeenkomsten Handleiding train-de-trainer De module is eveneens beschikbaar via Zie opleidingsmodules. Doelgroep Professionals van vrijwilligers/burgers. Beoogde uitkomst Vrijwilligers gaan op huisbezoek De gemeente en welzijnsinstellingen kunnen beschikken over globale (niet persoonsgebonden) informatie wat betreft het welzijn van ouderen Vrijwilligers worden zelf trainer van een groep vrijwilligers Randvoorwaarden Vrijwilligers dienen bereid te zijn direct na de eerste training ouderen te bezoeken (leren door doen) De training moet afgestemd worden op de reeds aanwezige ervaringsdeskundigheid van de vrijwilligers Auteurs Ramon Goelamhaider, Ilona Malisse, studenten Toegepaste Psychologie Drs. Marianne Dekkinga, docent-onderzoeker Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief 2012 Maatschappelijke ondersteuning 31

32 Maatschappelijke ondersteuning 32

33 De ouder als ervaringsdeskundige Opleidingsmodule voor informele opvoedingsondersteuning en zelforganisatie van ouders Opvoedsteun zelf organiseren In deze module wordt gewerkt aan informele opvoedingsondersteuning en zelforganisatie van ouders. Er wordt gewerkt volgens de uitgangspunten van de Pedagogische Civil Society. Het idee is dat iedere ouder genoeg kennis in huis heeft om een kind op te voeden. Echter, tegelijkertijd wordt onzekerheid gevoeld en deze kan gedeeld worden met andere ouders. Het uitwisselen van ervaringen helpt ouders bij de opvoeding en zorgt ervoor dat ze elkaar helpen en iets voor elkaar betekenen. Ouders leren om andere ouders in hun netwerk te ondersteunen en hiermee ontstaat meer samenhang in de wijk. Ouders en wijkbewoners zijn hierdoor meer op elkaar en op elkaars kinderen betrokken. In de module wordt uitgegaan van de verhalen van ouders. De ervaringen en belevingen van hen zijn het vertrekpunt voor het leren en versterken van de eigen kracht van ouders en het zelforganiserend vermogen. Aan de hand van de verhalen wordt de eigen competentieontwikkeling getoetst. Centraal staat de competentie zelf opvoedsteun organiseren. Deze module bestaat uit vier leerarrangementen: Verhalen van moeders en dialoogsessies rondom opvoeding Samenspraak organiseren rondom opvoedingsvragen Sociale netwerken en Welzijn Nieuwe Stijl Opvoedsteun zelf organiseren Het lesmateriaal gaat uit van een participatieve aanpak en zelfsturend leren. Dit wil zeggen dat een groep van ongeveer vijf personen meebeslist over welk leerarrangement wordt gevolgd. De module bevat 7 Kennisbronnen met theorie en overig ondersteunend lesmateriaal (film, literatuur en bronnen). De module is beschikbaar via Zie opleidingsmodules. Doelgroep De onderwijsmodule is bestemd voor professionals van Centrum Jeugd en Gezin, Welzijnswerk, Jeugdzorg, Onderwijs (bijv. Brede School) en HBO- studenten Social Work (Pedagogiek, Maatschappelijk Werk, Sociaal Pedagogische Hulpverlening, Cultureel maatschappelijke Vorming en Creatieve Therapie). Maatschappelijke ondersteuning 33