Rapportage werkgroep. Samenwerking en vitaliteit gemeenten. Classis Zierikzee, november 2011

Transcriptie

1 d Rapportage werkgroep Samenwerking en vitaliteit gemeenten Classis Zierikzee, november 2011

2 Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee Inleiding De classicale vergadering Zierikzee heeft, in het kader van het classicaal jaarplan, eind 2010 een werkgroep ingesteld die in het bijzonder als taak heeft gekregen: a. Het denkproces op gang brengen over de vitaliteit van gemeenten; b. Het besef van verantwoordelijkheid van gemeenten voor elkaar versterken; c. De samenwerking van gemeenten met elkaar en betrokkenheid op elkaar intensiveren. De werkgroep bestond uit vier leden: A.S. Flikweert, pastoraal ouderling en 1 e scriba Hervormde gemeente Zierikzee, S.J. Romijn, ouderling en scriba Gereformeerde kerk Zierikzee, ds. T.J. Smink, predikant Protestantse gemeente Nieuwerkerk, en Th. van Stuijvenberg, gemeenteadviseur. De werkgroep is in de maanden februari tot en met november 2011 zeven keer bij elkaar geweest. Bij brief van 24 maart 2011 zijn de kerkenraden van alle 33 gemeenten binnen de classis Zierikzee op de hoogte gesteld van de opdracht van de werkgroep (bijlage 1). Tevens zijn de kerkenraden uitgenodigd voor een gesprek met de werkgroep in de maanden mei of juni De kerkenraad van de Hervormde gemeente te Scherpenisse heeft in verband met de drukte rond het beroepingswerk verzocht te mogen volstaan met het schriftelijk beantwoorden van vragen. De kerkenraad van de vrijzinnige wijkgemeente van de Hervormde gemeente te Zierikzee achtte het niet zinvol met de werkgroep in gesprek te gaan, gelet op het gebrek aan mogelijkheden tot samenwerking binnen de classis. Met kerkenraadsleden van alle overige gemeenten is overleg geweest. De werkgroep heeft in vrijwel alle gevallen op open en constructieve wijze kunnen spreken met de afgevaardigden van de gemeenten. De werkgroep is hiervoor zeer erkentelijk. De werkgroep heeft er voor gekozen allereerst verslag te doen van een aantal bevindingen, zo veel mogelijk op hoofdlijnen. Vervolgens trekt de werkgroep een aantal conclusies. Deze bevindingen en conclusies resulteren uiteindelijk in een aantal aanbevelingen, die de werkgroep zo concreet mogelijk heeft proberen te maken. Bevindingen Het is opvallend dat de kerkenraden vrijwel zonder uitzondering tevreden zijn over de gang van zaken in hun eigen gemeente. Dit is opvallend, omdat het landelijke beeld over de kerk en over haar gemeenten aanzienlijk pessimistischer lijkt te zijn. De werkgroep heeft de indruk gekregen dat een heel aantal kerkenraden zich wat gelaten neerlegt bij de ontwikkelingen teruglopende inkomsten, teruglopend kerkbezoek, vergrijzing en kerkverlating en het gemeentewerk aanpast aan de verminderde menskracht en de verminderde financiële middelen. Het begrip vitaliteit van de gemeente is een gelaagd begrip. Het is de werkgroep opgevallen dat kerkenraden het begrip vitaliteit van de gemeente vooral lijken te benaderen vanuit het perspectief van financiën en organisatie en nauwelijks vanuit geestelijk perspectief. Het kan zijn dat de vraagstelling van de werkgroep hieraan heeft bijgedragen, maar ook de verschillende Pagina 1 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

3 open vragen hebben nauwelijks andere informatie opgeleverd. Naar het oordeel van de werkgroep is er in veel gemeenten nauwelijks oog voor de samenhang tussen de verschillende perspectieven. De werkgroep heeft (bijlage 3) een overzicht opgesteld van de ontwikkeling van de ledenaantallen in de periode Uit dit overzicht valt af te leiden dat het ledental in een tijdsbestek van acht jaar met gemiddeld 17% is afgenomen. Er zijn echter gemeenten waar sprake is van een daling met meer dan 30%. De forse afname van het ledental in de gemeenten Sint Annaland, Sirjansland en in mindere mate Tholen (Hervormde gemeente) kan voor een belangrijk deel worden verklaard door de overgang van leden naar de in 2004 gevormde Hersteld Hervormde Kerk. Binnen de classis Zierikzee bestaan aanzienlijke verschillen in omvang tussen de gemeenten. Vijf gemeenten hebben meer dan 800 leden (vier van hen zelfs meer dan leden). In deze gemeenten, die alle een full time predikantsplaats hebben, maken de kerkenraden zich in het algemeen geen zorgen, zij het dat ook in die gemeenten er soms sprake is van een lichte teruggang, zowel in financiële mogelijkheden als in participatie. Ook de vijf middelgrote gemeenten (tussen 500 en 800 leden) hebben vrijwel alle (nog) een full time predikantsplaats, maar het handhaven van een full time predikantsplaats is in de toekomst voor twee van die gemeenten niet vanzelfsprekend gelet op de teruglopende inkomsten. Het handhaven van een full time predikantsplaats is voor de meeste gemeenten in de classis moeilijk geworden, gelet op de criteria zoals die worden gehanteerd door het Regionaal College voor de Behandeling van Beheerszaken (RCBB). Met enige regelmaat werd overigens de klacht geuit dat deze criteria weinig inzichtelijk zijn. Negen gemeenten bevinden zich in de categorie tussen 300 en 500 leden. Binnen deze categorie hebben twee gemeenten (Renesse en Sirjansland) op grond van specifieke omstandigheden, dit zijn financieel draagkrachtige gemeenten, een full time predikantsplaats. Alle andere gemeenten hebben een part time predikantsplaats of worden gediend door een kerkelijk werker. Ook in deze categorie is in vrijwel alle gemeenten sprake van teruggang in het aantal leden en in financiële mogelijkheden. Maar liefst veertien gemeenten binnen de classis hebben minder dan 300 leden en doopleden (acht van hen minder dan tweehonderd leden en doopleden en twee zelfs minder dan 100 leden en doopleden). Binnen deze groep heeft Burgh, als financieel voldoende draagkrachtige gemeente, een full time predikantsplaats. Vrijwel alle kleine gemeenten worstelen objectief bezien op een aantal fronten met hun kleine omvang. Het aantal kerkgangers is in veel gevallen erg klein geworden, op financieel vlak is er in bijna alle gemeenten nauwelijks reserve om tegenslagen op te vangen en enkele gemeenten kunnen al lange tijd niet een kerkenraad vormen die voldoet aan de minimumomvang van acht leden. Het is opvallend dat juist in deze kleine gemeenten vaak met grote inzet en volharding de lofzang gaande wordt gehouden. De werkgroep heeft daar met respect en waardering kennis van genomen. De werkgroep weet dat het breed moderamen al nauw betrokken is bij een groot aantal van deze kleine gemeenten. Ook is het opvallend dat in deze groep van kleine gemeenten nauwelijks samenwerking wordt gezocht, waar je dat juist wel zou verwachten. Voor veel gemeenten binnen de classis Zierikzee zijn de inkomsten in de afgelopen vijf tot tien jaar gelijk gebleven of licht toegenomen. Voor alle gemeenten geldt echter dat de kosten van de predikantsplaats in de afgelopen vijf jaar aanzienlijk zijn toegenomen en voor veel gemeenten Pagina 2 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

4 (vooral die met monumentale kerkgebouwen) geldt dat de kosten voor het onderhoud van gebouwen een forse last vormen. De werkgroep heeft niet onderzocht in welke mate het bezit van een kostbaar kerkgebouw drukt op de jaarrekening en hoe dit het onderhouden van een predikantsplaats in gevaar kan brengen. Per saldo is het voor ongeveer de helft van alle gemeenten steeds problematischer de jaarrekening met een positief resultaat af te sluiten. De werkgroep heeft ervaren dat de meeste kerkenraden bij deze feitelijkheden een houding hebben ontwikkeld van: we houden vol, maar we zullen het een tandje minder moeten doen. In vrijwel alle gevallen heeft dit geresulteerd in een geleidelijk afname van de omvang van de predikantsplaats. Mede in het licht daarvan maakt de werkgroep zich zorgen over het aantal predikantsplaatsen binnen de classis en over de omvang daarvan. De werkgroep houdt het voor mogelijk dat er over tien jaar nog in slechts 7 van de 33 gemeenten in de classis een full time predikantsplaats is (nu zijn dat er nog 13). Voor die full time predikanten zal de belasting, die nu reeds merkbaar is, nog zwaarder worden omdat naast de primaire roep vanuit de eigen gemeente er veel bovenplaatselijke taken te verdelen zijn, zoals consulentschappen, bestuurswerk in de classis, kerkvisitatie en participatie binnen de werkgemeenschap. De werkgroep heeft de indruk dat dit aspect niet bij alle gemeenten even sterk wordt beleefd. De werkgroep constateert vervolgens bij veel gemeenten, in het bijzonder op Schouwen Duiveland, een duidelijke toename in de leeftijdsgroep van de seniore gemeenteleden. Een toenemend aantal gezinnen met jonge kinderen verhuist uit de regio vanwege de kwetsbare situatie in de werkgelegenheid en de gemiddelde leeftijd van de gemeenteleden, die niet vetrekken, stijgt. Er komen steeds meer gemeenten waar kinderen nauwelijks of niet meer betrokken zijn bij het kerkelijk leven. Enerzijds is dit te verklaren door demografische factoren (bv. in de Schouwse Westhoek), anderzijds lijkt een deel van de gemeenten onvoldoende aansluiting te vinden bij gezinnen met jonge kinderen. In zulk een situatie ontstaat er een vicieuze cirkel. Een gemeente met weinig jongeren blijkt onaantrekkelijk te zijn voor de jongeren zelf. De gemeente wordt dan ervaren als een plaats waar te weinig ontmoeting met leeftijdsgenoten mogelijk is. Dat maakt dat gezinnen, soms ook met jonge kinderen, afhaken. Uiteindelijk blijven er onvoldoende kinderen en jongeren over om zinvol jeugdwerk en catechese te organiseren en de kindernevendienst in stand te houden. In verscheidene gemeenten is deze keten van jeugdwerk al komen te vervallen. De ervaring leert dat het buitengewoon moeilijk is uit deze vicieuze cirkel te komen. Naast het noemen van de sterke groei van gemeenteleden op hogere leeftijd zijn er nogal wat gemeenten die melding maken van uitschrijving van leden soms ook van voormalige ambtsdragers en van verminderde kerkelijke betrokkenheid van leden. Dit verschijnsel dat in veel Hervormde gemeenten al langer zichtbaar was, is de laatste jaren ook in toenemende mate te signaleren bij (voormalige) Gereformeerde kerken en Protestantse gemeenten. In de classis Zierikzee zijn er drie gefuseerde gemeenten (Brouwershaven, Nieuwerkerk en Scharendijke). De fusie heeft daar aan het gemeentelijke leven een positieve impuls gegeven, zij het dat bij Brouwershaven een substantieel ledenverlies af te lezen valt. Het lijkt er in het algemeen op dat gemeenten met een wat uitgesprokener identiteit of profiel in relatie tot de omliggende gemeenten de kerkelijke betrokkenheid gemiddeld hoger is. De werkgroep heeft moeten constateren dat zes gemeenten minder ambtsdragers hebben dan het kerkordelijk vereiste minimum aantal. Nu bestaat er voor gemeenten met minder dan 300 leden de mogelijkheid om ingevolge ordinantie als kleine gemeente te worden aangemerkt Pagina 3 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

5 die met goedvinden van het breed moderamen van de classicale vergadering minder ambtsdragers mag hebben. Maar van die mogelijkheid is slechts sporadisch gebruik gemaakt. Verder ontwaart de werkgroep een trend dat er steeds minder pastorale ouderlingen te vinden zijn. De pastorale taken worden steeds meer (en in toenemende mate) door niet ambtsdragers vervuld. Ambtsdragers lijken zich steeds meer bezig te houden met beleid en bestuur. Met het regionaal college voor de visitatie is de werkgroep van oordeel dat dit vraagt om een herbezinning op het ambt, met name op dat van ouderling. Over mogelijkheden tot samenwerking hebben veel kerkenraden nog nauwelijks nagedacht. Vooral de kerkenraden van de grootste gemeenten zijn zo heeft de werkgroep ondervonden nogal naar binnen gericht. Wellicht heeft dat ermee te maken dat deze kerkenraden de omliggende gemeenten minder nodig denken te hebben. In veel gevallen lijkt samenwerking gezien te worden als een noodoplossing als we het zelf niet meer kunnen terwijl samenwerking op zich voor iedere gemeente verrijkend kan zijn. Ook valt het de werkgroep op dat de geestelijke dimensie nauwelijks terugkomt in de gesprekken. Het is opvallend dat het omzien naar elkaar in geestelijk opzicht niet of nauwelijks werd onderkend in de gevoerde gesprekken. In hoeverre leeft de opdracht van Christus tot eenheid opdat de wereld gelove dat Gij Mij gezonden hebt uit Johannes 17 in de gemeenten in onze classis? Het is voor de werkgroep interessant te ontdekken dat in veel gevallen gaandeweg het gesprek er allerlei ideeën ontstonden over kansen om gezamenlijk op te trekken en gaandeweg het goede met elkaar te delen. Ondertussen komen in enkele gemeenten oriënterende gesprekken op gang over samenwerking (Sint Annaland, Sint Philipsland en Stavenisse). Waardevolle ervaringen heeft de werkgroep opgedaan in de Schouwse Westhoek, waar een viertal gemeenten gedurende een lange tijd samenwerkt op een aantal terreinen en inmiddels eigener beweging zoekt naar wegen om die samenwerking te intensiveren. Ook de ervaringen in de voormalige Streekgemeente De Gouwe Brouwershaven, Zonnemaire, Noordgouwe en Dreischor kunnen leerzaam zijn voor anderen die wegen van samenwerking willen verkennen. Waarschijnlijk is het ook profijtelijk om advies in te winnen bij gemeenten die soms al jaren lang een predikant delen, zoals binnen onze classis de Gereformeerde Kerken van Tholen en Poortvliet. Gemeenten in den lande die ervaringen hebben opgedaan met samenwerking geven vaak een belangrijk advies mee: Organiseer de financiën zo dicht mogelijk bij de leden en waak voor een te grote organisatorische eenheid waardoor leden zich ook in financiële zin niet meer verbonden weten. Een tweede advies is te focussen op samenwerking in plaats van al te snel aan te sturen op fusie van gemeenten. Een derde aanbeveling is: wanneer er wordt besloten tot het beleggen van gezamenlijke diensten om zoveel mogelijk regelmaat aan te brengen in het houden van diensten in het eigen dorp. Het is overigens opmerkelijk twee tegengestelde ontwikkelingen te zien. Enerzijds is er een steeds groter wordende mobiliteit in de kerk, resulterend in voorkeurslidmaatschappen. Anderzijds hechten andere gemeenteleden sterk aan het ter kerke kunnen gaan in het eigen dorp. Op het eiland Tholen werd door een aantal kerkenraden uitgesproken dat men na de opheffing van de vroegere Hervormde ring Tholen duidelijk minder betrokken is geraakt op de omliggende gemeenten. Ook het vervallen van de jaarlijkse vergadering van gezamenlijke kerkenraden van enkele geestverwante gemeenten wordt als een gemis ervaren. De behoefte is er wel degelijk, maar de vraag is of de huidige classicale vergadering daar in toereikende mate kan voorzien. Het Pagina 4 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

6 niet afgevaardigd zijn van alle predikanten draagt niet bij tot het benutten van mogelijkheden tot beter onderling contact. Tenslotte heeft de werkgroep moeten constateren dat veel kerkenraden nauwelijks ideeën hebben over wat zij kunnen verwachten van de landelijke kerk meer in concreto de gemeenteadviseur, de regionaal adviseur classicale vergaderingen (RACV), breed moderamen (BM), classicale vergadering en regionaal college voor de visitatie. Conclusies 1. Het aantal geregistreerde kerkleden in onze classis is in een periode van acht jaar ( ) met 17% (circa een zesde deel) afgenomen. 2. Het aantal kerkbezoekers is over een periode van vijf jaar in acht gemeenten toegenomen en in zes gemeenten afgenomen. 3. Ultimo 2011 zijn acht gemeenten binnen de classis vacant. 4. Er bestaat een gerede kans dat het aantal full time predikantsplaatsen binnen de classis over tien jaar zal teruglopen naar zeven. 5. De bovenplaatselijke taken van predikanten lijken disproportioneel verdeeld. 6. Het is nog geen goed gebruik dat kerkenraden bij het beroepingswerk in overleg treden met het breed moderamen van de classicale vergadering, zij het dat het breed moderamen zich hierin wel reeds actief opstelt. 7. Er zijn zes gemeenten die minder dan de vereiste acht ambtsdragers in de kerkenraad hebben. 8. Het lijkt in toenemende mate moeilijk te zijn om pastorale ouderlingen te vinden. 9. Er zijn vier gemeenten die een tekort aan vrijwilligers hebben. 10. Jeugdwerk en catechese zijn in een aantal gemeenten niet meer aanwezig. 11. Veel gemeenten bestaan hoofdzakelijk uit senioren. Er is nog onvoldoende aandacht voor deze ontwikkeling, die zowel nieuwe kansen biedt als om aangepast beleid vraagt. 12. Bij twaalf gemeenten is het niet of nauwelijks meer mogelijk om de jaarrekening zonder een tekort af te sluiten. 13. Gemeenten met een historisch kerkgebouw worden met oplopende onderhoudskosten geconfronteerd, principiële keuzes (voor onderhoudskosten of voor kosten van het pastoraat) lijken onvermijdelijk en zullen benoemd moeten worden. 14. Vier gemeenten geven aan niet meer op de gebruikelijke manier door te kunnen gaan. 15. Ongeveer de helft van alle gemeenten werkt niet of nauwelijks samen met andere gemeenten. 16. Bij financiële of organisatorische beleidsvragen wordt niet of nauwelijks advies gevraagd aan specialisten binnen of buiten de classis. 17. Er wordt nauwelijks ondersteuning gezocht bij de landelijke kerk. 18. Geen enkele gemeente maakt melding van onvoldoende vitaliteit van het gemeentelijk leven. 19. Vrijwel alle gemeenten zijn nog sterk naar binnen gericht. 20. Het perspectief van waaruit gemeenten de toekomst bezien lijkt met name gekleurd door de financiële en organisatorische vooruitzichten. Pagina 5 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

7 Aanbevelingen 1. De werkgroep adviseert als beleid vast te stellen dat in geval van een predikantsvacature het breed moderamen met de betrokken kerkenraad in contact treedt teneinde de mogelijkheden te verkennen tot het uitbrengen van een beroep met een andere gemeente. 2. De werkgroep adviseert een hoge prioriteit toe te kennen aan het geloofsgesprek tussen de gemeenten (in al hun diversiteit) en elkaar waar mogelijk hierin te stimuleren. 3. De werkgroep adviseert intensiever werk te maken van het geloofsgesprek binnen de classicale vergadering met het doel te komen tot een gezamenlijke visie op de toekomst van de classis, die richting geeft aan de (vernieuwde) betekenis die de kerk kan (blijven) geven aan de omgeving waarin wij leven. In het te voeren geloofsgesprek zoeken we naar samenhang tussen de onderscheiden perspectieven (geestelijke, sociale, organisatorische, financiële) op de toekomst van de gemeente(n);...dat schept en scherpt creativiteit. 4. De werkgroep adviseert het breed moderamen enkele van haar leden als opdracht mee te geven gesprekken op gang te brengen te beginnen met het geloofsgesprek tussen bepaalde concrete gemeenten bij wie die behoefte al bestaat of clusters van gemeenten (zie onder aanbeveling 5). Geadviseerd wordt een werkgroep van creatieve gemeenteleden uit de classis te benoemen, die ideeën genereert, waarmee deze groepen of clusters van gemeenten hun voordeel kunnen doen. 5. De werkgroep adviseert het Breed Moderamen om kerkelijke gemeenten in de navolgende clusters van burgerlijke gemeenten bij elkaar te brengen (onder leiding van de gemeenteadviseur of een andere ervaren gespreksleider) teneinde met elkaar te verkennen wat men voor elkaar kan betekenen (bijv. in diaconaat, vorming en toerusting, catechese, jeugdwerk enzovoorts). Hierbij dient te worden opgemerkt dat deze indeling is gebaseerd op geografische gronden. De indeling van de gemeenten op Tholen en Sint Philipsland is indachtig de gesprekken met de betrokken kerkenradengemaakt op grond van identiteit van gemeenten. Individuele kerkgemeenschappen zouden er voor kunnen kiezen om zich bij een andere cluster aan te sluiten. Schouwse Westhoek: Burgh, Haamstede GK, Haamstede HG, Renesse Noordwelle, Scharendijke, Serooskerke; Schouwen Oost: Zierikzee HG, Zierikzee GK, Zierikzee EL, Kerkwerve, Brouwershaven, Zonnemaire, Dreischor Noordgouwe; Duiveland: Nieuwerkerk, Ouwerkerk, Oosterland, Sirjansland, Oosterland, Bruinisse GK, Bruinisse HG; Tholen I: Tholen HG, Scherpenisse, Stavenisse, Sint Annaland, Oud Vossemeer HG, Sint Philipsland; Tholen II: Tholen GK, Tholen Immanuel, Poortvliet GK, Sint Maartensdijk Rehoboth, Oud Vossemeer GK, Anna Jacobapolder. Gelet op de reactie van de kerkenraad van de vrijzinnige wijkgemeente in Zierikzee, acht de werkgroep het niet reëel deze gemeente in te delen in één van de clusters. 6. De werkgroep adviseert voor de begeleiding van de onder 4. en 5. aangegeven trajecten personele ondersteuning te vragen bij de landelijke kerk (bv. gemeenteadviseur en regionaal adviseur classicale vergaderingen) alsmede financiële ondersteuning bij het project samenwerking gemeenten. 7. De werkgroep adviseert te onderzoeken of een vorm van adoptie een middelgrote of grote gemeente adopteert een kleine gemeente binnen de classis een werkbaar model is. Pagina 6 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

8 8. De werkgroep adviseert het breed moderamen om een adviesgroep van deskundigen in te stellen, die waar nodig op financiële en organisatorische disciplines individuele gemeenten kunnen adviseren bij voorliggende vraagstukken op dit gebied. Dit alles in goed overleg met het RCBB en de Vereniging voor Kerkrentmeesterlijk Beheer afdeling Zeeland. 9. De werkgroep adviseert om de part time predikanten en de kerkelijk werkers op een evenredige manier te betrekken bij de bovenplaatselijke taken. 10. De werkgroep adviseert het geloofsgesprek tussen de gemeenten (in al hun diversiteit) te stimuleren. 11. De werkgroep adviseert dat de werkgemeenschap en de classicale vergadering samen optrekken bij de verwezenlijking van de door de classicale vergadering gestelde doelen (leg goede dwarsverbindingen). 12. De werkgroep adviseert het breed moderamen aan het Regionaal College voor de Behandeling van Beheerszaken (RCBB) te vragen inzichtelijk te maken op grond van welke criteria een verklaring wordt afgegeven dat een gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen, en dit inzicht te delen met de gemeenten. 13. De werkgroep adviseert het breed moderamen om met het Regionaal college voor de visitatie in gesprek te gaan over een meer duurzame rol van het college bij het gesprek over de vitaliteit van de gemeenten. 14. De werkgroep adviseert een taakgroep in te stellen, die zich bezighoudt met de bezinning op het ambt, in het bijzonder dat van ouderling. 15. De werkgroep adviseert de classicale vergadering zich te bezinnen op het feit dat het aantal oudere gemeenteleden toeneemt en zo te komen tot aangepast beleid om kansen, die zich voordoen, te benutten 16. De werkgroep adviseert in de gesprekken met gemeenten blijvende aandacht te vragen voor de mogelijkheden die de bovenplaatselijke kerk te bieden heeft. Bijlagen en tabellen Bijlage 1: Uitnodigingsbrief 24 maart 2011 pagina 8 Bijlage 2: Vragen handreiking gesprek 9 mei 2011 pagina 11 Bijlage 3: Overzicht geregistreerde ledenaantallen pagina 14 Bijlage 4: Beeld gemeenten Tabel A pagina 15 Bijlage 5: Beeld gemeenten Tabel B pagina 16 Pagina 7 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

9 3 Bijlage 1: uitnodigingsbrief 24 maart 2011 Classicale vergadering Zierikzee Aan de kerkenraden van de gemeenten in de classis Zierikzee van de Protestantse Kerk Werkgroep vitalilteit gemeenten p/a Rollandthof KH Zierikzee T (0111) E scriba@gereformeerdzierikzee.nl Datum 24 maart 2011 Ons kenmerk - Onderwerp Inventarisatieronde classis Zierikzee Uw kenmerk - Geachte kerkenraad, De classicale vergadering heeft, in het kader van het classicaal jaarplan, in haar vergadering van 29 september 2010 een werkgroep in het leven geroepen die in het bijzonder als taak heeft gekregen: a. Het denkproces op gang brengen over de vitaliteit van gemeenten; b. Het besef van verantwoordelijkheid van gemeenten voor elkaar versterken; c. De samenwerking van gemeenten met elkaar en betrokkenheid op elkaar versterken. Deze werkgroep wordt gevormd door ds. T.J. Smink, predikant van de Protestantse Gemeente te Nieuwerkerk, dhr. S.J. Romijn, ouderling van de Gereformeerde Kerk te Zierikzee, en dhr. A.S. Flikweert, ouderling van de Hervormde Gemeente te Zierikzee. Dhr. T. van Stuijvenberg, gemeenteadviseur van onze Protestantse Kerk, ondersteunt de werkgroep met raad en daad. In de bijzondere classicale bijeenkomst van donderdagavond 23 maart jl. heeft de werkgroep een korte toelichting gegeven op haar werkzaamheden. Overeenkomstig de opdracht van de classicale vergadering wil de werkgroep in de maanden mei en juni in gesprek gaan met alle 32 gemeenten in de classis. Uitgangspunt voor deze gesprekken is dat het een inventarisatie is van de vitaliteit van de gemeenten. Bij dit gesprek zal o.a. aandacht zijn voor: - De kansen en mogelijkheden die u voor uw gemeente ziet; - De omvang van de predikantsplaats / de aanstelling kerkelijk werker; - De omvang van de kerkenraad en de eventuele moeite met het vervullen van vacatures; - De betrokkenheid van gemeenteleden bij het kerkelijk werk; - De leeftijdsopbouw van de gemeente; - De geestelijke identiteit van de gemeente; - De financiële kant van de gemeente; - De onmogelijkheden bepaalde aspecten van gemeente zijn zelfstandig te organiseren; - De mogelijkheden om andere gemeenten (die met deze onmogelijkheden kampen) hierin te helpen; - De vraag op welke terreinen samengewerkt wordt met andere kerkelijke gemeenten. De werkgroep zal naar aanleiding van de gesprekken een rapportage opstellen voor de classicale vergadering (van september 2011), waarin de door u aangereikte informatie wordt verwerkt. Vervolgens zal het breed moderamen aan de classicale vergadering een voorstel doen voor nadere besluitvorming. Een mogelijkheid is dat er initiatieven worden genomen om, voor die gemeenten die het betreft, een platform te organiseren waar informatie-uitwisseling, overleg en advisering kan plaatsvinden. Deze initiatieven worden ondersteund en desgewenst begeleid vanuit het gesubsidieerde project Samenwerking kleine gemeenten van de landelijke kerk. Over dit project zult u vanuit de werkgroep ook nader geïnformeerd worden. Pagina 8 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

10 3 Datum 24 maart 2011 Ons kenmerk - Pagina 2 van 3 Graag zouden wij als leden van de werkgroep met een vertegenwoordiging van uw kerkenraad (zo n drie à vier leden) in gesprek gaan. Wij denken hierbij in ieder geval aan de predikant of pastoraal werker, voorzitter en/of scriba van de kerkenraad en een vertegenwoordiger van het college van kerkrentmeesters (bijvoorbeeld de voorzitter), maar we laten de concrete invulling graag aan u over. We denken zo n anderhalf uur per gesprek nodig te hebben. Wij benadrukken graag nog dat onze werkgroep een afgebakende opdracht van de classicale vergadering heeft ontvangen. Onze taak moet nadrukkelijk worden onderscheiden van de taak van de visitatoren, die in het jaar 2010 de meeste gemeenten in de classis Zierikzee hebben bezocht. Wij nodigen u graag uit om met de werkgroep in gesprek te gaan overeenkomstig het rooster dat in bijlage 1 is meegezonden. Het verzoek is om u zo enigszins mogelijk aan dit rooster te houden. Mocht een bepaalde datum echt onoverkomelijk zijn, dan vernemen wij dat graag tijdig. Met vriendelijke groet, A.S. Flikweert S.J. Romijn Ds. T.J. Smink T. van Stuijvenberg Pagina 9 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

11 3 Datum 24 maart 2011 Ons kenmerk - Pagina 3 van 3 Bijlage 1 Dag: Tijdstip: Locatie: Gemeente: Woensdag 11 mei uur Sint-Annaland Hervormde Gemeente Stavenisse Woensdag 11 mei uur Sint-Annaland Hervormde Gemeente Scherpenisse Woensdag 11 mei uur Sint-Annaland Hervormde Gemeente St. Maartensdijk (Reh) Woensdag 11 mei uur Sint-Annaland Hervormde Gemeente St. Annaland Woensdag 11 mei uur Sint-Annaland Hervormde Gemeente Tholen Woensdag 11 mei uur Sint-Annaland Hervormde Gemeente Tholen Immanuel Woensdag 11 mei uur Sint-Annaland Gereformeerde Kerk Tholen Woensdag 11 mei uur Sint-Annaland Gereformeerde Kerk Poortvliet Donderdag 12 mei uur Anna Jacobap. Hervormde Gemeente Sint-Philipsland Donderdag 12 mei uur Anna Jacobap. Gereformeerde Kerk Anna Jacobapolder Donderdag 12 mei uur Oud-Vossemeer Gereformeerde Kerk Oud-Vossemeer Donderdag 12 mei uur Oud-Vossemeer Hervormde Gemeente Oud-Vossemeer Dinsdag 17 mei uur Nieuwerkerk Gereformeerde Kerk Bruinisse Dinsdag 17 mei uur Nieuwerkerk Protestantse Gemeente Ouwerkerk Dinsdag 17 mei uur Nieuwerkerk Hervormde Gemeente Bruinisse Dinsdag 17 mei uur Nieuwerkerk Protestantse Gemeente Nieuwerkerk Dinsdag 17 mei uur Sirjansland Hervormde Gemeente Oosterland Dinsdag 17 mei uur Sirjansland Hervormde Gemeente Sirjansland Dinsdag 24 mei uur Nieuwerkerk Vrijzinnige Gemeente Zierikzee Dinsdag 24 mei uur Nieuwerkerk Evangelisch-Lutherse Gemeente Zierikzee Dinsdag 24 mei uur Nieuwerkerk Hervormde Gemeente Dreischor-Noordgouwe Dinsdag 24 mei uur Nieuwerkerk Hervormde Gemeente Zonnemaire Woensdag 25 mei uur Zierikzee Gereformeerde Kerk Zierikzee Woensdag 25 mei uur Zierikzee Protestantse Gemeente Brouwershaven Woensdag 25 mei uur Zierikzee Protestantse Gemeente Kerkwerve Woensdag 25 mei uur Zierikzee Hervormde Gemeente Zierikzee (g.w.) Woensdag 25 mei uur Serooskerke Hervormde Gemeente Serooskerke Woensdag 25 mei uur Serooskerke Hervormde Gemeente Renesse-Noordwelle Woensdag 15 juni uur Haamstede Hervormde Gemeente Haamstede Woensdag 15 juni uur Haamstede Hervormde Gemeente Burgh Woensdag 15 juni uur Haamstede Protestantse Gemeente Scharendijke Woensdag 15 juni uur Haamstede Gereformeerde Kerk Haamstede Sint-Annaland: Trefpunt, Ring 1 Anna Jacobapolder: consistorie Gereformeerde Kerk, Langeweg 51 Oud-Vossemeer: consistorie Hervormde Kerk Nieuwerkerk: verenigingsgebouw Punt 3, Kerkring Sirjansland: consistorie Hervormde Kerk Zierikzee: consistorie Thomaskerk Serooskerke: consistorie Hervormde Kerk Haamstede: consistorie Gereformeerde Kerk Pagina 10 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

12 3 Bijlage 2: Vragen handreiking voor gesprek Classicale vergadering Zierikzee Aan de kerkenraden van de gemeenten in de classis Zierikzee van de Protestantse Kerk Werkgroep vitalilteit gemeenten p/a Rollandthof KH Zierikzee T (0111) E scriba@gereformeerdzierikzee.nl Datum 9 mei 2011 Ons kenmerk - Onderwerp Inventarisatieronde classis Zierikzee Uw kenmerk - Geachte kerkenraad, Op 24 maart jl. bent u uitgenodigd door de classicale commissie vitaliteit gemeenten binnen de classis Zierikzee voor een gesprek met leden van de commissie. In de betreffende brief is uitgelegd waarom dit gesprek van belang is voor de toekomst van het kerkelijk leven binnen de classis Zierikzee. Ter voorbereiding op het gesprek ontvangt u hierbij een vragenlijst over de onderwerpen die in het gezamenlijke gesprek ook aan de orde zullen komen. Uw medewerking in dezen stellen we zeer op prijs. Met nadruk zij gesteld dat medewerking aan deze inventarisatie tot niets verplicht. De classicale vergadering zal uiteindelijk bepalen of en zo ja welke hulp en toerusting gewenst is voor de gemeenten die kiezen voor een oriëntatie op samenwerking met een of meer andere gemeenten. Veel zegen toegewenst, De commissieleden: De heer A.S. Flikweert, ouderling HG Zierikzee De heer S.J. Romijn, ouderling GK Zierikzee Ds. T.J. Smink, predikant PG Nieuwerkerk De heer Th. van Stuijvenberg, gemeenteadviseur Toelichting op het vragenformulier: Dit formulier bestaat uit meerkeuzevragen (de meeste) én open vragen. De meerkeuzevragen kunt u beantwoorden, indien van toepassing, door een grote gekleurde X voor het opsommingsteken (of tussen opsommingsteken en tekst )te plaatsen. Soms wordt gevraagd naar uw Ja of Nee. Verwijder in dat geval wat niet van toepassing is en kleur uw keuze rood. Sommige vragen bestaan uit deelvragen. Het 1 e deel bestaat uit vooral feitelijke vragen betreffende de stand van zaken van uw gemeente; terwijl het 2 e deel vragen betreft die gaan over samenwerking en het denken over de toekomst van uw gemeente. Bij sommige vragen wordt een nadere toelichting gevraagd. Houd dit kort en concreet s.v.p. Het ligt voor de hand dat dit formulier wordt ingevuld door degene(n) die het beste zicht hebben op uw gemeente in al zijn facetten. Invulvoorbeeld: X Onze gemeente heeft een predikant Pagina 11 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

13 3 Datum 9 mei 2011 Ons kenmerk - Pagina 2 van 3 Deel I Uw gemeentelijke feiten op een rijtje Over de predikant/kerkelijk werker Onze gemeente heeft een predikant (omvang predikantsplaats % ) Een kerkelijk werker (omvang dienstverband % ) Er is een vacature predikant /vacature kerkelijk werker (streep door wat niet van toepassing is) Onze gemeente is vacant en de vraag is of we een predikant gaan/kunnen beroepen of een kerkelijk werker aanstellen Onze gemeente wordt gediend door een emerituspredikant Onze gemeente heeft een predikant in combinatie met een andere gemeente Onze gemeente is bezig met beroepingswerk Onze gemeente krijgt binnenkort een nieuwe predikant / kerkelijk werker (streep door wat niet van toepassing is) Anders Over de kerkenraad Voorvraag: onze kerkenraad kent.. ouderlingen,.. ouderlingen-kerkrentmeester en.. diakenen. Verdere vragen: (zet een rode X tussen tekst en/of voor de bullet) Onze kerkenraad kent een volledige bezetting en vervulling van vacatures geeft over het algemeen weinig problemen Onze kerkenraad heeft al lange tijd moeite met het vervullen van de vacatures kerkenraadsleden Onze kerkenraadsbezetting is aangepast op grond van de regel Aanmerking kleine kerkenraad (= minder dan de kerkordelijke minimumbezetting van 8 ambtsdragers incl. predikant te weten 2 ouderlingen / 2 ouderlingenkerkrentmeester / 3 diakenen / 1 predikant) Over vrijwilligers (niet -ambtsdragers): jeugdwerk, missionair- en diaconaal werk, vrijwillig bezoekwerk, kerkbeheer, etc. Onze gemeente heeft voldoende vrijwilligers om taken te verrichten op de hierboven genoemde terreinen? Ja / Nee o Zo nee, geef aan waar de belangrijkste knelpunten zitten Onze gemeente verwacht binnen afzienbare tijd een (groot) tekort aan vrijwilligers Onze gemeente heeft de afgelopen jaren diverse taken op bovengenoemde terreinen laten vallen vanwege een tekort aan vrijwilligers? o Korte toelichting: Over de opbouw en betrokkenheid van de gemeente Geef /omcirkel wat van toepassing is over de betrokkenheid van de gemeente in de afgelopen 5 jaar: Het kerkbezoek is toegenomen Is afgenomen Is hetzelfde gebleven Het kringwerk/verenigingswerk/toerustingswerk is afgenomen / toegenomen /hetzelfde gebleven Geef aan hoe de leeftijdsopbouw is van de gemeente: veel/weinig jongeren, veel/weinig senioren/ouderen, gezinnen met jonge kinderen, etc. Onze gemeente kent belijdende leden en doopleden (stand per heden of per ). Over de identiteit van de gemeente Geef een korte omschrijving van de geestelijke identiteit van uw gemeente Pagina 12 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

14 3 Datum 9 mei 2011 Ons kenmerk - Pagina 3 van 3 Over de financiën (Geef aan wat van toepassing is; meerdere antwoorden zijn mogelijk ) We werken ieder jaar met een sluitende begroting (kerkrentmeesters) Onze begroting laat ieder jaar een oplopend tekort zien Wij moeten binnen afzienbare termijn ingrijpende maatregelen nemen De vrijwillige bijdrage laat een stijgende /dalende lijn zien de afgelopen jaren We staan voor ingrijpende uitgaven in verband met restauratie kerkgebouw of andere voorgenomen plannen Deel II Over toekomstige samenwerking / fusie & federatie/ toekomst gemeente (geef met een X aan wat van toepassing is; meerdere keuzes zijn mogelijk) Status gemeente & samenwerking Onze gemeente is een gefuseerde gemeente (GK en NHK en ELK > PKN) Onze gemeente heeft een predikant samen met een andere gemeente ( combinatie van gemeenten ) Onze gemeente kan volgens de huidige stand van zaken gewoon doorgaan Onze gemeente kan volgens de huidige stand van zaken niet zelfstandig blijven bestaan Onze gemeente heeft concrete plannen om op termijn te fuseren / te federeren Onze gemeente heeft een vorm van samenwerking met een (andere) gemeente(n) op het terrein van pastoraat en/of catechese en/of missionair/diaconaal werk en/of.(hier wordt niet bedoeld fusie of federatie, maar inhoudelijke samenwerking op één of meerdere terreinen; ook wordt niet bedoeld twee gemeenten die 1 predikant hebben!) Graag toelichten: Onze kerkenraad is bezig met concrete bezinning over de toekomst van de gemeente: Ja / nee; zo ja: o Uit een missionair motief o Financieel motief/ instandhouding gemeente o Beide o Anders Onze kerkenraad is concreet in voorbereidend gesprek met (een) andere gemeente(n) over inhoudelijke samenwerking Ja / Nee (Beantwoord de volgende vragen ook als er voor uw gemeente geen noodzaak is of plannen zijn voor samenwerking op korte termijn) o Welke mogelijkheden ziet u voor samenwerking? (niet: fusie/federatie!) o Welke bezwaren ziet u? o o o Wat verwacht u van de classis Zierikzee in dezen? Wat verwacht u van de Dienstenorganisatie Protestantse kerk in het kader van vitaliteit/ samenwerking/vergroting betrokkenheid gemeenten? ( Samenwerking gemeenten is speerpunt van de Synode van de Protestantse Kerk!) Hoe denkt u over samenwerking tussen predikanten over gemeentegrenzen heen? (Op dit moment zijn er proefregio s in Nederland waar predikanten/kerkelijk werkers onderzoeken of onderlinge samenwerking /uitwisseling van taken mogelijk is) Pagina 13 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

15 Bijlage 3: overzicht geregistreerde ledenaantallen Aantal leden 2003 Aantal leden 2011 Verschil In percentage Belijdende leden 2003 Belijdende leden 2011 Verschil In percentage Doopleden 2003 Doopleden 2011 Verschil In percentage Naam gemeente Anna Jacobapolder % % % Brouwershaven % % % Bruinisse HG % % % Bruinisse GK % % % Burgh % % % Dreischor % % % Noordgouwe % % % Haamstede HG % % % Haamstede GK % % % Kerkwerve % % % Nieuwerkerk % % % Oosterland % % % Oud Vossemeer HG % % % Oud Vossemeer GK % % % Ouwerkerk % % % Poortvliet GK % % % Renesse Noordwelle % % % Scharendijke % % % Scherpenisse % % % Serooskerke % % % Sint Annaland % % % Sint Maartensdijk % % % Sint Philipsland % % % Sirjansland % % % Stavenisse % % % Tholen HG % % % Tholen GK % % % Tholen Immanuel % % % Zierikzee HG % % % Zierikzee vrijz % % % Zierikzee GK % % % Zierikzee EL % % % Zonnemaire % % % Totaal % % % Pagina 14 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

16 Bijlage 4: Beeld gemeenten Tabel A. Kerkenraad Excl. predikant vrijwilligers kerkbezoek financiën doorgaan samenwerking bezinning in gesprek f.t.e. status opmerking Gemeente Anna Jacobapolder 8 voldoende hetzelfde tekort ja zeer beperkt ja neen 0,15 Brouwershaven 10 voldoende hetzelfde sluitend ja niet meer neen neen 0,5 Bruinisse HG 15 voldoende afgenomen sluitend ja zeer beperkt neen neen 1 vacant Bruinisse GK 10 zeer beperkt kerkelijk werker 0,5 fte Burgh 7 voldoende hetzelfde tekort ja ja ja ja 1 onv. vrijwilligers jeugdwerk Dreischor Noordgouwe 9 voldoende hetzelfde tekort ja ja/niet meer ja neen 0,5 geen past. ouderlingen Haamstede HG 7 tekort afgenomen tekort neen ja ja ja 1 vacant Haamstede GK 14 voldoende afgenomen sluitend ja ja ja ja 0,7 Kerkwerve 10 voldoende hetzelfde sluitend ja beperkt ja ja vacant kerkelijk werker 0,5 fte Nieuwerkerk 10 voldoende hetzelfde tekort ja met aanp. neen ja neen 1 Oosterland 12 voldoende toegenomen sluitend ja neen neen neen 0,4 emeritus Oud Vossemeer HG 11 voldoende toegenomen sluitend ja ja/niet meer neen neen 1 streekfunctie Oud Vossemeer GK 6 voldoende hetzelfde sluitend ja ja/niet meer neen neen vacant kerkelijk werker 0,4 fte Ouwerkerk 5 tekort afgenomen tekort neen neen ja ja kerkelijk werker 0,44 fte Poortvliet 9 voldoende afgenomen sluitend ja neen neen neen 0,34 streekfunctie St A.+St M. Renesse Noordwelle 8 voldoende hetzelfde sluitend ja ja ja ja 1 Scharendijke 12 voldoende hetzelfde sluitend ja beperkt ja ja 0,7 Serooskerke 7 voldoende toegenomen sluitend ja zeer beperkt ja neen 0,4 emeritus streekfunctie GB gemeente Scherpenisse 7 voldoende toegenomen sluitend ja neen ja neen 0,6 Sint Annaland 9 voldoende hetzelfde sluitend ja beperkt ja ja 1 vacant Sint Maartensdijk 13 voldoende afgenomen tekort ja neen ja neen 1 Sint Philipsland 8 voldoende hetzelfde tekort ja beperkt ja ja 1 vacant Sirjansland 8 voldoende toegenomen sluitend ja neen neen neen 1 vacant streekfunctie GB gemeente Stavenisse 4 voldoende afgenomen tekort neen beperkt ja ja 0,6 vacant geen ouderlingen kerkrent. Tholen HG 15 voldoende hetzelfde sluitend ja neen neen neen 1 kerkelijk werker 0,5 fte Tholen GK 17 voldoende toegenomen sluitend ja beperkt neen neen 0,66 Tholen Immanuel 5 voldoende hetzelfde tekort ja zeer beperkt neen neen 0,3 emeritus Zierikzee HG 24 voldoende toegenomen sluitend ja zeer beperkt ja neen 1 Zierikzee GK 21 voldoende hetzelfde sluitend ja zeer beperkt ja neen 1 Zierikzee ELG 4 voldoende toegenomen sluitend ja zeer beperkt ja neen 0 Zierikzee VG 10 tekort afgenomen tekort neen neen neen neen 0,44 Zonnemaire 6 voldoende hetzelfde tekort ja niet meer ja neen kerkelijk werker 0,67 fte ,3 3,0 f.t.e. KW Pagina 15 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)

17 Bijlage 5: Beeld gemeenten Tabel B. Naam gemeente Aantal leden Belijdende leden Doopleden Predikantplaats Kerkelijk werker Kerkenraadsleden Ouderlingen Ouderlingen kr Diakenen Kerkrentmeesters * Kerkgangers ** Avonddienst Anna Jacobapolder % cvb 80 a Brouwershaven % a Bruinisse HG % ca ja Bruinisse GK % ca Burgh % Dreischor % Noordgouwe % Haamstede HG % Haamstede GK % Kerkwerve % Nieuwerkerk % Oosterland % ca ja ca 40 Oud Vossemeer HG % ja Oud Vossemeer GK % a Ouwerkerk ,4% Poortvliet GK % ca Renesse Noordwelle % Scharendijke % ca Scherpenisse % ca ja ca 170 Serooskerke % ja 50 Sint Annaland % ca ja ca 150 Sint Maartensdijk % ca ja 90 Sint Philipsland % ja Sirjansland % ca ja Stavenisse % ja Tholen HG % 50% ja Tholen GK % ca Tholen Immanuel % Zierikzee HG % ca ja Zierikzee vrijz % ca Zierikzee GK % ca Zierikzee EL Zonnemaire % Totalen * De opgave aantal kerkgangers: waar 2 diensten worden gehouden, staan de opgaven vermeld van 1e en 2e dienst. ** Niet van alle gemeenten is dit bekend; sommigen spreken van 'betrokkenheid bij het geheel van het gemeentelijke werk' Pagina 16 van 16 / Rapportage werkgroep samenwerking en vitaliteit gemeenten classis Zierikzee (inclusief bijlagen)