Inhoud. Inleiding Korte inhoud Routes. 1 Cultuureducatie op school 2 Creativiteit?

Transcriptie

1 ICQ-cursus

2 Inhoud Inleiding Korte inhoud Routes p. 3 p. 6 p Cultuureducatie op school 2 Creativiteit? p. 13 p Vier hefbomen om het Creatief Quotiënt te verhogen 4 De vier W s en de batterijspanning creativiteit 5 Stand van zaken op school 6 Van inspiratiebron naar creatief idee 7 Van concept naar uitwerking 8 Samenwerken met 9 Cultuurcoördinator 10 Voorwaarden beleid 11 Intervisie creatieve activiteit 12 Presenteren p. 47 p. 65 p. 75 p. 87 p. 99 p. 111 p. 129 p. 139 p. 145 p. 147 Overzicht bijlagen Begrippenlijst p. 149 p. 151 ICC-route CQ-route ICQ-route p. 2

3 Inleiding Bureau CiST uit Tilburg en Kunst in Zicht uit Turnhout hebben tussen 2009 en 2012 intensief samengewerkt om cultuur en onderwijs aan beide zijden van de landsgrenzen steviger met elkaar te verbinden. Kunst- en cultuureducatieve expertise, producten en methodieken werden gedeeld en zo ontstond ICQ, ofwel: I seek you (ik zoek je). ICQ begeleidt leerkrachten van het basisonderwijs, enerzijds om de kwaliteit van muzisch/creatief werken met leerlingen te verbeteren; anderzijds om een lange termijnvisie voor cultuur te ontwikkelen, specifiek voor de eigen school. Maatwerk dus. Hiermee spelen Kunst in Zicht en Bureau CiST in op actuele vragen van het onderwijs, het culturele veld én de overheid. Cultuureducatie is de laatste jaren immers sterk in beweging, zowel in Nederland als in Vlaanderen. Er wordt gezocht naar methodieken die leiden tot een doorlopende leerlijn voor cultuur in het onderwijs. ICQ is een eerste antwoord bij deze zoektocht. Het rapport Hart/d voor Cultuur, in opdracht van het Nederlandse ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) leidde tot structuur binnen cultuureducatie. Er kwam extra geld beschikbaar en er werd een cursus voor Interne Cultuurcoördinatoren (ICC ers) ontwikkeld, mede door Bureau CiST. De afgelopen vijf jaar heeft zich een structuur ontwikkeld waardoor er nu bij de meeste Nederlandse basisscholen een ICC er actief is. ICC ers ontmoeten elkaar en ICC ers van culturele instellingen via netwerken. Er vindt afstemming plaats van vraag en aanbod en er zijn kansen op verdieping. Ook in Vlaanderen groeit de aandacht voor cultuureducatie, onder andere door de eindtermen en ontwikkelingsdoelen muzische vorming, de doelgerichte werking van de CANON Cultuurcel en de intentie van de ministers Joke Schauvliege en Pascal Smet om in te zetten op cultuureducatie. Veel organisaties hebben een visie op cultuureducatie ontwikkeld en gingen op zoek naar een methode om inhoudelijk onderbouwd een optimaal aanbod aan te bieden aan scholen. Ook Kunst in Zicht vzw ontwikkelde een methodiek: Je Creatief Quotiënt verhogen, om leraren te ondersteunen bij de ontwikkeling van muzische vorming en creativiteit. In 2006 vroegen zowel de Vlaamse als de Nederlandse overheid aan pedagoog en hoogleraar Anne Bamford om onderzoek te doen naar de status van kunst- en cultuureducatie. Voor Nederland concludeerde Bamford het volgende: De functie van cultuurcoördinator in het primair onderwijs lijkt een zeer geslaagde manier om kunst- en cultuureducatie een vaste plaats te geven op de scholen. Het is dan wel noodzakelijk dat deze functie voldoende steun krijgt, ook op de lange termijn. Bij de kwaliteit spelen de lokale cultuurinstanties een belangrijke rol als tussenpersoon. Echt succesvol zijn de culturele netwerken. (Anne Bamford, Netwerken en verbindingen: arts and cultural education in The Netherlands, mei 2007). p. 3

4 Inleiding ICQ Voor Vlaanderen stelt Bamford dat er goede praktijkvoorbeelden zijn van partnerschappen tussen scholen en kunstenaars. Deze zouden moeten worden uitgebreid, zowel wat het aantal betrokken scholen als wat de duur van de samenwerking betreft. Langdurige partnerschappen moeten in het beleid en de praktijk worden verankerd. (Anne Bamford, Kwaliteit en consistentie. Kunst- en cultuureducatie in Vlaanderen, september 2007). Daarnaast bleek er behoefte te zijn aan duidelijke leerlijnen. Een fundamentele onderbouwing, die de cultuureducatie haar ratio zou kunnen verschaffen, is (nog) niet voorhanden, stelt Barend van Heusden, onderzoeker Kunsten, Cultuur en Media van de Rijksuniversiteit Groningen in zijn onderzoek Cultuur in de Spiegel. De inhoudelijke discussie lijkt te verdwijnen: waarom geef je de lessen, wat betekent je vak in het totale schoolcurriculum, welke relaties en overeenkomsten zijn er met de andere vakken? Welke kerneigenschappen van je vak dragen (hoe en wanneer) bij aan de ontwikkeling van de leerling? Kortom: wat is kunsteducatie of cultuureducatie nu eigenlijk? Is dit niet de kernvraag van waaruit we onze lessen willen ontwikkelen en geven? Vanuit deze gedachte werkt ICQ aan een onderbouwde methodiek waarmee scholen kunst- en cultuureducatie en creativiteit kunnen verweven. Nederland en België kunnen van elkaar leren, als het gaat om cultuureducatie. Zo heeft Kunst in Zicht een visie ontwikkeld om creativiteit ten behoeve van kunst- en cultuurbeleving te ontwikkelen en te verbeteren. Via zintuiglijke waarneming en creatief denken komen leerlingen al experimenterend tot een eigen kunstzinnige creatie. Dit versterkt de muzische attitude en het kunstinzicht van zowel leraren als leerlingen. Omgekeerd heeft Bureau CiST vorm gegeven aan cultuureducatie waardoor het inzetten van ICC ers, het samenspel tussen scholen en culturele instellingen en de ontwikkeling van een netwerkstructuur gemakkelijk toepasbaar worden. Scholen verwoorden hun visie op cultuureducatie, stellen beleidsplannen op en leren te kiezen uit het cultuureducatieve aanbod. Zo n structuur kan in Vlaanderen de cultuureducatie steviger verankeren in het onderwijs. Kunst in Zicht en Bureau CiST bundelden hun krachten. Dat leidde tot deze ICQ-cursus, die bestaat uit 12 stations. Afhankelijk van de behoeftes, kun je verschillende routes uitstippelen die elk andere stations passeren. De cursus is modulair en praktisch van opzet. Je kunt er meteen mee aan de slag. Elk deel legt een facet van werken met cultuur uit. Samen bouwen ze stapsgewijs aan een totaalbeleid voor je school op het vlak van kunst- en cultuureducatie en creativiteitsontplooiing. De praktische opdrachten staan in een kader en worden steeds onderbouwd door een helder uitgelegde theorie. p. 4

5 Inleiding ICQ Iedere route start met de ontwikkeling van een visie op cultuureducatie en creativiteitsontplooiing. Daarna bekijk je de stand van zaken op jouw school: welke culturele activiteiten vinden daar al plaats en hoe vol is de creatieve batterij op jouw school? Je slaat een brug tussen deze stand van zaken en je toekomstvisie door een doorlopende leerlijn voor cultuureducatie te ontwikkelen en de creativiteit van je school te verhogen. Als deelnemer aan een ICQ-vormingstraject leer je: inzicht verwerven in hoe creativiteit werkt, creativiteit herkennen en stimuleren; de creatieve vaardigheden van jezelf en je leerlingen te verbeteren; geïntegreerd/leergebiedoverschrijdend muzisch werken; de creativiteit van álle leerlingen aanspreken; een muzische begeleidershouding aanscherpen; een langetermijnvisie ontwikkelen voor cultuur en creativiteit op school; draagvlak creëren voor de visie binnen je schoolteam; keuzes maken uit het cultuureducatieve aanbod; samenwerken met externe partners; kijken naar de rol van de cultuurgangmaker op je school en de bijhorende competenties; cultuureducatie onderdeel te maken van de dagelijkse onderwijspraktijk. ICQ brengt de fundamentele elementen van cultuureducatie samen. Anne Bamford zei het immers al in haar publicatie The Wow Factor : Voor de kwaliteit van cultuureducatie zijn nodig: blijvende professionalisering, teamwork, samenwerking en actief partnerschap tussen creatieve mensen en organisaties. ICQ maakt daar werk van! We wensen je een inspirerend en leerrijk traject! Jan Stoel, Bureau CiST Eva Steel, Kunst in Zicht vzw ICQ is een grensoverschrijdend samenwerkingsproject tussen Kunst in Zicht vzw, Bureau CiST en vzw Aktuwa, erkend en ondersteund door de Europese Unie als Interregprogramma voor de Grensregio Vlaanderen-Nederland voor de periode Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling p. 5

6 Korte inhoud 1 Cultuureducatie op school Deze ICQ-cursus start met een onderzoek naar je eigen visie op cultuureducatie en muzische vorming. Ook onderzoek je of jouw school een visie heeft. Je start vanuit je eigen ervaring en vanuit de vraag: wat is cultuureducatie voor jouw school? Je formuleert je eerste idee daarbij. Dit is het begin van een groeidocument; een portfolio met alle ideeën, gegevens, inzichten en mogelijkheden die je gedurende de cursus verzamelt. Aan de hand hiervan kun je op het einde van de cursus een beleidsplan voor je school maken. 2 Creativiteit In dit station onderzoek je wat creativiteit voor jou betekent. Staat het buiten jezelf, of ben je er van doordrongen? Heeft creativiteit vooral met kunst te maken, of is het zinvol het begrip ruimer te bekijken? Terwijl kennis alles samenvat wat we op dit moment weten en begrijpen, richt verbeelding zich op alles wat we nog zouden kunnen ontdekken en creëren. (Albert Einstein) Vanuit creatieve opdrachten ervaar je hoe creativiteit al dan niet werkt. Tot slot probeer je die ervaringen te kristalliseren in een omschrijving: welk beeld of welke ideeën van creativiteit leven er in de groep? Vanuit die kennis ontwikkel je een dieper begrip van creativiteit en krijg je er meer grip op. 3 Vier hefbomen om het Creatief Quotiënt te verhogen In station 3 maak je kennis met manieren om het creatieve proces op je school positief te beïnvloeden. Je stimuleert de creativiteit bij kinderen met een specifieke benadering: de vier hefbomen om het Creatief Quotiënt (CQ) te verhogen. Dit station bestaat uit vier belangrijke delen: een actieve workshop, theoretische achtergrond, de vier hefbomen van CQ die telkens worden toegelicht aan de hand van actieve opdrachten en de conclusies. Afhankelijk van je trainer krijg je inzicht in de vier hefbomen vanuit een theoretische onderbouw of vanuit ervaringsgerichte creatieve opdrachten. In ieder geval maak je in dit station kennis met de vier hefbomen van CQ en voeg je hiermee extra achtergrond toe aan de bagage die je in het vorige station hebt opgebouwd. 4 De vier W s en de batterijspanning creativiteit Je krijgt in station 4 een tweede instrument om meer grip te krijgen op het begrip creativiteit. Hierdoor ben je in staat om in te schatten hoe het met de creativiteit op je school gesteld is. Zodra je daar een beeld van hebt, kun je in de volgende stations maatregelen nemen om de creativiteit op school te verhogen. 5 Stand van zaken op school In station 1 heb je je eerste visie op cultuureducatie gevormd en vastgesteld waar je over vijf jaar wilt staan. Als je een route wilt uitstippelen naar de gewenste situatie, moet je natuurlijk weten van waaruit je vertrekt. In dit station bepaal je dat vertrekpunt. Je brengt de actuele stand van zaken rond cultuureducatie op je school in kaart. Wat gebeurt er allemaal al in de diverse klassen of groepen? Bestudeer een aantal scenario s die deze stand van zaken kunnen verduidelijken en vergelijk daarna jouw schoolconcept met deze scenario s en met je eerste ideeën over een visie (zie station 1). p. 6

7 Korte inhoud ICQ 6 Van inspiratiebron naar creatief idee De vier hefbomen van CQ en de vier W s leer je in station 6 daadwerkelijk gebruiken om de creativiteit op je school positief te beïnvloeden. Je komt tot een werkwijze die als voorbeeld kan worden gebruikt om activiteiten te ontwikkelen die de creativiteit op jouw school verhogen. De vier hefbomen vormen de basis voor een hoger CQ van jezelf, je leerlingen, je collega s en van buitenschoolse partners. Je start met een zintuiglijke waarneming van een inspiratiebron (een ervaring, een voorwerp of een kunstwerk) en werkt van daaruit zelfstandig een creatief proces uit. Deze werkwijze pas je toe op een publieke interventie op jouw school, waarbij de dagelijkse omgeving dient als inspiratiebron en zintuiglijke input. Op het einde van dit station heb je een idee ontwikkeld voor een publieke interventie op je school. Het voorbeeld dat je in dit station uitwerkt, dient als inspiratie om je eigen idee te ontwikkelen vanuit een andere invalshoek. 7 Van concept naar uitwerking In station 6 heb je een idee ontwikkeld, een concept om de creatieve batterijspanning op je school te verhogen. Als voorbeeld heb je gewerkt aan een idee voor een interventie op je school. In dit station start je met de eerste stap om dit idee ook daadwerkelijk te realiseren. Om het idee te vertalen in concrete acties voor je school, is een aantal zaken van belang: Om je collega s of leerlingen enthousiast te maken om deel te nemen aan je creatieve activiteit, moet je hen opdrachten geven. Welke soort opdrachten zijn het meest geschikt? Welke houding moet je als begeleider van een creatieve activiteit hebben om de activiteit ook daadwerkelijk creatief te maken? Met welke organisatorische voorwaarden moet je rekening houden: je rol en taak als coördinator, met wie ga je samenwerken, welke financiële middelen spelen een rol, welke voorwaarden worden gesteld aan de ruimte waar de activiteit zich gaat afspelen? Deze punten zijn relevant voor alle niveaus. Of het nu een activiteit met alleen je leerlingen betreft, een project waar je samen met je collega s een heel schooljaar aan werkt of een concept om een brede school te installeren en de buitenschoolse partners daarbij te betrekken. Altijd moet je bepaalde acties uitzetten. En voor elk van die acties is station 7 relevant. 8 Samenwerken met Je brengt in station 8 in kaart met wie je gaat samenwerken om je visie te realiseren. Volgens welk scenario je school ook werkt, om je doelen te bereiken en je programma inhoud te geven, kun je samenwerken met instanties buiten de school, met culturele instellingen of met verenigingen. Je kunt ook samenwerken met andere scholen, bijvoorbeeld om een project te realiseren of om ideeën uit te wisselen waarvan je allebei beter wordt. Samenwerking met onderwijsbegeleiders om cultuureducatie in te bedden in het schoolcurriculum is mogelijk, maar je kunt ook samenwerken met subsidiegevers om scholing of activiteiten betaalbaar te maken. Samenwerken kan op veel verschillende manieren en wordt bovendien beïnvloed door de manier waarop je cultuureducatie op school wilt vormgeven. De manier waarop je met buitenschoolse instellingen samenwerkt, is afhankelijk van de manier waarop je cultuureducatie vormgeeft. Je gaat die samenwerking verder onderzoeken door een culturele kaart te maken van je schoolomgeving. Je doet inspiratie op uit voorbeelden van samenwerking en besteedt aandacht aan het formuleren van vragen. p. 7

8 Korte inhoud ICQ Daarnaast is er in dit station aandacht voor de vraag: hoe creëer je draagvlak voor je ideeën bij je collega s? Want behalve met externe partners, zul je vooral ook intern moeten samenwerken. Een belangrijk deel van de samenwerking bestaat uit het overtuigen van je collega s en hen meenemen in je plannen en ideeën. Ook daar gaat dit station over. 9 Cultuurcoördinator Station 9 zoomt in op de rol van cultuurcoördinator. Wat zijn je taken? Over welke competenties moet je beschikken? Wat verwacht je van collega s en wat mogen zij van jou verwachten? Wat is de rol van de directie? Je onderzoekt de verschillende mogelijkheden om je rol als cultuurcoördinator in te vullen. Daarna leg je een relatie tussen de verschillende rollen en de behoeften van je school. Je bepaalt hoe jij jouw rol op school gaat invullen. Op basis van die rolbeschrijving ga je na welke competenties daarvoor nodig zijn. Vervolgens ga je onderzoeken over welke competenties je al beschikt en welke je de komende jaren nog moet ontwikkelen. Op grond van de informatie die je verzamelt in dit station vul je aan het einde van het station het onderdeel coördinatie in je beleidsplan in. 10 Voorwaarden beleid In dit station ligt de focus op de voorwaarden om alle ideeën die tot nu toe zijn geformuleerd in het beleidsplan, te realiseren. Het gaat hierbij om zaken als draagvlak creëren bij collega s, financiën, ruimte, scholing, ontwikkeling en evaluatie. Je gaat onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om draagvlak te creëren bij collega s. Dit is vaak de lastigste taak van een cultuurcoördinator. Je leert verschillende mogelijkheden om je teamleden enthousiast te maken voor je ideeën en plannen. Behalve draagvlak, zijn ook financiën en ruimtelijke omstandigheden belangrijke voorwaarden om je beleidsplan de komende jaren te realiseren. Het laatste onderdeel gaat in op reflectie en evaluatie. Hoe houd je grip op de uitvoering en ontwikkeling van je plannen en hoe stel je je plannen bij tijdens de rit? 11 intervisie creatieve activiteit Station 11 is ingericht in de vorm van een intervisie. Het doel hiervan is om aan de hand van de presentaties van de diverse draaiboeken, de inhoud van de cursus toe te passen op het verbeteren van de ideeën die zijn ontwikkeld en om gebruik te maken van de inzichten die in de groep aanwezig zijn. Uiteindelijk leidt deze intervisie tot een (eventuele) aanpassing van de draaiboeken. Iedereen die een draaiboek gemaakt heeft, geeft een presentatie die in elk geval uit de volgende drie onderdelen bestaat: het concept (station 6) de uitwerking van het concept in een draaiboek (station 7) de te verwachten opbrengst De andere deelnemers geven feedback op iedere presentatie aan de hand van de volgende drie basisvragen: Welke bijdrage levert deze activiteit aan de kwalitetisverhoging van cultuureducatie? Hoe verhoogt deze activiteit de creativiteit van de doelgroep? Welke hefbomen van creativiteit herken je in de activiteit? p. 8

9 Korte inhoud ICQ 12 Presenteren Tijdens een feestelijke afsluiting presenteer je in station 12 alle beleidsplannen die zijn ontwikkeld tijdens de bijeenkomsten aan de andere deelnemers van de groep, collega s, directie en andere belangstellenden. Bovendien geef je een inhoudelijke presentatie waarin je je teamgenoten informeert over de consequenties van de opgestelde plannen. Heb je een beleidsplan gemaakt in de ICC- of ICQ-route, dan presenteer je dat plan in dit station. Heb je alleen de CQ-route doorlopen, dan presenteer je de ontwikkelde creatieve activiteit aan de hand van de beelden die je hiervan hebt verzameld. Elke route wordt feestelijk afgesloten met een hapje en een drankje. Tot slot krijg je een certificaat. p. 9

10 Routes CQ-route ICC-route VISIE STAND VAN ZAKEN Cultuureducatie op school ICC MODULE Stand van zaken op school ICC MODULE Creativiteit? CQ MODULE A Vier hefbomen om het creatief quotiënt te verhogen CQ MODULE B 4 De 4 W s en de batterijspanning creativiteit CQ MODULE A ICQ-route p. 10

11 6 BELEID INHOUD Van inspiratiebron naar creatief idee 12 PRESENTEREN 7 11 Van concept naar uitwerking Intervisie creatieve activiteit 8 VORM Samenwerken met 9 Cultuurcoördinator 10 Voorwaarden beleid p. 11

12

13 ICQ. VISIE ICC-route Station 1 Cultuureducatie op school 1 Doel van dit station In dit station onderzoek je je eigen visie op cultuureducatie en muzische vorming. Ook onderzoek je of jouw school een visie heeft. Je start vanuit je eigen ervaring en vanuit de vraag: wat is cultuureducatie voor jouw school? Je formuleert je eerste idee daarbij. Dit is het begin van een groeidocument; een portfolio met alle ideeën, gegevens, inzichten en mogelijkheden die je gedurende de cursus verzamelt. Aan de hand hiervan kun je op het einde van de cursus een beleidsplan voor je school maken. 2 Wat ga je doen? Iedere cultuurcoördinator heeft affiniteit met cultuur. De redenen waarom kunnen heel verschillend zijn. Misschien beoefen je zelf fanatiek één van de kunsten of heb je een bovengemiddelde belangstelling voor cultureel erfgoed. Misschien span je je al jaren in om de creatieve vakken op school meer inhoud te geven en wil je hiervoor een doorgaande leerlijn ontwikkelen of ben je in je vrije tijd vaak te vinden in theaters of musea en bezoek je alle culturele festivals. Je bent in elk geval enthousiast over dit leergebied en dat is de motor voor je werk als cultuurcoördinator. Deze motor is belangrijk, want daaruit put je steeds weer de energie om kinderen te laten kennismaken met de wereld van cultuur. Je moet die motor van brandstof voorzien én onderhouden. Het is belangrijk om te weten hoe je motor functioneert en op welke brandstof je motor loopt. Daarom start deze cursus met je eigen culturele ervaringen. Van daaruit bouw je verder. 3 Je eigen culturele motor In dit deel van de cursus onderzoek je aan de hand van een aantal oefeningen je persoonlijke ideeën en associaties bij de begrippen cultuur en cultuureducatie. Op basis daarvan formuleer je een algemeen doel voor cultuureducatie. Start bij je persoonlijke ervaringen met cultuur en ontwikkel van daaruit een duidelijke visie op cultuureducatie. 3.1 Zelfportret van een cultuurcoördinator een zelfportret in symbolen 1 Bekijk de afbeeldingen. Wie of wat zie je? 2 Aan welke (concrete) beelden herken je de afbeeldingen? 3 Bekijk ook onderstaande beelden. Welke bevolkingsgroepen zie je en waardoor zijn ze herkenbaar? p. 13

14 Station 1 Cultuureducatie op school ICC Heiligenbeelden vind je in onze cultuur in alle maten en soorten. Het zijn doorgaans geen portretten, maar samenvattingen van een verhaal. Door de attributen die het heiligenbeeld met zich meedraagt, kan iedereen het levensverhaal van dat beeld (lees: van die persoon) reconstrueren: de jongetjes in de pekelkuip bij Sint Nicolaas, de sleutels van de hemelpoort van Petrus, de pelgrimshoed, de engel met de zalfpot, de hond met het brood van Sint Rochus en Paulus die herkenbaar is aan het zwaard dat hij met zich meedraagt. Deze manier van afbeelden is diep verankerd in onze cultuur. Dat blijkt ook uit beelden van onze hedendaagse omgeving. Die zijn ook allemaal gemaakt met een bepaald doel of om een boodschap over te brengen. Popidolen, voetballers, politici... ze laten alleen zien wat ze willen laten zien. Een goed voorbeeld hiervan was de rubriek IK in de Volkskrant. Bekende Nederlanders werd gevraagd om een zelfportret te tekenen. De meesten tekenden zichzelf met attributen aan de hand waarvan de kijker zijn of haar persoonlijkheid kon ontdekken. Ik probeer de dingen positief te bekijken, meestal ben ik vrolijk. Ik heb mezelf zonder kleren getekend, omdat ik mezelf bloot durf te geven. Die grote voeten symboliseren dat ik stevig in de wereld sta. Chantal Janzen De rubriek vond navolging op het internet, waar mensen een zelfportret tekenden dat meer vertelt over hun karakter dan over hun uiterlijk. In het donker, omringd door duizenden kleine lichtjes, droom ik met gesloten ogen van een mooiere werkelijkheid. Mijn fantasie en creativiteit laten zich als kinderlijk typeren. Ik ben blij met mijn verstand, maar het hart wint het altijd van het hoofd. Bovenaan de ladder wacht steeds weer een nieuwe impuls op me. Ik hoef slechts te klimmen om de saaiheid die ik zo verafschuw te doorbreken. anonieme bijdrage van internet p. 14

15 Station 1 Cultuureducatie op school ICC creëer een zelfportret Creëer, zoals in de hiervoor genoemde voorbeelden, een zelfportret van jou als cultuurcoördinator. 1 Teken op een vel A4-papier, analoog aan de hiervoor getoonde beelden, een portret van jou als cultuurcoördinator. Het hoeft geen fotografisch lijkend portret te worden, maar een portret waarbij je aan de hand van attributen, duidelijk maakt welke rol je voor jezelf ziet. 2 Wissel je zelfportret uit met een andere deelnemer en vraag of die jouw zelfportret interpreteert. Wat voor cultuurcoördinator ziet hij of zij? Vraag of die interpretatie klopt. 3 Vraag degene die jouw zelfportret geïnterpreteerd heeft, om zijn of haar interpretatie in één of twee woorden samen te vatten. 4 Schrijf deze twee woorden op je tekening. Ontbreekt er nog iets? Dan mag je er zelf nog een derde woord aan toevoegen. 5 Richt tenslotte een kleine expositie in van alle zelfportretten. Die vormen een mooie basis aan de hand waarvan iedereen zichzelf kan voorstellen. 3.2 Persoonlijke culturele kaart In de volgende oefening breng je je eigen culturele veld in kaart. The Great Bear, Pattersson, 2009 p. 15

16 Station 1 Cultuureducatie op school ICC maak een persoonlijke culturele kaart Neem een groot vel wit tekenpapier. Beschouw dit als het begin van een blanco kaart die je stapsgewijs gaat invullen. Volg daarbij onderstaand stappenplan. Zo ontstaat vanzelf de topografie van je culturele leven (zie bijlage 2). 1 Teken onderaan het papier een kader. Hierin komt de legenda: symbolen die je op je kaart gebruikt en waarvan je hier de betekenis noteert. 2 Markeer belangrijke plaatsen op de kaart. Zoek in je geheugen naar sterke culturele ervaringen; momenten dat je het gevoel had dat alles klopte, bijvoorbeeld tijdens een voorstelling die je bijwoonde; een tentoonstelling die je bezocht of het moment dat je zelf iets presenteerde. Het gaat om sleutelervaringen die je nog helder voor de geest staan. Verzin voor deze ervaringen een symbool en neem dat op in de legenda van de kaart. Teken deze plekken verspreid over de kaart, en geef ze een naam die past bij de ervaring. 3 Naast sleutelervaringen vormen ook ontmoetingen met anderen belangrijke ervaringen. Welke ontmoetingen zijn voor jou betekenisvol geweest als het gaat om je culturele beleving? Verzin een symbool voor deze ontmoetingen en teken ze, verspreid over de kaart. 4 Plaats ook producten die je (ooit) hebt gemaakt en waar je trots op bent (geweest) op de kaart. Verzin ook hiervoor een symbool en neem dat met een korte omschrijving op in de legenda. 5 Ga na of er, naast sleutelervaringen, personen en producten, andere zaken zijn die voor jou belangrijk zijn (geweest) in je relatie met cultuur. Probeer die zaken te rubriceren. Verzin er een symbool voor, neem dat op in de legenda en voeg het toe aan je kaart. 6 Staan alle plaatsen die voor jou belangrijk zijn op je kaart? Ga dan op zoek naar de infrastructuur in jouw wereld. Welke verbindingen zijn er tussen al die plaatsen? Zijn dat frequente verbindingen in de vorm van snelwegen? Of gaat het om zandpaden en achteromweggetjes? Voeg een wegenplan toe aan je kaart. 7 Geef de culturele wereld die je op jouw kaart hebt weergegeven een naam die past bij het geheel. Hierdoor voeg je het geheel eigenlijk samen, zodat mensen alleen al door de naam een idee krijgen van wat ze in jouw wereld kunnen tegenkomen. Zijn de kaarten gereed, organiseer dan een kleine expositie: een culturele kaartenkamer. Vorm tweetallen en maak de ander wegwijs op jouw culturele kaart. Stel je voor dat je op vakantie gaat naar het land van je partner en je wilt een ansichtkaart versturen om je ervaringen in dat land te delen met anderen. Wat schrijf je dan op de achterkant van de ansichtkaart? Maak zo n ansichtkaart en hang die bij het land van je partner. En omgekeerd natuurlijk. Je hebt nu onderzoek gedaan naar je eigen motor; wat is jouw drijfveer voor cultuureducatie? Als het goed is, staat op de achterkant van de ansichtkaart een compacte beschrijving van je motor. Klopt dat beeld? Is het volledig, of mist er nog iets? Sluit deze verkenning af met het formuleren van de motor die jou als cultuurcoördinator drijft. p. 16

17 Station 1 Cultuureducatie op school ICC The map as art, Mercato, 2007 Afbeelding The map as art, Ga, Succeservaringen In dit deel ga je dieper in op cultuureducatie aan de hand van herinneringen: activiteiten uit je eigen schooltijd en ervaringen die je hebt opgedaan als leerkracht. Het verhaal achter die activiteiten vertelt waarschijnlijk veel over wat jij belangrijk vindt op het gebied van cultuureducatie. succeservaringen en je eigen motor Maak een lijstje van culturele activiteiten die je je herinnert. Zet vier activiteiten uit je eigen schooltijd in de eerste kolom en vier activiteiten die je als leerkracht hebt meegemaakt in de tweede kolom. 1 Beschrijf iedere activiteit in een paar zinnen: waarom ben je er trots op (geweest) en waarom zijn (of waren) ze belangrijk voor je? 2 Benoem de overeenkomsten tussen de verschillende activiteiten. Zo wordt duidelijk wat iets voor jou tot een succeservaring maakt en waarop je trots bent. 3 Wissel deze conclusie uit met iemand anders van de groep. Ervaart je medecursist succes op dezelfde manier of is er sprake van een heel andere reden? 4 Ga met elkaar in gesprek om na te gaan of ervaringen die voor jou heel sterk waren, ook voor kinderen sterk zullen zijn. 5 Waar ligt jouw motor als het gaat om cultuureducatie? Probeer die zo helder mogelijk te beschrijven zodat ook anderen die deze oefening niet hebben gedaan begrijpen wat je bedoelt. p. 17

18 Station 1 Cultuureducatie op school ICC 4 Het cultuureducatieve veld In welke termen praat jij over cultuureducatie? Wat betekent cultuureducatie precies voor jou? 4.1 Disciplines en domeinen Cultuureducatie wordt doorgaans onderverdeeld in verschillende disciplines of domeinen, elk met een eigen geschiedenis. Vlaanderen en Nederland hebben een andere indeling. Deze wordt dan ook apart behandeld. Ook gebruiken ze eigen termen. Zo spreken ze in Nederland over disciplines en in Vlaanderen over domeinen. Voortaan worden beide aangegeven met de term leergebieden De Nederlandse indeling Cultuureducatie wordt in Nederland omschreven als de optelsom van kunst-, erfgoed- en media-educatie. Kunsteducatie Kunsteducatie in ruime zin beslaat alle vormen van educatie waarbij kunst en/of kunstzinnige middelen en technieken als doel of als middel worden ingezet. Strikter gedefinieerd is kunsteducatie doelgericht leren omgaan met kunst, als persoonlijk uitdrukkingsmiddel en als cultureel fenomeen. Kunsteducatie kan zich manifesteren in de volgende leergebieden: Beeld Muziek Drama Dans Foto en film Literatuur Erfgoededucatie Erfgoededucatie bestaat uit alle vormen van educatie waarbij cultureel erfgoed als doel of als middel wordt ingezet. Cultureel erfgoed bestaat uit alle sporen uit het verleden die een samenleving de moeite van het bewaren waard vindt: voorwerpen in musea, archeologische vondsten, documenten in archieven, monumenten en landschappen, maar ook taal, verhalen en gebruiken. Media-educatie Media-educatie is het kundig en kritisch leren omgaan met (massa)media. Het gaat daarbij om klassieke massamedia zoals kranten, radio en televisie, maar ook om nieuwe media zoals internet en games. In dit verband wordt de term mediawijsheid gebruikt: het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke wereld vol media. leergebieden Beantwoord de volgende vragen: 1 Met welke leergebieden heb jij het afgelopen schooljaar gewerkt? 2 Welke leergebieden heb je aan den lijve ondervonden? 3 Wat zijn de favoriete leergebieden van je leerlingen? 4 Zijn er leergebieden die zelden of nooit aan bod komen? 5 Hoe komt dit? p. 18

19 Station 1 Cultuureducatie op school ICC De Vlaamse indeling Cultuureducatie valt in het basisonderwijs in Vlaanderen grotendeels onder het leergebied Muzische Vorming. Dit omvat de volgende leergebieden: Beeld Beweging Media Drama Muziek Muzisch taalgebruik* *dit leergebied wordt alleen gebruikt in het vrij onderwijs Erfgoededucatie is geen apart onderdeel van cultuureducatie, maar geïntegreerd binnen de verschillende leergebieden. Erfgoed kan een rol spelen binnen media of muziek, maar het kan ook onderdeel zijn van een project dat op beeld is gericht. leergebieden Beantwoord de volgende vragen: 1 Met welke leergebieden heb jij het afgelopen schooljaar gewerkt? 2 Welke leergebieden heb je aan den lijve ondervonden? 3 Wat zijn de favoriete leergebieden van je leerlingen? 4 Zijn er leergebieden die zelden of nooit aan bod komen? 5 Hoe komt dit? 4.2 Leerling-activiteit Er is nog een indeling van het cultuureducatieveld mogelijk, niet vanuit leergebieden (disciplines of domeinen), maar vanuit de manier waarop leerlingen betrokken worden bij de activiteiten. Ze zijn te verdelen in receptieve, reflectieve, actieve en productieve activiteiten. Vaak zijn culturele activiteiten een mengvorm hiervan. Als kinderen een voorstelling bezoeken, een film bekijken of een rondleiding krijgen, dan ervaren, kijken, luisteren en ruiken ze. Ze zijn op dat moment niet zelf creatief of kunstzinnig aan de slag. Er is sprake van een receptieve activiteit. Bij reflectieve activiteiten wordt onderweg teruggekeken op het verloop van het proces, zoals de eigen rol, ideeën en opvattingen. Actief zijn de activiteiten waarbij kinderen zelf aan de slag gaan met muziek, dans, drama, erfgoed, literatuur, beeld of media. Het gaat vooral om procesgerichte activiteiten die gericht zijn op experimenteren en het onderzoeken van (on)mogelijkheden. Productieve activiteiten zijn gericht op de productie van een zichtbaar of hoorbaar eindresultaat; de productgerichte activiteiten. activiteiten Ga na welke activiteiten jij meestal initieert of organiseert. Op welke momenten is er sprake van mengvormen? Welke activiteiten vinden je leerlingen het prettigst? Welke activiteiten zijn het makkelijkst te organiseren of te vinden? Maak ook eens de optelsom voor je school: welke activiteiten denk je dat het meest aan bod komen? Vind je dit positief, of wil je dit graag veranderen? p. 19

20 Station 1 Cultuureducatie op school ICC 4.3 Leerdoelen Met cultuureducatie kun je verschillende doelen nastreven. Binnen alle variaties zijn er uitersten: Cultuureducatie als middel. Hierbij ligt het accent op educatie en op het proces. Cultuur is één van de middelen om de educatieve doelen te bereiken. Cultuur is dan, naast veel andere leermiddelen uit andere leergebieden, een leermiddel en instrumenteel van aard. Cultuureducatie als doel. Hierbij ligt het accent op cultuur en ook vaak op de producten, al blijft ook het proces belangrijk. Via educatie kun je jonge mensen inleiden in de wereld van de cultuur en laten kennismaken met werken uit deze wereld. leerdoelen Welke leerdoelen streef jij na? Schrijf zes activiteiten op die je met je leerlingen hebt gedaan en ga na of cultuureducatie vaker een doel of een middel was. 4.4 Organisatievorm De plaats die cultuureducatie inneemt in het school- of leerplan kan heel divers zijn. Een aantal mogelijkheden: Curriculumgebonden kunst- en cultuureducatie. Hierbij zijn de verschillende leergebieden terug te vinden op het rooster: beeld, muziek, dans, theater, mens- en maatschappijvakken of talen. Leergebiedoverschrijdende kunst- en cultuureducatie. Deze vorm wordt vooral toegepast in de vorm van projecten en samenwerkingsinitiatieven. Buitenschoolse activiteiten. Activiteiten die de leerkracht zelf dagelijks uitvoert met de leerlingen. Dit kunnen dagprojecten zijn, maar ook een korte oefening of een voorleesmoment. Activiteiten door externe partners zoals kunstonderwijs of amateurkunsten. In Nederland hebben scholen hier vaak een bemiddelende of informerende rol. soorten activiteiten Welke activiteiten komen het meest voor op jouw school? Welke plan je meestal zelf? 5 Toekomstvisie Als cultuurcoördinator heb je de taak om cultuureducatie op je school (mee) vorm te geven. Dat is niet hetzelfde als het overdragen van je eigen drive voor cultuur, al speelt die natuurlijk wel een belangrijke rol. Cultuureducatie draagt op veel verschillende manieren bij aan de ontwikkeling van kinderen. Wil je kinderen inleiden in de wereld van cultuur? Wil je hen kennis laten maken met alle leergebieden van het veld? Wil je juist één leergebied uitdiepen of is kennis niet zo belangrijk en gaat het om plezier beleven aan cultuur? Zie je cultuur als een doel op zichzelf of als een middel om iets anders te bereiken? Kortom, waar gaat het je eigenlijk om bij cultuureducatie op school? p. 20

21 Station 1 Cultuureducatie op school ICC 5.1 Ideale cultuurdag Een toekomstvisie heeft veel te maken met zaken die je echt belangrijk vindt. Veel mensen hebben de neiging om hun idealen naar de toekomst te verplaatsen. Dat doen kinderen al, als ze met een serieus gezicht zeggen: Later als ik groot ben... aangevuld met hun idealen van dat moment. Door idealen te benoemen, wordt duidelijk wat je echt belangrijk vindt. de ideale cultuurdag Met deze oefening kun je achterhalen wat jij echt belangrijk vindt. Waar wil je naar toe werken als je met cultuur op school aan de slag gaat. Je mag een ideale cultuurdag voor kinderen uitwerken. Alles is mogelijk, er zijn geen beperkingen op het gebied van middelen, afstand of vervoer: er is geld genoeg, de hele wereld is bereiken bereisbaar. Je kunt dus gerust s morgens Rome bezoeken, later op de ochtend aan het werk gaan in het atelier van een topkunstenaar in Parijs en s middags in Londen een masterclass volgen van een bekende hiphopper. 1 Beschrijf je ideale cultuurdag in kernwoorden. 2 Kies een partner en vertel hoe je ideale cultuurdag voor kinderen eruit ziet. Je partner luistert aandachtig en vat daarna je verhaal samen in één of twee steekwoorden. Wissel daarna van rol. 3 De sleutelwoorden die je partner uit jouw verhaal heeft gedestilleerd, vormen de kortst mogelijke beschrijving van waar het jou om te doen is bij cultuureducatie. Dat kun je eigenlijk zien als de titel van je visie op cultuureducatie. 4 Verwerk deze sleutelwoorden in één of twee zinnen van maximaal 15 tot 20 woorden. Vertel zo kort mogelijk waar het jou om gaat bij het vormgeven van cultuureducatie op school. 5.2 Toekomstbeeld De huidige situatie vormt een belangrijk vertrekpunt, maar dat is natuurlijk niet voldoende. Je moet ook weten waar je heen gaat. Je visie is daar een eerste richtingaanwijzer voor. Denk, in het verlengde van de beschrijving van de huidige situatie, ook na over het gewenste toekomstbeeld. Hier volgt een aantal werkvormen die je kunnen helpen om hierop grip te krijgen. p. 21

22 Station 1 Cultuureducatie op school ICC Poëtisch toekomstbeeld Wie over de toekomst nadenkt, vervalt al snel in bekende formuleringen. Je kunt het ook anders aanpakken, op poëtische wijze. Uitbundigheid Met korven om manen in te vangen, met bussen vol gezangen, met potten om lichten in te drogen reis ik langs de ogen van het land. Met dozen vol zonnen, met klanken in tonnen en glazen gedichten in iedere dwaze hand. Waar ik mijn armen ook rek, ik ben overal gek. Pierre Kemp (Kemp,1976) recept voor een poëtisch toekomstbeeld 1 Lees het voorgaande gedicht van Kemp. Het gaat over een marskramer die met zijn waren langs de wegen trekt. Maar niemand is erin geïnteresseerd. Waar hij zijn armen ook rekt om zijn waren te laten zien, iedereen verklaart hem voor gek. Hij is een marskramer met kostbare spullen die niemand wil hebben. 2 Stel je nu voor dat je met pensioen bent, na een werkzaam leven waarin je cultuureducatie op de kaart hebt gezet. Je werk is zeer geslaagd en cultuureducatie is niet alleen vanzelfsprekend geworden, ook de kwaliteit is hoog. Je kijkt vanuit je huiskamer door het raam en je ziet kinderen voorbijkomen op weg naar school. Zij hebben bagage bij zich. Wat voor soort bagage hoop je dat ze bij zich hebben? 3 Lees het gedicht van Kemp nogmaals en constateer dat er in het begin van de zinnen verschillende verpakkingsmaterialen worden genoemd. Op het eind van de zinnen staat de inhoud daarvan. Maak een lijstje van tien verschillende verpakkingsmaterialen. 4 Maak een tweede lijstje waarop (de inhoud) staat van wat de kinderen bij zich hebben als ze langs je raam lopen. Dit is het resultaat van de inspanningen van jou en je collega s op het gebied van cultuureducatie. 5 Verbind met een lijntje vier verpakkingen en vier vormen van inhoud met elkaar. Zo ontstaan de vier belangrijkste, mooiste, hoopvolste combinaties. 6 Verwerk deze opsomming in een tekst, zodat het op een gedicht gaat lijken. 7 Voeg daar in twee zinnen een conclusie aan toe. Waar gaat dit gedicht eigenlijk echt over? 8 Vat je hele tekst samen in één woord. Dit vormt de titel van je gedicht en is in feite de sleutel voor je toekomstbeeld. Dat waar je echt naar toe wilt werken. Verwerk de titel in een nieuwe zin waarin je je toekomstbeeld toelicht. 9 Lees de gedichten aan elkaar voor. p. 22

23 Station 1 Cultuureducatie op school ICC Hinkelbaangedicht Een variant op het gedicht uit de vorige opdracht is een hinkelbaangedicht, ook een poëtische oplossing recept voor een hinkelbaangedicht 1 Teken een hinkelbaan op een vel papier. Deze hinkelbaan kan allerlei vormen hebben, maar bestaat in ieder geval uit minstens tien vakken die leiden naar de hemel. 2 Nummer de vakken en schrijf in ieder vak een zelfstandig naamwoord dat iets zegt over jouw wensbeeld voor cultuureducatie in de toekomst. 3 Voeg er steeds een passend bijvoeglijk naamwoord aan toe. 4 Vat de verzameling combinaties in één woord samen en schrijf dat in het vak hemel. 5 Stel een route samen over de hinkelbaan door de nummers van de vakken in een reeks op te schrijven. De reeks eindigt in de hemel. 6 Lees je route voor Toekomstbeelden voor niet-poëten Je kunt natuurlijk ook op een niet poëtische manier tot een toekomstbeeld komen. Voeg daarvoor het materiaal dat je tot nu verzameld hebt samen. Deze verzameling is een eerste aanzet voor een visie, een beschrijving van de huidige situatie op je school, een beschrijving van een geschikt scenario en je eigen idee over cultuureducatie, vastgelegd in een manifest. Deze gegevens vormen samen het startpunt van een route die leidt naar een doel dat je nog moet formuleren. p. 23

24 Station 1 Cultuureducatie op school ICC Trois Chemin de l Eternité, collectie Museum t Oude Slot, Veldhoven de brede en de smalle weg Je kunt je route vergelijken met een thema dat in oude volksprenten vaak werd gebruikt. Die prenten werden over heel Europa verspreid. Omdat ze in grote oplagen werden gedrukt, waren ze niet duur. Drukkerijen lieten ze ook vaak huis aan huis verspreiden door colporteurs. Het thema van deze prent is dat van de brede en de smalle weg, ofwel Les Trois Chemins de l Éternité. De start van de levensweg die hier wordt uitgebeeld is divers, net als de bestemming. Afhankelijk van de keuzes die je maakt, kom je volgens deze prent in de hemel of in de hel terecht. Stel je voor dat je de poorten waar de route start vervangt voor de gegevens die je nu verzameld hebt. Doe alsof je de ruimte die nu wordt ingenomen door de hemel en de hel uitgumt waardoor er een lege ruimte ontstaat. Welke invulling wens jij dan als het niet zou gaan over een levenspad, maar over cultuureducatie? Waar moet jouw werk de komende jaren toe leiden? Schrijf in de lege ruimte die in de plaats van de hemel en de hel is ontstaan sleutelwoorden die voor jou te maken hebben met die toekomstbestemming. Bespreek nu je ideeën met iemand anders, pas ze aan, vul ze aan en probeer er een geheel van te maken in de vorm van een stelling. Deze stelling is in feite je toekomstbeeld in beknopte vorm. p. 24

25 Station 1 Cultuureducatie op school ICC 6 Legitimatie Er zijn veel redenen waarom cultuureducatie belangrijk is. In de vorige onderdelen heb je je persoonlijke redenen onderzocht, maar er zijn nog veel meer redenen. 6.1 Cultuur in het onderwijs Hier volgen veelgehoorde legitimaties of redenen waarom cultuureducatie op school belangrijk gevonden kan worden. Cultuureducatie: verbindt samenleving en onderwijs met elkaar (maatschappelijk component); draagt bij aan een brede ontwikkeling van kinderen (onderwijscomponent); leert wat cultuur betekent in de eigen omgeving; raakt en verwondert (persoonlijke ontwikkeling); draagt bij aan de ontwikkeling van kennis en vaardigheden; ontwikkelt emotionele kanten; bereidt voor op kunstenaarschap; bevestigt en vertelt wat kinderen goed kunnen; ontwikkelt het plezier in muziek, dansen, omgaan met beelden et cetera; leert keuzes maken en deze ook te benoemen; draagt bij aan positieve beeldvorming over de school; motiveert leerkrachten en schoolteams. legitimaties kiezen 1 Vorm een groep van ongeveer vier personen. Bekijk het lijstje legitimaties individueel en ga na of je eigen ideeën daarin terug te vinden zijn. Is dat niet zo, vul dan het lijstje aan met je eigen redenen. 2 Ga met elkaar in gesprek om het lijstje verder aan te vullen. Welke legitimaties kunnen cultuureducatie in het onderwijs een plaats geven? Denk daarbij niet aan jezelf of aan je eigen school, maar interpreteer de vraag zo breed mogelijk. 3 Verzamel alle ideeën en kom tot een gezamenlijke lijst. 4 Maak een keuze van legitimaties voor je eigen school. Wat past wel en niet in het programma en de manier waarop jullie onderwijs vormgeven? 5 Bepaal of je keuze realistisch is. Iedere keuze heeft consequenties. Kies je ervoor om kinderen breed te ontwikkelen op het gebied van cultuureducatie, wees je er dan van bewust dat je dan ook kwalitatieve producten moet aanbieden over de hele breedte van het veld. Een breed aanbod is niet altijd goed te combineren met verdieping van een of meer leergebieden. Een voorbeeld: je kiest voor een activiteit om de emotionele kant van kinderen te ontwikkelen. Vraag je dan af of die activiteit ook echt een bijdrage daaraan levert. Want vaak zijn dergelijke doelen snel uitgesproken, maar ze vervolgens realiseren is een ander verhaal. Kies daarom realistisch en kijk goed naar wat past bij jouw school. p. 25

26 Station 1 Cultuureducatie op school ICC 6.2 Voor- en tegenstanders Het belang van cultuur in een educatieve omgeving is niet vanzelfsprekend. Je zult vaak uit moeten leggen waarom cultuur voor kinderen in deze wereld belangrijk is. In het vorige onderdeel heb je een aantal keuzes gemaakt die passen bij de manier waarop jouw school werkt. Dat is al een eerste stap op weg naar het overtuigen van collega s. Als je kunt aantonen dat cultuur bijdraagt aan het realiseren van de onderwijsdoelen, kan niemand veel bezwaar hebben. Om nog sterker in je schoenen te staan ga je voor elkaar advocaat van de duivel spelen. advocaat van de duivel 1 Ga op zoek naar iemand met ongeveer dezelfde uitkomsten bij de vorige opdracht als jij. 2 Bedenk samen een aantal bezwaren die iemand hier tegenin zou kunnen brengen. 3 Bedenk er ook tegenargumenten bij. 4 Zoek een andere groep van twee op. Jullie zijn de icc-ers die jullie keuzes komen toelichten om de andere partij te overtuigen van jullie gelijk. De twee tegenstanders proberen daar zoveel mogelijk tegenin te brengen, wat jullie weer met tegenargumenten proberen te ontzenuwen. 5 Wissel na ongeveer tien minuten van rol. 7 Manifest Je hebt nu materiaal verzameld waarmee je een eerste versie van je visie kunt formuleren. Als een beleidsplan de route aangeeft die je denkt te gaan volgen, dan is de visie een beschrijving van het reisdoel. Waar ga je heen? 7.1 Manifest Om je visie te kunnen beschrijven, heb je inhoud nodig. Die haal je uit je eigen culturele kaart, het verhaal achter de succeservaringen, de verkenning van een ideale cultuurdag en de legitimaties. Je kunt ook de ideeën die zijn ontstaan bij het verkennen van het cultuureducatieve veld als input gebruiken. Voeg al deze losse delen samen in een bepaalde vorm. Deze vorm is belangrijk, omdat je tijdens de ontwikkeling van het beleidsplan moet communiceren met je collega s. Het wordt lastig om een plan te realiseren dat ontstaan is zonder dat zij erbij betrokken zijn. Bovendien doe je het niet alleen voor je eigen plezier, maar vooral voor beter onderwijs op je school. Alleen al omdat je hun feedback nodig hebt, zul je je collega s moeten betrekken. De vorm die je kiest voor de eerste versie van je visie, moet dus geschikt zijn om je collega s te laten meedenken. Kort en bondig is dan heel geschikt omdat het uitnodigt om te reageren. Verwerk je input daarom in de vorm van een manifest dat je collega s moet uitdagen om in gesprek te gaan over dit onderwerp. p. 26

27 Station 1 Cultuureducatie op school ICC Wat is een manifest? Veel kunstenaars schrijven een manifest als ze een nieuwe beweging starten. Manifesten blinken niet uit in nuances. Het zijn vaak ongenuanceerde stellingen over een bepaald idee. Laat je inspireren door de manifesten in bijlage 1. Wat opvalt is dat het gaat om duidelijke keuzes, stelligheid en actief taalgebruik. In het woordenboek wordt manifest als volgt omschreven: ma ni fest1 (het; manifesten) 1 openbare verklaring van een partij, een politieke persoon et cetera. ma ni fest2 (bijvoeglijk naamwoord) 1 duidelijk, onmiskenbaar ma ni fes tant (dem; manifestanten) 1 demonstrant ma ni fes ta tie (dev; manifestaties) 1 demonstratie met het doel een bepaalde mening kenbaar te maken 2 publieke vertoning 3 verschijning zich ma ni fes te ren (wederkerend werkwoord; manifesteerde zich, heeft zich gemanifesteerd) 1 zich openbaren schrijf een manifest Verwerk het verzamelde materiaal in een tekst die niet zou misstaan in een manifest. Enkele tips: Spreek je publiek direct aan. Vertel wat je denkt en wilt, niet hoe het misschien ooit zou kunnen zijn. Schets kort de beginsituatie. Denk aan je matrix: waar sta je nu? Wat zie je? Wat mis je? Wat kan of moet beter? Waar wil je heen? Wat zijn je dromen? Wat is je ideaalbeeld? Concrete voorbeelden van de ideaalsituatie maken je ideeën helder en concreet. Verlies jezelf niet in opsommingen. Hoe worden de leerlingen op je school beter van je manifest? Betrek hen in je plaatje. Een tienpuntenplan, drieëndertig stellingen, twaalf werken et cetera kun je beter in tekst verwerken. Definieer een krachtig slotpleidooi of slotzin: waar droom je van? Wat zie je voor je? Waar moet alles toe leiden? 7.2 Betrekken van collega s Breng je manifest de komende tijd onder de aandacht van je collega s zodat ze weten dat je bezig bent met het ontwikkelen van een beleidsplan voor cultuureducatie. Betrek ze bij het ontwikkelproces en daag ze uit om mee te denken, zodat het echt jullie beleidsplan wordt. Pas dan kun je rekenen op steun van het team. p. 27

28 Station 1 Cultuureducatie op school ICC breng je manifest onder de aandacht Kies een passende manier om je manifest onder de aandacht te brengen. De volgende voorbeelden kunnen je daarbij helpen: 1 Richt een marktkraampje in op een route die veel collega s passeren, bijvoorbeeld tussen hun klaslokaal en de personeelskamer. Hang dat kraampje vol met cultureel materiaal en geef je manifest een prominente plaats. Leg er een stapel briefjes bij waarop gereageerd kan worden. 2 Stuur een aantal dagen achter elkaar ansichtkaarten met groeten uit het land waarvan je in de eerste bijeenkomst de kaart hebt getekend. Stuur ten slotte je manifest op met de boodschap dat je alleen toegang hebt tot jouw land voor wie het manifest ondertekent. 3 Laat een taart bakken met daarop een afbeelding van je manifest. Snijd de taart aan op een geschikt moment en geef aan dat je iets te vieren hebt: de ontwikkeling van het beleidsplan cultuureducatie is gestart. 4 Vraag om spreektijd in de teamvergadering en breng het onderwerp cultuureducatie ter sprake. Daarvoor kan je manifest als een goede aanleiding worden gebruikt. 5 Probeer je manifest in de middagpauze in de personeelskamer ter sprake te brengen. Leg een verkorte versie, in de vorm van spreuken of slogans, op tafel en vraag collega s naar hun mening over die uitspraken. 6 Praat in de wandelgangen met een aantal collega s over waar je mee bezig bent. Vraag naar hun mening en breid je kring gesprekspartners langzaam uit. 8 Skelet beleidsplan Tot nu toe ging dit station over je eigen rol en ideeën over cultuureducatie. Waar haal jij de motivatie vandaan om hiermee aan de slag te gaan en wat vind je ideaal op dit gebied? Vervolgens heb je de grote lijnen van cultuureducatie bekeken. Je hebt een motor nodig om vooruit te komen, niet om zomaar wat rondjes te rijden, maar vooral om richting te kunnen geven aan het reisdoel waar alle inspanningen zich op richten. Daarvoor heb je een reisgids nodig, een beleidsplan. Dat plan brengt in beeld waar je staat, waar je heen wilt en hoe en met wie je daar denkt te komen. Dat plan is voor iedere school anders, want iedere school is uniek en heeft andere keuzes gemaakt om het onderwijs in te richten. Elke school werkt met andere mensen, in een andere omgeving, met andere ouders, kinderen en vanuit een andere kijk op de wereld. Daarom zal ieder beleidsplan anders uitgewerkt worden, zodat het vruchtbaar kan zijn voor jouw school. In deze cursus werk je het beleidsplan in onderdelen uit. De verschillende stations geven je de mogelijkheid om alle bevindingen in het plan te integreren. Zo groeit het, tot het op het einde van de cursus gereed is. Format Om alle losse ideeën, opvattingen en formuleringen die je gedurende de bijeenkomsten uitwerkt een plaats te geven, is het handig om een verzamelpunt te hebben. Een plaats waar je alle losse eindjes kunt stallen. Daarvoor is een voorbeeld of format gemaakt in de vorm van een matrix. Op de verticale as staan de onderdelen die de hoofdstukken van je beleidsplan gaan vormen. De genoemde onderdelen zijn het minimum; die moet je in elk geval invullen. Als het voor jouw school van belang is, kun je daar nog onderdelen aan toevoegen. p. 28