Voor vrij ondernemen. BDO-benchmark Ziekenhuizen 2009 Uitgewerkt voor 82 algemene ziekenhuizen

Transcriptie

1 Voor vrij ondernemen BDO-benchmark Ziekenhuizen 2009 Uitgewerkt voor 82 algemene ziekenhuizen

2 Inhoudsopgave 1. MANAGEMENTSAMENVATTING Grote verschillen tussen individuele resultaten van algemene ziekenhuizen Het vermogensbeslag van onroerend goed neemt verder toe, het verdienvermogen binnen de branche is daarentegen volgens Fakton onvoldoende Weerstandsvermogen blijft achter ten opzichte van toenemend risicoprofiel Versnelling rendementsverbetering en versterking van financiële functie noodzakelijk INLEIDING Algemeen Uitgangspunten RESULTAAT Ontwikkeling resultaat 2008 ten opzichte van Ontwikkelingen resultaat per regio Ontwikkeling resultaat op basis van omvang Samenstelling resultaat Ratioanalyse Samenvatting en conclusie BALANS Ontwikkeling 2008 ten opzichte van Ontwikkelingen vermogen per regio Ontwikkeling vermogen op basis van omvang Samenstelling vermogen Ratioanalyse Samenvatting en conclusie OVERIGE ONDERWERPEN EN CONCLUSIE Waardering vaste activa gerelateerd aan verdienvermogen Accountantskosten Risico beheersing Conclusies onderzoek: Versnelling rendementsverbetering en versterking van financiële functie noodzakelijk BIJLAGEN Bijlage I: Totale resultatenrekening Bijlage II: Totale balans Bijlage III: Overzicht Ziekenhuizen

3 1 Managementsamenvatting In dit rapport presenteren wij de resultaten van de. In de benchmark zijn 82 gepubliceerde jaarrekeningen 2008 van algemene ziekenhuizen geanalyseerd. 1.1 Grote verschillen tussen individuele resultaten van algemene ziekenhuizen Het totale resultaat van alle algemene ziekenhuizen in Nederland gezamenlijk is in 2008 met 29% gestegen (van 101 miljoen in 2007 tot 131 miljoen in 2008). De stijging van het resultaat van 30 miljoen wordt voor een belangrijk deel ( 18 miljoen) veroorzaakt doordat de totale opbrengsten met 684 miljoen harder zijn gestegen dan de totale bedrijfslasten (stijging met 666 miljoen). De totale opbrengsten en de totale bedrijfslasten zijn in 2008 procentueel in vrijwel gelijke mate gestegen, namelijk met 6,6%. Binnen de totale opbrengsten zijn de opbrengsten van het vrije marktsegment (B-segment) met 1,1 miljard gestegen. Uiteraard is de uitbreiding van het B-segment in 2008 hieraan debet met als tegenhanger een daling van het wettelijk budget. De wettelijke budgetten zijn in 2008 met 640 miljoen gedaald tot 7,8 miljard (daling van 7,5%). Uit een analyse van de resultaatontwikkelingen per regio blijken aanzienlijke verschillen. In de regio Oost is het gemiddelde resultaat per ziekenhuis in 2008 meer dan verdubbeld. In de regio Noord is het resultaat in 2008 met circa 1% afgenomen. In de regio s West en Zuid is het gemiddelde resultaat toegenomen met respectievelijk 29% en 17%. Ook de resultaten per ziekenhuis fluctueren sterk, waarbij opvalt dat de grootste ziekenhuizen gemiddeld een resultaatdaling van 1,0% laten zien. De resultaten van de kleine en middelgrote ziekenhuizen zijn daarentegen in 2008 toegenomen met respectievelijk 33,7% en 55,6%. Uit een nadere analyse blijkt dat de hoogte van de bijzondere lasten een grote impact heeft op de ontwikkeling van de resultaten. De grote resultaatverschillen vragen om nader onderzoek. Thema s die hierbij van belang kunnen zijn, betreffen de invloed van de toenemende marktwerking, de schaalomvang en de kwaliteit van de interne beheersing van algemene ziekenhuizen. 1.2 Het vermogensbeslag van onroerend goed neemt verder toe, het verdienvermogen binnen de branche is daarentegen volgens Fakton onvoldoende De belangrijkste toename op de balans doet zich voor bij het materieel vast actief. Deze post steeg van 7,5 miljard in 2007 tot 7,8 miljard in 2008 en maakt ultimo ,5% van het balanstotaal uit. De toename van het materieel vast actief is grotendeels gefinancierd met kortlopende schulden. Het onroerend goed moet op basis van de actuele bedrijfswaarde in veel gevallen fors worden afgewaardeerd (bron: Fakton 1 ). Volgens Fakton zijn er naast rendementsverbetering van de reguliere bedrijfsvoering en toekomstige omzetstijging andere zaken noodzakelijk. Strategisch huisvestingsbeleid alsmede bouwtechnische-, financiële-, juridische- en fiscale engineering van het vastgoed kunnen de (ver-)nieuwbouwopgave toch mogelijk maken. De onzekerheid rondom de waardering van het onroerend goed heeft in 2008 slechts beperkt tot afwaarderingen geleid. Slechts drie ziekenhuizen hebben in 2008 een afwaardering van het materieel vast actief doorgevoerd. Het merendeel van de overige ziekenhuizen heeft in de jaarrekening vermeld dat er onzekerheid bestaat ten aanzien van de waardering van het onroerend goed. De totale afwaardering bedraagt 79,2 miljoen. Bij alle drie de algemene ziekenhuizen die een afwaardering hebben doorgevoerd, wordt melding gemaakt dat de verschillen mogelijk worden gecompenseerd door de overheid. 1 De database die BDO gebruikt voor de benchmark wordt ook door Fakton gebruikt voor diepgaander onderzoek naar de vastgoedgerelateerde aspecten in de branche. Fakton is een onafhankelijk adviesbureau op het gebied van waardering en structurering van financiële businesscases voor huisvesting, ontwikkeling en exploitatie van grond, gebieden en gebouwen. 1.3 Weerstandsvermogen blijft achter ten opzichte van toenemend risicoprofiel Het weerstandsvermogen (ratio eigen vermogen / totale bedrijfsopbrengsten) van de algemene ziekenhuizen is in 2008 licht gestegen ten opzichte van 2007, maar is met 11,9% nog aan de lage kant. Het werkkapitaal (vlottende activa -/- kortlopende schulden) van de algemene ziekenhuizen is nog steeds sterk negatief. De solvabiliteit (eigen vermogen / totaal vermogen) bedroeg ultimo ,5% en is daarmee licht gestegen ten opzichte van 2007 (ultimo 2007: 10%). Zowel de solvabiliteit als de liquiditeit blijven sterk achter ten opzichte van de benodigde ratio s gegeven het huidige risicoprofiel van algemene ziekenhuizen. Naar onze mening dient zowel het weerstandsvermogen als de solvabiliteit toe te groeien naar een percentage van bijvoorbeeld minimaal 20%. 1.4 Versnelling rendementsverbetering en versterking van financiële functie noodzakelijk Uit recente onderzoeken gericht op de kapitaallasten van ziekenhuizen blijkt dat de onzekerheden rondom het financieringssysteem van de ziekenhuizen slechts ten dele invloed hebben op de strategische keuzes van de ziekenhuizen. De afschrijvings- en financieringslasten bedragen gemiddeld circa 10% van de totale bedrijfsopbrengsten van een algemeen ziekenhuis. Het belangrijkste deel van de lasten is derhalve niet gerelateerd aan de kapitaallasten. 3

4 Voor de balans van een ziekenhuis is de structurering en omvang van de investeringen in onroerend goed daarentegen zeer bepalend. De financiering hiervan is volgens het nieuwe kapitaallastenregime echter meer dan ooit afhankelijk van de verdiencapaciteit van een ziekenhuis dan sec van de omvang van de investering. Het managen en monitoren van het resultaat wordt gegeven deze ontwikkelingen dus cruciaal. In de maatschappelijke verslagen 2008 komen daarentegen relevante sturingsmechanismen beperkt aan bod. Sectorbreed zal hier dus meer aandacht aan moeten worden besteed. Dit naast de vele andere prioriteiten, waaronder het volgen van en inspelen op de steeds veranderende regelgeving. Sturen op verdiencapaciteit en dus resultaat vraagt om een sterk ontwikkelde financiële functie. Daarmee moet inzicht ontstaan in de mogelijke resultaatbijdrage per zorgproduct en/of resultaatverantwoordelijke eenheid, uiteraard rekening houdend met de onderlinge verwevenheid en het maatschappelijke belang van de zorgactiviteiten. Door verbetering van het inzicht in de resultaten kan de mate van realisatie van strategische, financiële en maatschappelijke doelen worden gevolgd. Hiermee komt een versnelling van rendementsen solvabiliteitsverbetering, ook binnen de huidige beperkte budgettaire kaders, binnen handbereik. 2 Inleiding 2.1 Algemeen In dit rapport presenteren wij de resultaten van de BDObenchmark Ziekenhuizen In de benchmark zijn 82 gepubliceerde jaarrekeningen 2008 van algemene ziekenhuizen geanalyseerd. Naast de in de jaarrekening opgenomen gegevens zijn ook de maatschappelijke verslagen van de ziekenhuizen in het onderzoek betrokken. Het onderzoek is uitgevoerd door de BDO branchegroep Zorg. Na de algemene inleiding in dit hoofdstuk worden in hoofdstuk 3 de ontwikkelingen in de resultatenrekeningen gepresenteerd. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 ingegaan op de bijzonderheden ten aanzien van de balansontwikkelingen. Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 ingegaan op een aantal specifieke onderwerpen met betrekking tot het verslagjaar 2008 en geven wij de conclusies van het onderzoek weer. Op het in deze rapportage opgenomen cijfermateriaal en de toelichting daarop is geen accountantscontrole toegepast en evenmin een beoordelingsopdracht uitgevoerd. Eén en ander impliceert dat aan onze rapportage geen zekerheid kan worden ontleend omtrent de getrouwheid van het in de rapportage opgenomen cijfermateriaal en de toelichtingen daarop. Wij hebben uitsluitend de door algemene ziekenhuizen gepubliceerde informatie bewerkt en in een samengevatte vorm opgenomen in dit rapport. Dit rapport is uitsluitend informatief bedoeld. BDO aanvaardt geen aansprakelijkheid naar aanleiding van het gebruik van dit rapport. 2.2 Uitgangspunten De is uitgevoerd aan de hand van de jaardocumenten 2008 van de algemene ziekenhuizen in Nederland. In het onderzoek zijn academische- en gespecialiseerde ziekenhuizen niet betrokken. Volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) waren er in Nederland in algemene ziekenhuizen. In de BDO-benchmark Ziekenhuizen zijn 82 algemene ziekenhuizen opgenomen, dit vanwege een drietal fusies en het ontbreken van de jaarrekening van Orbis Medisch Centrum welke ten tijde van het onderzoek (sluitingsdatum 17 september 2009) nog niet was gepubliceerd. Wij verwijzen naar bijlage III voor een overzicht van de ziekenhuizen waarvan wij de openbare cijfers hebben opgenomen in de benchmark. Wanneer er sprake is van gemengde activiteiten (bijvoorbeeld zowel care- als cure-activiteiten) is gewerkt met de informatie volgens de enkelvoudige jaarrekening van het ziekenhuis. Indien er uitsluitend een gesegmenteerde resultatenrekening is gepubliceerd en geen enkelvoudige jaarrekening, is rekening gehouden met een segmentatiepercentage. Deze is berekend aan de hand van het wettelijke budget voor aanvaardbare kosten en/of subsidies per ziekenhuis (enkelvoudig/ gesegmenteerde verlies- en winstrekening cure) ten opzichte van het totale wettelijke budget van de groep (geconsolideerd). In de BDO-benchmark worden de cijfers 2008 vergeleken met de cijfers Aangezien in 2008 een belangrijke sectorbrede stelselwijziging is doorgevoerd, zijn de vergelijkende cijfers over 2007 voor vergelijkingsdoeleinden aangepast. Met ingang van boekjaar 2008 dient de egalisatierekening afschrijving instandhouding op grond van Richtlijn 655 te worden verantwoord onder het collectief gefinancierd gebonden vermogen in plaats van als egalisatierekening als afzonderlijke post na het eigen vermogen. Ultimo 2007 bedroeg het totaal van de egalisatierekeningen 137 miljoen. Dit bedrag is toegevoegd aan het collectief gefinancierd gebonden vermogen. In het benchmark onderzoek is gebruik gemaakt van de aangepaste cijfers over In hoofdstuk 3 en 4 wordt onder andere ingegaan op de resultaten per regio en de resultaten naar de omvang van de ziekenhuizen. 4

5 De gehanteerde regio-indeling is als volgt: Regio Oost betreft de provincies Gelderland, Overijssel en Flevoland; Regio Noord betreft de provincies Friesland, Groningen en Drenthe; Regio West betreft de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht en Zeeland; Regio Zuid betreft de provincies Limburg en Noord-Brabant. De indeling op basis van omvang luidt als volgt: Klein: Het wettelijk budget voor aanvaardbare kosten en de DBC-opbrengsten in het B-segment in 2008 zijn lager dan 100 miljoen; Middelgroot: Het wettelijk budget voor aanvaardbare kosten en de DBC-opbrengsten in het B-segment in 2008 liggen tussen 100 en 200 miljoen; Groot: Het wettelijk budget voor aanvaardbare kosten en de DBC-opbrengsten in het B-segment in 2008 zijn hoger dan 200 miljoen. 3 Resultaat In dit hoofdstuk worden opvallende ontwikkelingen van de BDO-benchmark Ziekenhuizen met betrekking tot de resultatenrekening besproken. Hierbij wordt allereerst de ontwikkeling van het resultaat in 2008 ten opzichte van 2007 besproken (paragraaf 3.1). Vervolgens worden de ontwikkelingen uitgesplitst naar verschillende regio s (paragraaf 3.2) en de omvang van de ziekenhuizen (paragraaf 3.3). In paragraaf 3.4 wordt de samenstelling van het resultaat behandeld in paragraaf 3.5 de belangrijkste ratio's. Tot slot wordt in paragraaf 3.6 een samenvatting en conclusie gegeven. Een belangrijke oorzaak van deze stijging betreft de uitbreiding van het B-segment in Dit omdat ziekenhuizen over een groter deel van de dienstverlening met zorgverzekeraars kunnen onderhandelen over volume en prijs. De toename van de opbrengsten van het B-segment moet gezien worden in samenhang met de afname van de wettelijke budgetten. De wettelijke budgetten zijn in 2008 met 640 miljoen gedaald tot 7,8 miljard (daling van 7,5%). Per saldo is sprake van een toename van 463 miljoen (toename 5,0%). De procentuele toename van de budgetten, A- en B-segment, ligt redelijk in lijn met de toename van de productie. Daarnaast is in de opbrengsten een hogere bate inzake correcties budget voorgaand jaar verantwoord (+ 54 miljoen), zijn de niet gebudgetteerde zorgprestaties toegenomen met 93 miljoen en zijn de overige bedrijfsopbrengsten gestegen met 66 miljoen. De budgetcorrecties met betrekking tot voorgaand jaar zijn met name ontstaan bij drie ziekenhuizen. De totale bedrijfskosten zijn in 2008 met 7% gestegen naar 10,7 miljard. De personeelskosten zijn in 2008 met 7,4% gestegen tot 6,3 miljard, terwijl het gemiddeld aantal fulltime personeelsleden nauwelijks is gestegen. De afschrijvingslasten zijn in % gestegen ( 833 miljoen in 2008, 801 miljoen in 2007). Daarnaast zijn de overige bedrijfskosten in 2008 gestegen met 6%. Mutatie belangrijkste posten in exploitatierekening 2008 ten opzichte van 2007 in % Voor de financiële gegevens wordt verwezen naar bijlage I. 3.1 Ontwikkeling resultaat 2008 ten opzichte van 2007 Het totale resultaat van alle algemene ziekenhuizen in Nederland gezamenlijk is in 2008 met 29% gestegen (van 101 miljoen in 2007 tot 131 miljoen in 2008). De stijging van het resultaat van 30 miljoen wordt voor een belangrijk deel ( 18 miljoen) veroorzaakt doordat de totale opbrengsten met 684 miljoen harder zijn gestegen dan de totale bedrijfslasten (stijging met 666 miljoen). De totale opbrengsten en de totale bedrijfslasten zijn in 2008 procentueel in vrijwel gelijke mate gestegen, namelijk met 6,6%. 3.2 Ontwikkelingen resultaat per regio Uit een analyse van de resultaatontwikkelingen per regio blijken aanzienlijke verschillen. Hoewel op landelijk niveau een behoorlijke resultaatstijging is gerealiseerd is dit niet in alle regio s gebeurd. Met name de regio Noord is in 2008 achtergebleven op de landelijke ontwikkeling. De regio Oost heeft het beter gedaan dan het landelijk gemiddelde: het resultaat is in % hoger dan in Wel is in deze regio het resultaat uitgedrukt in een percentage van de totale bedrijfsopbrengsten met 0,56% nog het laagst. Binnen de totale opbrengsten zijn de opbrengsten van het vrije marktsegment (B-segment) met 1,1 miljard gestegen. De omvang van het B-segment ten opzichte van de totale opbrengsten is toegenomen van 8% in 2007 tot 17% van de totale omzet in

6 Resultaatontwikkeling 2008 ten opzichte van 2007 in % Resultaat uitgedrukt in % van totale bedrijfsopbrengsten In de regio Oost is het gemiddelde resultaat per ziekenhuis in 2008 meer dan verdubbeld en toegenomen van naar Indien het verlies van het IJsselmeerziekenhuis wordt geëlimineerd bedraagt het gemiddelde resultaat per ziekenhuis 2,7 miljoen. De sterke stijging ten opzichte van 2007 wordt veroorzaakt doordat in 2007 zes van de zestien resterende ziekenhuizen een verlies hadden. In 2008 hadden slechts drie ziekenhuizen een (relatief gering) verlies. In de regio Noord is het resultaat in 2008 met circa 1% afgenomen. Bij zeven van de twaalf ziekenhuizen was in 2008 sprake van een resultaatverbetering. Twee van de twaalf ziekenhuizen in deze regio hebben over 2008 verlies geleden (2007: drie). Slechts twee ziekenhuizen hadden in 2008 een resultaat dat meer bedroeg dan 2% van de totale opbrengsten (2007: drie). 3.3 Ontwikkeling resultaat op basis van omvang Ook bij de verdeling van de ziekenhuizen naar omvang blijken aanzienlijke verschillen in de resultaatontwikkelingen. Het resultaat van de grote ziekenhuizen is in 2008 gedaald met 1,0%, terwijl de resultaten van de kleine en middelgrote ziekenhuizen in 2008 zijn toegenomen met respectievelijk 33,7% en 55,7%. Een nadere analyse toont aan dat alleen middelgrote ziekenhuizen in staat zijn gebleken een toename van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening te realiseren. Procentuele mutatie resultaat 2008 ten opzichte van 2007 In de regio s West en Zuid is het gemiddelde resultaat toegenomen met respectievelijk 29% en 17%. Na eliminatie van het verlies van het IJsselmeerziekenhuis is het gemiddeld resultaat, zowel in absolute omvang als uitgedrukt in een percentage van de totale opbrengsten, in de regio Noord het laagst van Nederland. Gemiddeld resultaat Uitgedrukt in % van 2008 per ziekenhuis gemiddelde totale * opbrengsten per ziekenhuis Regio Noord 851 0,9% Regio Oost inclusief IJsselmeerziekenhuis 853 0,6% Regio Oost exclusief IJsselmeerziekenhuis ,8% Regio West ,6% Regio Zuid ,2% De stijging van het resultaat van de kleine ziekenhuizen bedraagt voor geheel Nederland 5,4 miljoen en wordt vooral veroorzaakt doordat in 2007 voor een bedrag van 11 miljoen bijzondere lasten waren verantwoord, terwijl in 2008 nauwelijks ( 0,5 miljoen) bijzondere lasten zijn verantwoord. Het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening is in 2008 bij de kleine ziekenhuizen gedaald met 7,8 miljoen (= -/- 28%). Dit wordt veroorzaakt door het feit dat de totale bedrijfsopbrengsten met 6,5% minder hard zijn gestegen dan de totale bedrijfslasten (+6,9%). De stijging van het resultaat van de middelgrote ziekenhuizen bedraagt voor geheel Nederland 24,6 miljoen en wordt grotendeels gerealiseerd doordat de bedrijfsopbrengsten met 7,8% harder zijn gestegen dan de totale bedrijfslasten (+7,5%). Tevens zijn de financiële lasten met 5,4% afgenomen. Het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening is gestegen met 26,8 miljoen (+63%). De daling van het resultaat van de grote ziekenhuizen bedraagt voor geheel Nederland 0,4 miljoen en kent twee belangrijke oorzaken. 6

7 Ten eerste is het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening afgenomen met 2,6 miljoen, ten tweede zijn de bijzondere lasten gedaald met 2,1 miljoen. De daling van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening wordt veroorzaakt door een sterke stijging van de financiële lasten met 7 miljoen (=12%). Daartegenover staat een stijging van het resultaat van ruim 4 miljoen doordat de totale opbrengsten in absolute omvang harder zijn gestegen dan de totale bedrijfslasten. Regionaal bestaan slechts geringe verschillen in de opbouw van het resultaat. In de regio Noord is het aandeel van het wettelijk budget (inclusief correcties voorgaande jaren) en de DBC-opbrengsten inzake het B-segment met 91% (2007: 90%) relatief hoog. Dit is ook de enige regio waarin dit percentage in 2008 is gestegen. De personeelskosten daarentegen zijn in regio Noord relatief laag (zowel in 2007 als in 2008: 54% van de totale opbrengsten). Mutatie in % van belangrijkste posten in exploitatierekening 2008 ten opzichte van 2007 Samenstelling opbrengsten 2008 per regio Samenstelling kosten 2008 per regio 3.4 Samenstelling resultaat Het resultaat van de ziekenhuizen wordt met name bepaald door het wettelijk budget, de DBC-opbrengsten, de personeelskosten en de overige bedrijfskosten. Hoewel het materieel vast actief veruit de grootste actiefpost van de ziekenhuizen is, hebben de kapitaalslasten (afschrijving en rente) relatief beperkte invloed op het resultaat (9,8% van de totale opbrengsten). De samenstelling van het resultaat is in 2008 nauwelijks gewijzigd ten opzichte van Het wettelijk budget (inclusief correcties voorgaand jaar) en de DBC-opbrengsten uit het B-segment maken in totaliteit circa 88% (2007: 89%) van de totale opbrengsten uit. Aan de kostenkant zijn de personeelskosten de belangrijkste kostenpost: zij bedragen circa 57% (2007: 56%) van de totale opbrengsten. Ook het relatieve aandeel van de overige bedrijfskosten (2008: ruim 32%; 2007: bijna 33%) en de afschrijvingslasten (2008: circa 7,5%; 2007: circa 7,7%) zijn in 2008 nauwelijks gemuteerd. Samenstelling opbrengsten 2008 en Ratioanalyse Rentabiliteit TV (resultaat/tv) Op landelijk niveau is de rentabiliteit totaal vermogen in ,04%. In 2007 was dit 0,85%. De rentabiliteit van het totale vermogen is derhalve behoorlijk gestegen ten opzichte van voorgaand jaar. In de regio West was de rentabiliteit TV in 2008 met 1,39% het hoogst, de regio Oost scoorde met 0,44% de laagste rentabiliteit. De middelgrote ziekenhuizen hebben in 2008 de hoogste rentabiliteit gescoord (1,32%), de kleine ziekenhuizen de laagste (0,55%). Rentabiliteit totaal vermogen per regio en naar omvang in % Samenstelling kosten 2008 en

8 Rentabiliteit EV (resultaat/ev) De rentabiliteit eigen vermogen is in ,97%. In 2007 was dit 8,61%. In de regio West was de rentabiliteit EV in 2008 met 12,75% het hoogst, de regio Oost scoorde met 4,91% de laagste rentabiliteit. De middelgrote ziekenhuizen hebben in 2008 de hoogste rentabiliteit gescoord (13,03%), de kleine ziekenhuizen de laagste (5,32%). Rentabiliteit eigen vermogen per regio en naar omvang in % Uit een analyse van de resultaatontwikkelingen per regio blijken aanzienlijke verschillen. In de regio Oost is bijvoorbeeld het gemiddelde resultaat per ziekenhuis in 2008 meer dan verdubbeld, terwijl in de regio Noord het resultaat in 2008 licht is afgenomen. Ook de resultaten per ziekenhuis fluctueren sterk, waarbij opvalt dat de grootste ziekenhuizen gemiddeld een lichte resultaatdaling laten zien. De resultaten van de kleinste en middelgrote ziekenhuizen zijn daarentegen in 2008 aanzienlijk toegenomen. Uit een nadere analyse blijkt dat de hoogte van de bijzondere baten en lasten een grote impact heeft op de ontwikkeling van de resultaten. De grote resultaatverschillen vragen om nader onderzoek. Thema s die hierbij van belang kunnen zijn, betreffen de invloed van de toenemende marktwerking, de schaalomvang en de kwaliteit van de interne beheersing van algemene ziekenhuizen. 4 Balans Resultaat/totale bedrijfsopbrengsten Het resultaat uitgedrukt in een percentage van de totale bedrijfsopbrengsten bedraagt 1,18% (2007: 0,97%). Resultaat ten opzichte van bedrijfsopbrengsten per regio en naar omvang in % In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de balanscijfers van alle algemene ziekenhuizen in Nederland. Hierbij worden allereerst de balanscijfers ultimo 2008 vergeleken met de cijfers ultimo 2007 (paragraaf 4.1). Vervolgens worden de ontwikkelingen uitgesplitst naar regio s (paragraaf 4.2) en omvang van de ziekenhuizen (paragraaf 4.3). In paragraaf 4.4 wordt de samenstelling van het vermogen behandeld in paragraaf 4.5 de belangrijkste ratio's. Tot slot wordt in paragraaf 4.6 een samenvatting en conclusie gegeven. In bijlage II is een totaaloverzicht opgenomen welke dient als basis voor onderstaande analyses. 4.1 Ontwikkeling 2008 ten opzichte van 2007 Het balanstotaal van alle algemene ziekenhuizen gezamenlijk is met 665 miljoen gestegen (van 11,9 miljard ultimo 2007 tot 12,6 miljard ultimo 2008). De belangrijkste toename doet zich voor bij het materieel vast actief: deze post steeg met 398 miljoen tot 7,8 miljard in 2008 en maakt ultimo ,5% van het balanstotaal uit. Dit percentage is gelijk aan vorig jaar. 3.6 Samenvatting en conclusie Het totale resultaat van alle algemene ziekenhuizen in Nederland gezamenlijk is in 2008 met 29% gestegen ten opzichte van vorig jaar. Deze stijging wordt enerzijds veroorzaakt door een toename van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening en anderzijds een stijging van de buitengewone baten. Daarnaast is binnen de totale opbrengsten sprake van een verschuiving van opbrengsten uit wettelijk budget/subsidies naar opbrengsten van het vrije marktsegment. Tegenover de toename van het materieel vast actief staat aan de creditzijde met name een toename van de kortlopende schulden: het financieringsoverschot steeg met 204 miljoen tot 1,8 miljard en de overige kortlopende schulden stegen met 189 miljoen tot 4,6 miljard. Het eigen vermogen steeg met 137 miljoen tot 1,3 miljard, de voorzieningen stegen met 35 miljoen tot 274 miljoen en de langlopende schulden stegen met 101 miljoen tot 4,6 miljard. De vlottende activa zijn met 204 miljoen toegenomen. Dit betreft een stijging in de kortlopende vorderingen ( 158 miljoen) en de liquide middelen ( 124 miljoen); het onderhanden werk uit hoofde van DBC s is ultimo 8

9 2008 afgenomen met 129 miljoen. De kortlopende schulden (inclusief het financieringsoverschot) zijn toegenomen met 393 miljoen. 4.2 Ontwikkelingen vermogen per regio Bij een analyse op de ontwikkelingen per regio blijkt een aantal verschillen. In de regio Oost is het balanstotaal met 9% ( 265 miljoen) het sterkst toegenomen (regio Noord +3%, regio Zuid + 6%, regio West + 4%). Deze stijging doet zich met name voor bij het materieel vast actief (+ 185 miljoen). Ultimo 2008 maakt het materieel vast actief in de regio Oost 59,3% van het balanstotaal uit (ultimo 2007: 58,4%). In de andere regio s bedraagt het aandeel van het materieel vast actief tussen de 63,1% en de 64,6%. Aan de creditzijde van de balans zijn in de regio Oost met name de langlopende schulden (+ 86 miljoen) en de overige kortlopende schulden (+ 70 miljoen) toegenomen. Dit is procentueel een stijging van 8%, respectievelijk 7%. De langlopende schulden maken ultimo 2008 in regio Oost 36,4% van het balanstotaal uit; in de overige regio s fluctueert dit aandeel tussen 35,2% en 39,1%. Het eigen vermogen is in de regio West het sterkst toegenomen (+15% = 81 miljoen). In de overige regio s bedraagt de toename 7% tot 12%. Ultimo 2008 bedraagt het eigen vermogen in de regio West 10,9% van het balanstotaal. In regio Zuid is het vergelijkbaar (10,8%), in regio Oost is het eigen vermogen lager (8,9%) en in regio Noord hoger (11,7%). De regio met het laagste procentuele aandeel van het materieel vast actief (regio Oost) is tevens de regio met het laagste procentuele aandeel eigen vermogen. Absolute mutatie belangrijkste actiefposten ultimo 2008 ten opzichte van 2007 (in mln.) actief (+ 225 miljoen). Ultimo 2008 maakt het materieel vast actief bij de grote ziekenhuizen 62,2% van het balanstotaal uit (ultimo 2007: 59,5%). Bij de kleine en middelgrote ziekenhuizen bedroegen deze percentages respectievelijk 65,3% (2007: 65,5%) en 60,6% (2007: 62,5%). Aan de creditzijde van de balans zijn bij de grote ziekenhuizen met name het financieringsoverschot (+ 106 miljoen) en de langlopende schulden (+ 70 miljoen) toegenomen. De langlopende schulden maken ultimo 2008 bij de grote ziekenhuizen 35,0% van het balanstotaal uit; bij de kleine en middelgrote ziekenhuizen is dit aandeel respectievelijk 37,9% en 36,3%. Het eigen vermogen is in 2008 bij de middelgrote ziekenhuizen het sterkst toegenomen (14,6% = 67,6 miljoen). Bij de kleine en grote ziekenhuizen bedraagt de toename respectievelijk 6,4% ( 24,0 miljoen) en 13,3% ( 45,1 miljoen). Ultimo 2008 bedraagt het eigen vermogen bij de middelgrote ziekenhuizen 10,1% van het balanstotaal. Bij de kleine en grote ziekenhuizen is dit respectievelijk 10,3% en 11,1%. Absolute mutatie belangrijkste actiefposten ultimo 2008 ten opzichte van 2007 (in mln.) Absolute mutatie belangrijkste passiefposten ultimo 2008 ten opzichte van 2007 (in mln.) Absolute mutatie belangrijkste passiefposten ultimo 2008 ten opzichte van 2007 (in mln.) 4.3 Ontwikkeling vermogen op basis van omvang Bij de grote ziekenhuizen is het balanstotaal met 6,9% ( 224 miljoen) het sterkst toegenomen (kleine ziekenhuizen +3,2%, middelgrote ziekenhuizen +6,6%). Deze stijging doet zich met name voor bij het materieel vast 4.4 Samenstelling vermogen De samenstelling van het vermogen is in 2008 nauwelijks gewijzigd ten opzichte van Het balanstotaal van alle algemene ziekenhuizen gezamenlijk bedraagt ultimo ,6 miljard (2007: 11,9 miljard). De grootste actiefpost betreft het materieel vast actief. Deze post bedraagt ultimo ,8 miljard en daarmee 62,5% (2007: 62,6%) van het balanstotaal. Het materieel vast actief is ultimo 2008 voor 58% (2007: 60%) gefinancierd met langlopend vreemd vermogen. De langlopende schulden bedragen ultimo ,6 miljard (= 36% van het balanstotaal). Ultimo 2007 bedroegen de langlopende schulden 38% van het balanstotaal. Het totale eigen vermogen bedraagt ultimo ,3 miljard 9

10 (= 10,5% van het balanstotaal; ultimo %) en bestaat voornamelijk uit collectief gefinancierd gebonden vermogen ( 1,1 miljard = 8,8% van het balanstotaal). Weerstandsvermogen in % (eigen vermogen / totale bedrijfsopbrengsten) 2008 en 2007 Daarnaast bedragen de overige kortlopende vorderingen en overlopende activa ultimo ,7 miljard en maken daarmee 21,7% (2007: 21,6%) van het balanstotaal uit. De voorzieningen zijn ultimo 2008 slechts 274 miljoen (2% van het balanstotaal; 2007: 2%). Samenstelling actiefzijde balans in procenten van balanstotaal Samenstelling passiefzijde balans in procenten van balanstotaal 4.5 Ratioanalyse De ratio s inzake het vermogen zijn in 2008 nauwelijks verbeterd ten opzichte van voorgaand jaar. Gezien de snelheid van de invoering van de marktwerking en de grote financiële onzekerheden die voor de ziekenhuizen hieraan gekoppeld zijn, is het noodzakelijk dat de ziekenhuizen een financiële buffer opbouwen. Dat is in 2008 nauwelijks gebeurd: Weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen (eigen vermogen / totale bedrijfsopbrengsten) is toegenomen van 11,31% ultimo 2007 tot 11,85% ultimo In de regio Noord is het weerstandsvermogen met 12,98% het hoogst, in regio Zuid is het weerstandsvermogen met 11,09% het laagst. In de regio West is het weerstandsvermogen in 2008 met 0,93%-punt het hardst gestegen, in regio Oost is het weerstandsvermogen met 0,14%-punt het hardst gedaald. De kleine ziekenhuizen hebben met 15,54% het hoogste weerstandsvermogen, de middelgrote ziekenhuizen met 8,53% het laagste. Het weerstandsvermogen is bij de kleine ziekenhuizen (met 1,11%-punt) ook het hardst gestegen, bij de middelgrote ziekenhuizen was de stijging met 0,42%-punt het laagst. Solvabiliteit De solvabiliteit (eigen vermogen / totaal vermogen) bedroeg ultimo ,5% en is daarmee licht gestegen ten opzichte van 2007 (ultimo 2007: 9,9%). In de regio Noord is de solvabiliteit met 11,66% het hoogst, in de regio Oost is de solvabiliteit met 8,91% het laagst. De solvabiliteit is in de regio West met 1,06%-punt het hardst gestegen. De grote ziekenhuizen hebben met 11,07% de hoogste solvabiliteit, de middelgrote ziekenhuizen met 10,14% de laagste. Wel is de solvabiliteit bij de middelgrote ziekenhuizen (met 0,71%-punt) het hardst gestegen, bij de kleine ziekenhuizen was de stijging met 0,21%-punt het laagst. Solvabiliteit in % (eigen vermogen / totaal vermogen) 2008 en 2007 current ratio De current ratio (vlottende activa / kortlopende schulden) is gedaald van 68,28% ultimo 2007 tot 67,27% ultimo In de regio West is de current ratio met 62,71% het laagst, in de regio Oost is de current ratio met 73,87% het hoogst. De sterkste daling van de current ratio heeft zich voorgedaan in de regio Zuid 10

11 (- 1,19%-punt). De kleine ziekenhuizen hebben de laagste current ratio (64,16%), terwijl de grote ziekenhuizen de hoogste current ratio hebben (68,67%). Wel is bij de grote ziekenhuizen de current ratio in 2008 het hardst gedaald (-3,25%-punt), terwijl de current ratio bij de middelgrote ziekenhuizen in 2008 is gestegen (+0,24%- punt). Current ratio in % (vlottende activa / kortlopende schulden) 2008 en 2007 Quick ratio De quick ratio (vlottende activa exclusief voorraden / kortlopende schulden) is gedaald van 66,0% tot 64,9%. Bij de indeling in regio s en omvang bestaat vrijwel hetzelfde beeld als bij de current ratio: in de regio West is de quick ratio met 60,6% het laagst, in de regio Oost is de quick ratio met 71,5% het hoogst. De sterkste daling van de quick ratio heeft zich voorgedaan in de regio Zuid (- 1,3%-punt). De kleine ziekenhuizen hebben de laagste quick ratio (61,7%), terwijl de middelgrote ziekenhuizen de hoogste quick ratio hebben (66,7%). Bij de grote ziekenhuizen is de quick ratio in 2008 het hardst gedaald (- 3,4%-punt), terwijl de quick ratio bij de middelgrote ziekenhuizen in 2008 is gestegen (+0,3%-punt). Quick ratio in % (vlottende activa exclusief voorraden / kortlopende schulden) 2008 en Samenvatting en conclusie Op landelijk niveau is aan de debetzijde van de balans het materieel vast actief in 2008 het sterkst gestegen. Aan de creditzijde van de balans zijn de kortlopende schulden het meeste toegenomen. De regio Noord kent in 2008 de sterkste toename van het balanstotaal. Ook in deze regio is de toename voornamelijk veroorzaakt door een toename van het materieel vast actief. Aan de creditzijde van de balans zijn in regio Oost de langlopende schulden het meest toegenomen. De kleine ziekenhuizen hebben de laagste toename van het balanstotaal. Voor zowel de grote, de middelgrote als de kleine ziekenhuizen geldt dat de toename van het balanstotaal in absolute omvang met name wordt veroorzaakt door het materieel vast actief. De ratio s inzake de liquiditeit zijn in 2008 licht gedaald. Er is ultimo 2008 nog sprake van een negatieve liquiditeitspositie: de kortlopende schulden zijn hoger dan de vlottende activa. De ratio s inzake het weerstandsvermogen en de solvabiliteit zijn in 2008 licht gestegen, maar deze ratio s zijn ultimo 2008 nog aanzienlijk lager dan gewenst op basis van het huidige risicoprofiel van algemene ziekenhuizen. Naar onze mening dient zowel het weerstandsvermogen als de solvabiliteit toe te groeien naar een percentage van bijvoorbeeld minimaal 20%. 5 Overige onderwerpen en conclusie In dit hoofdstuk bespreken we aanvullende onderwerpen van de. Voor de jaarrekeningen 2008 is bijzondere aandacht besteed aan: de waardering van vaste activa gerelateerd aan verdienvermogen; de vanaf 2008 verplichte toelichting van accountantskosten; de ontwikkelingen rondom risico beheersing zoals blijkt uit de maatschappelijke verslagen. 5.1 Waardering vaste activa gerelateerd aan verdienvermogen Door wijzigingen van RJ 655 is de waardering van vaste activa op grond van de bekostigingsvoorschriften aangepast naar waardering volgens de algemene verslaggevingregels van Titel 9 Boek 2 BW en de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving. Hiermee is ook het impairment vraagstuk actueel geworden. In de jaardocumenten 2008 van de algemene ziekenhuizen heeft bij drie ziekenhuizen een afwaardering plaatsgevonden van de vaste activa naar aanleiding van de gewijzigde regelgeving. De totale afwaardering bedraagt 79,2 miljoen. 11

12 Bij alle drie de algemene ziekenhuizen wordt melding gemaakt dat de verschillen mogelijk worden gecompenseerd door de overheid. Bij 58 ziekenhuizen (waaronder ook de drie ziekenhuizen die een afwaardering hebben doorgevoerd) wordt in de jaarrekening gemeld dat er een onzekerheid bestaat inzake de waardering van het vast actief. Van deze 58 ziekenhuizen melden 26 ziekenhuizen dat de verschillen door de gewijzigde regelgeving mogelijk worden gecompenseerd door de overheid. Uit onderzoek van Fakton blijkt dat het verdienvermogen binnen de branche onvoldoende is voor het realiseren van noodzakelijke (ver-)nieuwbouw 2. Veel ziekenhuizen hebben vanwege de onzekerheden in de toekomstige regelgeving over de kapitaallastenvergoeding en omzetontwikkeling noodzakelijke vervanging- en nieuwbouwinvesteringen uitgesteld. Vanwege de technische en economische noodzaak kunnen dergelijke investeringen niet langer worden uitgesteld. Het huidige verdienvermogen binnen de branche is onvoldoende om de kosten van de huisvesting volledig te dekken. Volgens Fakton zijn er naast rendementsverbetering van de reguliere bedrijfsvoering en toekomstige omzetstijging andere zaken noodzakelijk. 2 Onderzoek van Fakton en gepubliceerd in Rapport commissie Havermans en Eindconsultatie uitvoeringstoets prestatiebekostiging NZA 5.2 Accountantskosten De totale accountantskosten bij de algemene ziekenhuizen bedragen in ,9 miljoen, waarvan 6,2 miljoen betrekking heeft op de controle van de jaarrekening. Vergelijking met de kosten in 2007 is niet mogelijk, aangezien het opnemen van de accountantskosten met ingang van boekjaar 2008 verplicht is en in de jaarrekeningen geen vergelijkende cijfers zijn opgenomen. Van de 82 in het onderzoek betrokken ziekenhuizen hebben 74 ziekenhuizen de verplichte specificatie van de accountantskosten opgenomen in de jaarrekening. De overige ziekenhuizen hebben de specificatie niet opgenomen, dan wel maken deel uit van een groep. De gemiddelde kosten van de controle van de jaarrekening per ziekenhuis bedroegen in De hoogste kosten voor de controle van een jaarrekening bedroegen , de laagste kosten bedroegen Uitgedrukt in een percentage van de totale opbrengsten bedroegen de hoogste kosten van de controle van de jaarrekening 0,35% en de laagste kosten waren 0,02%. De gemiddelde overige accountantskosten per ziekenhuis bedroegen in Er waren in ziekenhuizen waar de kosten voor de controle van de jaarrekening lager waren dan de overige accountantskosten. In zijn algemeenheid is in vergelijking met organisaties van openbaar belang, zoals AEX- en AMXfondsen, sprake van relatief hogere overige accountantskosten in relatie tot de kosten van de controle van de jaarrekening. Dit kan een indicatie zijn van een nog niet optimaal werkende financiële functie binnen ziekenhuizen. Vanuit de zorgbrede governance code is dit eveneens een aandachtspunt. 5.3 Risico beheersing Ten aanzien van het thema risicobeheersing hebben wij de maatschappelijke verslagen van de ziekenhuizen geanalyseerd. Daarbij valt op dat de hierover in de verslagen vermelde informatie in het merendeel van de verslagen algemeen van aard is. De voor de sector geldende risico s zoals implicaties van de veranderingen van regelgeving ten aanzien van onroerend goed en marktwerking worden nagenoeg altijd genoemd. Echter, een ziekenhuisspecifieke uitwerking wordt veelal niet gegeven. Ook thema s als procesoptimalisatie en business intelligence worden in de verantwoordingen beperkt uitgewerkt. Dat roept de vraag op of de financiële functie en de interne managementinformatie van de ziekenhuizen inmiddels voldoende is aangepast aan de actuele omstandigheden. Immers, in de competitieve ziekenhuismarkt wordt het onderscheidend vermogen van ziekenhuizen steeds belangrijker. De wijze waarop de interne managementinformatie en het risicomanagement zijn opgezet, spelen hierbij een belangrijke rol. Omdat het om openbare stukken gaat, kan het zijn dat intern binnen de ziekenhuizen wel veel aandacht aan deze thema s wordt besteed maar dat in de externe verantwoordingen vanuit concurrentieoverwegingen een en ander beperkt wordt uitgewerkt. Bij een maatschappelijke onderneming zoals een ziekenhuis past het echter in de optiek van BDO om ook op dit punt transparant te zijn. Openheid op dit punt kan ook positief werken richting zorgverzekeraars en (mogelijke) klanten en daarmee een gunstige invloed hebben op het imago en de toekomstige marktpositie van het betreffende ziekenhuis. 5.4 Conclusies onderzoek: Versnelling rendementsverbetering en versterking van financiële functie noodzakelijk Het weerstandsvermogen van ziekenhuizen ontwikkelt zich naar onze mening onvoldoende snel om als buffer te fungeren in de huidige onzekere gereguleerde marktwerking. Uit recente onderzoeken gericht op de kapitaallasten van ziekenhuizen blijkt dat de onzekerheden rondom het financieringssysteem van de ziekenhuizen slechts ten dele invloed hebben op de strategische keuzes van de ziekenhuizen. De afschrijvings- en financieringslasten bedragen gemiddeld circa 10% van de totale bedrijfsopbrengsten van een algemeen ziekenhuis. Het belang- 12

13 rijkste deel van de lasten is derhalve niet gerelateerd aan de kapitaallasten. Voor de balans van een ziekenhuis is de structurering en omvang van de investeringen in onroerend goed daarentegen zeer bepalend. De financiering hiervan is volgens het nieuwe kapitaallastenregime echter meer dan ooit afhankelijk van de verdiencapaciteit van een ziekenhuis dan sec van de omvang van de investering. Het managen en monitoren van de resultaatontwikkeling wordt gegeven deze ontwikkelingen dus cruciaal. In de maatschappelijke verslagen 2008 komen daarentegen relevante sturingsmechanismen beperkt aan bod. Sectorbreed zal hier dus meer aandacht aan moeten worden besteed. Dit naast de vele andere prioriteiten, waaronder het volgen van de steeds veranderende regelgeving. Sturen op verdiencapaciteit en dus resultaat vraagt om een sterk ontwikkelde financiële functie. Daarmee moet inzicht ontstaan in de mogelijke resultaatbijdrage per zorgproduct en/of resultaatverantwoordelijke eenheid, uiteraard rekening houdend met de onderlinge verwevenheid en het maatschappelijke belang van de zorgactiviteiten. Door verbetering van het inzicht in de resultaten kan de mate van realisatie van strategische, financiële en maatschappelijke doelen worden gevolgd. Hiermee komt een versnelling van rendements- en solvabiliteitsverbetering, ook binnen de huidige beperkte budgettaire kaders, binnen handbereik. 13

14 Bijlage I Totale resultatenrekening X Mutatie % mutatie absoluut Bedrijfsopbrengsten Wettelijke budget voor aanvaarbare kosten en/of subsidies % Opleidingsfonds 1e tranche % Correctie bekend budget voorgaande jaren % DBC-opbrengsten B-segment % Niet gebudgetteerde zorgprestaties % Mutatie onderhanden werk % Overige bedrijfsopbrengsten % Bedrijfslasten % Personeelskosten % Afschrijvingen op IVA en MVA % Overige bedrijfskosten % % Saldo opbrengsten en lasten % Financiële baten en lasten % Resultaten uit gewone bedrijfsuitoefening % Saldo buitengewone baten en lasten % Belastingen resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening % Aandeel derden % Resultaat deelneming % Resultaat % Geen accountantscontrole toegepast 14

15 Bijlage II Totale balans X % van Mutatie % mutatie balanstotaal absoluut A C T I V A Vaste activa Immateriële vaste activa ,12% ,42% Materiële vaste activa ,47% ,34% Financiële vaste activa ,16% ,92% ,74% ,91% Vlottende activa Voorraden ,19% ,55% OHW uit hoofde van DBC ,61% ,42% Vorderingen, overlopende activa ,69% ,15% Vorderingen uit hoofde van financieringstekort ,64% ,93% Effecten ,00% 2 5,71% Liquide Middelen ,13% ,40% ,26% ,96% Totaal Activa ,00% ,59% P A S S I V A Groepsvermogen Kapitaal ,50% ,16% Collectief gefinancierd gebonden vermogen ,84% ,09% Niet collectief gefinancierd vrij vermogen ,12% ,12% ,46% ,59% Aandeel derden ,00% ,37% Egalisatierekening afschrijvingen - - 0,00% - 0,00% Voorzieningen ,18% ,65% Langlopende schulden ,44% ,25% Nog in tarieven te verrekenen financieringsoverschot ,31% ,77% Kortlopende schulden, overlopende passiva ,62% ,28% Totaal Passiva ,00% ,59% Geen accountantscontrole toegepast 15

16 Bijlage III Overzicht ziekenhuizen Ommelander Ziekenhuis Martini Ziekenhuis Refaja Ziekenhuis Antonius Ziekenhuis De Tjongerschans Nij Smellinghe Pasana zorggroep Ziekenhuis de Sionsberg Medisch Centrum Leeuwarden Wilhelmina Ziekenhuis Assen Noorderboog Diaconessenhuis Meppel Leveste Scheperziekenhuis Ziekenhuis Bethesda Hoogeveen Isala Klinieken Medisch Spectrum Twente Ropcke Zweers Stichting Deventer Ziekenhuisgroep Ziekenhuisgroep Twente Ziekenhuis Rijnstate Ziekenhuis Zevenaar Canisius-Wilhelmina Gelre Ziekenhuizen Slingeland Ziekenhuis St. Jansdal Streekziekenhuis Koningin Beatrix Ziekenhuis de Gelderse Valei Ziekenhuis Rivierenland Flevoziekenhuis IJsselmeerziekenhuizen Diakonessenhuis Utrecht Meander Medisch Centrum St. Antonius Ziekenhuis Zuwe Hofpoort Ziekenhuis BovenIJ Ziekenhuis Gemini Ziekenhuis Kennemer Gasthuis Medisch Centrum Alkmaar Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Rode Kruis Ziekenhuis Slotervaartziekenhuis Spaarne Ziekenhuis St. Lucas Andreas Ziekenhuis Tergooiziekenhuizen Waterlandziekenhuis Westfries Gasthuis Zaans Medisch Centrum Ziekenhuis Amstelland Albert Schweitzer Ziekenhuis Diaconessenhuis Leiden Groene Hart Ziekenhuis HagaZiekenhuis Havenziekenhuis Ikazia Ziekenhuis Medisch Centrum Haaglanden Medisch Centrum Rijnmond-Zuid Reinier de Graaf Groep Rijnland Ziekenhuis Rivas Zorggroep Beatrixziekenhuis Ruwaard van Putten Ziekenhuis Sint Franciscus Gasthuis Stichting Bronovo-Nebo Ziekenhuis Stichting het Van Weel-Bethesda t Lange Land Ziekenhuis Vlietland Ziekenhuis Amphia Ziekenhuis Catharina Ziekenhuis Elkerliek Ziekenhuis Franciscus Ziekenhuis Jeroen Bosch Ziekenhuis Máxima Medisch Centrum Pantein Maasziekenhuis St. Anna Zorggroep St. Annaziekenhuis St. Elisabeth Ziekenhuis Stichting Ziekenhuis Lievensberg TweeSteden Ziekenhuis Ziekenhuis Bernhoven Oosterscheldeziekenhuizen Ziekenhuis Walcheren Ziekenhuis Zeeuws-Vlaanderen Atrium Medisch Centrum Laurentius Ziekenhuis St. Jans Gasthuis VieCuri Medisch Centrum Geen accountantscontrole toegepast 16

17 Meer informatie BDO CampsObers Accountants & Adviseurs Winsthontlaan 2, 3526 KV Utrecht Postbus 4053, 3502 HB Utrecht Telefoon Internet Voor meer informatie naar aanleiding van dit onderzoeksrapport kunt u via het telefoonnummer contact opnemen met: drs. C.F. (Chris) van den Haak RA chris.van.den.haak@bdo.nl G.W. (Gerda) Meijer RA gerda.meijer@bdo.nl R. (Rob) Karlas RA rob.karlas@bdo.nl drs. H. (Erik) Drenth RA MGA erik.drenth@bdo.nl BDO Branchegroep Zorg De werkwijze van de BDO Branchegroep Zorg is pragmatisch met oog voor alle betrokken partijen en gericht op actie. De BDO Branchegroep Zorg bestaat uit een multidisciplinair team en is onderdeel van BDO CampsObers Accountants & Adviseurs. De werkzaamheden van de BDO Branchegroep Zorg bestaan onder andere uit controle- en adviesopdrachten bij diverse zorginstellingen zoals ziekenhuizen, privéklinieken, AWBZ-instellingen en huisartsenposten. Daarnaast staat ons multidisciplinaire team voor u klaar voor advisering en ondersteuning op het gebied van ondernemen in de zorg, het optimaliseren van de interne beheersing, de administratie en/of interne accountantsdienst en fusieonderzoeken. Ook geven wij u graag advies op het gebied van Personeel & Organisatie en IT. Een nadere toelichting op de organisatie en de activiteiten vindt u op de website ( BDO CampsObers heeft een unieke strategische samenwerking met Dijkstra Voermans Advocatuur & Notariaat. In nauwe samenwerking met de advocaten en notarissen van dat kantoor kunnen wij uw belangen in de zorg op een effectieve en professionele wijze behartigen. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op enige andere wijze, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever of het gebruik van bronvermelding. BDO CampsObers Accountants & Adviseurs BDO is een op naam van Stichting BDO te Amsterdam geregistreerd merk. CampsObers is een op naam van BDO CampsObers Holding B.V. te Eindhoven geregistreerd merk. In deze publicatie worden BDO en BDO CampsObers gebruikt ter aanduiding van de organisatie die onder de merknaam BDO actief is op het gebied van de zakelijke dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy). BDO CampsObers Accountants & Adviseurs is een op naam van BDO CampsObers Holding B.V. te Eindhoven geregistreerde handelsnaam en wordt gebruikt ter aanduiding van een aantal met elkaar in een groep verbonden rechtspersonen, die ieder afzonderlijk onder de merknaam BDO actief zijn op een bepaald terrein van de zakelijke dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy). 10/ BC0927