De psychologie van arbeid en gezondheid
|
|
- Erika Peters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Redactie: Wilmar Schaufeli Arnold Bakker De psychologie van arbeid en gezondheid Derde, geheel herziene druk 2013
2 V Voorwoord Voor u ligt de derde editie van De psychologie van arbeid en gezondheid. Dit boek blijkt in een duidelijke behoefte te voorzien. Het wordt veel gebruikt door universitaire en hbo-opleidingen. Daarnaast spreekt het ook een breed publiek aan dat zich op de hoogte wil stellen van wat er zich in dit vakgebied afspeelt. De psychologie van arbeid en gezondheid heeft een lange voorgeschiedenis. Psychologen begonnen zich al omstreeks 1930 te interesseren voor het thema arbeid. Het ging toen om enkelingen, die zich uitsluitend bezighielden met personeelsselectie. Sollicitanten werden psychologisch onderzocht, hetgeen een zeer succesvolle activiteit was. Veel werkgevers maakten gebruik van de diensten van psychologen, die werden gezien als de enige deskundigen op het gebied van selectie. Na de Tweede Wereldoorlog groeide het aantal psychologen in Nederland (maar ook in het buitenland) stormachtig. Toen ik ging studeren in 1947 waren er in Nederland ongeveer honderd psychologen, nu zijn het er meer dan veertigduizend. Die groei ging gepaard met een enorme verbreding van het vakgebied en met een grote toename in het dienstverleningsaanbod. De expansie van de psychologie is goed te traceren in handboeken, zoals in de diverse drukken van het Nederlandse Handboek arbeids- en organisatiepsychologie van Drenth, Thierry, Willems en De Wolff uit 1970, 1973, 1980 en Het eerste hoofdstuk over stress verschijnt in de handboeken rondom Gezondheid werd tot ver in de twintigste eeuw gezien als een exclusief domein van medici. Klinisch psychologen die zich met dit onderwerp wilden bezighouden, werden gezien als indringers. De vraag werd gesteld of psychologen die adviezen gaven aan patiënten met het oogmerk genezing te bevorderen handelden in strijd met de wet. Er werd een Staatscommissie Medische Beroepsuitoefening ingesteld, die ook contact opnam met het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP). Pas in 1993 kwam er een nieuwe Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (BIG) waarin onder meer de registratie van psychologen die in de gezondheidszorg werken werd geregeld. Dit maakt duidelijk dat veel psychologen aanvankelijk liever niet over gezondheid praatten maar termen gebruikten als stress en welbevinden. Het waren Amerikaanse stressonderzoekers die voor het eerst een relatie legden tussen arbeid en gezondheid. Ik herinner me goed hoe in 1964 tijdens het psychologencongres in Ljubljana onderzoekers van het Institute for Social Research uit Ann Arbor rapporteerden over hun omvangrijke onderzoek naar stress in organisaties. In hetzelfde jaar verscheen hun boek Organizational stress: studies in role conflict and ambiguity (Kahn e.a., 1964). De auteurs waren echter nog heel voorzichtig in hun woordgebruik en beschreven hun onderzoek als: A study of health, in the sense of psychological well being. Ik vond zowel hun presentatie op het congres als het boek bijzonder boeiend. Maar het leidde er niet toe dat in Nederland direct activiteiten op dit vlak werden ontplooid. Wel droeg het bij aan de bewustwording van het feit dat mensen ziek kunnen worden van hun werk. Inmiddels was ook een heel andere ontwikkeling aan de gang. In de jaren vijftig en zestig ontwikkelde zich in Nederland (maar ook in andere Europese landen) een uitvoerige wetgeving die erop was gericht een stelsel van sociale zekerheid op te bouwen. Werknemers die
3 VI Voorwoord door ziekte in ernstige problemen geraakten kregen recht op een uitkering. De uitkeringen werden gefinancierd door middel van een collectieve verzekering. Belangrijke onderdelen van dit stelsel waren de ziektekostenverzekering en de arbeidsongeschiktheidsverzekering De laatste, de WAO, werd in 1967 in de Tweede Kamer behandeld, waarbij de minister er toen van uitging dat het aantal uitkeringsgerechtigden maximaal zou bedragen. Maar dat pakte al snel heel anders uit. In 1980 was het aantal al gegroeid tot en in 1990 vreesde de minister dat de magische grens van één miljoen arbeidsongeschikten zou worden overschreden Ongeveer een derde van alle WAO-uitkeringen had betrekking op psychische stoornissen. Ook het ziekteverzuim liep op. In 1960 was dit voor mannen 5%, maar in 1980 lag het al boven de 12%. Daarbij waren er grote verschillen, zowel tussen organisaties als tussen categorieën personeel. Lager geschoolden hadden bijvoorbeeld een aanmerkelijk hoger verzuim dan hoger geschoolden. De enorme toename van arbeidsongeschiktheid en ziekteverzuim kon op geen enkele manier worden verklaard door een slechtere gezondheidstoestand van de Nederlandse bevolking. De vraag drong zich op, wat er zich afspeelde in arbeidssituaties waardoor arbeidsongeschiktheid en verzuim zo explosief toenamen. Tegen de achtergrond van deze ontwikkelingen werd het stressonderzoek uit Amerika extra interessant. Een andere ontwikkeling die heeft bijgedragen aan de verbreding van het gezondheidsbegrip waren de Amerikaanse onderzoeken naar lifestyle. Die lieten zien dat de gezondheid sterk wordt beïnvloed door de fysieke en sociale omgeving waarin mensen zich bevinden. Mensen kunnen veel doen om ziekte te voorkomen (bijv. niet roken, matig alcoholgebruik, bewegen en goede voeding). Een mijlpaal was het rapport van de surgeon general de belangrijkste adviseur van de Amerikaanse regering op het gebied van de volksgezondheid getiteld Healthy people, dat in 1979 verscheen. Het werd een jaar later gevolgd door Promoting health, preventing disease; objectives for the nation, waarin meer dan tweehonderd doelstellingen voor het overheidsbeleid op het gebied van gezondheid werden beschreven. Het overgrote deel van deze doelstellingen kon in de daarop volgende tien jaar worden gerealiseerd. Daarmee werd duidelijk dat bevordering van gezondheid een veel bredere aanpak vergt, en dat naast de inbreng van medici ook andere disciplines, zoals psychologie, kunnen bijdragen. Het eerste grote stressonderzoek in Nederland begon in Het betrof een onderzoek naar de problematiek van het middenmanagement, dat werd uitgevoerd in opdracht van de Commissie Opvoering Productiviteit van de SER. In dit onderzoek werd gebruikgemaakt van een door het Institute for Social Research ontwikkelde vragenlijst. In 1978 werden de bevindingen gerapporteerd. In het voorwoord onderstreept de voorzitter van de begeleidingscommissie, professor Daniels, dat de verdienste van dit onderzoek vooral is dat het bijdraagt tot het lokaliseren en interpreteren van werkgebonden persoonlijke problemen. Het stressonderzoek kwam eind jaren zeventig in Nederland, maar ook elders in Europa, goed op gang. In de Directory of Work and Organizational Psychology (De Wolff, 1985) worden bijna honderd departementen en instituten vermeld. Hiervan gaven er ruim twintig aan dat zij zich bezighielden met gezondheidsonderzoek ( stress research, clinical psychology in industry, mental health, rehabilitation ).
4 Voorwoord VII Een andere mijlpaal in de ontwikkeling van het vakgebied was de toekenning van een subsidie voor het NWO-onderzoeksprogramma Psychische vermoeidheid in de arbeidssituatie (PVA), midden jaren negentig. Het ging om een bedrag van ruim drie miljoen euro, maar dankzij aanvullingen door universiteiten en anderen was uiteindelijk ruim zes miljoen euro beschikbaar. Daarmee konden veertig projecten worden uitgevoerd (voor een overzicht van de belangrijkste resultaten zie Evenblij, 2004). Verheugend was dat dit gebeurde in eendrachtige samenwerking tussen gezondheidswetenschappers, arbeids- en organisatiepsychologen, epidemiologen en bedrijfsgeneeskundigen. Het ging zowel om experimenteel onderzoek als om veldonderzoek. Veel aandacht werd besteed aan een ruime verspreiding van onderzoeksresultaten, zowel nationaal als internationaal, en zowel onder wetenschappers als onder professionals. In het kader van dit onderzoeksprogramma is een nieuwe generatie onderzoekers opgeleid op het terrein van arbeid en gezondheid. Zij werkten binnen het kader van het PVA-programma aan een proefschrift, en velen vonden sindsdien een plaats bij een universiteit of bij andere onderzoeksinstellingen. Inmiddels vindt men bij bijna alle universiteiten onderzoekers die zich met het thema arbeid en gezondheid bezighouden, en ook op hbo-instellingen is de belangstelling groot. De psychologie van arbeid en gezondheid is inmiddels uitgegroeid tot een omvangrijk vakgebied met veel onderzoekers, zowel in Nederland als in het buitenland. Die zullen in de komende jaren veel nieuwe kennis produceren, met name in specialistische tijdschriften. Universiteiten in Nederland hebben zich in de afgelopen decennia vooral geconcentreerd op kennisproductie. Onderzoekers werden gestimuleerd zoveel mogelijk artikelen te schrijven. Dat heeft resultaat gehad; publicatielijsten tellen nu vaak honderden artikelen. Er is bovendien veel vindingrijkheid om die aantallen te vergroten. Maar wat gebeurt er met de geproduceerde kennis? In de Verenigde Staten ziet de American Psychological Association (APA) het als haar taak om wetenschappelijke kennis onder de aandacht te brengen van het brede publiek: One of the unique contributions of APA is our leadership role in educating the public about psychology and psychologists (Norman Anderson, Chief Executive Officer van APA). De APA beschikt over een bureau, het Public Affaires Office, dat systematisch volgt wat er in meer dan zestig psychologische tijdschriften, die bijna allemaal door APA worden uitgegeven, wordt gepubliceerd. Dit bureau beschikt over een zeer groot netwerk van journalisten, redacteuren en programmamakers en zorgt ervoor dat interessante bevindingen onder de aandacht worden gebracht van dit netwerk. Personen uit dit netwerk kunnen er dan vervolgens voor zorgen dat het publiek wordt geïnformeerd. Bovendien beschikt het bureau over een lijst met namen van meer dan duizend leden die deskundig en bereid zijn onderzoeksbevindingen toe te lichten. APA is zeer positief over deze werkwijze, die bijzonder effectief blijkt te zijn. En APA gaat verder. Sinds 2007 wordt een Stress in America Survey georganiseerd, waarmee men beter in kaart wil brengen welke gezondheidsrisico s er zijn. De resultaten van dit onderzoek worden wijd verspreid, ook in de massamedia. Zo verzorgde de krant USA Today een publicatie met daarin veel commentaren van deskundigen op de onderzoeksresultaten. APA neemt haar taak to educate the public dus zeer serieus. Nederland zou daar een voorbeeld aan kunnen nemen. Alhoewel het onderhavige boek een geslaagde poging is om kennis rondom de psychologie van arbeid en gezondheid te verspreiden, zijn ook andere initiatieven nodig die het grote publiek bereiken.
5 VIII Voorwoord De Nederlandse samenleving verkeert in een kritieke periode. Er moet de komende periode sterk worden bezuinigd. Dat houdt in dat allerlei overheidstaken kritisch onder de loep zullen worden genomen en dat een aantal daarvan wellicht niet meer, of niet meer volledig, zullen worden uitgevoerd. Dat betreft onder andere de gezondheidszorg, het langer doorgaan met werken, en de werkloosheids- en arbeidsongeschiktheidsproblematiek. Ook nopen allerlei demografische (vergrijzing!) en technologische (ICT!) ontwikkelingen tot ingrijpende veranderingen in de arbeid. Het is van groot belang dat daarbij gebruik wordt gemaakt van de beschikbare wetenschappelijke kennis, met name op het vlak van de psychologie van arbeid en gezondheid. Kortom, ook in de komende turbulente jaren is er grote behoefte aan deskundigheid op het gebied van de psychologie van arbeid en gezondheid. Ongetwijfeld wordt het vakgebied daardoor verder uitgedaagd en zal het zich verder ontwikkelen. Dat betekent dat dit voorwaar niet de laatste editie van het boek zal zijn. Charles J. de Wolff Wijchen, maart 2012
6 IX Inhoud 1 De psychologie van arbeid en gezondheid Wilmar Schaufeli Deel I Theorie 2 Theoretische modellen over werkstress Jan de Jonge, Pascale Le Blanc en Wilmar Schaufeli 3 Arbeid en mentale inspanning Fred Zijlstra en Theo Meijman 4 De psychofysiologie van werkstress Lorenz van Doornen Deel II Assessment 5 Individueel assessment Arne Evers 6 Assessment op organisatieniveau Marc van Veldhoven, Jan de Jonge en Peter Janssen ( ) Deel III Interventie 7 Counseling en coaching Rendel de Jong 8 Arbeidsre-integratie en arbeidsrehabilitatie Frans Nijhuis en Brigitte van Lierop 9 Werk- en organisatiegerichte interventies Michiel Kompier Deel IV Onderzoek 10 Onderzoek binnen de psychologie van arbeid en gezondheid Arnold Bakker, Toon Taris en Jan de Jonge 11 Interventieonderzoek in organisaties Herman Steensma, Pascale Le Blanc en Denise de Ridder
7 X Inhoud Deel V Capita selecta 12 De epidemiologie van werkgerelateerde psychische aandoeningen en klachten Irene Houtman en Jan de Jonge 13 Emotionele arbeid Ellen Heuven 14 De balans tussen werk en privé Maria Peeters, Elianne van Steenbergen en Phil Heiligers 15 Persoonlijkheid, werkstress en gezondheid Karen van der Zee 16 Technologie, gezondheid en welbevinden Fred Zijlstra 17 Burnout en bevlogenheid Wilmar Schaufeli en Arnold Bakker 18 Workaholisme Toon Taris en Wilmar Schaufeli 19 Gezondheid en prestaties Robert Roe 20 Ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid John Klein Hesselink, Peter Smulders en Sabine Geurts 21 Vrouwen, arbeid en gezondheid Marrie Bekker 22 Ouder worden en duurzame inzetbaarheid op het werk Annet de Lange, René Schalk en Beatrice van der Heijden 23 Werk en gezondheid bij allochtone werknemers Maria Peeters, Sjiera de Vries en Arjaan van den Bergh 24 Pesten op het werk Guy Notelaers, Elfi Baillien en Hans De Witte 25 Baanonzekerheid Hans De Witte, Tinne Vander Elst en Nele De Cuyper Literatuur Register
VIII Charles J. de Wolff
V Voor u ligt de derde editie van De psychologie van arbeid en gezondheid. Dit boek blijkt in een duidelijke behoefte te voorzien. Het wordt veel gebruikt door universitaire en hbo-opleidingen. Daarnaast
Nadere informatieDe psychologie van arbeid en gezondheid
De psychologie van arbeid en gezondheid De psychologie van arbeid en gezondheid Redactie: Wilmar Schaufeli en Arnold Bakker Bohn Stafleu van Loghum Houten 2007 Ó Bohn Stafleu van Loghum, 2007 Alle rechten
Nadere informatieDe Psycholoog van Arbeid en Gezondheid Actief begeleiden van gezond werken
De Psycholoog van Arbeid en Gezondheid Actief begeleiden van gezond werken De Psycholoog van Arbeid en Gezondheid Een groot deel van ons leven besteden we aan werk. Werk is volgens de filosoof Achterhuis
Nadere informatieInhoud. deel i het domein arbeid en gezondheid 31. Voorwoord 1 0
Voorwoord 1 0 1 Inleiding 1 2 1.1 Aanleiding en doelstelling 1 5 1.2 Doelstelling 2 4 1.3 Leeswijzer 2 6 deel i het domein arbeid en gezondheid 31 2 Wat is arbeid, wat is gezondheid? 3 3 2.1 Wat is arbeid?
Nadere informatieNVAB-richtlijn blijkt effectief
NVAB-richtlijn blijkt effectief Nieuwenhuijsen onderzocht de kwaliteit van de sociaal-medische begeleiding door bedrijfsartsen van werknemers die verzuimen vanwege overspannenheid, burn-out, depressies
Nadere informatiePsychosociale arbeidsbelasting
Psychosociale arbeidsbelasting Een positieve benadering Wilmar Schaufeli Universiteit Utrecht Drie perspectieven Smal: Psychosociale arbeidsbelasting (PSA) Breder: Werkstress Breedst: Duurzame inzetbaarheid
Nadere informatieActive Healthy Platform
Active Healthy Platform Gezondheid is een vitale menselijke waarde Statistieken: 25% van de Nederlandse bevolking chronisch ziek..> aantal neemt toe! Ook het aantal 65+ neemt toe De gemiddelde leeftijd
Nadere informatieArbeids- en Organisatiepsychologie. dr. Edwin A.J. van Hooft Onderwijscoördinator
Arbeids- en Organisatiepsychologie dr. Edwin A.J. van Hooft Onderwijscoördinator Overzicht Wat houdt A&O-psychologie in? Werkveld van de A&O-psycholoog Doel, thema s en studieroutes A&O master Masterstage
Nadere informatieUniversiteit Opleiding Cursus Beschrijving Link. Vaardigheidsonderwijs 2e jaar
Overzicht bachelorcursussen Dit overzicht geeft een groot aantal bachelorcursussen weer die aandacht besteden cultuur en/of gender op het gebied van gezondheidszorg. Het overzicht betreft cursussen uit
Nadere informatieZwaar werk lichter maken: een hele klus Preventie van beroepsziekten bij bewegingsapparaat en psyche
Zwaar werk lichter maken: een hele klus Preventie van beroepsziekten bij bewegingsapparaat en psyche Dr Karen Nieuwenhuijsen Dr Paul Kuijer Coronel Instituut, Academisch Medisch Centrum Amsterdam Programma
Nadere informatie1 Inleiding 9 1.1 Doel van deze uitgave 9 1.2 Uitgangspunten 9. 2 Het belang van werk voor mensen 11
Inhoud 1 Inleiding 9 1.1 Doel van deze uitgave 9 1.2 Uitgangspunten 9 2 Het belang van werk voor mensen 11 3 Het belang van werk voor de maatschappij 15 3.1 Vergrijzing en ontgroening 16 3.2 Werken met
Nadere informatieWorkability & Inzetbaarheid. The Finnish Experience. Boaborea ledenplatform 'Gezond Werken' Bussum, 26 maart 2008
Workability & Inzetbaarheid Boaborea ledenplatform 'Gezond Werken' Bussum, Rob Gründemann, Teamleider Personeelsbeleid Lector Sociale Innovatie, Hogeschool Utrecht De opzet van de presentatie De situatie
Nadere informatieen psychosociale werkkenmerken voorspellen wie van de nog actief werkende bedrijfsen/
Moe! Studies naar hulpzoekend gedrag laten zien dat het besluit om een arts te bezoeken doorgaans het resultaat is van een complex proces. Niet alleen gezondheidsgerelateerde, maar ook sociale, culturele
Nadere informatiePredictors of mental health-related sickness absence in Belgium: a sickness absence register study
Predictors of mental health-related sickness absence in Belgium: a sickness absence register study A. De Rijk Universitair Hoofddocent, Departement Sociale Geneeskunde, Faculty of Health, Medicine & Life
Nadere informatiePsychosociale belasting en bevlogenheid
Psychosociale belasting en bevlogenheid Landelijke VGWM dag 8 maart 2007 Willem van Rhenen Chief medical officer ArboNed Programma 1 psychosociale belasting in de traditionele arbozorg 2 psychosociale
Nadere informatieCursus Stresspreventie en interventie volgens de CSR -Methode 4-daagse cursus effectieve stresscoaching vanuit psycho-biologische benadering
Cursus Stresspreventie en interventie volgens de CSR -Methode 4-daagse cursus effectieve stresscoaching vanuit psycho-biologische benadering Accreditaties: NIP A&O/A&G, NOBCO, KNGF psychosomatisch fysiotherapeut
Nadere informatieDuurzame inzetbaarheid en de rol van de zorg
Duurzame inzetaarheid en de rol van de zorg Romy Steeneek Duurzame inzetaarheid Zorgverleners: rol ij gezonder en langer kunnen werken Werk is een elangrijk deel van het leven Werk evordert welzijn Werk
Nadere informatieNederlandse werkgevers en duurzame inzetbaarheid
1 Nederlandse werkgevers en duurzame inzetbaarheid Inleiding Het streven naar gezonde werknemers die zo weinig mogelijk ziek zijn is een streven van iedere werkgever. Het werken aan duurzame inzetbaarheid
Nadere informatieWerkgerichte interventies bij psychische klachten
Werkgerichte interventies bij psychische klachten Dr. Karen Nieuwenhuijsen voor Arbeid en Gezondheid, AMC Goed Gestemd aan het werk, 20 maart 2013 Inhoud I. Psychische aandoeningen en problemen in werk
Nadere informatieDuurzame Inzetbaarheid
Duurzame Inzetbaarheid Het vermogen van werknemers om gezond, plezierig en productief te werken, gedurende hun hele arbeidsleven. Het gaat met andere woorden om gezondheid, vakmanschap, motivatie, werk-privé
Nadere informatieMentaal Kapitaal. Jan A. Walburg. Trimbos Instituut Improving Mental Health by Sharing Knowledge
Mentaal Kapitaal Jan A. Walburg Trimbos Instituut Improving Mental Health by Sharing Knowledge VERMOGEN VAN NEDERLAND 1900 VERMOGEN VAN NEDERLAND 2012 ONS BREIN IS DE POLDER VAN VANDAAG VROEGER DIJKEN
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 8 juli 2014 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 255 XP DEN HAAG T 070 340 79 F 070 340 78 34
Nadere informatieVergrijzing en langer doorwerken: kansen voor arbeidshygiënisten
Vergrijzing en langer doorwerken: kansen voor arbeidshygiënisten Dr. Cécile Boot, gezondheidswetenschapper Universitair Hoofddocent Arbeid en Gezondheid Afdeling Sociale Geneeskunde VU medisch centrum
Nadere informatieIn vuur en vlam Hoe voorkom je uit te doven? Een onderzoek naar burn-out en bevlogenheid bij hulpverleners
In vuur en vlam Hoe voorkom je uit te doven? Een onderzoek naar burn-out en bevlogenheid bij hulpverleners Colloquium psychosociale risico s Brussel, 23-09-2014 dr Sofie Vandenbroeck 2 Opdrachtgevers Federale
Nadere informatieCoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies
'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies Center of Research on Psychology in Somatic diseases Lonneke van de Poll Franse, Integraal Kankercentrum
Nadere informatieKENNISMAKING. Prof. dr. Allard van der Beek
EVALUA Health & Performance KENNISMAKING Prof. dr. Allard van der Beek Hoogleraar Epidemiologie van Arbeid en Gezondheid Hoofd afdeling Sociale Geneeskunde, VU medisch centrum (VUmc) Aandeelhouder en consultant
Nadere informatiePreventie en verzuimkosten
Preventie en verzuimkosten Risico ontstaat door het niet weten wat je aan het doen bent (Warren Buffet) Pascalle Smit Strategisch adviseur duurzame inzetbaarheid Ervaring Goede hulp bij ontslag scheelt
Nadere informatieMarrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting
Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131 chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 132 Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 133 Zaadbalkanker wordt voornamelijk bij jonge mannen vastgesteld
Nadere informatieDuurzame Re-integratie
Duurzame Re-integratie van mensen met aanhoudende vermoeidheidsklachten Margot Joosen Monique Frings-Dresen Judith Sluiter Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid Academisch Medisch Centrum, Amsterdam
Nadere informatieVerwijzing naar de klinisch psycholoog
Verwijzing naar de klinisch psycholoog Deze folder geeft u informatie over de manier van werken van de klinisch psycholoog. Waar in deze folder gesproken wordt over u, kan het ook om uw kind gaan. Aan
Nadere informatieAan de slag met werkvermogen in de Nederlandse praktijk. Dinsdag 29 januari 2013 Drs. Sietske van Rossum Brussel
Aan de slag met werkvermogen in de Nederlandse praktijk Dinsdag 29 januari 2013 Drs. Sietske van Rossum Brussel Onderwerpen Opzet WAI-netwerk Nederland Waarom WAI in Nederland? Nederlands onderzoek met
Nadere informatieHet antwoord op uw personele vraagstuk
BD Recruitment BV Het antwoord op uw personele vraagstuk Wie bepaalt bij welk re-integratiebedrijf ik terecht kan? De gemeente of UWV WERKbedrijf maakt bij uw re-integratietraject vaak gebruik van een
Nadere informatieDe toekomst van duurzame inzetbaarheid? Langer gezond werken: nieuwe inzichten en uitdagingen voor de bedrijfsarts?
De toekomst van duurzame inzetbaarheid? Langer gezond werken: nieuwe inzichten en uitdagingen voor de bedrijfsarts? Lex Burdorf Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg, Erasmus MC Rotterdam RVZ rapport
Nadere informatieduurzame inzetbaarheid Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Rotterdam
De feiten en mythen van werkvermogen en duurzame inzetbaarheid Lex Burdorf Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Rotterdam Het gaat uitstekend met ons.. 84 82 80 78 76 74 72 70 68 66 64
Nadere informatieAchtergronddocument Kennisinfrastructuur GGZ
Achtergronddocument Kennisinfrastructuur GGZ Kennisinfrastructuur GGZ 1 2 Achtergronddocument bij advies Hoogspecialistische GGZ 1 Ontstaan van een kennisinfrastructuur in de GGZ In 1954 verzuchtte hoogleraar
Nadere informatieInhoud. Lijst van auteurs. 1 De relatie tussen werk en gezondheid 1 J.H.A.M. Verbeek
Lijst van auteurs Inleiding xi xiii 1 De relatie tussen werk en gezondheid 1 J.H.A.M. Verbeek 1 Gezondheidsrisico s in het werk 1 2 Gezondheidsrisico s en belastende factoren 3 3 Beroepsziekte 4 4 Gevolgen
Nadere informatieDe Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim
De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim The Relationship between Work Pressure, Mobbing at Work, Health Complaints and Absenteeism Agnes van der Schuur Eerste begeleider:
Nadere informatieBevlogenheid in de Context van het Voortgezet Onderwijs. Impact van Vermoeidheid, Leeftijd en Werkervaring
Bevlogenheid in de Context van het Voortgezet Onderwijs Impact van Vermoeidheid, Leeftijd en Werkervaring Engagement in the Context of Secondary Education Impact of Fatigue, Age and Experience Wiel Frins
Nadere informatieCursus Stresspreventie en interventie volgens de CSR -Methode 4-daagse cursus effectieve stresscoaching vanuit psycho-biologische benadering
Cursus Stresspreventie en interventie volgens de CSR -Methode 4-daagse cursus effectieve stresscoaching vanuit psycho-biologische benadering Accreditaties: NIP A&O/A&G, NOBCO, KNGF psychosomatisch fysiotherapeut
Nadere informatiearbo 42 11-10-2013 17:27:30
arbo 42 11-10-2013 17:27:30 e brengen een hoge werkdruk vaak in verband met een breed scala aan gezondheids- en veiligheidsrisico s, variërend van vermoeidheid en fysieke klachten tot hartziekten of ongelukken
Nadere informatieDe Arbeid en Organisatiepsycholoog
De Arbeid en Organisatiepsycholoog Professional op het gebied van mensen en werk Selectie en assessment Loopbaanbegeleiding Training en coaching Organisatieontwikkeling Bemiddeling bij arbeidsconflicten
Nadere informatieDe beoordeling van tests en toetsen door de COTAN: Meetinstrumenten de maat genomen Arne Evers
RCEC Conferentie 19 november 2008 De beoordeling van tests en toetsen door de COTAN: Meetinstrumenten de maat genomen Arne Evers Coördinator Testbeoordelingen van de Commissie Test- Aangelegenheden Nederland
Nadere informatieInvesteren in gezondheid Een gezonde investering! Symposium voor Leidinggevenden IZA Bedrijfszorg 27-03-2013
1 Investeren in gezondheid Een gezonde investering! Symposium voor Leidinggevenden IZA Bedrijfszorg 27-03-2013 2 Bevorderen van de gezondheid, inzetbaarheid en productiviteit van medewerkers 4 werkmaatschappijen
Nadere informatieGedragstrainer VGCt Hubert van der Kleij, directeur VGCt
Gedragstrainer VGCt Hubert van der Kleij, directeur VGCt Onderzoek onder VGCt leden en in de markt bij klanten voor /aanbieders van gedragstrainingen Onderzoeksrapport : 18 mei 2012 door Maaike Leistra,
Nadere informatie2008 Universiteit Maastricht Page 1 of 107
2008 Universiteit Maastricht Page 1 of 107 Inhoudsopgave Gezondheid en ziekte... 4 Het gezonde lichaam... 7 Wetenschappelijk onderzoek... 9 Psychology and health... 11 Experimenteren en interpreteren...
Nadere informatieVerzekeringsgeneeskunde en Wetenschap
Verzekeringsgeneeskunde en Wetenschap hoop voor de toekomst! Em. Prof. Dr. Haije Wind, verzekeringsarts Amsterdam, 14 maart 2019 Amsterdam UMC locatie AMC, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid,
Nadere informatieCursus Stresspreventie en interventie volgens de CSR -Methode 4-daagse cursus effectieve stresscoaching vanuit psycho-biologische benadering
Cursus Stresspreventie en interventie volgens de CSR -Methode 4-daagse cursus effectieve stresscoaching vanuit psycho-biologische benadering Accreditaties: NIP A&O/A&G, NOBCO, KNGF psychosomatisch fysiotherapeut
Nadere informatieDe arbeidsdeskundige en PSA. Patrick Ox - arbeidsdeskundige
De arbeidsdeskundige en PSA Patrick Ox - arbeidsdeskundige Expereans: even voorstellen Expertisecentrum voor verzuim-, re-integratievraagstukken en Arboconcepten Nieuwe Stijl. Onafhankelijk, landelijk,
Nadere informatieEen effectiviteitsanalyse van de
Verzuimende werknemers Een effectiviteitsanalyse van de verzuimbegeleiding door Top-Care Onderzoek naar de effectiviteit van de verzuimspecifieke aanpak van Top-Care Esther Hilbers 1 In deze rapportage
Nadere informatieVertrouwelijk GROEPSRAPPORTAGE EINDMETING Voorbeeldteam Aantal deelnemers: 8 15-11-2015
Vertrouwelijk GROEPSRAPPORTAGE EINDMETING Voorbeeldteam Aantal deelnemers: 8 15-11-2015 1 Dit rapport geeft een overzicht op groepsniveau van hun bevlogenheid, energie- en stressbronnen en de gemiddelde
Nadere informatieWat een gezondheidsbehandeling met psychologie te maken heeft Een artikel over een onderzoek naar het uitvoeren van de 24-uurs urineverzameling
Wat een gezondheidsbehandeling met psychologie te maken heeft Een artikel over een onderzoek naar het uitvoeren van de 24-uurs urineverzameling Denise Madeleine Blom (293881) Een onderzoek naar de 24-uurs
Nadere informatieWandel coaching Beleef jouw introductie
Wandel coaching Beleef jouw introductie Blad-veer: Make people successful in work and life! Bedrijfsleider, op zoek naar meer omzet bij de juiste klanten én naar meer vrije tijd en nieuwe inzichten? Sales,
Nadere informatieVGZ Bedrijfszorgpakket Optimaal
VGZ Bedrijfszorgpakket Optimaal U kunt nu gebruikmaken van VGZ Bedrijfszorg, om gezond en plezierig te blijven werken! Uw werkgever maakt gebruik van VGZ Bedrijfszorg van Zorgverzekeraar VGZ. VGZ Bedrijfszorg
Nadere informatieDe impact van HR op de business. Jaap Paauwe, Job Hoogendoorn en HR compliance
De impact van HR op de business Jaap Paauwe, Job Hoogendoorn en HR compliance Inhoudsopgave Heeft HR impact op de business? (interview met Jaap Paauwe) Certificering HR is must (interview met Job Hoogendoorn)
Nadere informatieHOE BEPAAL IK ARBEIDSONGESCHIKTHEID BIJ DE PSYCHIATRISCHE PATIENT? Herfstvergadering VVP Gent, 16-10- 2015 Marc Stein
HOE BEPAAL IK ARBEIDSONGESCHIKTHEID BIJ DE PSYCHIATRISCHE PATIENT? Herfstvergadering VVP Gent, 16-10- 2015 Marc Stein HOE BEPAAL IK ARBEIDSONGESCHIKTHEID BIJ DE PSYCHIATRISCHE PATIENT? Herfstvergadering
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2013 2014 25 883 Arbeidsomstandigheden Nr. 227 BRIEF VAN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELE- GENHEID Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieVan verzuim naar duurzame inzetbaarheid. Truus van Amerongen Directeur medische zaken ArboNed Dean my-academy Bedrijfsarts
Van verzuim naar duurzame inzetbaarheid Truus van Amerongen Directeur medische zaken ArboNed Dean my-academy Bedrijfsarts Wat komt aan bod? Positie bedrijfsarts en juridisch kader Rol van en samenwerking
Nadere informatieOnderzoek en behandeling door de medisch psycholoog
Onderzoek en behandeling door de medisch psycholoog Inleiding In overleg met uw behandelend arts heeft u informatie gekregen over het maken van een afspraak met een medisch psycholoog van de afdeling
Nadere informatieBevlogenheid in de zorg:
Bevlogenheid in de zorg: Hoe hard zacht kan zijn Prof. dr. Wilmar Schaufeli Universiteit Utrecht Ziel en zakelijkheid in de zorg - 29/11/12-1 Ziel en zakelijkheid in de zorg - 29/11/12-2 Het Janus-gezicht
Nadere informatieHoe haalt een extra productieve werknemer gezond en werkend zijn pensioen?
Hoe haalt een extra productieve werknemer gezond en werkend zijn pensioen? Lex Burdorf hoogleraar determinanten van volksgezondheid Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Rotterdam Langer
Nadere informatieProgramma Stichting Educatie Atrium Innovations GEZONDHEID
Programma Stichting Educatie Atrium Innovations GEZONDHEID Groeien in gezondheid door kennis Onze gezondheid is ons belangrijkste bezit. Daarom is het goed dat we ons er steeds meer van bewust worden dat
Nadere informatieWERKNEMERS EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID
WERKNEMERS EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID In opdracht van Delta Lloyd Maart 2015 1 Inhoudsopgave 1. Management Summary 2. Onderzoeksresultaten Verzuim Kennis en verzekeringen Communicatie Opmerkingen 3. Onderzoeksverantwoording
Nadere informatieDe gevolgen van een verminderd werkvermogen voor duurzame inzetbaarheid
De gevolgen van een verminderd werkvermogen voor duurzame inzetbaarheid Tilja van den Berg & Lex Burdorf Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC, Rotterdam Aanleiding Zorgsector Aanleiding
Nadere informatieWat is burnout? Omschrijving, oorzaken, gevolgen en oplossingen. Inhoud presentatie. 1.1. Wat is burnout? ( opgebrand, uitgeblust ) Verschil met...
Wat is burnout? Omschrijving, oorzaken, gevolgen en oplossingen Prof. Dr. Hans De Witte WOPP O2L Fac. Psychologie & Ped. Wet. - KU Leuven Vervolmakingscyclus Verzekeringsgeneeskunde 18 Februari 2015 Gasthuisberg,
Nadere informatieKennissynthese arbeid en psychische aandoeningen. Dr. F.G.Schaafsma Dr. H. Michon Prof. dr. J.R. Anema
Kennissynthese arbeid en psychische aandoeningen Dr. F.G.Schaafsma Dr. H. Michon Prof. dr. J.R. Anema Ernstige Psychische Aandoeningen (EPA) Definitie consensus groep EPA¹ - Sprake van psychische stoornis
Nadere informatieInzetbaarheid op hogere leeftijd
Inzetbaarheid op hogere leeftijd Nr. 2018/14B, Den Haag 26 juni 2018 Achtergronddocument bij: Gezondheid en langer doorwerken Nr. 2018/14, Den Haag 26 juni 2018 Inzetbaarheid op hogere leeftijd pagina
Nadere informatieVragenlijst mentale vitaliteit. Koninklijke Burger Groep B.V.
Vragenlijst mentale vitaliteit Koninklijke Burger Groep B.V. 1 Inleiding 365goesting heeft een valide en betrouwbare vragenlijst om de mentale vitaliteit van medewerkers en organisaties te meten. Deze
Nadere informatieSAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender
SAMENVATTING Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender In de jaren negentig werd duidelijk dat steeds meer werknemers in Nederland, waaronder in
Nadere informatieLet op: in onderstaand overzicht is de nieuwe regeling voor Wajonguitkeringen, die zijn ingegaan vanaf 1 januari 2015, nog niet verwerkt.
Bron: Brochure 'Werk en inkomen bij ziekte. Een praktische gids', een uitgave van de Steungroep ME en Arbeidsongeschiktheid en de Whiplash Stichting Nederland, 2012 Let op: in onderstaand overzicht is
Nadere informatieAnalyse van basisoorzaken van gevallen van beroepsgebonden (psychische en niet-psychische) aandoeningen via de Tripod methode
Jan Sije Huismans Occupational health advisor Achmea Vitale gedetacheerd bij AkzoNobel Industrial Chemicals jan-sije.huismans@akzonobel.com Victor Roggeveen Veiligheidskundige en Tripod Facilitator Pelican
Nadere informatiePassioneel aan het werk
Passioneel aan het werk Een websurvey naar oorzaken en gevolgen van werkpassie in België De Witte, H. (Red.) (2004). Resultaten van de enquête werkbetrokkenheid. Hoe zit het met uw werkpassie? Brussel,
Nadere informatieDr. Daantje Derks Associate Professor Erasmus University Rotterdam. WERKEN IN DE TOEKOMST Performance Management 3.0
Dr. Daantje Derks Associate Professor Erasmus University Rotterdam WERKEN IN DE TOEKOMST Performance Management 3.0 INTRODUCTIE Competitief voordeel Werknemers maken het verschil Innovatie Creativiteit
Nadere informatieSamenwerking, durft u het aan? 3 Noks Nauta en Joost van der Gulden De opzet van dit boek 4 Aandacht voor de cliënt 5 Literatuur 6
D E E L 1 A F S T E M M E N V A N B E H A N D E L I N G E N W E R K- H E R V AT T I N G 1 Samenwerking, durft u het aan? 3 Noks Nauta en Joost van der Gulden De opzet van dit boek 4 Aandacht voor de cliënt
Nadere informatieMentaalrijk voor medewerkers. Integrale aanpak tot verhoogde mentale weerbaarheid. Voorkomt en reduceert verzuim.
Mentaalrijk voor medewerkers Integrale aanpak tot verhoogde mentale weerbaarheid. Voorkomt en reduceert verzuim. duurzaam resultaat wetenschappelijk onderbouwd Verminderde productiviteit en verzuim Soms
Nadere informatieHet gezondheidsbeleid naar een hoger niveau tillen. Silvia Van Cauter Stafmedewerker Gezond Leven
Het gezondheidsbeleid naar een hoger niveau tillen Silvia Van Cauter Stafmedewerker Gezond Leven Vlaams Instituut Gezond Leven Van VIGeZ naar Vlaams Instituut Gezond Leven Expertisecentrum & partnerorganisatie
Nadere informatieBedrijfsGezondheidsIndex 2006
BedrijfsGezondheidsIndex 2006 Op het werk zijn mannen vitaler dan vrouwen Mannen zijn vitaler en beter inzetbaar dan vrouwen. Dit komt mede doordat mannen beter omgaan met stress. Dit blijkt uit de jaarlijkse
Nadere informatieZorg voor de mantelzorger
Zorg voor de mantelzorger Het geven van zorg aan je naasten is een taak van ons allen. Dat verwacht de overheid ook van ons. Maar voor zorgmedewerkers is mantelzorg verlenen een extra gezondheidsrisico.
Nadere informatieInzetbaar worden Inzetbaar blijven Inzetbaarheid verhogen
Wie ben ik Inzetbaar worden Inzetbaar blijven Inzetbaarheid verhogen Integrale aanpak Wie staat waar? Gezondheidsmatrix Obv 1000 FTE Vitaal 110% 15% Gezond 100% 20% Potential at risk 90% 30% At risk 80%
Nadere informatieEvaluatie van Preventief Medisch Onderzoek in de gehandicaptenzorg
Evaluatie van Preventief Medisch Onderzoek in de gehandicaptenzorg Jurriaan Blekemolen Carel Hulshof Judith Sluiter voor Arbeid en Gezondheid, AMC, Amsterdam AMC 27 mei 2016 Even voorstellen Sinds 1991
Nadere informatieWie ben ik Feiten en cijfers Top 5 maatregelen SER advies Knelpunten (chronische) aandoening Knelpunt in volgorde van belang Vermoeidheid;
ROBBERT JANSSEN Agenda Wie ben ik Feiten en cijfers Top 5 maatregelen SER advies Knelpunten (chronische) aandoening Knelpunt in volgorde van belang Vermoeidheid; Werkbehoud en thema s Route naar ervaringsdeskundigheid
Nadere informatieMasterroute Klinische Psychologie
Masterroute Klinische Psychologie Masterweek Marieke Pijnenborg Contact Twee Coördinatoren Wiljo van Hout Ineke Wessel Eén e-mailadres Mastercoordinator-K@rug.nl Wetenschappelijke oriëntatie Onderwijs
Nadere informatieArbocatalogus Grafimedia
Arbocatalogus Grafimedia Van werkdruk naar werkplezier Presentatie voor gebruik in eigen bedrijf Arbocatalogus Grafimedia Van Werkdruk naar Werkplezier Presentatie voor gebruik in het eigen bedrijf Deze
Nadere informatieLeven met angst voor ernstige ziektes
Leven met angst voor ernstige ziektes Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op
Nadere informatieSamen aan de slag. Shared Ambition is specialist in arbeidsgerelateerde psychologische zorg
Samen aan de slag Shared Ambition is specialist in arbeidsgerelateerde psychologische zorg Wij helpen medewerkers om hun mentale balans te behouden of terug te vinden! Shared Ambition is gespecialiseerd
Nadere informatieOverzicht NIP-publicaties
Overzicht NIP-publicaties Dit overzicht bevat uitgaven van het NIP die u al dan niet tegen betaling kunt bestellen. Bestellen Bij iedere publicatie staat de prijs vermeld en waar deze te bestellen is.
Nadere informatieBevlogen aan het werk!
Bevlogen aan het werk! Werkplezier binnen de zorgsector Scholingsdag CNV Utrecht, 16 november 2010 Mark van de Grift, MSc Ons werk is veranderd Van Naar Fysieke arbeid Mentale en emotionele arbeid Extern
Nadere informatieKanker, werk en re-integratie. wat speelt er, wat moet er, wat en wie kan je helpen
Kanker, werk en re-integratie wat speelt er, wat moet er, wat en wie kan je helpen 1 boodschap om mee te geven HEB HET OVER WERK! Met je leidinggevende, collega s maar ook met je arts, specialist, verpleegkundige
Nadere informatiePatiënteninformatie. Medische Psychologie. Algemene informatie terTER_
Patiënteninformatie Medische Psychologie Algemene informatie 1234567890-terTER_ Medische Psychologie Algemene informatie. Tergooi geeft u met deze folder graag algemene informatie over de afdeling Medische
Nadere informatie2008 Universiteit Maastricht Page 1 of 161
2008 Universiteit Maastricht Page 1 of 161 Inhoudsopgave Een Leven Lang Gezond... 5 Gezondheid en Ziekte... 8 Het Gezonde Lichaam... 11 Wetenschappelijk Onderzoek... 13 Psychology and Health...15 Experimenteren
Nadere informatieArtsen en Werk. Jurriaan Penders Voorzitter NVAB
Artsen en Werk Jurriaan Penders Voorzitter NVAB Disclosure belangen Belangen: Voorzitter NVAB Financiële belangen: Geen Is werk(en) belangrijk? Zowel Bie als mijzelf zijn niet aan de Alkohol, niet aan
Nadere informatieSamen aan de slag. Shared Ambition is specialist in arbeidsgerelateerde psychologische zorg
Samen aan de slag Shared Ambition is specialist in arbeidsgerelateerde psychologische zorg Wij helpen medewerkers om hun mentale balans te behouden of terug te vinden! Shared Ambition is gespecialiseerd
Nadere informatieArboprofessionals: kop uit de wolken en poten uit de modder!
Arboprofessionals: kop uit de wolken en poten uit de modder! Door: Cecile van der Velde en Pauline Miedema Waarom is verzuim zo belangrijk dat er zelfs wetgeving voor is? Wat ligt daaraan ten grondslag?
Nadere informatieWorkshop opleiding op leeftijd. Margreet Verbeek
Workshop opleiding op leeftijd Margreet Verbeek Workshop opleiding op leeftijd Werken aan een gezonde toekomst Kom in beweging! 2 Wat gaan we doen? Kennismaking: Wie zijn wij? Actieve kennismaking Ik ga
Nadere informatieStandpunt adviserend geneesheren én arbeidsgeneesheer
Standpunt adviserend geneesheren én arbeidsgeneesheer Wat vooraf ging Voortschrijdend inzicht sedert iets meer dan 20 jaar Onze samenwerkingsovereenkomst met VDAB-GTB-NIC-RIZIV Intern CM: de aanwerving
Nadere informatieOnbegrip voor reumatische aandoeningen
Marianne B. Kool Onbegrip voor reumatische aandoeningen Validatie van de Illness Invalidation Inventory (3*I) Psychoreumatologie onderzoeksgroep Utrecht Universiteit Utrecht & UMC Utrecht. Rinie Geenen,
Nadere informatieWat werkt voor de oudere werknemers?
Wat werkt voor de oudere werknemers? Hoe houdenwe mensenlangergezondaanhet werk Drs Wendy Koolhaas Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) Disciplinegroep Gezondheidswetenschappen, Sociale Geneeskunde
Nadere informatieCursus stresspreventie en interventie volgens de CSR -Methode
Cursus stresspreventie en interventie volgens de CSR -Methode 4-daagse cursus effectieve stresscoaching vanuit psycho-biologische benadering Accreditatie: NIP A&O/A&G-psycholoog PE-punten: NOBCO-coach
Nadere informatiePersconferentie. Dinsdag 19 maart 2019
Persconferentie Dinsdag 19 maart 2019 Inhoud 1- Wat is burn-out & waarom hebben we een nieuwe definitie nodig? door Prof. Dr. Wilmar Schaufeli 2- Kunnen we burn-out meten? De Burnout Assessment Tool (
Nadere informatieOUDERE WERKNEMERS DOOR DE LENS VAN NEDERLANDSE WERKGEVERS
OUDERE WERKNEMERS DOOR DE LENS VAN NEDERLANDSE WERKGEVERS Conferentie Grijswerkers gezocht Leuven, 1 februari 2008 Joop Schippers j.schippers@econ.uu.nl De arbeidsmarkt: van vragersmarkt (2e helft 20e
Nadere informatieInvesteren in Sterk naar Werk. Ziek en mondig in de 1 e lijn
Investeren in Sterk naar Werk. Ziek en mondig in de 1 e lijn Kerst Zwart, projectleider SnW en directeur Welder 14 april 2010, Zorgverzekeraars Nederland 1 Doel Sterk naar Werk Vergroten (arbeids)participatie
Nadere informatie