De psychologie van arbeid en gezondheid
|
|
- Maria Brouwer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De psychologie van arbeid en gezondheid
2 De psychologie van arbeid en gezondheid Redactie: Wilmar Schaufeli en Arnold Bakker Bohn Stafleu van Loghum Houten 2007
3 Ó Bohn Stafleu van Loghum, 2007 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 741/770 Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Ontwerp binnenwerk: TEFF Typography Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Eerste druk 2003 Tweede, herziene druk 2007 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten
4 Voorwoord Charles J. de Wolff Voor u ligt de tweede editie van De psychologie van arbeid en gezondheid. Hetis nog maar vier jaar geleden dat de eerste editie verscheen, waarvan inmiddels ruim vierduizend exemplaren zijn verkocht. Het boek wordt veel gebruikt door universitaire en hbo-opleidingen. Maar het spreekt ook een breed publiek aan dat zich op de hoogte kan stellen van wat er in dit vakgebied de laatste jaren aan kennis beschikbaar is gekomen. Het boek is een duidelijk succes, en dat is een compliment voor de redactie en de auteurs. Maar het succes berust op meer dan alleen hun inspanningen. Het hangt ook nauw samen met de ontwikkelingen in de samenleving. Een eerste ontwikkeling betreft de psychologie. Het aantal psychologen in Nederland (maar ook elders) is stormachtig gegroeid. Toen ik ging studeren in 1947 waren er honderd; nu zijn het er meer dan veertigduizend. Die groei ging gepaard met een enorme verbreding van het vakgebied, en met een grote toename van het dienstverleningsaanbod. De belangstelling voor arbeid en gezondheid is overigens pas in de jaren zeventig van de vorige eeuw begonnen. Gezondheid werd heel lang gezien als een exclusief domein van artsen. Dat gold niet alleen voor de medische professie; deze opvatting werd breed gedeeld in de samenleving. Maar geleidelijk aan is daar verandering in gekomen. Het waren Amerikaanse stressonderzoekers die voor het eerst een relatie legden tussen arbeid en gezondheid. Ik herinner me goed hoe in 1964 tijdens het psychologencongres in Ljubljana onderzoekers van het Institute for Social Research uit Ann Arbor rapporteerden over hun omvangrijke onderzoek naar stress in arbeidsorganisaties. In hetzelfde jaar verscheen hun boek Organizational stress: studies in role conflict and ambiguity (Kahn e.a., 1964). De auteurs waren echter nog heel voorzichtig met hun woordgebruik en beschreven hun onderzoek als: A study of health, in the sense of psychological well being. Ik vond zowel hun presentatie op het congres als het boek bijzonder boeiend. Maar het leidde er niet toe dat in Nederland direct acti-
5 VI De psychologie van arbeid en gezondheid viteiten werden ontplooid. Wel droeg het bij aan de bewustwording van het feit dat mensen ziek kunnen worden van hun werk. Inmiddels was er ook een heel andere ontwikkeling aan de gang. In de jaren vijftig en zestig ontwikkelde zich in Nederland (maar ook in andere Europese landen) een uitvoerige wetgeving, die erop gericht was een stelsel van sociale zekerheid op te bouwen. Mensen die in hun werk of door ziekte in ernstige problemen geraakten, kregen recht op een uitkering. Die uitkeringen werden gefinancierd door middel van een collectieve verzekering. Belangrijke onderdelen van dit stelsel waren de ziektekostenverzekering en de arbeidsongeschiktheidsverzekering. De laatste, de WAO, werd in 1967 in de Tweede Kamer behandeld, waarbij de minister er toen van uitging dat het aantal uitkeringsgerechtigden maximaal zou bedragen. Maar dat pakte heel anders uit. In 1980 was het aantal al gegroeid tot en in 1990 vreesde de minister-president dat het de magische grens van een miljoen zou overschrijden. Ongeveer een derde van alle WAO-uitkeringen had betrekking op psychische stoornissen. Ook het ziekteverzuim liep op. In 1960 was dit voor mannen 5%, maar in 1980 lag het al boven de 12%. Daarbij waren er grote verschillen, zowel tussen organisaties, als tussen categorieën personeel. Lager geschoolden hadden bijvoorbeeld een aanmerkelijk hoger verzuim dan hoger geschoolden. De enorme toename van arbeidsongeschiktheid en ziekteverzuim kon op geen enkele manier worden verklaard uit een slechtere gezondheidstoestand van de Nederlandse bevolking. De vraag drong zich op, wat er zich afspeelde in arbeidssituaties dat arbeidsongeschiktheid en verzuim zo explosief toenamen. Tegen de achtergrond van deze ontwikkeling werd het stressonderzoek uit Amerika extra interessant. Een derde ontwikkeling die veel heeft bijgedragen aan de verbreding van het gezondheidsbegrip waren de Amerikaanse onderzoeken naar lifestyle. Die lieten zien dat de gezondheid sterk wordt beïnvloed door de fysieke en sociale omgeving waarin mensen zich bevinden. Mensen kunnen veel doen om ziekte te voorkomen (bijv. niet roken, matig alcoholgebruik, bewegen, goede voeding). Een belangrijke gebeurtenis was het rapport van de surgeon general de belangrijkste adviseur van de Amerikaanse regering op het gebied van volksgezondheid getiteld Healthy people, dat in 1979 verscheen. Het werd een jaar later gevolgd door Promoting health, preventing disease: objectives for the nation, waarin meer dan tweehonderd doelstellingen voor het overheidsbeleid op het gebied van gezondheid werden beschreven. Het overgrote deel van deze doelstellingen kon in de daarop volgende tien jaar worden gerealiseerd. Daarmee werd duidelijk dat bevordering van gezondheid een veel bredere aanpak vergt, en dat naast de inbreng van medici ook andere disciplines, zoals de psychologie, kunnen bijdragen. Het eerste grote stressonderzoek in Nederland begon in Het was een onderzoek naar de problematiek van het middelmanagement. Het werd uitgevoerd in opdracht van de Commissie Opvoering Productiviteit van de SER. In 1978 werden de bevindingen gerapporteerd. In het voorwoord onderstreept de voorzitter van de begeleidingscommissie, professor Daniels, dat de verdienste van dit onderzoek vooral is dat het bijdraagt tot het loka-
6 Voorwoord VII liseren en interpreteren van werkgebonden persoonlijke problemen. Gebruik werd gemaakt van een door het Institute for Social Research ontwikkelde vragenlijst. Vergeleken met de jaren zestig werd nu ook meer gekeken naar de fysiologische gevolgen van stress, zoals bloeddruk en cholesterolgehalte. Maar het onderzoek concentreerde zich toch allereerst op problemen die mensen in hun werk ervaren. Na dit onderzoek volgden er vele anderen. Die hadden onder meer betrekking op hoofdverplegenden en medewerkers personeelszaken. Ook kwam er veel onderzoek naar ziekteverzuim op gang. In de jaren tachtig was er al een redelijk aantal onderzoekers op stressgebied in Nederland werkzaam. Een mijlpaal in de ontwikkeling van het vakgebied was de toekenning van een subsidie door NWO voor het onderzoeksprogramma Psychische vermoeidheid in de arbeidssituatie (PVA), midden jaren negentig. Het ging om een bedrag van ruim drie miljoen euro, maar dankzij aanvullingen door universiteiten en anderen was uiteindelijk zes miljoen euro beschikbaar. Daarmee konden veertig projecten worden uitgevoerd (voor een overzicht van de belangrijkste resultaten zie Evenblij, 2004). Verheugend was dat dit gebeurde in eendrachtige samenwerking tussen gezondheidswetenschappers, arbeids- en organisatiepsychologen, epidemiologen en bedrijfsgeneeskundigen. Het ging om zowel experimenteel als veldonderzoek. Veel aandacht werd besteed aan een ruime verspreiding van de onderzoeksresultaten, zowel nationaal als internationaal, en zowel bij wetenschappers als bij professionals. In het kader van dit onderzoeksprogramma is een nieuwe generatie onderzoekers opgeleid. Zij werkten binnen het kader van het PVAprogramma aan een proefschrift, en velen vonden sindsdien een plaats bij een universiteit of andere onderzoeksinstelling. Dat zal ongetwijfeld een stempel drukken op de komende jaren. Ook aan het begin van de eenentwintigste eeuw voltrekken zich belangwekkende ontwikkelingen. Zo is er de wijziging van de Wet op de arbeidsongeschiktheid, en de herstructurering van de uitvoeringsorganen. De WAO uit 1967 regelde de uitkering; de nieuwe wet beoogt vooral mensen zo lang mogelijk in staat te stellen in hun levensonderhoud te voorzien. Bij het beoordelen van de aanvragen wordt nu allereerst gekeken naar wat mensen nog wél kunnen, in plaats van wat ze niet kunnen. Daarnaast zijn werkgevers nu voor een periode van twee jaar verplicht het loon door te betalen. Deze nieuwe oriëntatie zal verregaande gevolgen hebben. Werkgevers worden aangespoord zich indringend bezig te houden met het voorkómen van arbeidsongeschiktheid, maar ook om werknemers die dreigen arbeidsongeschikt te worden te helpen aan de slag te blijven. Dat zal leiden tot het vaker inschakelen van professionals, zoals psychologen. Maar het vergt ook dat personeelsmanagers veel beter bekend raken met kennis op het gebied van arbeid en gezondheid. In de opleiding van al deze professionals zal dus meer plaats moeten worden ingeruimd voor de psychologie van arbeid en gezondheid. Een tweede belangrijke ontwikkeling houdt verband met de vergrijzing. De overheid realiseert zich dat er zich in de komende decennia belangrijke demografische verschuivingen zullen gaan voltrekken. Het aantal 65-plus-
7 VIII De psychologie van arbeid en gezondheid sers neemt zeer sterk toe, terwijl de beroepsbevolking krimpt. De overheid zet nu in op vergroting van de arbeidsparticipatie. Men wil stimuleren dat mensen niet voortijdig afhaken, maar tot hun 65e blijven werken. Dat helpt om de AOW betaalbaar te houden. Inmiddels wijzigt zich ook de arbeidsmarkt. Veel organisaties beginnen problemen te ervaren met het rekruteren van personeel. Waar men in de vorige eeuw vaak probeerde ouder personeel af te stoten, zal men zich nu moeten inspannen om ouder personeel vast te houden. Dat geldt ook voor allochtonen. Maar ook dat vergt veel meer kennis op het gebied van arbeid en gezondheid. Kortom, in de komende jaren is er behoefte aan veel deskundigheid op het gebied van arbeid en gezondheid. Dit biedt perspectieven, zowel voor onderzoekers als professionals. Er is volop mogelijkheid het vakgebied verder uit te bouwen. Voor de redactie van dit boek betekent dit dat de behoefte aan een derde editie er snel aan zal komen. Wijchen, maart 2007
8 Over de auteurs Prof. dr. Arnold Bakker is als hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie verbonden aan het Instituut voor Psychologie van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Dr. Marrie Bekker is universitair hoofddocent bij het Departement Psychology and Health van de Universiteit van Tilburg. Prof. dr. Lorenz van Doornen is als hoogleraar en psychofysioloog verbonden aan de Afdeling Klinische en Gezondheidspsychologie van de Universiteit Utrecht. Dr. Arne Evers is als universitair hoofddocent verbonden aan de Programmagroep Arbeids- en Organisatiepsychologie van de Universiteit van Amsterdam. Dr. Sabine Geurts is als universitair hoofddocent verbonden aan de sectie Arbeids- en Organisatiepsychologie van de Radboud Universiteit Nijmegen. Dr. Rob Gründemann is als teamleider verbonden aan TNO Divisie Arbeid te Hoofddorp en tevens als lector organisatieconfiguraties en arbeidsrelaties aan het Kenniscentrum voor Sociale Innovatie van de Hogeschool Utrecht. Dr. Phil Heiligers is universitair docent bij de Afdeling Sociale en Organisatiepsychologie van de Universiteit Utrecht en onderzoeker bij het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg te Utrecht. Drs. Ellen Heuven is zelfstandig trainer en bereidt een promotie voor aan de Universiteit Utrecht over emotionele arbeid. Drs. Arjaan Hijmans van den Bergh is beleidsmedewerker zorg en welzijn bij FORUM, Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling te Utrecht. Dr. Irene Houtman is senior onderzoeker/adviseur bij TNO Divisie Arbeid te Hoofddorp.
9 X De psychologie van arbeid en gezondheid Dr. Peter Janssen ({) was universitair hoofddocent bij de Capaciteitsgroep Beleid, Economie en Organisatie van de Zorg van de Universiteit Maastricht. Dr. Rendel de Jong is als universitair docent verbonden aan de Afdeling Sociale en Organisatiepsychologie van de Universiteit Utrecht. Voorts is hij parttime werkzaam als managementadviseur en coach. Prof. dr. Jan de Jonge is als hoogleraar arbeidspsychologie verbonden aan de Capaciteitsgroep Human Performance Management van de Technische Universiteit Eindhoven. Prof. dr. Michiel Kompier is als hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie verbonden aan de Sectie Arbeids- en Organisatiepsychologie van de Radboud Universiteit Nijmegen. Mr. Jan Harmen Kwantes is als adviseur verbonden aan TNO Divisie Arbeid te Hoofddorp. Dr. Pascale Le Blanc is universitair docent bij de Afdeling Sociale en Organisatiepsychologie van de Universiteit Utrecht. Dr. Brigitte van Lierop is programmaleider Arbeidsintegratie van het IRV (kenniscentrum voor revalidatie en handicap) te Hoensbroek. Prof. dr. Theo Meijman is emeritus hoogleraar arbeidspsychologie en was verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Prof. dr. Frans Nijhuis is bijzonder hoogleraar psychologie van arbeid en gezondheid, in het bijzonder van de arbeidsintegratie bij de Capaciteitsgroep Sociale Geneeskunde van de Universiteit Maastricht. Dr. Maria Peeters is universitair hoofddocent bij de Afdeling Sociale en Organisatie Psychologie van de Universiteit Utrecht. Prof. dr. Denise de Ridder is hoogleraar gezondheidspsychologie bij de Afdeling Klinische en Gezondheidspsychologie van de Universiteit Utrecht. Prof. dr. Robert Roe is als hoogleraar organisatie verbonden aan de Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde van de Universiteit Maastricht. Dr. Marc Schabracq is zelfstandig adviseur en als universitair docent verbonden aan de programmagroep Arbeids- en Organisatiepsychologie van de Universiteit van Amsterdam. Prof. dr. René Schalk is bijzonder hoogleraar ouderenbeleid bij Tranzo, wetenschappelijk centrum voor transformatie in zorg en welzijn, en universitair
10 Over de auteurs XI hoofddocent bij de vakgroep Organisatiewetenschappen aan de Universiteit van Tilburg. Prof. dr. Wilmar Schaufeli is hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie bij de Afdeling Sociale en Organisatiepsychologie van de Universiteit Utrecht. Dr. Peter Smulders is als senior onderzoeker verbonden aan TNO divisie Arbeid te Hoofddorp. Dr. Herman Steensma is universitair hoofddocent bij de Sectie Sociale- en Organisatiepsychologie van de Universiteit Leiden. Prof. dr. Toon Taris is als hoogleraar arbeidsmotivatie verbonden aan de Sectie Arbeids- en Organisatiepsychologie van de Radboud Universiteit Nijmegen. Dr. Marc van Veldhoven is universitair hoofddocent bij het Departement Human Resource Studies van de Faculteit Sociale Wetenschappen aan de Universiteit van Tilburg. Dr. Sjiera de Vries is senior onderzoeker/adviseur bij TNO Kwaliteit van Leven/ Arbeid te Hoofddorp. Prof. dr. Charles de Wolff is emeritus hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie en was het meest recent verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Prof. dr. Karen van der Zee is als hoogleraar organisatiepsychologie verbonden aan de Vakgroep Sociale en Organisatiepsychologie van de Rijksuniversiteit Groningen. Prof. dr. Fred Zijlstra is als hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie verbonden aan de Capaciteitsgroep Work and Social Psychology van de Universiteit van Maastricht. Over de redacteuren Wilmar Schaufeli (1953) is hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie aan de Universiteit Utrecht en voormalig directeur van de landelijke onderzoekschool Psychology and Health. Van zijn hand verschenen talrijke wetenschappelijke publicaties, onder meer over werkstress, werkloosheid, burnout, bevlogenheid, workaholisme en ziekteverzuim. Hij was mede-initiatiefnemer van een postdoctorale opleiding voor A&O-deskundige, alsmede van het NWO-onderzoeksprogramma Psychische vermoeidheid in de arbeidssituatie en het SIG-onderzoeksprogramma Preventieve bedrijfsgezondheidszorg.
11 XII De psychologie van arbeid en gezondheid Arnold Bakker (1964) is hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en directeur van onderzoeksbureau Centre for Organisational Behaviour (C4OB). Hij heeft een groot aantal wetenschappelijke artikelen op zijn naam staan, onder meer over attitudes, het Job Demands-Resources Model, burnout, bevlogenheid, werk-thuisinterferentie en de cross-over van emoties. Bakker is de ontwikkelaar van de JD-R Monitor, een online-tool die wordt ingezet om stressoren, energiebronnen en werkbeleving te meten in organisaties.
12 Inhoud Voorwoord Charles J. de Wolff Over de auteurs V IX 1 De psychologie van arbeid en gezondheid 1 Wilmar Schaufeli DEEL I THEORIE 2 Psychosociale werkstressmodellen 25 Jan de Jonge, Pascale Le Blanc en Wilmar Schaufeli 3 Arbeid en mentale inspanning 51 Theo Meijman en Fred Zijlstra 4 De psychofysiologie van werkstress 71 Lorenz van Doornen DEEL II ASSESSMENT 5 Individueel assessment 97 Arne Evers 6 Assessment op organisatieniveau 121 Peter Janssen*, Jan de Jonge en Marc van Veldhoven DEEL III INTERVENTIE 7 Counseling en coaching 149 Rendel de Jong
13 XIV De psychologie van arbeid en gezondheid 8 Arbeidsreïntegratie en arbeidsrehabilitatie 169 Frans Nijhuis en Brigitte van Lierop 9 Werk- en organisatiegerichte interventies 193 Michiel Kompier DEEL IV ONDERZOEK 10 Onderzoek binnen de psychologie van arbeid en gezondheid 217 Arnold Bakker, Toon Taris en Jan de Jonge 11 Interventieonderzoek in organisaties 241 Herman Steensma, Pascale Le Blanc en Denise de Ridder DEEL V CAPITA SELECTA 12 De epidemiologie van werkgerelateerde psychische aandoeningen en klachten 267 Irene Houtman, Jan de Jonge en Peter Smulders 13 Emotionele arbeid 287 Ellen Heuven 14 De balans tussen werk en privé 299 Maria Peeters en Phil Heiligers 15 Persoonlijkheid, werkstress en gezondheid 315 Karen van der Zee 16 Technologie, gezondheid en welbevinden 329 Fred Zijlstra 17 Burnout en bevlogenheid 341 Wilmar Schaufeli en Arnold Bakker 18 Workaholisme 359 Toon Taris en Wilmar Schaufeli 19 Gezondheid en prestaties 373 Robert Roe 20 Ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid 389 Sabine Geurts en Peter Smulders
14 Inhoud XV 21 Vrouwen, arbeid en gezondheid 409 Marrie Bekker 22 Ouderen, arbeid en gezondheid 423 Marc Schabracq en René Schalk 23 Werk en gezondheid bij allochtone werknemers 435 Maria Peeters, Sjiera de Vries en Arjaan Hijmans van den Bergh 24 Wetgeving op het gebied van arbeid en gezondheid 449 Rob Gründemann, Peter Smulders en Jan Harmen Kwantes Literatuur 461 Register 495
De psychologie van arbeid en gezondheid
Redactie: Wilmar Schaufeli Arnold Bakker De psychologie van arbeid en gezondheid Derde, geheel herziene druk 2013 V Voorwoord Voor u ligt de derde editie van De psychologie van arbeid en gezondheid. Dit
Nadere informatieVIII Charles J. de Wolff
V Voor u ligt de derde editie van De psychologie van arbeid en gezondheid. Dit boek blijkt in een duidelijke behoefte te voorzien. Het wordt veel gebruikt door universitaire en hbo-opleidingen. Daarnaast
Nadere informatieNiet meer depressief
Niet meer depressief Dit boek, Niet meer depressief; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de
Nadere informatieVan je nachtmerries af
Van je nachtmerries af 2 van je nachtmerries af Dit boek, Van je nachtmerries af, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor
Nadere informatieNeem de regie over je depressie
Neem de regie over je depressie Dit boek, Neem de regie over je depressie. Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks
Nadere informatiePsychosociale problemen
Psychosociale problemen Reeks Kinderen en Adolescenten. Problemen en risicosituaties Psychosociale problemen is het tweede deel van de tiendelige reeks Kinderen en Adolescenten - Problemen en risicosituaties.
Nadere informatieOmgaan met lichamelijke klachten
Omgaan met lichamelijke klachten Dit Werkboek omgaan met lichamelijke klachten is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de
Nadere informatieDit boek, Stop met piekeren; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ.
Stop met piekeren Dit boek, Stop met piekeren; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de GGZ geven
Nadere informatieMinder angstig in sociale situaties
Minder angstig in sociale situaties Dit boek, Minder angstig in sociale situaties, Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in
Nadere informatieGroenengrijs. Jong en oud met elkaar in gesprek. Karen van Kordelaar. Astrid Vlak. Yolande Kuin. Gerben Westerhof
Groenengrijs Groenengrijs Jong en oud met elkaar in gesprek Karen van Kordelaar Astrid Vlak Yolande Kuin Gerben Westerhof Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van
Nadere informatiePsychosociale hulpverlening voor naasten van traumapatiënten
Psychosociale hulpverlening voor naasten van traumapatiënten Psychosociale hulpverlening voor naasten van traumapatiënten Doorbreken van de cirkel van verdriet Psychosocial assistance for relatives of
Nadere informatieHet Astma Formularium
Het Astma Formularium Het Astma Formularium een praktische leidraad dr. J.C.C.M. in t Veen dr. N.H. Chavannes Houten 2011 Ó 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieEen patiënt met stress en burnout
Een patiënt met stress en burnout Een patiënt met stress en burnout in de huisartspraktijk Bart Verkuil Arnold van Emmerik Roelf Holtrop Houten 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieImaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries
Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries Dit boek, Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel is tevens een werkboek
Nadere informatieWie heeft de regie? Kwaliteit van bestaan in de praktijk. John Sijnke
Wie heeft de regie? Wie heeft de regie? Kwaliteit van bestaan in de praktijk John Sijnke Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij 2009 Alle rechten
Nadere informatieStoppen met roken Cursus
Stoppen met roken Stoppen met roken Cursus F.A. Willemsen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave
Nadere informatieMaatschappelijk dienstverlenen in een veranderende omgeving
Maatschappelijk dienstverlenen in een veranderende omgeving BSL - ACA_BK_1KZM - 0000 001 BSL - ACA_BK_1KZM - 0000 002 Maatschappelijk dienstverlenen in een veranderende omgeving Lia van Doorn Coreferaat:
Nadere informatieAngststoornissen en hypochondrie
Angststoornissen en hypochondrie Angststoornissen en hypochondrie Diagnostiek en behandeling P.M.G. Emmelkamp T.K. Bouman S. Visser Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieHet ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct
Het ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct Het ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct W.A. Dijk B.M.A. Munstra M. Munstra F. Zijlstra Houten 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieEen nieuwe heup of knie
Een nieuwe heup of knie Een nieuwe heup of knie Hoe wordt u weer lichamelijk en sportief actief? Martin Stevens Inge van den Akker-Scheek Jan Hamelink Inge Reininga Karen den Uyl-Verlinden Robert Wagenmakers
Nadere informatieESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd
ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd Praktische handleiding voor signalering, screening en diagnostiek prof. dr. J. Buitelaar drs. E. van Daalen dr. C. Dietz
Nadere informatieMarike van der Schaaf Juultje Sommers. Evidence statement voor fysiotherapie op de intensive care
Marike van der Schaaf Juultje Sommers Evidence statement voor fysiotherapie op de intensive care Marike van der Schaaf Juultje Sommers Evidence statement voor fysiotherapie op de intensive care ISBN 978-90-368-0903-0
Nadere informatieKerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling
Kerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling Kerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling Pieternel Dijkstra en Remco Coppoolse Houten 2011 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieAtlas van de parodontale diagnostiek
Atlas van de parodontale diagnostiek Atlas van de parodontale diagnostiek Dr. Johan van Dijk Dr.FredSpijkervetendr.JanTromp Houten 2011 Ó 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle
Nadere informatieHet ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct. Onder redactie van W.A. Dijk B.M.A. Munstra M. Munstra F. Zijlstra
Het ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct Onder redactie van W.A. Dijk B.M.A. Munstra M. Munstra F. Zijlstra Het ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct Het ecg en het angiogram bij een
Nadere informatieInformatorium voor Voeding en Diëtetiek
Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Onder redactie van: Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth Jolanda van Duinen Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Supplement Voedings- en Dieetleer
Nadere informatieNaar een betere zorg voor zieke werknemers
Naar een betere zorg voor zieke werknemers Naar een betere zorg voor zieke werknemers Afstemmen van behandeling en werkhervatting In de reeks Trends in Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde is eerder verschenen:.
Nadere informatieHypertensie en 24-uursbloeddrukmeting
Hypertensie en 24-uursbloeddrukmeting Hypertensie en 24-uursbloeddrukmeting Een toegevoegde waarde voor de praktijk F.T.J. BOEREBOOM, INTERNIST-NEFROLOOG D. TAVENIER, HUISARTS Houten 2010 2010 Bohn Stafleu
Nadere informatieHandleiding Gezinsvragenlijst (GVL)
Handleiding Gezinsvragenlijst (GVL) Handleiding Gezinsvragenlijst (GVL) Prof. dr. J.D. van der Ploeg Prof. dr. E.M. Scholte Bohn Stafleu van Loghum Houten, 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieEerste hulp bij faalangst
Eerste hulp bij faalangst Eerste hulp bij faalangst Faalangsttraining voor jongeren van 10 tot 18 jaar drs. Petra Lahr drs. Daphne Rijkée Houten 2017 2017 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieCognitieve therapie bij sociale angst
Cognitieve therapie bij sociale angst Dit boek, Cognitieve therapie bij sociale angst, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel is tevens het werkboek voor cliënten te bestellen:
Nadere informatiePatiënt en recht in de apotheek
Patiënt en recht in de apotheek Patiënt en recht in de apotheek mr Jurriane A. Rendering Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten
Nadere informatieHet Reumatologie & Orthopedie Formularium
Het Reumatologie & Orthopedie Formularium Het Reumatologie & Orthopedie Formularium Een praktische leidraad Onder redactie van: Prof. dr. W.F. Lems Prof. dr. B.J. van Royen Met medewerking van: Dr. J.P.W.
Nadere informatieSupervisie in onderwijs en ontwikkeling
Supervisie in onderwijs en ontwikkeling Supervisie in onderwijs en ontwikkeling Delen en helen Onder redactie van: Sijtze de Roos Auteurs: Heleen Bakker Hans Borst Corine Havelaar-Bakker Sijtze de Roos
Nadere informatieInformatorium voor Voeding en Diëtetiek
Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth Jolanda van Duinen (Redactie) Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Dieetleer en Voedingsleer Supplement
Nadere informatieProf. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes. Evidence-based handelen bij lage rugpijn
Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Epidemiologie, preventie, diagnostiek,
Nadere informatieDr. P.R.M. van Dijkman Mw. dr. M.E.L. Bartelink Drs. M. Rubens. Het cardiovasculair formularium
Dr. P.R.M. van Dijkman Mw. dr. M.E.L. Bartelink Drs. M. Rubens Het cardiovasculair formularium Onder redactie van: Dr. P.R.M. van Dijkman Mw. dr. M.E.L. Bartelink Drs. M. Rubens Het cardiovasculair formularium
Nadere informatiePersoonsgerichte zorg
Persoonsgerichte zorg C.J.M. van der Cingel J.S. Jukema Persoonsgerichte zorg Praktijken van goede zorg voor ouderen Houten 2014 ISBN 978-90-368-0448-6 DOI 10.1007/978-90-368-0449-3 ISBN 978-90-368-0449-3
Nadere informatieZakboek ziektebeelden Cardiologie
Cardiologie Zakboek ziektebeelden Cardiologie Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag
Nadere informatie36 zieke kinderen. Een werkboek met patiëntenproblemen voor co-assistenten en basisartsen
36 zieke kinderen 36 zieke kinderen Een werkboek met patiëntenproblemen voor co-assistenten en basisartsen Guus de Jonge, emeritus hoogleraar kindergeneeskunde Arwen Sprij, kinderarts Derde, geheel herziene
Nadere informatieMotivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen
Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen Redactie: Arno van Dam en Niels Mulder Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum,
Nadere informatieWerken aan je zelfbeeld
Werken aan je zelfbeeld Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit werkboek Werken aan je zelfbeeld, COMET voor kinderen en jongeren (groepstraining) hoort bij de handleiding Zelfbeeldtraining voor kinderen
Nadere informatieDenken + Doen = Durven
1 Denken + Doen = Durven Werkboek voor jezelf Dit werkboek is van: Houten Bohn Stafleu van Loghum, 2008 2 Denken + Doen = Durven Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Denken + Doen = Durven, Werkboek voor
Nadere informatieZakboek ziektebeelden Infectieziekten
Infectieziekten Zakboek ziektebeelden Infectieziekten Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave
Nadere informatieZakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen
Zakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen Zakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen Onder redactie van: G.A.E.G. van Asseldonk BSc J.J. van Duinen MSc M. Former-Boon R. van
Nadere informatieWerkboek voor ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen
Werkboek voor ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Werkboek voor ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen hoort bij de handleiding Integrale
Nadere informatieInformatorium voor voeding en diëtetiek
Informatorium voor voeding en diëtetiek Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jolanda van Duinen Jacqueline Drenth (Redactie) Informatorium voor voeding en diëtetiek Supplement 89 - april 2015 Houten 2015
Nadere informatieETEN EN DRINKEN BIJ DEMENTIE. Jeroen Wapenaar Lisette de Groot
ETEN EN DRINKEN BIJ DEMENTIE Jeroen Wapenaar Lisette de Groot Eerste druk, Reed Business, Amsterdam 2013 Tweede (ongewijzigde) druk, Bohn Stafleu van Loghum, Houten 2016 ISBN 978-90-368-1557-4 DOI 10.1007/978-90-368-1558-1
Nadere informatieOrthopedische casuïstiek
Orthopedische casuïstiek Orthopedische casuïstiek Onderzoek en behandeling van anterieure kniepijn Redactie: Dos Winkel Met bijdragen van: Patty Joldersma Marc Martens Pat Wyffels Houten 2010 Ó 2010 Bohn
Nadere informatieZorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders
Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders MIJN BSL Aan ieder exemplaar van Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders Werkboek voor deelnemers is een unieke
Nadere informatieWerkboek klinische schematherapie
Werkboek klinische schematherapie Werkboek klinische schematherapie Redactie: Eelco Muste Anoek Weertman Anne-Marie Claassen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieZorg om mensen met dementie
Zorg om mensen met dementie Voor Ries en Myrthe Zorg om mensen met dementie Een handleiding voor verzorgenden Bère Miesen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieHandleiding bij Beter beginnen
Handleiding bij Beter beginnen Handleiding bij Beter beginnen Trudy Mooren en Maartje Schoorl Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle
Nadere informatieDenken + Doen = Durven
1 Denken + Doen = Durven Werkboek voor ouders Houten Bohn Stafleu van Loghum, 2008 2 Denken + Doen = Durven Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Denken + Doen = Durven, Werkboek voor ouders, is onderdeel
Nadere informatiePsychosociale zorg bij chronische ziekten
Psychosociale zorg bij chronische ziekten Psychosociale zorg bij chronische ziekten Klinische praktijk en effectiviteit Jan Jaspers en Henriët van Middendorp Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010 2010 Bohn
Nadere informatieWat elke professional over verslavingspreventie moet weten
Wat elke professional over verslavingspreventie moet weten Rob Bovens Leontien Hommels Lex Lemmers Wat elke professional over verslavingspreventie moet weten Houten 2013 ISBN 978-90-313-9990-1 Bohn Stafleu
Nadere informatieInformatorium voor Voeding en Diëtetiek
Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth Jolanda van Duinen (Redactie) Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Dieetleer en Voedingsleer Supplement
Nadere informatieOnderzoek en behandeling van de hand het polsgewricht
Onderzoek en behandeling van de hand het polsgewricht Orthopedische casuïstiek Onderzoek en behandeling van de hand het polsgewricht Redactie: Koos van Nugteren Dos Winkel Met bijdragen van: Frederik Verstreken
Nadere informatieValkuilen in de orthopedische diagnostiek
Valkuilen in de orthopedische diagnostiek Orthopedische casuïstiek Valkuilen in de orthopedische diagnostiek Redactie: Dos Winkel Met bijdragen van: Nens van Alfen Edith Cup Sander Geurts Renske Janssen
Nadere informatieWerken aan je zelfbeeld
Werken aan je zelfbeeld Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit werkboek Werken aan je zelfbeeld, COMET voor kinderen en jongeren (individuele training) hoort bij de handleiding Zelfbeeldtraining voor kinderen
Nadere informatieLeercoaching in het hbo. Student
Leercoaching in het hbo Student Leercoaching in het hbo Student Een kapstok om jezelf uit te dagen de regie over je leren te nemen Jette van der Hoeven 2e druk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009
Nadere informatieBasiskennis schei- en natuurkunde
Basiskennis schei- en natuurkunde Basiskennis schei- en natuurkunde M. Zwamborn Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieWat elke professional over de oggz moet weten
Wat elke professional over de oggz moet weten Wat elke professional over de oggz moet weten Houten 2012 ISBN 978-90-313-9940-6 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 2012 Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieKwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C
Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C Wat kinderen en jongeren belangrijk vinden als ze niet thuis wonen Fiet van Beek en Leo Rutjes (red.) met medewerking van Mirjam
Nadere informatieSociale psychologie en praktijkproblemen
Sociale psychologie en praktijkproblemen Sociale psychologie en praktijkproblemen van probleem naar oplossing prof. dr. A.P. Buunk dr. P. Veen tweede, herziene druk Bohn Stafleu Van Loghum Houten/Diegem
Nadere informatieDoen en blijven doen
Doen en blijven doen Doen en blijven doen Voorlichting en compliancebevordering door paramedici Marieke van der Burgt en Frank Verhulst Vierde, herziene druk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009
Nadere informatieOrthopedische casuïstiek
Orthopedische casuïstiek Onderzoek en behandeling van middenhand en vingers Redactie: Dos Winkel Met bijdragen van: Frederik Verstreken Mascha Friderichs Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010 Ó 2010 Bohn
Nadere informatieLeercoaching in het hbo. Leercoach
Leercoaching in het hbo Leercoach Leercoaching in het hbo Een kapstok om studenten uit te dagen zelf de regie te nemen Jette van der Hoeven 2e druk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu
Nadere informatieDe patiënt als partner
De patiënt als partner De patiënt als partner De zoektocht van het UMC St Radboud Onder redactie van Lucien Engelen Houten 2012 Ó 2012 UMC St Radboud Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag
Nadere informatieLeerboek Atherotrombose
Leerboek Atherotrombose Leerboek Atherotrombose Prof. dr. J.W. Jukema Prof. dr. F.W.A. Verheugt Tweede, geheel herziene druk Eerste druk, 2004 Tweede, geheel herziene druk, 2008 Bohn Stafleu van Loghum,
Nadere informatieZakboek ziektebeelden Gastro-enterologie
Gastro-enterologie Zakboek ziektebeelden Gastro-enterologie Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze
Nadere informatieThuisloosheid bij jongeren en volwassenen
Thuisloosheid bij jongeren en volwassenen Werken in sph Redactie: Marijke van Bommel Maria van Deutekom Britt Fontaine Marja Magnée Alfons Ravelli Thuisloosheid bij jongeren en volwassenen Auteurs: Marc
Nadere informatieOmgaan met stress en burnout
Omgaan met stress en burnout Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieGedragsproblemen bij kinderen
Gedragsproblemen bij kinderen Reeks Praktische Kindergeneeskunde Redactie: V.R. Drexhage, kinderarts L.W.E. van Heurn, kinderchirurg C.M.F. Kneepkens, kinderarts R. Pieterse, kinderarts E. van Rijswijk,
Nadere informatieWerkboek voor kinderen en jongeren van ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen
Werkboek voor kinderen en jongeren van ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Werkboek voor kinderen en jongeren van ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen
Nadere informatieSamenspel en samenklank
Samenspel en samenklank Samenspel en samenklank De besturingsfilosofie en organisatiestructuur van het UMC Utrecht Geert Blijham en Ernest Müter Skipr is een crossmediaal communicatieplatform voor beslissers
Nadere informatieDenkbeelden over kleinschalig wonen voor mensen met dementie
Denkbeelden over kleinschalig wonen voor mensen met dementie Denkbeelden over kleinschalig wonen voor mensen met dementie Hugo van Waarde (red.) Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu
Nadere informatieNicolien van Halem Sjaak Groot. Planmatig zorg verlenen
Nicolien van Halem Sjaak Groot Planmatig zorg verlenen Nicolien van Halem Sjaak Groot Planmatig zorg verlenen Houten 2014 ISBN 978-90-368-0587-2 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Nadere informatieZorg voor mensen met een verstandelijke beperking
Zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Maja van Trigt Werkredactie: Zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Inleiding en ziektebeelden Maja van Trigt Zeist Werkredactie: Amsterdam
Nadere informatieDit boek, Verbeter je slaap. Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ.
Verbeter je slaap Dit boek, Verbeter je slaap. Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de GGZ geven
Nadere informatiedr. Ingrid Verbeek drs. Merijn van de Laar Behandeling van langdurige slapeloosheid
dr. Ingrid Verbeek drs. Merijn van de Laar Behandeling van langdurige slapeloosheid Dit boek, Behandeling van langdurige slapeloosheid, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel
Nadere informatieAutismespectrumstoornis
Autismespectrumstoornis Hilde Geurts, Bram Sizoo & Ilse Noens [red.] AUTISMESPECTRUMSTOORNIS interdisciplinair basisboek ISBN 978-90-368-2041-7 ISBN 978-90-368-2042-4 (ebook) DOI 10.1007/978-90-368-2042-4
Nadere informatieONDERSTEUNEND COMMUNICEREN BIJ DEMENTIE
ONDERSTEUNEND COMMUNICEREN BIJ DEMENTIE ISBN 978-90-368-1699-1 ISBN 978-90-368-1700-4 (ebook) 2017 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave
Nadere informatieInformatorium voor Voeding en Diëtetiek
Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth Jolanda van Duinen (Redactie) Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Dieetleer en Voedingsleer Supplement
Nadere informatieMentale training in de sport
Mentale training in de sport Voor Linda, Roman en Orson Mentale training in de sport Toepassing en effecten Rico Schuijers Eerste druk, eerste en tweede oplage, Elsevier, Maarssen, 2004-2006 Eerste druk,
Nadere informatieDe apotheker aan de leiding. voor Yara en Abel
De apotheker aan de leiding voor Yara en Abel De apotheker aan de leiding Dr. Erik Ranzijn Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten
Nadere informatieZakboek ziektebeelden Oncologie
Oncologie Zakboek ziektebeelden Oncologie Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden
Nadere informatieNicolien van Halem Inge Müller. Handboek studievaardigheden voor het hbo
Nicolien van Halem Inge Müller Handboek studievaardigheden voor het hbo Toegang tot de website Op deze website vindt u het ondersteunend materiaal behorende bij Handboek studievaardigheden voor het hbo.
Nadere informatieHet Urologie Formularium
Het Urologie Formularium Het Urologie Formularium Een praktische leidraad Onder redactie van: Dr. A.S. Glas Dr. J.P.M. Sedelaar P. van de Woestijne Met medewerking van: Dr. F.C.H. d Ancona, Dr. M. Barendrecht,
Nadere informatieLeven met angst voor ernstige ziektes
Leven met angst voor ernstige ziektes Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op
Nadere informatieZorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders
Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders Handboek voor trainers Redactie: Leony Coppens Carina van Kregten Houten 2012 2012 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Nadere informatieDe meest gestelde vragen over: cholesterol
De meest gestelde vragen over: cholesterol De meest gestelde vragen over: cholesterol Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieCasusboek palliatieve zorg
Casusboek palliatieve zorg Casusboek palliatieve zorg ONDER REDACTIE VAN M.H.J. VAN DEN BEUKEN-VAN EVERDINGEN M.L.E. JANSSEN-JONGEN Houten 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Nadere informatieDoorbreek je depressie
Doorbreek je depressie Doorbreek je depressie Werkboek voor de cliënt Drs. P.J. Molenaar Drs. F.J. Don Prof. dr. J. van den Bout Drs. F. Sterk Prof. dr. J. Dekker Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó
Nadere informatieAssistent en maatschappij
Assistent en maatschappij Assistent en maatschappij Burgerschap voor AG B. van Abshoven W. van Grootheest T. Verhoeven Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieDe huisarts aan de leiding
De huisarts aan de leiding De huisarts aan de leiding Dr. Erik Ranzijn Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets
Nadere informatieHandboek schematherapie
Handboek schematherapie Handboek schematherapie Theorie, praktijk en onderzoek Onder redactie van Michiel van Vreeswijk Jenny Broersen Marjon Nadort Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu
Nadere informatieHelp me even herinneren
Help me even herinneren Deze uitgave is tot stand gekomen met medewerking van Stichting Alzheimer Nederland en met financiële steun van de Stichting Centraal Fonds RVVZ en het Roomsch Catholyck Oude Armen
Nadere informatie8FSLDBIJFS /[EPMJMGEXMIRMZIEY
Medicijnen Werkcahier Kwalificatieniveau Geerard Siereveld Cees van Stipdonk Johan van t Wout Skillslab-serie voor verpleegkundige en verzorgende beroepsvaardigheden Houten 2008 2008 Bohn Stafleu van
Nadere informatieLeven met een borderline persoonlijkheidsstoornis
Leven met een borderline persoonlijkheidsstoornis Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook
Nadere informatie