Docentenhandleiding vmbo - kgt

Transcriptie

1 Geschiedenis voor de bovenbouw vmbo Docentenhandleiding vmbo - kgt Auteurs Anneke Blankers Hans Bulthuis Jessie Jongejans Frank Kerstjens Barbara Peters Martin Prinsen Wieke Schrover Eindredactie Hans Bulthuis Wieke Schrover Malmberg s-hertogenbosch Derde druk

2 Malmberg 's-hertogenbosch, 2013 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave (met uitzondering van de bijlagen) mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

3 Voorwoord Dit is het docentenboek bij Memo, geschiedenis voor de bovenbouw vmbo kgt, 3e druk. Hoofdstuk 1 bespreekt de samenstelling van deze methode. In hoofdstuk 2 wordt de stofkeuze toegelicht. Hoofdstuk 3 geeft een toelichting op de verschillende onderdelen van een hoofdstuk en hoofdstuk 4 beschrijft didactische uitgangspunten en tips. Hoofdstuk 5 geeft een toelichting op mogelijke leerroutes en een voorbeeld-pta (programma van toetsing en afsluiting). In hoofdstuk 6 (leerjaar 3) en 7 (leerjaar 4) is per hoofdstuk inhoudelijke informatie over dat hoofdstuk opgenomen, zoals tips bij lessen, een overzicht van behandelde eindtermen en verwijzingen naar relevante literatuur, audiovisuele en nieuwe media en musea. In de bijlagen vindt u de aanvullende examenspecificaties en de antwoorden op de proefexamens. Wij wensen u en uw leerlingen veel plezier bij het werken met Memo, geschiedenis voor de bovenbouw vmbo kgt. De auteurs MALMBERG DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT 3

4 Inhoud Voorwoord 3 1. Samenstelling 6 2. Stofkeuze 7 3. Opzet van een hoofdstuk Didactische uitgangspunten en tips Leerroutes en PTA (programma van toetsing en afsluiting) Toelichting en tips bij de lessen van leerjaar hoofdstuk 1 Nederland en Indonesië Toelichting op het thema Tips per paragraaf Tips voor achtergrondinformatie hoofdstuk 2 Nederland als industriële samenleving Toelichting op het thema Tips per paragraaf Tips voor achtergrondinformatie hoofdstuk 3 Sociale zekerheid en verzorgingsstaat in Nederland Toelichting op het thema Tips per paragraaf Tips voor achtergrondinformatie hoofdstuk 4 Nederland na 1945: cultuur en mentaliteit Toelichting op het thema Tips per paragraaf Tips voor achtergrondinformatie hoofdstuk 5 De Koude Oorlog Toelichting op het thema Tips per paragraaf Tips voor achtergrondinformatie Toelichting en tips bij de lessen van leerjaar Staatsinrichting van Nederland Toelichting op het thema Tips per paragraaf Tips voor achtergrondinformatie Historisch overzicht H1 Nederland Toelichting op het thema Tips per paragraaf Tips voor achtergrondinformatie Historisch overzicht H2 De Eerste Wereldoorlog Toelichting op het thema Tips per paragraaf Tips voor achtergrondinformatie 58 4 DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT MALMBERG

5 7.3 Historisch overzicht H3 Interbellum, herstel en economische crisis Toelichting op het thema Tips per paragraaf Tips voor achtergrondinformatie Historisch overzicht H4 De Tweede Wereldoorlog Toelichting op het thema Tips per paragraaf Tips voor achtergrondinformatie Historisch overzicht H5 Nederland, Europa en de wereld Toelichting op het thema Tips per paragraaf Tips voor achtergrondinformatie Historisch overzicht H6 Een nieuwe wereldorde vanaf Toelichting op het thema Tips per paragraaf Tips voor achtergrondinformatie 68 Bijlage 1 VMBO examenprogramma geschiedenis en staatsinrichting 69 1 Toelichting Preambule 69 2 Het examenprogramma Het examenprogramma Het Examen geschiedenis en staatsinrichting Bijlage 2 Antwoorden op de proefexamens 73 Antwoorden Proefexamen Nederland en Indonesië 73 Antwoorden Proefexamen Nederland als industriële samenleving 74 Antwoorden Proefexamen Sociale zekerheid en verzorgingsstaat in Nederland 75 Antwoorden Proefexamen Nederland na 1945: cultuur en mentaliteit 77 Antwoorden Proefexamen De Koude Oorlog 79 Antwoorden Proefexamen Staatsinrichting 80 Antwoorden Proefexamen Historisch overzicht 82 MALMBERG DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT 5

6 1 Samenstelling De methode bestaat voor leerlingen uit hand- en werkboeken óf leeropdrachtenkaternen, en een epack. Voor docenten is er een epack met onder andere toetsen, digitale hand- en antwoordboeken, links naar filmpjes en ander aanvullend lesmateriaal. De verschillende onderdelen worden hieronder kort toegelicht. HANDBOEK De fullcolour handboeken bevatten de stof voor leerjaar 3 en 4. Het deel voor klas 3 bevat vijf hoofdstukken steeds afgewisseld met het onderdeel Historisch overzicht. Deze zes overzichten geven de leerlingen een idee over de onderwerpen in het examenjaar. In de overzichten ligt de nadruk op het dagelijks leven in de periode 1900 tot nu. In het deel voor klas 4 staat alle leerstof die leerlingen moeten kennen voor het examen: de onderdelen Staatsinrichting en het Historisch overzicht van de 20 e eeuw. WERKBOEKEN EN ANTWOORDENBOEKEN De werkboeken bevatten opdrachten voor de kaderberoepsgerichte, gemengde en theoretische leerweg samen. De werkboeken bevatten een planner, oriëntatieopdrachten bij het hoofdstuk, vragen bij de paragrafen, examentrainers, proefexamens, een afsluiting per hoofdstuk en opdrachten bij de historisch overzichten. De antwoordenboeken zijn als het ware ingevulde werkboeken. Ze bevatten de antwoorden op de vragen. De leerlingen kunnen zo via het smartbord hun werk nakijken. NB Er zijn ook antwoordenboeken op papier beschikbaar als u het hand- en werkboek gebruikt. LEEROPDRACHTENKATERNEN In plaats van handboeken met werk- en antwoordenboeken kunt u bij Memo voor de bovenbouw vmbo ook kiezen voor leeropdrachtenkatern per hoofdstuk. Een leeropdrachtenkatern bevat zowel de tekst uit het handboek als de vragen uit het werkboek. Een leeropdrachtenkatern is gebruiksmateriaal, er kan niet in geschreven worden. De antwoorden op de vragen moeten de leerlingen in een schrift noteren. De antwoorden bij de leeropdrachtenkaternen staan weergegeven in Wordbestanden. EPACK Zowel voor de leerlingen als voor de docent heeft Memo een epack ontwikkeld. Het epack voor de leerling bevat onder andere: korte documentaires bij de historische overzichten uit leerjaar 3; simulaties waardoor de leerling zich gaat inleven in de keuzes waar mensen in het verleden voor stonden (leerjaar 3); oefentoetsen; mp3-bestanden van de leerteksten; adviestoetsen die voorbereiden op het proefwerk en school- en eindexamen; internetlessen (leerjaar 4). Het epack voor de docent bevat onder andere: beeld- en filmmateriaal; eindtoetsen; leerlingmanagementsysteem; didactische handleidingen; antwoorden van de leeropdrachtenkaternen. 6 DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT MALMBERG

7 2 Stofkeuze Het examenprogramma voor het vmbo ziet er als volgt uit: Op het Centraal Examen (CE) worden twee onderdelen geëxamineerd: Staatsinrichtingen het Historisch overzicht van de 20 e eeuw. Daarnaast krijgen gt-leerlingen als verrijkingsstof drie verdiepingsthema's. Deze thema s vormen samen de gehele verrijkingsstof voor het CE. De thema s zijn: Sovjet-Unie In dit thema staat 'extreem links' centraal (stalinisme, communisme). Indonesië: dekolonisatie en nationalisme Brandhaard Israël-Palestina (t/m eerste vredesakkoord). De verdiepingsthema s zijn opgenomen in het historisch overzicht van Memo voor de bovenbouw vmbo. In het School Examen (SE) worden drie exameneenheden in plaats van vijf geëxamineerd. Dat is noodzakelijk om ruimte te maken voor behandeling van het historisch overzicht. Een school mag zelf bepalen welke hoofdstukken/exameneenheden worden behandeld en getoetst in het SE. Let op: de verrijkingsstof van de gekozen eenheden behoort ook behandeld te worden. Het programma sluit aan bij verschillende leerwegen, de examinering begint in het derde leerjaar. Zie voor de laatste stand van zaken DE EINDTERMEN De exameneenheden leggen voor een groot deel vast welke onderwerpen en vaardigheden in de derde en vierde klas aan de orde moeten komen. De eindtermen/specificaties kunt u vinden in bijlage 1. In de preambule van het examenprogramma worden algemene onderwijsdoelen genoemd en de eindtermen van het kerndeel bevatten een overzicht van basisvaardigheden en leervaardigheden in het vak geschiedenis en staatsinrichting. Voor de specifieke vaardigheden van het vak geschiedenis en staatsinrichting (onderdeel van de leervaardigheden) verwijzen we u naar de toelichting per hoofdstuk. Door de oefening van deze vaardigheden bereiden leerlingen zich goed voor op het Centraal Examen. Hieronder wordt per hoofdstuk kort samengevat welke stof gekozen is. Een hoofdstuk bestaat uit twee tot vier basisparagrafen waarin het kerndeel van het examenprogramma aan de orde komt. Daarnaast zijn er de examentrainers. Let op: dit is geen vrijblijvend onderdeel, omdat er naast training van vaardigheden ook examenstof wordt behandeld. In deel 3 is de trainer steeds genummerd als paragraaf 2 en 5. In deel 4 staat de trainer steeds na de basisparagrafen. In deel 3 horen bij ieder hoofdstuk ook verrijkingsstof en een proefexamen. Een hoofdstuk wordt steeds afgesloten met het onderdeel Afsluiting. In deel vier vindt u per hoofdstuk examentrainers, bij drie hoofdstukken de verrijkingsstof en twee proefexamens behorende bij de onderdelen Staatsinrichting en Historisch overzicht van de 20 e eeuw. MALMBERG DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT 7

8 KORTE INHOUD DEEL 3 VMBO-KGT NB De basisparagrafen zijn paragraaf 1, 3 en 4. Paragraaf 2 en 5 zijn examentrainers. Hoofdstuk 1 Nederland en Indonesië Wat was er zo bijzonder aan de band tussen Nederland en Indonesië? In de eerste paragraaf staat het Cultuurstelsel centraal. De derde paragraaf behandelt de uitbreiding van de Nederlandse macht en de komst van particuliere ondernemers. In paragraaf 4 wordt het ontstaan van het nationalisme behandeld. De verrijkingsstof gaat over het conflict tussen Nederland en Indonesië na Hoofdstuk 2 Nederland als industriële samenleving Hoe veranderde de Nederlandse samenleving door de industrialisatie en economische groei? In de eerste paragraaf onderzoeken leerlingen de oorzaken en aard van de Nederlandse industrialisatie. De derde paragraaf behandelt de sterker wordende positie van arbeiders en vrouwen. Paragraaf 4 behandelt de economische groei na 1945, met aandacht voor de geleide-loonpolitiek, schaalvergroting, verstedelijking en het ontstaan van een consumptiemaatschappij. De verrijkingsstof gaat over het ontstaan en het oplossen van milieuproblemen. Hoofdstuk 3 Sociale zekerheid en verzorgingsstaat in Nederland Hoe groeide Nederland in de twintigste eeuw uit tot een verzorgingsstaat? In de eerste paragraaf worden de veranderingen in de armenzorg tot 1900 besproken. De derde paragraaf behandelt de gevolgen van de economische crisis in de jaren dertig. In paragraaf vier krijgen leerlingen een beeld van de verzorgingsstaat en onderzoeken zij positieve en negatieve kanten van zo n staat. De verrijkingsstof gaat over de ontwikkeling van de gezondheidszorg en het denken over euthanasie en abortus. Hoofdstuk 4 Nederland na 1945: cultuur en mentaliteit Wat veranderde na 1945 in de manier van leven en denken? De eerste paragraaf gaat over het ontstaan van een massacultuur. Daarbij is aandacht voor film, radio, televisie en computer en popmuziek. In de derde paragraaf staat het ontstaan van een jongerencultuur in de jaren zestig centraal. De laatste basisparagraaf behandelt de vrouwenbeweging en de geleidelijke verbetering van de positie van de vrouw in de Nederlandse samenleving. De verrijkingsstof behandelt de verzuiling en ontzuiling van de Nederlandse samenleving. Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog Wat was de Koude Oorlog en wat waren de gevolgen van de Koude Oorlog voor Europa? In de eerste paragraaf onderzoeken leerlingen het ontstaan van de Koude Oorlog, waarbij wordt ingegaan op de verschillen tussen kapitalisme en communisme. In de tweede paragraaf staan de gevolgen van de Koude Oorlog voor Duitsland centraal: het ontstaan van twee Duitslanden en de bouw van de Berlijnse Muur. In de laatste basisparagraaf wordt besproken hoe er een einde aan de Koude Oorlog kwam en wat dit betekende voor Duitsland en Europa. De verrijkingsstof gaat over de naoorlogse relatie tussen Nederland en de Verenigde Staten. 8 DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT MALMBERG

9 KORTE INHOUD DEEL 4 VMBO-KGT NB De lengte van de hoofdstukken verschilt afhankelijk van de basisstof en al dan niet verrijkingsstof. Na de basisparagrafen staat steeds een examentrainer die een bepaalde vaardigheid behandelt. Staatsinrichting van Nederland Hoe ontstond er een democratisch bestuur en hoe werd Nederland een rechtsstaat? De eerste paragraaf behandelt de grondwet van 1848 en de belangrijkste politieke stromingen in de negentiende eeuw. Paragraaf twee behandelt de emancipatiebewegingen rond 1900 en de grondwetswijziging van De derde paragraaf gaat over bestuur en rechtspraak zoals die op dit moment zijn geregeld. Het oude verrijkingsdeel is verwerkt in de basisstof van hoofdstuk 5 en 6 van het historisch overzicht. Historisch overzicht vanaf 1900 Het historisch overzicht bestaat uit zes hoofdstukken: Hoofdstuk 1 Nederland 1900 tot 1914 In dit hoofdstuk draait het vooral om de veranderingen in het dagelijks leven van mensen in deze tijd van grote veranderingen. De eerste basisparagraaf behandelt de thema s werken en leven rond In de tweede paragraaf staan bestuur en cultuur in de betreffende periode centraal. Hoofdstuk 2 De Eerste Wereldoorlog 1914 tot 118 In dit hoofdstuk staan de oorzaken, het verloop en het einde van de Eerste Wereldoorlog centraal. De eerste basisparagraaf gaat uitgebreid in op de oorzaken en directe aanleiding van de oorlog. Paragraaf 2 laat vooral de verschrikkingen van de loopgraafoorlog zien. In paragraaf 3 worden de gevolgen voor Nederland en België van de oorlog behandeld. De verrijkingsstof behandelt het verloop van de Russische Revolutie en de opbouw van een communistische staat tot de Duitse inval in Hoofdstuk 3 Het interbellum, herstel en economische crisis Het interbellum is het onderwerp van hoofdstuk 3. Basisparagraaf 1 gaat in op de Vrede van Versailles, de Weimarrepubliek en de Volkenbond. De tweede paragraaf behandelt de economische crisis en haar gevolgen voor de wereld en de Nederlandse economie. Paragraaf 3 laat de opkomst van het nationaal socialisme in Duitsland en van de NSB in Nederland zien. De laatste paragraaf behandelt Duitsland na de machtsovername door Hitler met een apart onderdeel over discriminatie en antisemitisme. Hoofdstuk 4 De Tweede Wereldoorlog De titel is duidelijk genoeg. Basisparagraaf 1 schetst het verloop van de oorlog van 1939 tot De tweede paragraaf behandelt de bezetting van Nederland en gaat onder andere in op het probleem van aanpassing of verzet. Paragraaf 3 gaat over de jodenvervolging in Europa en Nederland in het bijzonder. De verrijkingsstof besteedt aandacht aan de vrijheidsstrijd van de Indonesiërs. Hoofdstuk 5 Nederland, Europa en de wereld: In de eerste basisparagraaf staat de Koude Oorlog centraal en worden enkele hoogtepunten uit deze periode besproken. De tweede paragraaf besteedt aandacht aan het ontstaan van internationale organisaties en samenwerkingsverbanden als de VN en de EU. Paragraaf 3 behandelt de naoorlogse ontwikkelingen in Nederland met de nadruk op de periode van de opbouw, het ontstaan van een jeugdcultuur en de tweede feministische golf. De verrijking laat het ontstaan van het conflict tussen Joden en Palestijnen zien. MALMBERG DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT 9

10 Hoofdstuk 6 Een nieuwe wereldorde vanaf 1990 Het einde van de Koude Oorlog en de gevolgen voor Europa en de wereld komen in de eerste basisparagraaf aan de orde. Er is ook aandacht voor de opkomst van het wereldwijde terrorisme. De tweede paragraaf gaat verder in op de Europese samenwerking en het verschijnsel globalisering. Paragraaf drie tenslotte besteedt aandacht aan sociaaleconomische/culturele ontwikkelingen in Nederland voor en na het jaar DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT MALMBERG

11 3 Opzet van een hoofdstuk Een hoofdstuk in leerjaar drie bestaat uit een openingspagina: de oriëntatie, basisparagrafen, examentrainers, verrijkingsstof, een proefexamen en een afsluiting met een overzicht wat leerlingen moeten kennen en kunnen, en een tijdbalk en begrippen. De opbouw van een hoofdstuk in leerjaar vier is vergelijkbaar, maar het aantal basisparagrafen wisselt vanwege de variabele lengte van de eindtermen. Ook staan examentrainers en proefexamens op een andere plaats en heeft de afsluiting een aangepaste inhoud met jaartallenlijstjes en korte biografische schetsjes van belangrijke personen. Bij beide leerjaren is een uitgebreid ICT-pakket ontwikkeld. ORIËNTATIE In het handboek (HB) bestaat de oriëntatie uit twee pagina s met een inleiding op het thema die uitmondt in de hoofdstukvraag. Voorbeeld: bij leerjaar 3 hoofdstuk 2 Nederland als industriële samenleving: Hoe veranderde de Nederlandse samenleving door de industrialisatie en economische groei? Er is een groot beeld dat karakteristiek is voor het thema, aangevuld met een kaart of een infographic met relevante gegevens over het thema. U kunt met behulp van de informatie op de openingspagina s uitleg geven over het onderwerp. Leerlingen kunnen aan de hand van de afbeelding en kaart op de openingspagina s ook zelf vragen bedenken over het thema, waarna deze klassikaal geïnventariseerd kunnen worden en vergeleken met de paragraafvragen in het boek. BASISPARAGRAFEN In klas drie bevat een hoofdstuk steeds drie basisparagrafen, aangevuld met examentrainers genummerd als paragraaf 2 en 5. In het deel van klas vier varieert het aantal basisparagrafen, afhankelijk van de specificaties van het historisch overzicht. Iedere basisparagraaf begint met twee samenhangende beelden en drie vragen. Het is steeds de laatste vraag van een set vragen over een bepaalde subparagraaf. De beelden van de opening worden bevraagd in het onderdeel Intro in het werkboek (WB). Ook de grote toepassingsopdracht aan het einde van de paragraaf in het WB sluit aan bij de beelden en de tekst van de intro. Elke basisparagraaf bevat een intro, bronnen, vragen bij de intro, een leertekst met bijbehorende vragen en een toepassingsopdracht. De didactische structuur en werkwijze kunnen als volgt worden weergegeven: Verkenning Intro en paragraafvragen in het handboek lezen (en bespreken). Aan de hand van de introvragen in het werkboek of leeropdrachtenkatern de teksten en beeldbronnen bestuderen. Verwerking Leertekst lezen (en bespreken) en maken van de bijbehorende vragen. Toepassing Toepassing van kennis en vaardigheden aan de hand van toepassingsopdracht in het werkboek. EXAMENTRAINERS In deel drie zijn de examentrainers steeds als paragraaf 2 en 5 opgenomen. In deel vier staat er steeds een trainer tussen de basis en (eventueel) verrijking. In de examentrainers maken leerlingen bronnenopdrachten met beeldbronnen op examenniveau. Daarbij moeten ze kennis uit de voorgaande MALMBERG DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT 11

12 paragrafen gebruiken. Er is dus sprake van toepassing van het geleerde, aan de hand van nieuwe informatie. In de examentrainers worden veel vaardigheden geoefend. De opzet van de examentrainers doorbreekt de structuur van de basisparagrafen. De leerlingen zijn in de examentrainers dus op een andere manier met de stof bezig. Zij trainen in deze paragraaf tevens vaardigheden en vraagvormen die van belang zijn bij het examen. VERRIJKINGSSTOF In deel drie bevat ieder hoofdstuk een verrijkingsparagraaf met de verrijkingsstof die in de eindtermen wordt beschreven. Deze stof is verplicht voor de gemengde en de theoretische leerweg. De leerlingen van de kaderberoepsgerichte leerweg kunnen de verrijkingsparagrafen als keuzestof doorwerken. In deel 4 is uitsluitend een onderdeel verrijking opgenomen indien dit wordt voorgeschreven in de specificaties voor het Centraal Examen. PROEFEXAMEN Na de basisstof en het verrijkingsdeel volgt in deel drie een proefexamen. In dat onderdeel oefenen leerlingen met opgaven op examenniveau. In deel 4 is een proefexamen opgenomen na de hoofdstukken over staatsinrichting en het historisch overzicht. De vragen zijn zo veel mogelijk in de lay-out van de examens weergegeven, inclusief een puntenwaardering bij elke vraag. De antwoorden van deze proefexamens treft u aan in deze docentenhandleiding. AFSLUITING In deel 3 wordt elk hoofdstuk in het handboek afgesloten met het onderdeel Wat moet je kennen en kunnen, een lijst met de begrippen en hun definities. In het werkboek kunnen leerlingen in het onderdeel afsluiting zelf een samenvatting maken van de stof van het hoofdstuk. Ze vullen een voorgestructureerd schema in, waarbij enkele afbeeldingen functioneren als hints. In leerjaar 4 bestaat de afsluiting naast de begrippen met uitleg uit korte biografiëen van belangrijke personen en overzichten met jaartallen. EPACK Bij Memo voor de bovenbouw vmbo hoort ook een epack. Het epack voor leerlingen bevat: oriëntatiefilms met vragen (leerjaar 3); gesproken versies van de leertekst bij de basisparagrafen; oefentoetsen bij de basis- en verrijkingsparagrafen; simulaties (leerjaar 3); internetlessen (leerjaar 4) adviestoetsen; herhalingslessen; proefexamens op havo-niveau; digitale eindtoetsen; studiehulp (met onder andere Werkwijzer); de begrippen. Bovendien is er bij elk historisch overzicht uit deel 3 een documentaire (videofilm) over het dagelijks leven uit die periode met daarbij een aantal vragen. Gesproken leertekst Van elke basisparagraaf kunnen de leerlingen de leertekst als mp3-bestand beluisteren. 12 DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT MALMBERG

13 Simulaties (leerjaar 3) Middels simulaties gaan leerlingen zich inleven in de keuzes waar mensen in het verleden voor stonden. De simulatie van hoofdstuk 1 gaat over het Cultuurstelsel. Wat betekende het cultuurstelsel voor de Indonesische boer? In hoofdstuk 2 gaan leerlingen zich inleven in een directeur van een textielfabriek, die ervoor moet zorgen dat zijn fabriek winstgevend wordt. De simulatie van hoofdstuk 3 gaat over het beleid van de Nederlandse regering in de crisisjaren. Wat betekende dit beleid voor de gewone arbeider? In hoofdstuk 4 leven de leerlingen zich in in een dorpsjongen die begin jaren zestig van de vorige eeuw naar Amsterdam vertrekt en van een dorpsjongen verandert in een hippie. De simulatie van hoofdstuk 5 ten slotte gaat over de Cubacrisis, de twee gevaarlijkste weken in de geschiedenis. Adviestoetsen, herhalingslessen en proefexamens op havo-niveau Bij leerjaar 3 kent elk hoofdstuk een adviestoets. Op basis van de score op de adviestoets gaat de leerling verder met óf de herhalingsles óf het proefexamen op havo-niveau. Dit is ook het geval bij staatsinrichting in leerjaar 4. Bij het historisch overzicht is er een adviestoets met herhalingsles na hoofdstuk 3 (periode ) en na hoofdstuk 6 (periode 1900-heden). Bij hoofdstuk 3 is er geen proefexamen in het boek, alleen in het epack. Bij hoofdstuk 6 is er een proefexamen in het boek en een proefexamen op havo-niveau in het epack. Het epack voor docenten bevat de volgende onderdelen: leerlingen-epack; eindtoetsen in Word; docentenhandleiding met inhoudelijke en didactische verantwoording en tips per hoofdstuk/paragraaf; leerlingmanagementsysteem; arrangeertool; digiboeken. Digiboek Met het digiboek en een digitaal schoolbord of beamer kunt u de volledige lesstof ook digitaal in de klas presenteren. U kunt daarmee alle pagina s uit het handboek, werkboek, antwoordenboek en leeropdrachtenkatern tonen. Het digiboek van het handboek of leeropdrachtenkatern is bovendien voorzien van links naar video's en animaties. Ook kunt u uw eigen materiaal toevoegen. Zie hiervoor de docentenhandleiding e-methodes. Leerlingmanagementsysteem Met het nieuwe epack kunt u de resultaten van uw leerlingen volgen. U ziet precies welke onderdelen ze afgerond hebben en welke scores ze behaald hebben. Arrangeren en differentiëren Het nieuwe epack maakt het mogelijk om uw eigen lesprogramma samen te stellen, bijvoorbeeld door eigen materiaal toe te voegen. Ook kunt u heel eenvoudig verschillende lesprogramma's voor verschillende groepen of individuele leerlingen creëren. MALMBERG DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT 13

14 4 Didactische uitgangspunten en tips EEN ACTIEVE ROL VAN DE LEERLING Memo leent zich uitstekend voor het combineren van zelfstandig werken en klassikaal onderwijs. Het werkboek bevat zowel gesloten als open vragen, die leerlingen zonder veel problemen zelfstandig kunnen maken. De leerteksten zijn beknopt en helder geformuleerd. Er is in het handboek en het werkboek. De introteksten en de gekozen bronnen sluiten zoveel mogelijk aan bij de belevingswereld van de leerlingen en bij de sector Zorg & Welzijn (waarbinnen geschiedenis en staatsinrichting een keuzevak is). De paragrafen, examentrainers en onderzoeksopdrachten bevatten aansprekende thema s. De leerling heeft bovendien veel ruimte om eigen keuzes te maken uit een gevarieerd aanbod in het epack. HERHALING EN TOEPASSING Het verwerven en kunnen toepassen van historische kennis en vaardigheden veronderstelt ruimte voor herhaling en een diepere verwerking van de stof. In Memo is veel ruimte voor herhaling en toepassing van het geleerde. Herhaling vindt bijvoorbeeld plaats bij de historische begrippen. Leerlingen maken via de introvragen kennis met nieuwe historische begrippen en kennen een voorlopige betekenis toe aan deze begrippen. In de leertekst komen de begrippen in samenhang met elkaar terug en worden gebruikt om historische verschijnselen te beschrijven en te verklaren. Bij de toepassingsopdrachten moeten leerlingen het geleerde zelf toepassen om verschijnselen te beschrijven en te verklaren. Zo verwerven ze het begrippenapparaat van het vak geschiedenis en staatsinrichting. Met de oefentoetsen en de herhalingsles kunnen leerlingen de stof nog eens op een aantrekkelijke manier herhalen. Herhaling vindt met name plaats in de vorm van toepassing. Bij de toepassingsvragen passen leerlingen zowel kennis als vaardigheden toe. In de examentrainer moeten leerlingen de kennis die ze in de basisparagrafen verworven hebben opnieuw toepassen. Leerlingen zijn in de examentrainers met nieuwe aansprekende thema s bezig. Het gaat daarbij dus niet om het verwerven van extra kennis en vaardigheden, maar primair om verdieping en herhaling in de vorm van toepassing. TOEPASSINGSOPDRACHTEN De actieve rol van de leerling wordt extra gestimuleerd door de nieuwe toepassingsopdrachten die in de derde druk zijn opgenomen. Het doel van deze opdrachten is om via nieuwe activerende werkvormen leerlingen aan het werk te zetten met de stof, zodat ze gaan nadenken, leren argumenteren en ideeën uitwisselen. Door de actieve werkvormen beklijven lessen en leerstof beter. De activerende werkvormen zijn gebaseerd op de bundel Thinking through history van de Britse vakdidactici Peter Fisher, Ian Wilkinson en David Leat (Cambridge, 2002). In de drie bundels Actief historisch denken hebben J. de Vries, H. Haveke, A. Aardema en B. van Rooyen vergelijkbare activerende werkvormen uitgewerkt voor het vak geschiedenis. ICT-AANBOD UITGEBREID EN PRAKTISCH INZETBAAR Bij Memo voor de bovenbouw vmbo hoort een epack. ICT heeft een duidelijke plaats in de methode gekregen: oefenen, herhalen of verrijken. Geen kleine versnipperde oefeningen, maar een geïntegreerd pakket. Via een digitale adviestoets krijgen leerlingen een eigen individueel leeradvies. Als docent kunt u de eindtoetsen ook digitaal afnemen, de ICT-lessen arrangeren en lesmateriaal projecteren op het digitale schoolbord. Remediëren doen de leerlingen met de herhalingslessen, verdiepen met behulp van de examentrainers op havo-niveau. 14 DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT MALMBERG

15 De leerteksten zijn voor leerlingen in het epack ook te beluisteren of te downloaden om te beluisteren via een mp3-speler. MALMBERG DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT 15

16 5 Leerroutes en PTA (programma van toetsing en afsluiting) LEERROUTES Er zijn programma s op twee niveaus, die steeds een aanvulling vormen op het laagste niveau: 1 kaderberoepsgerichte leerweg; 2 gemengde en theoretische leerweg. De adviesurentabel voor leerjaar 3 en 4 is: 1 kaderberoepsgericht 160 uur; 2 gemengd en theoretisch 200 uur. De stof die verplicht is volgens de eindtermen van het vmbo is in Memo bij elk hoofdstuk verwerkt in de basisparagrafen. De verrijkingsparagraaf in deel 3 is alleen verplicht voor de gemengde en de theoretische leerweg. Als richtlijn geldt dat een basisparagraaf en verrijkingsparagraaf 2 uur tijd kost (twee lesuren plus huiswerk) en dat het proefexamen en de afsluitende toets ieder 1 lesuur kosten. Samen met de onderdelen van het epack betekent dit dat er per hoofdstuk minimaal 15 uur besteed moet worden aan de verplichte basisstof. De hoeveelheid tijd die u aan een hoofdstuk besteedt, zal afhankelijk zijn van de leerweg, het aantal lesweken op uw school, de extra tijd die ingeroosterd wordt voor voorbereiding op het Centraal Examen en het aantal praktische opdrachten dat voor het schoolexamen wordt uitgevoerd. Als richtlijn kan gelden dat de kaderberoepsgerichte leerweg 15 uur aan een hoofdstuk besteedt en de gemengde en theoretische leerwegen 20 uur. Aan het hoofdstuk staatsinrichting dat centraal geëxamineerd wordt, kan 20 uur besteed worden. Voor het andere CE-onderwerp, het historisch overzicht, staan minimaal 55 uren. De resterende tijd kan besteed worden aan praktische en extra voorbereiding voor het Centraal Examen. Hieronder wordt kort toegelicht welke routes de leerlingen van de verschillende leerwegen kunnen volgen. Gemengde leerweg en theoretische leerweg De leerlingen van de gemengde en de theoretische leerweg doen het kerndeel van het examenprogramma en het verrijkingsdeel. Deze leerlingen maken dus de basisparagrafen, de examentrainers en de verrijkingsparagrafen. In klas drie besteedt de leerling, uitgaande van twee uur per basisparagraaf en verrijking, twee examentrainers, een proefexamen en een toets ter afsluiting van het hoofdstuk, minimaal 15 uur aan de verplichte stof. Als u 20 uur kunt besteden aan het totale hoofdstuk, is er 5 uur over voor andere onderdelen van de methode en/of projecten. Voor de stof in leerjaar 4, die centraal geëxamineerd wordt, reserveert u meer tijd (totaal 90 uur). Omdat de perioden van het historisch overzicht verschillen in aantal en omvang van de onderwerpen die aan de orde moeten komen, zijn de hoofdstukken van verschillende omvang. Hieronder staat per hoofdstuk het aantal paragrafen aangegeven en een richtlijn voor het aantal studielasturen. Het overzicht bevat ook de verrijkingsstof en de examentrainers. 16 DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT MALMBERG

17 Hoofdstuk De tijd van wereldoorlogen Aantal paragrafen 1 Nederland ,5 2 De Eerste Wereldoorlog ,5 Verrijking A De Sovjet-Unie Het Interbellum, herstel en crisis ,5 4 De Tweede Wereldoorlog ( ) 4 7,5 Verrijking B Indonesië wordt onafhankelijk 1 2 Afsluiting tijdvak en examentrainer 1 2 De tijd van televisie en computer 5 Europa en de wereld ( ) 4 7,5 Verrijking C Israël en het Midden-Oosten Een nieuwe wereldorde (1990-nu) 4 7,5 Afsluiting tijdvak en proefexamen 1 2 Totaal 55 Studielasturen Kaderberoepsgerichte leerweg De leerlingen van de kaderberoepsgerichte leerweg maken alleen de basisparagrafen. Ze hoeven geen verrijkingsparagrafen te doen. Uitgaande van 2 uur per basisparagraaf, het proefexamen en een toets ter afsluiting van het hoofdstuk, besteedt de leerling minimaal 10 uur aan de verplichte stof. Er is dan, uitgaande van totaal 15 uur voor het hoofdstuk, 5 uur over voor andere onderdelen of projecten. Voor de stof in leerjaar 4, die centraal geëxamineerd wordt, reserveert u meer tijd (totaal 80 uur). PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING Hieronder geven we een voorbeeld voor een programma van toetsing en afsluiting (PTA). De inspectie wil voor 1 oktober het examenreglement en het PTA van de school ontvangen. Uw schoolleiding zal u of uw sectie opdragen om een PTA voor geschiedenis en staatsinrichting te ontwikkelen. Nadat het PTA voor het eerst is samengesteld vindt jaarlijks een bijstelling plaats. Wisseling van examenthema s zal betekenen dat het PTA moet worden bijgesteld wat betreft de volgorde van behandeling van de stof. De twee examenthema s voor het Centraal Examen worden doorgaans in het vierde jaar behandeld. In het PTA moet alles opgenomen worden wat betrekking heeft op de examenperiode en als zodanig meetelt. In het vmbo mag u ook in klas 3 al onderdelen van de schoolexamens afnemen. U kunt de cijfers voor de hoofdstuktoetsen gebruiken voor het schoolexamen. Onderdelen die niet meetellen voor het examencijfer (bijvoorbeeld overhoringen) hoeft u in principe niet op te nemen in het PTA. Het Centraal Examen hoeft officieel niet in het PTA vermeld te worden, maar het is voor de volledigheid en duidelijkheid wel verstandig om dat te doen. De herkansingsmogelijkheden worden doorgaans in het examenreglement opgenomen en hoeven dan niet in het PTA te komen. Het PTA geeft alle betrokkenen een totaaloverzicht van de examenperiode: De leerling weet hoe leerjaar 3 en 4 zijn opgebouwd. Dat geeft duidelijkheid en het zal bovendien het examenbewustzijn van de leerling bevorderen. De school maakt duidelijk hoe en wat er getoetst wordt: examens, toetsen, werkstukken en andere zaken die bij de cijfervorming van belang zijn. De ouders van de leerling krijgen zicht op de examenperiode en kunnen de leerling daarin begeleiden. Tot slot is er de verplichting tegenover de inspectie. De overheid wil via de inspectie zicht houden op de examenperiode van uw school en uw vak. MALMBERG DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT 17

18 Een gelijke opzet per vak is gewenst. Probeer dus als school met een format te werken. De voorbeeld-pta s bij Memo zijn uitgewerkt volgens het format zoals het Procesmanagement Voortgezet Onderwijs dat voorstelt. Een PTA zal de volgende onderdelen bevatten: een chronologische presentatie met periodeaanduidingen of data; de stofomschrijving per onderdeel, die vaak een verwijzing zal zijn naar de hoofdstukken en onderwerpen uit de methode; een verwijzing naar de exameneenheden van het examenprogramma; de wijze van toetsing: schriftelijke toets, mondelinge toets, ICT-toets, praktijkopdracht, praktische opdracht of handelingsopdracht; de tijdsduur van een toets of de normuren waarbinnen een opdracht gemaakt moet kunnen worden is informatief voor de leerlingen, maar niet verplicht; weging van de toets of opdracht kan uitgedrukt worden in percentages of met factoren. Bij handelingsopdrachten kan worden volstaan met het inleveren van de verstrekte opdracht. Hier hoeft geen cijfer voor te worden gegeven. Minimaal één handelingsopdracht moet gericht zijn op oriëntatie op leren en werken. Afhankelijk van de lessentabel voor klas 3 en 4 van deze leerwegen zal het PTA moeten worden aangepast. Scholen kunnen de lessentabel voor het vak geschiedenis in de vmbo-bovenbouw namelijk verschillend invullen. Een aanname die we hier doen, is dat de leerlingen die de gemengde of de theoretische leerweg volgen twee lesuren geschiedenis per week in klas 3 hebben (= totaal 80 lesuren). In klas 4 staat het vak dan voor drie lesuren op het rooster (= totaal 120 lesuren). De lessentabel voor de kaderberoepsgerichte leerweg is wat meer speculatief, omdat er landelijk relatief weinig leerlingen geschiedenis kunnen kiezen. Bij kaderberoepsgericht lijkt het wenselijk te kiezen voor 2 x 80 lesuren in klas 3 en 4. Het maken van een sectorwerkstuk is buiten het PTA gelaten. Niet alle leerlingen zullen namelijk een sectorwerkstuk voor het vak geschiedenis maken. De benodigde uren moeten derhalve uit een algemeen deel komen. Klas 3 Gemengde en theoretische leerweg Veel leerlingen die de gemengde of de theoretische leerweg volgen, hebben geschiedenis op het rooster staan. Lang niet alle leerlingen zullen het vak ook als examenvak in leerjaar 4 kiezen. In leerjaar 3 staan de drie hoofdstukken op het programma die niet centraal geëxamineerd worden en de praktische opdracht (voorbeelden te vinden in het epack). Per hoofdstuk hebt u, afhankelijk van het aantal lesweken, ongeveer twintig lesuren beschikbaar. Voor leerlingen die in klas 4 geschiedenis kiezen, tellen de cijfers die ze voor deze proefwerken halen mee in het schoolexamen. Voor de andere leerlingen tellen de cijfers als vanouds mee voor de overgang naar klas 4. Kaderberoepsgerichte leerweg In leerjaar 3 staan de drie hoofdstukken op het programma die niet centraal geëxamineerd worden. Per hoofdstuk hebt u, afhankelijk van het aantal lesweken, vijftien (KBL) lesuren beschikbaar. Voor leerlingen die in klas 4 geschiedenis kiezen, tellen de cijfers die ze voor deze proefwerken halen mee in het schoolexamen. Voor de andere leerlingen tellen de cijfers alleen mee voor de overgang naar klas 4. Klas 4 In periode 1, 2 en 3 staan de exameneenheden van het Centraal Examen op het programma. Periode 4 zal in de praktijk minder lang zijn dan de andere periodes in verband met het Centraal Examen. Wat er aan tijd resteert, wordt gebruikt voor extra voorbereiding op het examen. 18 DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT MALMBERG

19 Naam school:... Vak:... Leerweg: gemengde en theoretische leerweg Sector:... Periode/datum Inhoud/stofomschrijving Exameneenheid Toetsvorm Werktijd Herkansing j/n Gewicht Klas 3 periode 1 Keuze uit hoofdstuk 1, 2, 3, 4 en GS/K4, 6, 7, 8 of 9 S 50 min. zie regl. 10% 5 + V1, 3, 4, 5 of 6 periode 2 Idem Idem S 50 min. zie regl. 10% periode 3 Idem Idem S 50 min. zie regl. 10% periode 4 Praktische opdracht nvt S 15 SLU zie regl. 10% Klas 4 periode 1 Eerste helft Overzicht 20 e eeuw GS/K10 S 50 min. zie regl. 20% periode 2 Staatsinrichting van Nederland GS/K5 S 50 min. zie regl. 20% periode 3 Tweede helft Overzicht 20 e eeuw GS/K10 S 50 min zie regl. 20% periode 4 Voorbereiding Centraal Examen Examen Zie periode 1, 2 en 3 voor de onderwerpen CE 120 min. 50% van eindcijfer SE Naam school:... Vak:... Leerweg: kaderberoepsgerichte leerweg Sector:... Periode/datum Inhoud/stofomschrijving Exameneenheid Toetsvorm Werktijd Herkansing j/n Gewicht Klas 3 periode 1 Keuze uit proefwerk 1, 2, 3, 4, en GS/K4, 6, 7, 8 of 9 S 50 min. zie regl. 10% 5 periode 2 Idem Idem S 50 min. zie regl. 10% periode 3 Idem Idem S 50 min. zie regl. 10% periode 4 Praktische opdracht nvt S 15 SLU zie regl. 10% Klas 4 periode 1 Eerste helft Overzicht 20 e eeuw GS/K10 S 50 min. zie regl. 20% periode 2 Staatsinrichting van Nederland GS/K5 S 50 min. zie regl. 20% periode 3 Tweede helft Overzicht 20 e eeuw GS/K10 S 50 min zie regl. 20% periode 4 Voorbereiding Centraal Examen Examen Zie periode 1, 2 en 3 voor de onderwerpen CE 120 min. 50% van eindcijfer SE Toelichting bij de schema s Periode/datum: aanduiding van periode/blok waarbij de toetsen of opdrachten behoren of de datum waarop de toets of opdracht afgenomen wordt, of de datum waarop de opdracht afgerond moet worden. Inhoud/stofomschrijving: een beschrijving van de inhoud van de onderdelen van het schoolexamen of een onderwerp of paragraaf uit de methode. Exameneenheid: verwijzing naar het examenprogramma, bijvoorbeeld K4 of titel exameneenheid. Toetsvorm: schriftelijk (S), mondeling (M), handelingsopdracht (HO). MALMBERG DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT 19

20 Werktijd: bijvoorbeeld 45 minuten voor een schriftelijk werk of 4 uur voor een praktische opdracht. Herkansing j/n: geeft aan of de toets of opdracht herkansbaar is. In het examenreglement staat hoe een herkansing geregeld is. Gewicht: twee mogelijkheden: het kan met gewichten (1x of 2x), of met percentages van het schoolexamencijfer. 20 DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT MALMBERG

21 6 Toelichting en tips bij de lessen leerjaar Hoofdstuk 1 Nederland en Indonesië TOELICHTING OP HET THEMA De vraag die in dit hoofdstuk centraal staat, is: Wat was er zo bijzonder aan de band tussen Nederland en Indonesië? In dit hoofdstuk worden de eindtermen uit het examenprogramma De koloniale relatie Indonesië-Nederland (GS/K/4) uit het kerndeel en het onderdeel Het Indonesisch- Nederlands conflict (GS/V/1) uit het verrijkingsdeel behandeld. Na behandeling van de drie basisparagrafen en de verrijkingsparagraaf kan deze vraag beantwoord worden. In vergelijking met de vorige editie is de leerstof wat ingedikt. De basisstof wordt uitgewerkt in drie paragrafen. Deze bestrijken de periode vanaf de Verenigde Oost-Indische Compagnie tot aan de onafhankelijkheidsverklaring van Soekarno. In dit hoofdstuk wordt tot 1798 gesproken over Indonesië of Oost-Indië. Pas wanneer de Nederlandse regering het bestuur in handen neemt wordt de term Nederlands-Indië gebruikt. Binnen de paragrafen worden de onderwerpen zoveel mogelijk thematisch behandeld. Paragraaf 1 behandelt de eerste contacten tussen Indië en het westen. Deze worden verder uitgewerkt in de periode van de VOC en het Cultuurstelsel. Paragraaf 2 is een examentrainer. Leerlingen plaatsen gebeurtenissen in de periode van de VOC of van het Cultuurstelsel. Zo wordt de vaardigheid ordenen geoefend. Paragraaf 3 en 4 zijn weer twee basisparagrafen. Er vindt een intensivering van de contacten plaats in de periode van het modern imperialisme: de kolonie heet voortaan Nederlands-Indië. De ethische politiek van rond 1900 had als onbedoeld gevolg het opkomend nationalisme en uiteindelijk de onafhankelijkheidsverklaring van Indonesië. Na deze twee paragrafen volgt wederom een examentrainer: paragraaf 5. Hierin oefenen de leerlingen met veranderingen. Leerlingen gaan hier hun in vorige paragrafen opgedane kennis toepassen. Paragraaf 6 is een verrijkingsparagraaf. De onafhankelijkheidsstrijd tussen Nederland en Indonesië wordt hier uitgewerkt. De kwestie Nieuw-Guinea komt niet aan bod; met de komst van een groep Molukkers naar Nederland eindigt dit hoofdstuk. Leerlingen kunnen de hoofdvraag nu volledig beantwoorden. Paragraaf 7 is een proefexamen over Nederland en Indonesië. Door middel van gevarieerde bron- en inzichtopdrachten bereiden leerlingen zich voor op het eindexamen TIPS PER PARAGRAAF Oriëntatie Als introductie op het hoofdstuk zou u leerlingen kunnen vragen wat voor Europese landen redenen kunnen zijn geweest om koloniën te stichten. Vervolgens is een mooie overgang te maken naar paragraaf 1 om daar uit te vinden waar de oorspronkelijke interesse van Nederland voor Indonesië vandaan kwam. Ook kunt u een aantal Indonesische woorden op het bord schrijven en leerlingen de betekenis vragen. Bijvoorbeeld op het gebied van eten heeft het Indonesisch de Nederlandse taal verrijkt. U kunt bijvoorbeeld denken aan woorden als nasi, saté en sambal, maar ook piekeren, pienter en klamboe. MALMBERG DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT 21

22 U kunt ook verder ingaan op de avonturen van Jan Huygen van Linschoten. In het Suske en Wiskestripverhaal De gulden harpoen speelt hij een belangrijke rol. Een ander alternatief zijn de belevenissen van 17e-eeuwse zeelieden op een VOC-schip. Over de replica s van de Batavia in Lelystad en de Amsterdam bij het Scheepvaartmuseum in Amsterdam is veel informatie te vinden (onder andere op hun sites). Paragraaf 1 Van VOC tot Cultuurstelsel Deze paragraaf behandelt de periode vanaf de ontdekkingsreizen en VOC tot het Cultuurstelsel. Paragraaf 1.1 is vooral economisch van aard. Als inleiding kan bijvoorbeeld het verhaal over Barentsz en Van Heemskerck op Nova Zembla worden verteld of een fragment uit de film worden bekeken. De aflevering Batavia van de Schooltv-serie Nederland en Indonesië geeft in tien minuten een goed beeld van de VOC. Het thema van paragraaf 1.2 is politiek-economisch. U kunt uw leerlingen erop wijzen dat de VOC werd opgericht tijdens de Opstand tegen Spanje. Met de winst kon de oorlog betaald worden. Ter illustratie van het Cultuurstelsel kunnen fragmenten uit de film Max Havelaar gebruikt worden. De scène waarin de sultan tijdens een diner de assistent-resident duidelijk maakt dat de Hollanders alleen eisen en niets teruggeven is bijvoorbeeld zeer bruikbaar. Paragraaf 1.3 heeft de sociale gevolgen van de Nederlandse overheersing als thema. Ook komt het dagelijks leven aan bod. Duidelijk wordt dat het Cultuurstelsel voor de Indonesiërs vooral negatieve gevolgen had. Leerlingen kunnen de afbeelding op blz. 13 opnieuw bekijken en bepalen in hoeverre het beeld in deze bron overeenkomt met de manier waarop het Cultuurstelsel in de theorie en bronnen behandeld wordt. Goed filmmateriaal geeft de aflevering Het Cultuurstelsel van de Schooltv-serie Nederland en Indonesië. In de toepassingsopdracht leven leerlingen zich in in een Indonesische boer(in). Leuk is om de brieven te laten voordragen aan de klas. Paragraaf 2 Examentrainer: Ordenen Deze paragraaf bevat geen nieuwe examenstof, maar oefent de historische vaardigheid ordenen. Leerlingen oefenen zowel om goed naar een afbeelding te kijken, als het in de juiste volgorde te zetten van gebeurtenissen. Paragraaf 3 De kolonie wordt groter Deze paragraaf laat de ontwikkeling zien van het Cultuurstelsel tot het modern imperialisme. Het thema van paragraaf 3.1 is economisch. De liberalen met hun voorkeur voor het vrije ondernemerschap bepalen het beleid van de negentiende eeuw. Het hoofdstuk kan in een groter geheel geplaatst worden door uit te leggen waarom dit de eeuw van liberalen is. Paragraaf 3.2 behandelt het sociaal en dagelijks leven. Het Cultuurstelsel had rampzalige gevolgen voor de gewone man in Indonesië en ook het lot van de koelies op bijvoorbeeld Sumatra was vaak vreselijk. U kunt met leerlingen de discussie aangaan in hoeverre er in het koeliesysteem sprake was van slavernij. Paragraaf 3.3 is politiek-militair van opzet. Het accent ligt op de verovering van Atjeh, als gevolg van het modern imperialisme. De toepassingsopdracht laat zien hoe de Nederlandse macht in Indië zich stap voor stap uitbreidde. Belangrijk is ook dat leerlingen in de gaten krijgen dat Indië geen eenheid was, maar een verzameling losse vorstendommen. Voortdurend waren er onderling oorlogen. Als archipel met meer dan eilanden, vele dialecten, godsdiensten en middelen van bestaan waren de verschillen groter dan de overeenkomsten. Nederland voegde in een tijdsbestek van enkele eeuwen al deze gebieden samen tot een grote kolonie. Hoe groot de kolonie was, kan extra worden geïllustreerd door de archipel Indonesië op de kaart van Europa te projecteren. 22 DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT MALMBERG

23 Paragraaf 4 Op weg naar onafhankelijkheid Deze paragraaf gaat over de groei van het nationalisme, beginnende bij de ethische politiek tot de proclamatie van Soekarno in augustus Paragraaf 4.1 is zowel politiek als economisch van aard. De term ethisch is wellicht moeilijk voor de leerlingen. U zou de term kunnen toelichten aan de hand van actuele kwesties. Bijvoorbeeld ethische bezwaren tegen kinderarbeid of tegen een economische boycot van Iran. In de paragraaf wordt tevens het dubbele aspect van de nieuwe aanpak besproken. Enerzijds heeft de nieuwe aanpak voor de Indonesische bevolking gunstige gevolgen, anderzijds krijgt Nederland door de nieuwe aanpak de archipel steviger in haar greep. Paragraaf 4.2 is politiek getint. Nederland maakte nogal wat inschattingsfouten. Door de ethische politiek nam het nationalisme toe en Nederland dacht dat het nog honderden jaren zou duren voor Indonesië tot zelfstandigheid in staat was. Dat bleek een totale onderschatting van de situatie. U kunt leerlingen in de tekst naar voorbeelden laten zoeken waarom de Indonesiërs steeds meer gefrustreerd raakten over de situatie. Ook paragraaf 4.3 gaat over politieke onderwerpen, zoals de Japanse bezetting en de onafhankelijkheidsstrijd. U zou een gastspreker kunnen laten vertellen over het leven in een jappenkamp. Ook een bezoek aan museum Bronbeek waar veteranen de rondleiding verzorgen, is een aanrader. In de toepassingsopdracht moeten leerlingen bronnen bestuderen en vervolgens beargumenteren of Soekarno een vrijheidsstrijder of landverrader was. Uit een aantal bronnen blijkt duidelijk dat het oordeel sterk afhankelijk is van de achtergrond van de beoordelaar. U kunt hen bewust maken van hun eigen standplaats door hen te vragen hoe zij zelf over Soekarno denken. Paragraaf 5 Examentrainer: Veranderingen Dit is weer een examentrainer. Deze paragraaf bevat geen nieuwe examenstof, maar oefent de historische vaardigheid veranderingen. Leerlingen oefenen om gebeurtenissen in te delen in bepaalde periodes. Zo wordt het duidelijk welke gebeurtenissen keerpunten in de geschiedenis zijn geweest. Paragraaf 6 Het Indonesisch-Nederlands conflict Paragraaf 6 is een verrijkingsparagraaf. De onafhankelijkheidsstrijd tussen Nederland en Indonesië na de Tweede Wereldoorlog wordt beschreven. De opzet van deze paragraaf is politiek-militair. De aflevering Indonesia merdeka van de serie Nederland en Indonesië geeft een mooi overzicht van deze periode. Een term die past bij paragraaf 6.1 is machtsvacuüm. Na de capitulatie van Japan was Nederland niet meteen in staat om het bestuur over te nemen. In die chaotische Bersiapperiode grepen de nationalisten hun kans. Tijdens de Japanse bezetting hadden ze bestuurservaring opgedaan, waardoor hun zelfvertrouwen was gegroeid. Paragraaf 6.2 behandelt de politionele acties. Er kan een discussie gevoerd worden of het hier inderdaad om een binnenlandse aangelegenheid ging, zoals de Nederlandse regering beweerde vandaar politioneel of een oorlog tegen een onafhankelijke regering. Daarnaast kunt u de leerlingen voorhouden dat Nederland pas kort geleden zelf bevrijd was van de Duitsers en nu zelf naar Indonesië trok om het land als kolonie terug te eisen. In paragraaf 6.3 accepteert Nederland, mede door druk van de Verenigde Staten, dat Indonesië onafhankelijk wordt. U kunt hier een uitstapje maken naar de wereldpolitiek, het begin van de Koude Oorlog en de strijd om invloedssferen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, die ook in het dekolonisatieproces merkbaar was. Ook komt de komst van een groep Molukkers aan de orde. In aanvulling hierop kan besproken worden waarom er Indische mensen in Nederland wonen en waarom er in Nederland zoveel Indonesische restaurants zijn. MALMBERG DOCENTENBOEK MEMO VMBO BOVENBOUW KGT 23