"De Hooibouw" V an weiland tot hooiland

Transcriptie

1 Dat vanouds de veeteelt in Zoeterwoude een belangrijke plaats inneemt blijkt uit de vele boerderijen en weilanden, en dat hierbij de zorg voor de wintervoeding van de veestapel van groot belang is, merkt men in de zomermaanden als de hooioogst wordt binnengehaald. Wordt tegenwoordig vele malen het hooigras gemaaid en "ingekuild" naast de grote ligboxstallen, in het verleden was de hooibouw geheel aangewezen op handwerk en op mooi droog weer. Hoe en met welke middelen toen de hooibouw werd bedreven, vindt u verder in het artikel 9 "De Hooibouw" n de eerste helft van deze eeuw was juli nog werkelijk de "hooimaand", zoals zij al vele eeuwen werd genoemd op de boerenkalender (afb. 1). De "hooimaand" was een belangrijk gedeelte van het jaar voor de boer in het weidegebied. Er moest in korte t ijd veel werk worden verricht en het liefst bij heel mooi weer. Want de zon was nodig voor het drogen van het gemaaide gras, voordat het als hooi werd opgeborgen voor de wintermaanden. Dit is ook duidelijk uit een Limburgse gezegde, "Tied maakt graas en zon maakt heuj", wat ons zegt "de tijd moet het leren". We moeten afwachten wat er komt. Toch hoopt de boer op een warme droge julimaand. " n de hooimaand moet gebracht Wat in september moet geladen". n de boerenweerkunde spelen de " merkeldagen" een rol. Het weer op een bepaalde dag (meestal de naamdag van een heilige) beslist over het weer of over de oogst in de toekomst. Zo'n merkeldag is bijvoorbeeld 24 juni, Sint Johannes de Doper, huiselijker bekend als Sint Jan. "Voor Sint Jan bidt om regen; Anders komt hij ongelegen". afb. 1 Juli hooimaand - Uit de Enkhuizer almanak. afb. 2 Hannekemaaiers - Krijttekening uit V an weiland tot hooiland Het gras werd gemaaid op die weilanden, waar dat jaar niet eerder de koeien gegraasd hadden. Zodoende kon het gras ongeremd groeien voor de hooibouw. Het gras bereikte in juni zijn maximale hoogte en stond vervolgens in volle bloei. Het hooiland had dan een zacht purper kleur en toonde zo de aanstaande rijpheid aan. Wanneer het gras rijp is en de purperachtige kleur geel wordt, dan is het hoog tijd om het gras te maaien. s men te laat, dan valt het zaad af (zaadzetting) en wordt het te maaien hoo igras stug en de kans dat het verdort is erg groot.

2 10 Yo/.1. '7.6: c ~.J. l ~ afb. 3 Hooibouwgereedschap, hooivorken, 3 houten hooihark, 4 zeis, 5 strekel en 6 haarspit en -hamer, 6 ' Het maaien en het gereedschap (zie afb. 3 en 4) Voor het maaien van het hooigras werd voor de komst van de maaimachine de eeuwen- oude zeis of zen gebruikt. De zeis bestaat uit een essenhouten stok, de "kolfstok", met onderaan bevestigt een in een halve cirkel gesmeed snij-ijzer (een oude benaming hiervoor is de "zwadde" ). Dit was de benaming van de " afb. 4 Schoolplaat van Jetse van de hooibouw met al de activiteiten op het hooiland.

3 11 primitieve voorloper van de zeis, volgens een beschrijving uit het begin van de vorige eeuw. Aan de stok zitten twee handgrepen, de "greep" dichtbij het snij-ijzer en de "kruk". Door de handgrepen had men een vaste greep om de zeis dicht over de grond te-laten gaan en zo het gras af te maaien. De zeis werd voor het maaien gehaard. "Haren" is het scherpen van de zeis, hierbij werd de "haarspit en -hamer" gebruikt. De maaier drukte de haarspit, een klein aambeeld, in de grond en ging er vervolgens wijdbeens omheen zitten. Door de stok tegen de schouders te laten rusten of een speciaal stokje, kon hij beginnen met het haren van de zeis. Heel regelmatig en secuur tikte de maaier zijn zeis op het haarspit scherp. Tijdens het maaien werd de zeis regelmatig aangescherpt of gewet met de "strekel". De strekel was een plankje voorzien van een slijplaagje van scherpzand. Werd dat vroeger vastgezet met vet, koemest of teer, later zorgde cement voor de hechting van het scherpzand op het hout. Door het gebruik van de zeis was men voor het maaien van een stuk land aangewezen op meerdere maaiers. De maaiers werden door de boer ingehuurd, daar het werk op de boerderij door vaste krachten gewoon doorging. Veelal kwamen de maaiers uit andere streken. n Zoeterwoude kwamen de maaiers uit West Brabant o.a. uit Etten-Leur en Sint Willibrord. Ze kwamen op de fiets of met de trein, waarna zij met de brik van het station werden opgehaald. Bij de boer vonden zij onderdak, waarna zij op het land hun werk gingen verrichten. Heel bekend zijn de "Hannekemaaiers" of "Hollandsgängers" uit de schrale hei- en veenstreken van het Munsterland en Hannover. Lopend kwamen zij uit Duitsland, met gereedschap en proviand op hun rug. Om hier in het rijke Holland iets extra te verdienen voor het gezin wat zij achterlieten (zie afb. 2). "Hannekemaaiers" is waarschijnlijk afgeleid van "Johannesmaaiers". Daar zij omstreeks het feest van Sint Jan, 24 juni, in het land kwamen voor de hooioogst. Onder andere benamingen zijn zij bekend als: "mieren", "poepen" of "moffen". De benaming van "moffen" werd later een algemene, nu niet vleiende, benaming voor uit Duitsland afkomstige personen. Deze gastarbeiders, zo mogen wij ze wel noemen, vielen op door hun kleding en hun spraak. Zij brachten ook verhalen mee uit hun streek. Dat was in die tijd, zonder radio en televisie een welkome aanvulling in de besloten gemeenschappen zoals Zoeterwoude. n de maaitijd waren in Zoeterwoude, gemiddeld wel 15 maaiers uit West-Brabant. Na hun zondagsplicht te hebben vervuld -ze kwamen immers uit het katholieke zuiden- zochten zij verder hun vertier in het café van Roeleven aan het Watertje. Voor het maaien van een stuk land werd gekeken naar de "vleug" of de "zeug" van het hooigras. Zoals elk veldgewas en zelfs de bomen, is het ook het hooigras dat met de richting van de overheersende winden meegroeit en of naar de zon overhelt. De maaiers begonnen op een stuk land altijd tegen de "vleug" in te maaien, hierdoor sneed de zeis gemakkelijk door het hooigras. Na het "insnijden" maaiden de maaiers opgesteld in een schuine lijn met regelmaat het hooigras. De opstelling in schuine lijn was nodig, om zo de zeis vrij door het gras te laten gaan zonder elkaar te raken (afb. 5). Op deze wijze kwam het afgemaaide hooigras in lange rijen te liggen, dit werd "in het zwad liggen" genoemd. Het woord "zwad" is afgeleid van "zwadde" (zeis). De maaiers maakten lange werkdagen, in de vroege morgen waren ze om 4 uur al in het hooiland te vinden. Het hooigras was door de dauw iets vochtig, wat inhield dat de zeis gemakkelijk door het hooigras sneed. Rond het middaguur, als de zon op zijn hoogste punt stond, werd er gepauzeerd (geschaft). Het was in het open veld gewoon te warm en doordat het hooigras te droog was, ging het maaien iwaar en sneed de zeis moeilijk door het hooigras. Het meegebrachte eten en drinken werd tijdens het maaien afgedekt met pas afgemaaid hooigras. Dit werd een "moffennest" genoemd en verhuisde steeds mee bij het vorderen van het te maaien weiland. Het eten bestond uit brood en spek, het werd in combinatie gegeten en niet zoals wij kennen boterhammen belegd met spek. Naast koffie en thee, was "hooibier" een favoriete drank tijdens de hooibouw. Hooibier is te vergelijken met het huidige donkerbier. Het werd in vaten bij de boerderij geleverd of het werd zelf gebrouwen. Naast het gerst, kon men ingrediënten bestellen bij drogist/schilder Binnendijk, hierna werd het "hop, gist en drop" bezorgt door Gerrit Roessen op de fiets, welke voorzien was van een kistje met deksel. Het hooibier ging mee naar het land in bruin geglazuurde stenen kruiken. Doordat het onder het afgemaaide hooigras van het "moffennest" lag, lag, bleef het lekker koel. Ging er één Z.g. "de meid zoenen", dan betekende dat een omhelzing van de bierkruik. Na de pauze gingen de maaiers door tot in de avond. Rond 8 uur waren zij op de boerderij, waar zij de door de boerin bereide gruttepap aten. Daarna gingen zij na het koffie drinken en de zware werkdag om 9 uur naar bed.

4 12 a i '/;... 1" 0... i i r r: De maaiers verdienden ongeveer f 1,50 per hond en maaiden per dag 3 hond. Hond is een Rijnlandse vlaktemaat; 1 hond is 100vierkante roede en 6 hond is 1 morgen en dat is gelijk aan 0,85 ha. 3 Hond is dus ongeveer m2; verdienste f 4,50 per dag/per man. Na het grasmaaien werden de verdere behande lingen door eigen mensen uitgevoerd, de maaiers vertrokken dan weer naar andere streken voor de graan- en su ikerbietenoogst. Het hooien Voor de sfeer van het hooien laten wij eerst meester Hendrik Willem Heuvel aan het woord in zijn boek " Oud-Achterhoeksch Boerenleven" met zijn gedeelte over "Hooien en hooi inhalen". Hooitijd! Heerlijke tijd. edere zomer roept de geur van het strevende gras weer de beelden uit de hooitijd en verre jeugd bij mij op. Het hooien is een aardig en zindelijk werkje, zoo op de zachte groene weide in de grazige beemden. Een vriendelijk zonnetje en een luchtig windje zijn des hooiers lust. Het werk vordert naar wensch. Men voelt zich vroolijk en opgewekt. De zomerzon kan steken en branden, zoodat de arbeid menigen zweetdruppel vordert, maar het boerenvolk kan er tegen en mort niet; het hooi wordt immers prachtig gewonnen en de veldgewassen groeien zienderoogen. Als de morgendauw is verdampt en de stoppel droog is, vangt het hooien aan. Tegenwoordig afb. 5 Schematische weergave van in schuine lijn maaien. werkt men veel minder in het hooi. Men laat het nu doorgaans een paar dagen in het zwad liggen. Destijds werden de "genen' (zwaden) reeds des voormiddags na het maaien met een vork uiteengestrooid. Niet te laat in de namiddag harkt men het warm bij elkaar en zet het in de grasoppertjes. Dan volgenden dag strooit men die weer met de vork uiteen; laat in den namiddag harkt men ze eerst in "kidden" (lange ril/en) en schuift ze dan met den harkenbalk opeen tot hooi-oppers, bijharkende wat er nog blijft liggen. Meestal worden die hooi-orpers den derde dag nog eens uiteengewerkt. Des namiddags, als ook de maaiers helpen hooien, harkt men ze tot nog grooter oppers te zamen en de hooiwagen komt, om het "in te varen ': Zoo is het verloop bij goed hooiweer. Maar als het regenachtig is, dan brengt het hooi teleurstelling en het geduld van de boer wordt op de proef gesteld. De sfeer en werkwijze zoals door meester Heuvel is beschreven, is ook van toepassing in ons Zoeterwoude. A lleen worden/werden andere benam ingen gegeven aan het werken in het hooi. Zo sprak man van het "hooi keren" en het "hooi schudden". Dit laatste werd altijd met de wind in de rug uitgevoerd. Het hooi werd met de hooivork omhoog geworpen en kwam zo luchtig op het veld te liggen. Nadien werd de tot lange rijen geharkte hooi met behulp van de hooihark of de "moordenaar" (harkenbalk) tot "hopen" bijeen geschoven. De moordenaar werd in combi na-

5 13 afb. 6 Het hooi laden op de boerenwagen. tie van een paard gebruikt, het gebruik van dit hulpmiddel was een ontzettend zwaar werk, vandaar die benaming! Werd de hooibouw verstoord door regen, dan werden kleine "hoppen" gemaakt. Deze werden aangeduid met "ottertjes". n de Zuidbuurt was een boer die altijd deze werkwijze volgde, hierdoor kreeg hij de toepasselijke bijnaam van Jaap "otter". Later werd het hooi ook gedroogd op "ruiters", dit waren pyramidevormige houten stellages waarop het hooi werd gelegd. Door de holle ruimte onder het opgetaste hooi, droogde het hooi sneller door zon en wind. Het hooi was dan gereed voor het vervoer naar de boerderij en dit gebeurde in Zoeterwoude met de boerenwagen of de boerenschouw. De boerenwagen De boerenwagen is al vele eeuwen op dezelfde wijze gebouwd. Dit kwam door het behoudende karakter van de boer en doordat de wegen veelal zand- of modderpaden waren met twee uiteengereden karresporen. De boerenwagen bestond over het algemeen uit een onderstel, samengesteld uit een voor- en achterwielstel onderling verbonden door een verbindingsbalk, de "langboom", waarop de laadbak rustte. De Hollandse boerenwagens hadden een smal spoor, hoge asdammen met grote wielen en werden nagenoeg altijd met de kromme dissel gereden. De grote wielen hadden een voordeel dat zij niet zo snel konden vastlopen op de modderige wegen. Een nadeel van grote wielen

6 14 was, dat zij een grote draaicirkel nodig hadden, daar zij bij het draaien tegen de laadbak konden vastlopen. Een oplossing werd indertijd gevonden door de "gebroken langboom". Hierbij bestaat de langboom uit twee delen, met een tweede draaipunt op 15 tot 30 cm achter de voorschamel. Bij een gebroken langboom stuurde niet alleen de vooras, maar ook de achteras draaide iets mee, waardoor een redelijk kleine draaicirkel werd verkregen (zie afb. 8). Voor benamingen van het onderstel van een Hollandse boerenwagen verwijzen wij naar de tekening (afb. 7). De laadbak rustte op het onderstel, de bodem (de "buik") bestond uit drie planken, waarop de zijwanden ("zijleren" of "zijkratten") leunend tegen de "rongen" waren aangebracht. Aan de voorzijde was de "zitkrat" te vinden en de achterzijde werd afgesloten door de "achterkrat", die in tegenstelling met boerenwagens in andere delen van het land niet boven de gebogen zijleren uitstak. Voor de hooibouw werd op de zijleren van de boerenwagen een breed houten raamwerk gelegd, de "berrie" of het "hooiraam", dat links en rechts ver over de laadbak heenstak en zo de onderlaag van het hooi droeg. Het laden van het hooi op de berrie was een secuur werk, daar de "voer hooi" in evenwicht moest worden neergelegd voor het vervoer naar de boerderij (afb. 6). Een "voer hooi" bestond veelal uit vijf lagen, "leggers", dit was gelijk aan vijf "hopen" hooi op het land. Aan de voorzijde was het "laddertje" (of "gek") bevestigd, waarvan de sporten aan de onderzijde een halfcirkelvormige uitholling hadden om de "ponderboom" ("polderboom") door te steken die het hooi in elkaar perste. Die ponderboom werd met touwen aan de achterkant zo laag mogelijk neergetrokken en vastgemaakt, waardoor de voer hooi zo vast mogelijk op de boerenwagen bleef liggen. Het rijden met een boerenwagen met een kromme dissel was geen eenvoudig werk. Het paard of het span paarden werd los voorgespannen met alleen de strengen aan de zwing met de wagen verbonden. Hierdoor kon het/de paard(en) niet de wagen remmen. De voerman die op de linkerkant van zitkrat zat, met zijn rechtervoet op de kram van de dissel geplaatst, remde de wagen door met zijn linkervoet tegen de paardebil de wagen tegen te houden (zie afb. 10). Met de rechtervoet stuurde hij de wagen door meer of minder druk tegen de dissel te geven. Een goed gebouwde boerenwagen wilde altijd uit zichzelf een bocht naar links draaien, dus om een linkerbocht te maken behoefde de voerman alleen de druk tegen de dissel te verminderen. afb. 7 De benamingen van het onderstel van de boeren wagen.

7 15 afb. 8 Het principe van een gebroken langwagen. Door het zwenken van de vooras gaan de achterwielen meesturen, waardoor de draaicirkel aanmerkelijk wordt verkleind. Of zoals de oud-hoofdredacteur van de Leidsche Courant heeft omschreven in "Boerenwijsheid en boerengewoonten in Rijnland": "Het besturen van een disselwagen valt niet mee_ De boeren zeggen wel: "Als je zorgt dat je paard links en de dissel rechts houdt, kan je niets gebeuren", maar vergeet niet dat de enige manier van remmen is: voet tegen het achterste van het paard zetten, en tegelijk de dissel naar rechts draaien_ Maar er zijn genoeg paarden die bij het "voeten" opzij gaan in plaats van stil te houden'~ Het vervoer over het water schouw evenveel hooi kon laden als op drie boerenwagens, dus drie voer hooi op één boerenschouw (afb. 12)_ Op het hooiland was het een nadeel dat het hooi naar de waterkant moest worden gebracht. Dit deed men door een dik touw, waarvan de uiteinden aan elkaar waren geknoopt, om de hooihoop dichtbij de grond te slaan. Daar werd het touw door elkaar gestoken en aangetrokken en met behulp van een paard naar de waterkant gesleept waar de boerenschouw lag te wachten. Het slepen van het hooi werd door jongeren uitgevoerd en men sprak over het "tiemen" van het hooi (afb. 11), Dat het varen soms een opgave was, blijkt uit de omweg die boer Overdevest moest maken. Deze boer had land voorbij de uiterste grens van de Westeindseweg, wat men aanduidde met Siberië. Daar moest hij zijn met hooi n Zoeterwoude werd het hooi naar de boerderij ook over het water vervoerd. Hiervoor gebruikte men de houten boerenschouw. Het voordeel hiervan was dat men op één boerenafb. 9 De boerenwagen geladen met hooi; de berrie zorgt ervoor dat de wielen vrijlopen en de ponderboom zorgt ervoor dat de voer vast blijft liggen voor het vervoer naar de boerderij.

8 16 afb. 10 Het remmen van de wagen gebeurt door de linker voet tegen de paardebil te plaatsen en zo de wagen tegen te houden. geladen boerenschouw aan de linkerzijde van de Westeindseweg varen tot aan de brug aan de VerJaatweg om zo te keren naar zijn boerderij op de eerste laan aan de rechterzijde. Dit kwam omdat halverwege de Westeindseweg aan de rechterzijde enkele vaste bruggen lagen. H ij passeerde zo ongeveer 30 brughoofden, de meeste waren in verband met de hooibouw geopend, maar er waren er genoeg die geopend moesten worden. Zo ook de brug in het wegdek nabij de Verlaatweg, daar moest het wegdek in losse onderdelen worden verwijderd en na de doorvaart worden gesloten. Bij de doorvaart van een verlaat, kon het gebeuren dat de boerenschouw te hoog was geladen en vast liep tegen de bogen. Met behulp van de lieve schooljeugd werd de beladen boerenschouw er dan door heen geduwd. Maarja, het is eens gebeurd dat de boerenschouw in het verlaat zonk en de voer hooi het verlaat uitdreef. De hooibarg (zie afb. 13) Bij de boerderij werd het hooi opgeborgen in de vijfroedige hooibarg. Op het grondvlak van een vijfhoek werden de bargroeden geplaatst in de gegraven gaten. De bargroeden waren vrij lang 30 tot 40 Rijnlandse voet (9,40 tot 12,50 meter); dit had het voordeel dat ze zonder bezwaar konden worden ingekort, wanneer de in de grond gestoken voet was vergaan. Langs de ronde enigszins vierkanten bargroeden van eik en- of naaldhout (mastbomen) bewoog het bargdak op en neer. Het bargdak bestond uit 5 (barg)lannen, die elk 19 voet lang waren (5,95 meter) die aan de ene kant in een lange pen eindigden en aan de andere kant van een rechthoekig gat, "oor", was voorzien. Bij het samenstellen van het raamwerk werden de pennen door de gaten gestoken, waarna ijzeren pinnen op de kruis punten werden ingedreven. n het midden van de lannen rustten zware ribben, het "vijfhout" naar de top van het dak. Het dak werd verder gevormd met "sparren" (dunne ronde balken). Bij de nok werden alle dunne en de vijf dikke ribben verbonden door zij bint jes, genaamd het "zwaard". Na het aanorengen van het rieten dak werd de top ervan afgedekt met een grote kom van aardewerk, om het geheel tegen inwateren te beschermen. Voor het vastzetten van het bargdak op de gewenste hoogte dienden de "vitijzers". Dit waren ronde beugels, waarvan het uiteinde, de "vit", aan de lannen aan weerszijden van de bargroeden waren bevestigd. De bargroede was voorzien van gaten waardoor de "nagel" werd gestoken waarop de vitijzers met dak konden hangen. Voor het opvijzelen van het bargdak werd de "bargheeft" gebruikt; een hefwerktuig dat naast de hooibarg werd geplaatst. Hierop werd de spil, een hoge paal met klampen en verplaatsbare "klos", onder het oor van het bargdak geplaatst. Door middel van de "heeft" ging het dak een of meerdere gaten omhoog en dat herhaalde zich bij de overige bargroeden. Het was een vrij moeizaam werk en niet zonder gevaar. Het opstapelen van het hooi in de hooibarg Op de bodem van de hooibarg werd oud hooi of stro gelegd waarop men het verse hooi ging neerleggen. Laag voor laag kwam er in de hooibarg en vulde zo de gehele ruimte. Als de laatste voer hooi van het land kwam, werd soms een vlag (of rode zakdoek) aan de ponderboom gebonden en werd die avond in gezelligheid doorgebracht. Dan at men "bouwkoeken" (pannekoeken) en dronk men hooibouwbier of brandewijn met suiker. Dit wordt ook duidelijk uitgedrukt met een oude boerengezegde: "Hooi aan de hoop, brandewijn met stroop", m.a.w. na het gedane werk mag men feest vieren. Nu kon het hooi door zijn eigen gewicht gaan doorzakken of inklinken en het nog aanwezige vocht verdampte uit het hooi. Een spannende t ijd brak nu aan, vooral als tijdens de hooibouw de regen spelbreker was geweest. De kans dat het hooi ging broeien was dan groter. Men kon dit merken aan de

9 17 afb. 11 Het" tiemen " van het hooi naar de waterkant. geur, maar men kon het ook vaststellen door middel van een lange ijzeren staaf/boor die men tot in het midden van de hooibarg stak. Men liet hem enige tijd zitten en na het uithalen had het ijzer de. temperatuur aangenomen van het hooi. Kon men met de blote hand het ijzer aanraken dan was er niets aan de hand. Maar was dit zo heet dat er water op siste, dan broeide de hooibarg. Men kon het ook zien aan de kleur van het hooi wat uit het binnenste van de hooibarg kwam. Was het zwart of broos, dan was de ergste broei voorbij. Maar was het in tegendeel hoog bruin, taai en vochtig, dan moest dit worden verwijderd. Was er vastgesteld dat het hooi broeide dan moest men terstond aan het werk om het hooi uit de hooibarg te halen, "de barg uit te gooien", en het te verspreiden op het land. Dat hierbij geholpen werd door de omliggende boeren was gewoon een burenplicht. Voor de zekerheid stond de brandspuit in de nabijheid, om terstond in te grijpen als het hooi vlam zou vatten. Want de gevolgen waren niet te overzien als er brand uitbrak in een hooibarg en evel;ltueel oversloeg naar de boerderij en de omgeving. Men wachtte drie tot vier weken, dan was het gevaar van broei geweken en het hooi was door zijn eigen gewicht ingezakt "wel beklonken". Dan kon men beginnen om de buiten Zijde van de hooi barg te effenen "gelijken". Het overhangende hooi werd met de hand uitgetrokken en vervolgens met de hooiherk gekamd. Zo ook rond de bargroeden werd, het hooi weggehaald, zoveel dat de bargroeden vrij stonden ten opzichte van het hooi. Het af- gekamde hooi werd boven opgehoopt, waarna men het bargdak liet zakken tot het hooi. Voor de wintermaanden werd een verticale schacht gestoken in het hooi, met een dwarsnis naar de buitenzijde van de hooibarg tegenover de voergang van de stal. Hierin kon men het hooi naar beneden werpen en droog klaar leggen voor het voederen van de koeien. Dat de hooibarg een geliefde speelplaats was, daar kan menig kind over meepraten. De hooibouw was een drukke, maar ook een gezellige tijd. Toen de hooibouw werd gemechaniseerd na de eerste wereldoorlog met onder andere de maaimachine, verdwenen wel de gastarbeiders uit West-Brabant uit het Zoeterwoudse dorpsbeeld. Heel treffend is dft weergegeven in het lied "Zang van de grasmaaiers" uit de revue "Laten we lachen!" (±1936) van Cor Paardekooper en Klaas van Rijt. Jarenlang zoo kwamen Naar 't rijke Zuid-Holland om het gras te maaien en we kregen tot beloning veel geld en veel bier in Holland, in Holland zoo rijk en zoo mild en gastvrij op de boerderij maar toen kwam de oorlog gooide alles in de war en de maaichine nu geen werk meer... geen beloning geen geld en geen bier nooit Holland, nooit Holland komt een maaier meer gastvrij op de boerderij.

10 18 was dat voor de smering van het draaiende gedeelte van het voorwielstel spekzwoerd werd gebruikt. Over de hooibouw heb ik gesproken met de boeren(innen) in ruste, Jan de Jong en Nic Velthuizen, die mij leuke ~rvaringen uit hun jeugd vertelden. afb. 12 Het vervoer van hooi met een boerenschouw. Was de hooibouw gereed, dan werd de boerenwagen uit elkaar genomen en in losse onderdelen op de stalzolder opgeborgen. n het voorjaar werd hij weer in elkaar gezet, soms met hulp van de wagenmaker. Een bijzonderheid Dit was dan de hooibouw in Zoeterwoude zoals het was. Ook nu nog is er veel drukte met de machines en de tractoren die gebruikt worden. Jan van Gent Bronnen: Natuurlijke historie van Holland, J. Le Francq van Berkhey 12 maanden van het jaar Landleven, het boerenbestaan van toen Bijdragen en mededelingen, Nederlands Openluchtmuseum Leids Jaarboekje 1962 Van klep tot krat Boerenwagens Boerenwagens in model. afb. 13 Een vijfroedige hooibarg gevuld met (balen) hooi. Onze o.udheidskamer "Suetanborgh" is iedere zaterdag geopend van uur.