Plaggen- en boerenturfgereedschap in Noord-Twente
|
|
- Kurt Koning
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 M. Hesselink-van de Riet Twentse Taalbank Plaggen- en boerenturfgereedschap in Noord-Twente Bij het eerste lustrum van Heemkunde Albergen zag de Jaarboekredactie op de bij die gelegenheid ingerichte tentoonstelling een aantal interessante voorwerpen betreffende de nu niet meer beoefende 'ambachten' van het plaggen- en turfsteken. Dat werd de aanleiding voor onderstaande studie, waarin getracht is vast te leggen, hoe boeren en veenarbeiders in een nog n.abij verleden brandstof en strooisel wonnen in de 'veldgrond'. Ook de onderlinge verschillen, o.a. in de namen van het gereedschap tot uiting komend, zijn zoveel mogelijk opgespoord. Gelukkig konden nog vertegenwoordigers van de generatie, die met deze zaken heeft geleefd, de inlichtingen verschaffen. De foto's zijn van de schrijfster. Het gebied dat onderzocht is, omvat de volgende plaatsen: Breklenkamp (afgekort als Br.), Albergen (Alb.), Vriezenveen (Vri.), Westerhaar (West.), Vroomshoop (Vro.), Wierden (Wi.). Deze afkortingen zijn gebruikt om de plaatselijke benamingen aan te geven. De plaggen die besproken worden zijn: 1. 'Schelplaggen '(Alb.). 2. 'Dekkerplaggen (Alb.). 3. 'Braandplaggen '(Alb.). 4. 'Schadden. Ad 1. 'Schelplaggen' (schollen) hadden het formaat 5x l 5x20 cm en werden gemaaid met: a. 'n Plaggenzicht 1 ). 124
2 In de andere hand hield men een houten vorkje om de plaggen op hoopjes van 3 à 4 stuks te leggen. De plaggen dienden als 'streijssel' (Alb.), 'streui'sel' (Vro.) in de stal. In het blad bij de 'dil' (Alb.), 'huis' (Vro.) staan de voorletters van de eigenaar. b. "n Plaggenmei)er 2 ) (Alb.), die een kromme boom heeft en één 'dul' (Alb.). De methode is dezelfde als die van een plaggenzicht. Daarna werden de plaggen met de hand opgerold. c. "n Scharpe schup' (Alb.). Met de greep stapelde men de plaggen op. d. 't VUfhoe~je' (Vri., Vro.). Men stapelde de plaggen met dezelfde schop op, op hoopjes van 5 à 6 stuks. e. 'De spa ' (Vro., Vri.) De plaggen werden met de schop op hun kop gelegd om te drogen. Daarna zette men ze op "n rie'(vro.) van 15 à 20 stuks. 125
3 Ad 2. 'Dekkerplaggen' waren 50 tot 100 cm groot en dienden voor het afdekken van aardappelen en knolrapen bij vorst. In de 'tuffelhel' (aardappelkelders) werden ze tegen de zijwanden gezet en op de produkten van de oogst. In Vroomshoop maakte men een lange 'koele' (kuil), daarin werden de aardappelen 'mooi liek maakt' en 't geheel dekte men af met stro, plaggen en zand. De plaats waar men ze wilde steken, werd eerst kort gemaaid met: a. Een zeis. b. Daarna werden ze met een 'snit' (Alb.) 'afgeritst', om 't formaat aan te geven. c. Vervolgens stak men ze met 'ne scharpe schup (Alb.). De werkwijze was als volgt: Het opbeuren deed men met de hand of met een haak. c opbeur'n. Dit gebeurde door twee personen. > d. In Vriezenveen gebruikte men de spa of bonkschoffel. Hier was de werkwijze: 126
4 Ad 3. Braandplaggen of zodd'n (Br.) werden gestoken met een: a. 'Puntschup' (Alb.), in Vriezenveen en Vroomshoop "t Vijfhoekje' genoemd. Er waren verschillende methoden om ze te steken: 1. in een keer eruit wippen 2. Twentse Taalbank bovenzicht 3. dwarsdoorsnede Twee-aan-twee werden ze opgezet om veertien dagen te drogen, waarna ze werden omgezet. Voor St. Jaopik moest men klaar zijn. Onderstaande schets geeft een situatie aan van het gebruik bij het losse vuur. In de vuurkolk lag 'kleufholt' (Alb.) met er omheen 3 à 4 korte of lange turven. Aan de buitenkant van de turven werden 4 à 5 brandplaggen gezet met de wortels naar buiten, om gericht te stoken. b. In Wierden stak men ze met een lange, smaltoelopende, puntige schop, die aan de zijkanten scherp was. 127
5 Ad 4. Schadden of 'scharren' (Br.). Het zijn korte heideplaggen met veen eronder. De veenlaag was niet dikker dan 25 cm. Ze werden gestoken met: l. 'Schaddestikker' 3 ). Hij is voorzien van een naam uit de vorige eeuw. 2. In Albergen en Breklenkamp werkte men met een 'turfschup'. Het schopje was zo'n lo cm. breed. De huisbrandturf A. "t Bleutsel' (Alb., Br.). "t Bonksel': Vriezenveen. A -t ''t Greff (Alb.) 'de Koelt (Vri.) 128
6 A. 't Bleutsel werd afgebleut met een 'smitschup'. (Alb.). Dat heette het 'bleu ten.' Twentse Taalbank. /~z&r In Vriezenveen gebeurde dat met de spa of bonkschoffel. De kruk heet daar 'de hilte.' B. Met het 'stikiezer, paivoet' (Alb.), 'stikker, paievoute' (Vri.) werd de turf op grootte afgestoken. C. Vervolgens gebruikte men een 'platschup' (Alb.), 'oplegger', of 'opschot' (Vri.), om de turven horizontaal door te steken. Vroeger had men in Vriezenveen en het Vriezenveense Veld de 'veenspa' in gebruik, dan had men geen stikker en opschot nodig.._;,i Oplegger. Opschot (afkomstig uit Drente). 129
7 D. De turven zette men met de 'ofzetter' (Alb.), 'de bree' (Yri.) op de heide of de 'turfkaor' (Alb.), 'turfkarre, de graverswage' (het Yriezenveense Veld). f ~: De ofzetter had ronde platte tanden en een extra lange steel om de turven ver weg te zetten. In plaats van de bree of of zetter gebruikte men ook wel de platschup of veenspa. E. Op de kruiwagen, voorzien van de naam van de eigenaar, bracht men de turf een eind op het droge veld. Men stapelde ze twee aan twee, tot een hoogte van acht turven.
8 F. Dan kwam de 'turfladder' (Alb.), 'wagenladder' (Vri.) er aan te pas om de turven naar huis te brengen. De eerste turven werden erin gegooid, daarna ging men ze 'lagen' (Alb.), 'rimmen' (Yri.). Achter de wagen hing "n benne of kwarf' (West.), hoofdzakelijk voor het paarde voer. G. Als de plaats om de turf te graven erg drassig was, dan droeg men speciale 'turf- of vènkloompe' 4 ) (Br.). 131
9 Onder de klompen had men 'voetplanken' (Vri.). Het linker paar was gebruikelijk. Bij de klomp op de rechterfoto had men een gleuf door het hout gebrand. Vroeger waren de plankjes met pek ingesmeerd aan de onderkant. De paarden hadden in Albergen ook plankjes onder de voeten. In Vriezenveen jutezakken. 1 ) In het Grols Museum te Groenlo. 2 ) In het Museum De Waag te Almelo. 3 ) In het Grols Museum te Groenlo. 4 ) G alerie De Klooster-esch te Almelo. Veel dank ben ik verschuldigd aan: 1. De Stichting Veenmuseum te Westerhaar - Vriezenveensewijk. 2. De stichting Heemkunde Denekamp. 3. De Oudheidkundige Vereniging Den Ham - Vroomshoop en vele inwoners van Albergen. 132
Wat weet jij over wonen? Dat ga je met je groepje opschrijven in een woordspin.
Opdracht 1 Deze opdracht maak je in een groepje van vier. Nodig: 1 vel A3-papier, zwarte en een rode stift Wat weet jij over wonen? Dat ga je met je groepje opschrijven in een woordspin. Je doet het zo:
Nadere informatieWERKBLAD pingo. naam. Heel lang geleden was het hier erg koud. Dat noemen we de ijstijd. Er waren heuvels, heel bijzondere heuvels.
WERKBLAD pingo Heb je wel eens gehoord van een pingo? Pingo betekent heuvel die groeit. Het is een woord uit de taal van de Eskimo s of Inuït. Dat lijkt ver weg, maar pingo s zijn heel dichtbij geweest!
Nadere informatieHeemkundekring Nieuwerkerken
Heemkundekring Nieuwerkerken 1 2 Fake in Groot Nieuwerkerken Ook Heemkunde Nieuwerkerken draagt zijn bescheiden steentje bij aan het brede jaarthema Fake. In ons landelijk dorpje leefde tot 1950 bijna
Nadere informatieVAN GOGH PROJECT GROEP 5 EN 6
VAN GOGH PROJECT GROEP 5 EN 6 Brieven schrijven Deze activiteit is gebaseerd op de briefwisseling tussen Vincent van Gogh en zijn broer Theo. Voorbereiding: Zorg voor een plaat/foto van een landschap.
Nadere informatieDe dubbele pot methode 1. Magering De potten moeten zo gemaakt worden, dat ze temperatuurswisselingen kunnen verdragen.
Experiment teer winnen O.l.v. Anneke Boonstra Dit is een verhaal over experimenten met teer of pek winnen op verschillende manieren. Er zijn talloze archeologische bewijzen, dat er teer gebruikt is. Dat
Nadere informatieOMMETJE VEENSCHAP:GESCHIEDENIS
OMMETJE VEENSCHAP:GESCHIEDENIS ROUTE 6 km 20 18 Wandeling door het unieke Veenschap met haar typische Vriezenveense verkavelingspatroon: lange smalle akkers. Dit ommetje voert o.a. over het mooie knuppelpad
Nadere informatieKURSUS KUILOVEN OPBOUWEN en STOKEN Anneke Boonstra (geleerd van Pieternella Fritz)
KURSUS KUILOVEN OPBOUWEN en STOKEN Anneke Boonstra (geleerd van Pieternella Fritz) Opbouw van de kuil: Inleiding: a. Wil je een kuiloven stoken, dan moet je potjes, potten en andere gebruiksvoorwerpen
Nadere informatieSpaden en schoppen. Voskamp Bouw en industrie Graafgereedschap. Reeds vele jaren levert de Voskamp Groep aan
Voskamp Bouw en industrie Graafgereedschap Spaden en schoppen Reeds vele jaren levert de Voskamp Groep aan grote en kleine projecten in de infra en civiel. Deze ervaring hebben wij gebruikt om een optimaal
Nadere informatieAfdrukken pagina 2-19 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd
Gebruiksaanwijzing leerdagboek Exempel Spelen met vuur Afdrukken pagina 2-19 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd Aanwijzingen Schrijf- en tekenruimte in leerdagboek
Nadere informatieExperiment in Düppel en ons museum met de dubbele pot- of indirecte methode, tussen 1991 en 1995
Experiment in Düppel en ons museum met de dubbele pot- of indirecte methode, tussen 1991 en 1995 Vondsten bij opgravingen in o.a. Dűppel toonden grondkuilen, die duidelijk gebruikt waren om teer te winnen
Nadere informatie1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje.
Opdracht 1 Ongeveer 150 jaar geleden stonden er veel steenfabrieken langs de IJssel. De stenen werden van klei gemaakt. Dat kon je langs de IJssel vinden. Als de rivier overstroomde, bleef er een laagje
Nadere informatienaam WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden.
WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden. Ga het vragen. Zoek in boeken en op internet. Schrijf de antwoorden op. Zoek er plaatjes bij.
Nadere informatieBIJLAGE 1 BEELD met toelichting BOEREN IN DE IJZERTIJD
EDE VROEGER EN NU Geldersch Landschap & Kasteelen BIJLAGE 1 BEELD met toelichting voor groep 5 t/m 8 www.glk.nl 1.1 LEVEN ALS BOER IN DE IJZERTIJD Toelichting bij de praatplaten bij het lesprogramma 1.1
Nadere informatieEerste poging een broodoven te bouwen binnens huis, in 1983-1984 naar opgravingsgegevens uit de IJzertijd ergens in Duitsland, net over de grens.
BROODOVEN BOUW Inhoud: 1. Ovenbouw in het museum blz. 3 2. Bouw binnenoven voor platte broodjes blz. 9 3. Het maken en bakken van platte broodjes voor die oven blz. 11 4. Maroccaanse experimenten in broodoven
Nadere informatieWerkblad Mijn huis staat in...
Werkblad Mijn huis staat in... Mijn huis staat in: Ga naar kaart.cc. Je ziet twee kaarten. In de menubalk bovenin vul je rechts je woonplaats in. Kies in het linkervak de Bonnebladen 1901-1925. Kies in
Nadere informatieVan veen en turf LES2
Van veen en turf Docentenhandreiking Van veen en turf Samenvatting In deze les leren de leerlingen het beroep van cartograaf kennen. Een cartograaf is iemand die kaarten maakt. Kaarten zijn plattegronden
Nadere informatieb. Bekijk het laatste deel van de maquette, de kwelders. Waarom staat daar geen dorpje, denk je?
Kijktocht OER! basis 6000 jaar geleden woonden er al mensen in dit gebied. Het is de tijd van de jagers en verzamelaars. De mensen noemen we Swifterbantmensen. Hoe ze leefden en hoe hun gebied eruitzag,
Nadere informatieDe presentatie rond de trap
Kijktocht OER! Plus 6000 jaar geleden woonden er al mensen in dit gebied. Het is de prehistorie; de tijd van de jagers en boeren. De mensen noemen we Swifterbantmensen. Deze kijktocht helpt je ontdekken
Nadere informatie1. Levende wilgenstaken I blz. 2 2. Levende wilgenstaken II blz. 2 3. Levende meidoornhaag blz. 2
SOORTEN OMHEININGEN Inhoud: Omheiningen van levend materiaal 1. Levende wilgenstaken I blz. 2 2. Levende wilgenstaken II blz. 2 3. Levende meidoornhaag blz. 2 Andere soorten omheining 4. Dood hout blz.
Nadere informatieHet Veurhuus van de boerderij Wakkerendijk 116.
Het Veurhuus van de boerderij Wakkerendijk 116. De boerderij Wakkerendijk 116 wordt momenteel bewoond door Tonie en Rut van Klooster. Het is één van de weinige boerderijen in Eemnes waar je nog een vrijwel
Nadere informatieLijnden, na*e verveners werden droge verveners.
Lijnden, na*e verveners werden droge verveners. Maar werd het lelijke eendje ook die mooie zwaan? Joop Baars, vrijdag 9 november, Cruquius Museum Turf - Hoogveenturf Prima brandstof voor ovens, brouwerijen
Nadere informatieHandgesmede tuingereedschappen www.sneeboervandriel.nl sinds 1913 onovertroffen in kwaliteit en afwerking De vestiging van het bedrijf was in Nieuw-Vennep, de bakermat van de bollenstreek. Het familiebedrijf
Nadere informatieUi tgraven wel 1 en bij Andel st S
Ui tgraven wel 1 en bij Andel st S-80.053 J.A. Bei jersbergen Juli 1980 Inhoud 1. Inleiding 2. Verkenni ng 3. Het uitgraven 4. Het opvullen - Blz. 1 1 1 3 Bij 1 agen 1. Situatieschets 2. Dwarsprof i el
Nadere informatieWat een vreemde bromfiets!
Wat een vreemde bromfiets! Waarom rijden er nu geen paarden meer met karren? Reed er vroeger een tram in ons dorp?! Met die bus zou ik ook wel eens willen rijden! 1. Voetgangers baas! Opdracht Lees het
Nadere informatieRECEPTEN. > Tajer pag 2 > Cassave pag 3 > Gort pag 4 > Bakbanaan pag 4 > Over het boek pag 5
RECEPTEN In het boek Als slavin geboren lees je wat de hoofdpersonen koken en eten. Ze maken bijvoorbeeld tajer en cassavesoep. Auteur Marian Hoefnagel schreef een paar recepten bij het boek. > Tajer pag
Nadere informatieBijlage 3a: Leerlingenwerkblad Bij les 1
15 Leerlingenwerkblad Bij les 1 Wat kun je vertellen bij de volgende vragen: Succes!! Naam: 1) Je hebt nu een heleboel gehoord en gezien over grafheuvels. Wat komt er als eerste in je op als jij iets over
Nadere informatieWERKBLAD mijn landschap
WERKBLAD mijn landschap Hoe zie jij het landschap? Wat vind je mooi of belangrijk? Ga alleen of in groepjes aan de slag en maak - een presentatie op papier of digitaal - een gedicht, een verhaal of een
Nadere informatie6 pack houder maken van hout
6 pack houder maken van hout 6 pack houder maken van hout Materialen Gereedschap Schroeven Ronde stok ø 23mm Ronde stok 14mm Houtlijm Hardhout 28X145/210CM Hardhout 9X44/210cm Decoupeerzaag Boormachine
Nadere informatieRegenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui.
KB2 Tijdsinvestering: 45 minuten Regenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui. 1. Inleiding Een mol eet per jaar wel 50 kg wormen. Dat is veel, maar als je bedenkt dat in je
Nadere informatieBourgeois. Jan De Cooman restaureert een Bourgeois B43 Amazone - 1967. Fabrikant uit België - Oostende, actief van 1960 tot 1975.
Bourgeois Fabrikant uit België - Oostende, actief van 1960 tot 1975. Jan De Cooman restaureert een Bourgeois B43 Amazone - 1967. E-mail adres: Jan De Cooman Deze caravan kon ik van de eerste eigenaar kopen.
Nadere informatieOpwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is
rcheobode Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is archeoloog. Hij hoort bij de groep archeologen die nu aan het opgraven is in Oosterhout in het gebied Vrachelen. Daar wordt over een jaar
Nadere informatieWONEN IN EEN RIANTE WOONBOERDERIJ IN HET MONUMENTENDORP ORVELTE
WONEN IN EEN RIANTE WOONBOERDERIJ IN HET MONUMENTENDORP ORVELTE Te huur: De Maalderij, Schoolstraat 6 in Orvelte Stichting Het Drentse Landschap zoekt een huurder voor de in 2006 geheel gerenoveerde woonboerderij
Nadere informatieHet stoken van een broodoven van leem
Het stoken van een broodoven van leem Het principe van het stoken van een oven met lemen vloer en wanden is: De oven moet zo lang gestookt worden, dat de vloer en wanden zo warm zijn, dat als de broden
Nadere informatieDe eerste boeren Het dorp
De eerste boeren Later gaan de mensen zelf eten verbouwen. Wortels en bonen, en graan om brood van te bakken. De mensen hebben ook schapen en koeien. De jagers zijn boeren geworden. Het dorp Boeren trekken
Nadere informatieMaten en gewichten. Meettoestellen zoals het meuken en de unster kennen we vandaag niet meer. Vroeger gebruikte men deze om te meten.
De haard De haard die je terugvindt in de Pandoerenhoeve is afkomstig uit een rijke burgerswoning van Heist-op-den-Berg. De haard bestaat uit drie delen, twee haardwangen, de rookvang en een schouw- of
Nadere informatieDe groene poort Wij hebben een poort gemaakt die ontstaat uit verschillende ecosystemen.
De groene poort Wij hebben een poort gemaakt die ontstaat uit verschillende ecosystemen. Moderne poort We hebben gekozen voor een moderne poort, omdat dat toch beter bij de de stijl van de omgeving past
Nadere informatieVragen naar de naam en de functie van een gereedschap
Vragen naar de naam en de functie van een gereedschap Wat is dit? Welk gereedschap is dit? Dat is een Wat kun je er mee doen? Waarvoor dient het? Met een kun je 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
Nadere informatieOerboeren in de Friese Wouden.
Stichting IJstijdenmuseum Buitenpost. www.ijstijdenmuseum.nl. Oerboeren in de Friese Wouden. Het grootste deel van de geschiedenis van ons mensen ligt in de prehistorie. Met prehistorie duiden we een tijd
Nadere informatieFOTO'S PROJECTEN http://www.dvua.nl/images/project07/proj07_01.jpg 30-10-2006 http://www.dvua.nl/images/project02/project02_01b.jpg 30-10-2006 http://www.dvua.nl/images/project15/proj15_01.jpg 30-10-2006
Nadere informatieDe bodem biedt hulp bij inrichting & beheer
De bodem biedt hulp bij inrichting & beheer Harm Smeenge Landschapsecoloog/ historisch ecoloog Onderwerpen Introductie bodem Middeleeuwse en na-middeleeuwse verstoringen in Twente Prehistorische- en historische
Nadere informatie2. Beschrijving van jullie stad ( hoeveel inwoners, wat voor soort bevolking etc.)
V7: Gilde College, Vraag: Wij zijn erg benieuwd hoe het is om in jullie stad te leven. Geef een beschrijving van jullie stad. Wat is er leuk aan jullie stad? Gebruik ook foto's die jullie zelf hebben gemaakt.
Nadere informatieMetamorfose achtertuin
Metamorfose achtertuin Metamorfose achtertuin Materialen Gereedschap Scharnieren Acrylaatkit Verf Doeken Touw Houtschroeven 3 & 4 cm lang Lijm Houten planken Nietjes Terpentine Balken Geel zand Deurbeslag
Nadere informatieWelkom 1. - Hallo! - Oek - Museum - Kwartet. Hallo! Ik ben Oek.
Welkom 1. - Hallo! - Oek - Museum - Kwartet Hallo! Ik ben Oek. Welkom 1. - Hallo! - Oek - Museum - Kwartet Op deze kaarten kun je plaatjes vinden van mijn wereld. De wereld van Oek Welkom 1. - Hallo! -
Nadere informatieRUIMTE NODIG? Vriezenveen. KOOP v.a. 57.950,- V.O.N. De Zuivering. 6 betaalbare units VOOR KANTOOR, OPSLAG, STALLING, WERKRUIMTE ETC.
RUIMTE NODIG? 6 betaalbare units De Zuivering Vriezenveen KOOP v.a. 57.950,- V.O.N. VOOR KANTOOR, OPSLAG, STALLING, WERKRUIMTE ETC. Informatie Omschrijving Het bedrijfsverzamelgebouw heeft 6 bedrijfsunits;
Nadere informatieTentoonstelling CKV De Ringeloor
Tentoonstelling CKV De Ringeloor Tentoonstelling door een scholier 1359 woorden 1 mei 2001 6 4 keer beoordeeld Vak CKV Inleiding Op vrijdagmiddag 17 november ben ik samen met Marcel naar galerie De Ringeloor
Nadere informatie21 december DE BAKSTEEN Wat weet je ervan? 1 CM groep.. Verslag voor het vak Computervaardigheden 1 Lector: Astrid Ramakers
21 december 2013 DE BAKSTEEN Wat weet je ervan? 1 CM groep.. Verslag voor het vak Computervaardigheden 1 Lector: Astrid Ramakers Inleiding 1 Inleiding Een baksteen is een uit klei gebakken voorwerp voor
Nadere informatieMANCAVE Hij heeft een ruimte. Hij heeft tijd. En niemand houdt hem tegen.
MANCAVE Hij heeft een ruimte. Hij heeft tijd. En niemand houdt hem tegen. Een orgineel Hoverstoel bouwen Stoel. Bodemplaat. Aandrijfaggregaat. Stuurknuppel. Aandrijfblazer. Hefhendel. Bodemplaat Schaf
Nadere informatieStelen voor gereedschap Van wilgenhout kun je stelen maken voor gereedschap. Mooie rechte stelen voor een hark, schoffel, bezem of bijl.
Over de wilg Bij opdracht 1 Waarom de wilg? De wilg is een boom die het goed doet in Nederland. Wilg is een verzamelnaam: er zijn honderden wilgensoorten, waarvan er in Nederland ongeveer twaalf voorkomen.
Nadere informatieHunebedden de steentijd
Deze les hoort bij het prentenboek Het grote bouwwerk, geschreven door Rian Visser in de serie Terugblikken van Uitgeverij Delubas. Met tekeningen van Irene Goede. Doel: leerlingen bekend maken met hunebedden
Nadere informatieGebruikershandleiding
Gebruikershandleiding SK-2013.01 vrachtwagen hindernisbaan springkussen Lees voor het opzetten en gebruiken van de Vrachtwagenhindernisbaan springkussen deze gebruikershandleiding zorgvuldig door. Bewaar
Nadere informatieDe familie schaap. Praat eens zoals een schaap Welke dierengeluiden ken je nog? Doe ze eens na?
Het schaap De familie schaap Schapen zijn bange dieren. Daarom leven ze met velen samen en blijven ze dicht bij elkaar. Een groepje schapen noemen we een kudde. Schapen praten met elkaar door te blaten.
Nadere informatieinhoud blz. 1. Wielen 2. Draaien maar! 3. De boomstam 4. Rollen maar! 5. Van rollen naar rijden 6. Lichter, beter, sterker 7.
Wielen inhoud blz. 1. Wielen 3 2. Draaien maar! 4 3. De boomstam 5 4. Rollen maar! 6 5. Van rollen naar rijden 7 6. Lichter, beter, sterker 8 7. Hobbel de bobbel 9 8. Overal wielen 10 9. Filmpjes 15 Pluskaarten
Nadere informatie6,8. Werkstuk door een scholier 1479 woorden 24 januari keer beoordeeld. Geschiedenis. Inhoudsopgave:
Werkstuk door een scholier 1479 woorden 24 januari 2004 6,8 300 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoudsopgave: 2. Inhoudsopgave 3. Voorwoord 4. Probleemstelling 5. Historische inleiding 6. Hoofdstukken
Nadere informatieHoe Maak je zelf een 3D aquarium-achterwand
Hoe Maak je zelf een 3D aquarium-achterwand 1/10 DIY Aquarium achtergrond. Ik heb een tijdje geleden een aquarium gekregen van mijn vrouw d'r overleden opa. Het is een Juwel Panorama LxBxH 80x 40 x 50.
Nadere informatieExperiment
Experiment 7. 1998 1999 Albert de Wit Franka Poels Plaats: Prehistorisch Openluchtmuseum Eindhoven Tijd: In 1998-1999 Gereedschap: 800 grams ijzeren bijl met lange steel, 600 grams bijl, een ong. 300 grams
Nadere informatieChess Tutor Stap 1 9-1-2014 1. 1: Het bord en de stukken 1. 2: De loop van de stukken 7. 3: Aanval en slaan 10. 4: De pion 15.
Chess Tutor Stap 1 9-1-2014 1 Stap 1 Basislessen 1: Het bord en de stukken 1 2: De loop van de stukken 7 3: Aanval en slaan 10 4: De pion 15 5: Verdedigen 18 6: Schaak en schaak opheffen 27 7: Mat in één
Nadere informatieBestrijding muskusrat nodig voor veiligheid van de dijken
De muskusrat Bestrijding muskusrat nodig voor veiligheid van de dijken Muskusratten komen sinds de jaren veertig van de vorige eeuw voor in Nederland. Het zijn echte gravers. Ze maken gangen en holen langs
Nadere informatieBij bijlen zijn verschillende soorten bijlen te herkennen, afhankelijk van hun functie :
Bijlen Bij het werken met een bijl komen een aantal zaken kijken, waarbij vooral gelet moet worden op VEILIGHEID! Om ervoor te zorgen dat er veilig met een bijl wordt omgegaan zijn een aantal zaken belangrijk
Nadere informatieAuditieve oefeningen bij het thema: dinosaurussen
Auditieve oefeningen bij het thema: dinosaurussen Boek van de week: 1; De archeoloog 2; Dinosaurussen 3; Tom en de dinosaurussen in het museum 4; Dinosaurussen Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik de volgende
Nadere informatieHET TRECHTERBEKERVOLK. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei
HET TRECHTERBEKERVOLK HET TRECHTERBEKERVOLK het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei Vraag: Waar werd een hunebed in de
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken
Vuur De geschiedenis van het vuur Vuur is niet iets dat uitgevonden is. Het was er altijd al. Vroeger dachten de ouden Grieken dat de goden het aan de mensen hadden gegeven. In de oertijd was vuur een
Nadere informatieHoe maak je een tuinhuisje?
Hoe maak je een tuinhuisje? Hoe maak je een tuinhuisje? Materialen Gereedschap Schroeven Scharnieren Lat Houten plaat Schroefboor Hamer Schaar Watervaste stift http://bit.ly/2993 www.praxis.nl Page 1 of
Nadere informatieDE ROMEINEN KOMEN!! Groep 5 en 6. Vragenlijst Museumzaal Thermenmuseum. 1. Namen leerlingen: Naam van de school: Te:
DE ROMEINEN KOMEN!! Groep 5 en 6 Vragenlijst Museumzaal Thermenmuseum 1. Namen leerlingen: Naam van de school: Te: 1 In de museumzaal hangen banieren met tekst. Een banier is een soort vlag. Er staan ook
Nadere informatieFilm en. Een boerendorp. Thema 2 Vergelijken. Les 2.1 Een film over Willem Adriaensz. WOORDWEB: Een boerendorp. Woordweb : filmen
Les 2.1 Een film over Willem Adriaensz WOORDWEB: Een boerendorp 1. Een boerendorp : een dorp met boerderijen 2. Leem: een soort grond die op klei lijkt. Leem wordt tussen het hout gesmeerd, waarna het
Nadere informatieVondsten uit de grond LES1
Vondsten uit de grond Docentenhandreiking Vondsten uit de grond 1800 1850 1900 1950 2000 Samenvatting Hoe werkt een archeoloog? In deze les maken de leerlingen kennis met het vak archeologie en leren ze
Nadere informatieGent 25c. Goudstr Beersteeg Oudevest, Katelijnenstr Minnemeers Kongobrug Reke Blekersdijk Nieuwland Godshuishammeken Huidevetterken Ham
Goudstr Beersteeg Oudevest, Katelijnenstr Minnemeers Kongobrug Reke Blekersdijk Nieuwland Godshuishammeken Huidevetterken Ham Gent 25c De Minnemeersbrug lag in het verlengde van de Goudstraat Goudstr /Beersteeg
Nadere informatieVoorbereiding post 1. Werken voor hei en ven Groep 1-2-3
Voorbereiding post 1 Werken voor hei en ven Groep 1-2-3 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 1: Werken voor hei en ven, voor groep 1, 2 en 3. Inhoud: Algemeen Verhaal
Nadere informatieSpelen met zand. Zandpaspoort voor kinderen van 7 tot en met 12 jaar
Spelen met zand Zoals je hebt kunnen zien is zand heel interessant, maar zand is ook heel erg leuk. Je kunt er namelijk onwijs goed mee spelen! Zandpaspoort voor kinderen van 7 tot en met 12 jaar Schrijf
Nadere informatieBouwbedrijf VanO. We hebben drie vestigingen op het veld.
Bouwbedrijf VanO Bouwbedrijf VanO is hét bouwbedrijf van het kerstbomenveld. Voor meerdere dingen bent u bij ons aan het juiste adres. Het bedrijf word geleid door Niels van Oene en heeft 1 vaste werknemer
Nadere informatieIets over de geschiedenis van de turfwinning bij Appelscha
Et bru 1 ne go old HET BRUINE GOUD Iets over de geschiedenis van de turfwinning bij Appelscha STICHTING STELLINGWARVER SCHRIEVERSRONTE info@stellingwarfs.nl www.stellingwarver-schrieversronte.nl De Riemsloot2.indd
Nadere informatieZelf een kinderbed maken - HORNBACH
Pagina 1 van 7 Zelf een kinderbed maken - HORNBACH Dit heb je nodig voor jouw project! Materialen Gereedschap 360 x JD Plus spaanplaatschroef verzonken kop 4 x 40 mm 70 x JD Plus spaanplaatschroef verzonken
Nadere informatieVertaald door Jeannette Kemp
Konijn met vest Dit patroon is eigendom van Zhaya/Zhaya Designs. Verkoop, ruilen, openbaar maken en verspreiden van dit patroon (incl. vertalingen), is niet toegestaan. Natuurlijk mogen ook de foto s,
Nadere informatieDit verslag is van Ylaine en Ryanne Mulder 29-10-'03. Verslag van het oude Egypte Ylaine en Ryanne Mulder 29-10- 03
Dit verslag is van Ylaine en Ryanne Mulder 29-10-'03 blz.0 Inhoudsopgave Inleiding blz. 2 De Egyptenaren jagen en oogsten blz. 3 De Farao blz. 4 Doden blz. 5 Arm of welvarend blz. 6 Ik ben de Farao blz.
Nadere informatieHoutskool uit een kuil van een rivierduin bij Rotterdam-IJsselmonde 't Hart
BIAXiaal Houtskool uit een kuil van een rivierduin bij Rotterdam-IJsselmonde 't Hart L.I. Kooistra november 2009 BIAX C o n s u l t Onderzoeks- en Adviesbureau voor Biologische Archeologie en Landschapsreconstructie
Nadere informatiePlanten voor de Prins Werkmap Eerste graad Basisonderwijs
Planten voor de Prins Werkmap Eerste graad Basisonderwijs Tekeningen: Jowan De Saedeleer Inleiding Wil jij Prins Baldewijn helpen om terug in zijn kasteel te gaan wonen? Dan moet je op zoek gaan naar nuttige
Nadere informatieinhoud blz. Oude foto s 1. De scharensliep 2. De melkboer 3. De kruidenier 4. De tonnenman 5. De kolenboer 6. De putjesschepper
Het fotoboek: inhoud blz. Oude foto s 3. De scharensliep 4. De melkboer 5 3. De kruidenier 6 4. De tonnenman 7 5. De kolenboer 8 6. De putjesschepper 9 7. De lantaarnopsteker 0 8. De schillenboer 9. De
Nadere informatieVEENBRANDEN EN BOEKWEIT
VEENBRANDEN EN BOEKWEIT Een grote veenbrand van 1833 Het voorjaar van 1833 was droog geweest. De laatste dagen waren warm, zelfs heet geweest. Op maandag 10 juni 1833 om 12 uur s middags is het op weerstation
Nadere informatieStappenplan voor de Rotterdamse watervriendelijke tuin. April 2017
Stappenplan voor de Rotterdamse watervriendelijke tuin April 2017 1 Probleem Veel Rotterdamse achtertuinen liggen laag en zijn verzakt, bij heftige regenbuien veroorzaakt dit wateroverlast in de tuin.
Nadere informatieGefeliciteerd. De grond
Gefeliciteerd Gefeliciteerd met je nieuwe moestuin. Het telen van je eigen groente en fruit is een erg leuke hobby. Om die hobby tot een succes te maken hebben wij wat tips voor je op papier gezet. Want
Nadere informatieinhoud blz. 1. Bijgeloof 2. Getallen: geluk en ongeluk 3. Het hoefijzer 4. Het klavertje vier 5. Afkloppen op hout 6. Ladders 7.
Bijgeloof inhoud blz. 1. Bijgeloof 3 2. Getallen: geluk en ongeluk 4 3. Het hoefijzer 5 4. Het klavertje vier 6 5. Afkloppen op hout 7 6. Ladders 8 7. De kat 9 8. De paraplu 10 9. Spinnen 11 10. Spiegels
Nadere informatieDe basis van het branden
De basis van het branden Voor de uitleg over het branden en werken ga ik ervan uit dat je rechtshandig bent Je werkplek: De ruimte moet goed geventileerd zijn! Pak de kleuren waarmee je van plan bent te
Nadere informatieLeergebied: Zuid Nederland. Constructies
Techniekkit: Domein: Competentie: Leergebied: Zuid Nederland Constructies Toepassen Geschiedenis Mensen bouwen al duizenden jaren huizen om in te wonen. In de prehistorie woonden de mensen in Limburg al
Nadere informatieBekijk de oude kaart van Blokzijl. De kaart is gemaakt in Hoe heet de zee waar Blokzijl aan ligt?...
Opdracht 1 Nodig: kaartenblad 1 Bekijk de oude kaart van. De kaart is gemaakt in 1922. 1. Omcirkel op de kaart. 2. Kleur het water op de kaart blauw. 3. Omcirkel de haven van met groen. 4. Hoe heet de
Nadere informatieBij dit examen horen bijlagen, een uitwerkbijlage en digitale bestanden.
Examen VMBO-BB 2013 V gedurende 890 minuten bouwtechniek-timmeren CSPE BB Bij dit examen horen bijlagen, een uitwerkbijlage en digitale bestanden. Dit examen bestaat uit 11 opdrachten. Voor dit examen
Nadere informatieDe laatste wens van Maarten Ouwehand
De laatste wens van Maarten Ouwehand Een verhalend ontwerp voor CKV waarin leerlingen op school een museum ontwerpen, inrichten en openen. Gemaakt voor en door: Andreas College Katwijk en Bureau voor Educatief
Nadere informatieWerkbeschrijving grote ombouw kliko uitgaande van een standaard container van 58 x 74 x 104 cm
Werkbeschrijving grote ombouw kliko uitgaande van een standaard container van 58 x 74 x 104 cm De vermelde prijzen geven een indicatie van de kosten per juli 2011. Totaalkosten excl. gereedschap ca. 420,-
Nadere informatieDe ontdekking van Jan Lammers
Centrum Basiseducatie Brusselleer Oefenmap lezen en schrijven p. 1 Witloof De ontdekking van Jan Lammers Witloof is een echt Belgische groente. Ze werd in België ontdekt. Dat gebeurde tijdens de strijd
Nadere informatieLUCHTKASTEEL. moeilijkheidsgraad. Klustijd:6 uur
LUCHTKSTEEL moeilijkheidsgraad Klustijd:6 uur MTERILEN Materiaalkosten ca. 15,- antal Materiaal Dikte Breedte Lengte CM Plank 1 Plank 2 1 Geïmpregneerde tuinplank 1,6 13,5 180 1 Geïmpregneerde tuinplank
Nadere informatieklasniveau Het verhaal Tekening 1 Tekening 4 Tekening 5 Tekening 2 Tekening 6 Tekening 3
THEMA ENERGIE > Kleuter & Eerste graad > Lessuggesties en activiteiten 2. 1. Lessuggesties Leon en de ikkietikkietijd en activiteiten op klasniveau Het verhaal Tekening 1 Hallo iedereen ik ben Leon. Ik
Nadere informatieEnkele problemen rond 1000 jaar landbouw in Twente
B. E. Asbreuk Enkele problemen rond 1000 jaar landbouw in Twente Het zal wel ongeveer tien eeuwen geleden zijn dat de boeren in Twente de grondslagen (letterlijk en figuurlijk) gingen leggen voor de thans
Nadere informatieOpdracht 1 Hoe werden mensen vroeger begraven? Je krijgt een fotoblad met oude grafmonumenten, zoals een piramide en een hunebed.
D S T R K C N T Opdracht 1 Hoe werden mensen vroeger begraven? Je krijgt een fotoblad met oude grafmonumenten, zoals een piramide en een hunebed. 1. Welk grafmonument staat op welke foto? Schrijf de goede
Nadere informatieIt's Dreamtime! Goedemorgen allemaal!
It's Dreamtime Goedemorgen allemaal Vandaag start de workshop "Dreamtime". De eerste online workshop die iedereen via dit weblog kan volgen. We gaan in 6 weken tijd een schattig kastje maken met alles
Nadere informatieOnderdeel A Het landschap en het ontstaan van terpen en wierden
opdrachtvel naam Onderdeel A Het landschap en het ontstaan van terpen en wierden Ben je eerder klaar met de vragen? Dan mag je beginnen met de woordzoeker op de laatste pagina. 1. Welk antwoord is goed?
Nadere informatieMetaal: FOTOBOS. fotokader. digitale sleutelhanger. fotokader. fotobos. digitaal. fotokader. Vak: Techniek Leraar: J. Gielen Naam:...
Metaal: FOTOBOS fotoalbum fotokader fotokader digitale sleutelhanger fotokader fotobos digitaal fotokader Vak: Techniek Leraar: J. Gielen Naam:... 1 1. Wat is het probleem? Ik heb enkele mooie foto s van
Nadere informatieDe ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters.
Over dit boek De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters. Dit boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat over een man die vlucht naar Europa.
Nadere informatieDeze activiteit MOET worden voorbereid op school, anders kunnen de opdrachten tijdens de excursie niet uitgevoerd worden.
VOORBEREIDING Mens in De Maashorst Deze activiteit MOET worden voorbereid op school, anders kunnen de opdrachten tijdens de excursie niet uitgevoerd worden. De activiteit leert leerlingen wat de rol is
Nadere informatieWerkzaamheden Natuurtuin het hele jaar rond.
Werkzaamheden Natuurtuin het hele jaar rond. De specifieke werkzaamheden voor 2018 zijn in rood aangegeven. Afhankelijk van de omstandigheden kunnen werkzaamheden wat eerder of later worden uitgevoerd.
Nadere informatieDROGE TURF EN NATTE VOETEN
DROG TURF ATT VOT Leerkrachten boekje aam: Groep: De Grond onder je voeten In ederland zijn vier soorten grond: - löss - zand - klei - veen Löss, zand en klei ontstaat door het afbrokkelen en verplaatsen
Nadere informatieAuditieve oefeningen bij het thema: Mama kwijt
Auditieve oefeningen bij het thema: Mama kwijt Boek van de week: 1; Mama kwijt 2; Uilen 3; 4; Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik de volgende vragen: Wat staat er op de voorkant Hoe zou het boek heten
Nadere informatieHistorische Tuin Aalsmeer Uiterweg AN Aalsmeer Tel:
LERAREN HANDLEIDING Historische Tuin Aalsmeer Uiterweg 32 1431 AN Aalsmeer Tel: 0297-322562 www.htaalsmeer.org Educatief programma Duur: Groepsgrootte: Niveau: Meenemen: 2:30 uur 30 leerlingen (in twee
Nadere informatie