Innovatie in Raalte. Hoe vernieuwen bedrijven in gemeente Raalte?

Transcriptie

1 Innovatie in Raalte Hoe vernieuwen bedrijven in gemeente Raalte? Raalte, 16 november 2016 Werkgroep Innovatie Salland (WIS). Willy Kemper, Cor van Gasteren, Cees Schoenmakers, Hans Westenenk, Annelie Jansen en Ebo Dam.

2 1. AANLEIDING. Er is een landelijke trend van vertrek naar de grote steden. Dit geldt voor ondernemingen, (jong) hoger opgeleiden en de start ups van nieuwe bedrijven. Dit is voor Salland natuurlijk geen goede ontwikkeling. Om die reden is in april dit jaar het initiatief Economisch Werkatelier gestart ( Doel is het tij te keren. Het Economisch Werkatelier heeft in 2 sessies (april en mei dit jaar) geleid tot een aantal thema s waaraan een werkgroep is gekoppeld. Eén van deze werkgroepen is de Werkgroep Innovatie Salland (kortweg WIS) gericht op het innoveren van bedrijven in Salland. WIS heeft zich onderstaande doelen gesteld met als centraal doel dat onze activiteiten leiden tot versterking van de economie in Salland en tot duurzame vormen van samenwerking tussen regionale bedrijven Bewustwording en promotie Zichtbaar maken van innovatie, tonen wat bedrijven in Salland al doen aan innovatie. Aan onderwijs (scholen en studenten) laten zien wat bedrijven doen aan innovatie, tonen welke mogelijkheden scholen en studenten hebben om innovatief werk te doen in Salland. Gaat om stage, afstuderen, maar zeker ook blijvend werk daarna. Genereren van interesse in innovatie/bedrijven bij de jeugd (vanaf ca 10 jaar). Jong beginnen met het leggen van een band met techniek/ innovatie/ Salland Stimulering Creëren en vasthouden van een kennisnetwerk van bedrijven aangevuld met bv. oudondernemers Creëren van platform voor kennisdeling in de trant van: leerfabriek, studieclubs, kennistafels 1.3. Ondersteuning Creëren van kansen/ mogelijkheden voor nieuwe bedrijven en verlagen drempel voor startende bedrijven in Salland. Dit omvat o.a. vestiging, klankbord, ondersteuning, kennis, (sociale en professionele) contacten. Bieden van ondersteuning voor starters. Specifiek wegnemen of opvangen van risico s (bv financieel) in de eerste ca 3 jaren van een onderneming. WIS is begonnen met het in kaart brengen van Innovatie bij bedrijven. Hiertoe zijn ruim 40 bedrijven in gemeente Raalte benaderd, waaronder een aantal dat bekend staan om hun innovatie, voor een gesprek. Tijdens het gesprek is de kracht, knelpunten en eventuele hulpvragen met betrekking tot vernieuwen in kaart gebracht. In totaal zijn 36 bedrijven bezocht en het resultaat hiervan vormt de basis voor deze rapportage (zie bijlagen 1,2 en 3 voor uitnodigingsbrief, rapportagepunten en geraadpleegde bedrijven) Wat gaat WIS verder doen? De inventarisatie is nog niet af. In Salland zijn ca 4000 bedrijven gevestigd. Via Windesheim wordt een afstudeeropdracht uitgezet om vernieuwing van een veel grotere groep bedrijven in kaart te brengen. Daarnaast omvat de opdracht regionale initiatieven in Salland op gebied van innovatie bij lokale overheden, werkgeversverenigingen, bedrijven, te inventariseren. Initiatieven die stimulans en ondersteuning kunnen geven aan bedrijven in Salland. De inventarisatie gesprekken hebben geleid tot een groot aantal concrete hulpvragen. WIS wil invulling geven aan deze hulpvragen. Dit is terug te vinden in hoofdstuk 4. 2

3 Om bewustwording/promotie, stimulering en ondersteuning van innovatie in Salland tot een continue ontwikkeling te maken, worden vervolgacties voorbereid. Deze zijn terug te vinden in hoofdstuk HOE INNOVEERT SALLAND, uitkomst in een notendop. Algemeen 1. Goede medewerking van de bedrijven/ personen voor het innovatie gesprek. 2. Hartelijk, open en eerlijk gesprek. 3. Het gesprek wordt ervaren als een spiegel voorhouden. De gemiddelde directeur 4. Is een man tussen 40 en 60 jaar. 5. Werkt hard, veel uren. 6. Is operationeel betrokken (en soms ook werkzaam). 7. Heeft passie voor het vakgebied. 8. Vernieuwt vooral reactief (vanuit noodzaak of bijblijven ). 9. Zet vernieuwingen door op gevoel. 10. Doet vernieuwen vooral zelf. 11. Is veelal te druk operationeel (hectiek van de dag), daardoor komt vernieuwen erbij. 12. Weet waar zijn bedrijf staat (ten opzichte van rest van de markt). 13. Heeft een wens voor de toekomst (over 5 jaren). 14. Heeft vaak geen plan om daar te komen. Het gemiddelde bedrijf 15. Heeft personeel als grootste vernieuwende kracht (veelal de ondernemer zelf). 16. Betrekt leveranciers er goed bij. 17. Gebruikt derden (branche, KennisPoort, Universiteiten/scholen, ) met mate. 18. Kijkt vanuit financieel oogpunt niet toekomstgericht naar vernieuwen (Business Case, terugverdientijd, potentiële winst, life cycle,..). 19. Heeft geen vaste werkwijze voor vernieuwingen (bv projectmanagement). 20. Laat veel subsidie liggen (niet voor mij, veel gedoe,..). Bescheiden Salland Opvallend is dat de ondernemers hun bedrijf vaak lager inschatten qua innovatie dan de feiten tonen. Verder behoren een aantal geïnterviewde bedrijven in hun branche tot de top van Nederland qua innovatie. Bekendheid daarover beperkt zich tot de branche en vernieuwende opdrachtgevers. 3. KNELPUNTEN DIE VERNIEUWING TEGENHOUDEN OF VERTRAGEN Rol directeur, missie doel De directeur neemt geen tijd om tot een helder doel te komen, maakt geen duidelijke keuzes van zijn rol in groeiende organisatie en maakt geen keuzes op terrein van sturing, delegeren, marktbenadering, specialisatie,... De directeur is vooral druk met wat de omstandigheden van vandaag vragen Lerende, innoverende organisatie Vaak ontbreekt cultuur en structuur voor het uitdagen van medewerkers om te komen tot verbeteringen, vernieuwing van proces, product of markt. Aansturing geschiedt van bovenaf met duidelijke instructies. Het onbekende, gebrek aan durf en traditionele cultuur belemmert de ontwikkeling om (meer) verantwoordelijkheid op de werkvloer te leggen. 3

4 3.3. Werving personeel algemeen en hoger opgeleid Het onderwijs sluit te weinig aan op de praktijk. Sommigen bedrijven lossen dit op door actief te participeren in het onderwijs en zelf te zorgen voor aanvullende opleiding tijdens werk. Dit werpt duidelijk vruchten af, want bij deze bedrijven is het probleem veel kleiner. Het aantrekken van stagiaires en afstudeerders lukt onvoldoende. Als reden geldt onder meer: te weinig studerenden in de branche (mbo, vooral technische beroepen), weinig aansprekend bedrijf en een te grote woon-werk afstand (lange reistijden). Stagiaires en afstudeerders hebben volop keuze voor een bedrijf/ opdracht en kiezen voor de stad en aansprekend bedrijf. Wat bedrijven zelf kunnen is in beeld komen door o.a. actief betrokken te zijn bij opleidingsinstituten, gastcolleges geven, zorgen dat hun stage- afstudeeropdracht bij de scholen bekend is en een goede passende invulling geven aan de stage of afstudeeropdracht (begeleiding, opdracht op niveau en leermogelijkheden). Het aantrekken van HBO en WO afgestudeerden lukt onvoldoende. HBO en WO afgestudeerden hanteren een groter zoekgebied. De stad trekt en dit maakt Salland onbekend en onbemind. Als ze eenmaal hier werken blijven ze. Bedrijven die aan de weg timmeren, die ruimte geven voor eigen verantwoordelijkheid en doorgroei, scoren beter op de arbeidsmarkt van middelbaar en hoger opgeleiden. Knelpunt van technisch personeel kan zo groot zijn dat gebruik wordt gemaakt van arbeidsmigranten voor de tijdelijke schil, maar ook in vaste dienst. Aantal werkgevers hebben goede ervaringen, kwestie van goed sturen, respect voor andere cultuur en iedere werknemer is gelijk. Veel bedrijven willen ook mensen met en afstand tot de arbeidsmarkt een kans geven, maar de regelgeving van de landelijke en lokale overheid wordt als knelpunt ervaren Betrekken van derden Algemeen knelpunt is dat te weinig gebruik van de kracht van anderen wordt gemaakt. Het zijn vooral de leveranciers en de branche organisaties die de stuwende kracht zijn voor vernieuwing, waarbij de bedrijven volgen. Knelpunt voor vernieuwing is dat nog weinig bedrijven gebruik maken van de mogelijkheid tot samenwerken met leveranciers aan het ontwikkelen van nieuwe producten,het testen daarvan en de optie producten als eerste te introduceren. Onderwijs wordt gezien in relatie tot stage- of afstudeerplaatsen, maar niet als innovatiebron. Alleen de topbedrijven maken gebruik van kennisinstituten (of adviesbureaus). Zij worden vooral ingeschakeld bij organisatie- en procesvraagstukken Rol van de overheid De gemeente Raalte selecteert teveel op geld en zou als voorbeeld meer op kwaliteit en vernieuwing moeten selecteren. De gemeente Raalte zou meer transparant moeten zijn qua aanbestedingskalender, de criteria wie mee mogen doen (uitsluitingscriteria) en de criteria (gunningscriteria) bij de gunning. Dit onderwerp pakt werkgroep Aanbesteding van Economisch Werkatelier op. In geval van een vergunningsaanvraag is de afhandeling (besluit, tijd, meedenken) sterk afhankelijk van de uitvoerende ambtenaar. Er zijn positieve voorbeelden, maar ook veel klachten, zoals: te veel regels/bewijslast, te strikte toepassing, te langzaam, niet transparant en beperkte communicatie. Bedrijven vragen mee te denken. Met andere woorden denken in oplossingen in plaats van problemen zoals nu veelal wordt ervaren door bedrijven. Dit pakt de werkgroep Deregulering van Economisch Werkatelier op. 4

5 4. HULPVRAGEN. Tijdens de gesprekken is gevraagd of het bedrijf een concrete hulpvraag heeft op gebied van vernieuwen. Het overgrote deel van de bedrijven heeft inderdaad één of meerdere hulpvragen gesteld. De meest genoemden staan hieronder weergegeven. Vanuit WIS wordt invulling gezocht bij genoemde hulpvragen en WIS informeert de bezochte bedrijven Subsidiemogelijkheden Er zijn veel subsidiemogelijkheden. Dit geldt ook voor het onderwerp innovatie. WIS (Cees Schoenmakers, Annelie Jansen) levert een overzicht van de meest relevante subsidiemogelijkheden (toepassingsgebied, voorwaarden, sites, subsidiebedrag, ). Elk van de bedrijven die meegewerkt heeft aan de gesprekken krijgt dit overzicht. Indien gewenst kan de werkgroep toelichting geven in een gesprek Stagiaires, afstudeerders Stagiaires en afstudeerders zoeken vooral opdrachten in de stad (Zwolle, Deventer, Twente, Randstad). Wachten tot een student komt aankloppen, zal weinig brengen. Vanuit het bedrijf is een actieve houding richting de opleidingsinstituten nodig (zie ook 3.3.) Nieuw bekwaam personeel Net als bij stagiaires geldt dat ook hier een actieve houding bij scholen belangrijk is (zie ook 3.3.) voor het benaderen van pas afgestudeerden. Er zijn diverse initiatieven (bv Techniekdagen voor jeugd) waarmee bedrijven de aandacht kunnen krijgen. Bedrijven kunnen ook contact opnemen met scholen bijvoorbeeld voor het geven van gastcolleges en excursie naar het bedrijf (of groep bedrijven). Het bekwamen (opleiden) van personeel kan ook vanuit bedrijf zelf (of groep van zelfde branche bedrijven in omgeving) georganiseerd worden. Brancheorganisaties kennen natuurlijk ook diverse opleidingsmogelijkheden (via O&O fonds of huidige Otip regelingen) Overheid De overheid acteert op sommige punten onvoldoende, dat is het beeld bij een aantal bedrijven (veelal bouw gerelateerd). Vanuit WIS (Cor van Gasteren) is er ook deelname aan de werkgroep Dereguleren en contact met de werkgroep Aanbesteding. Genoemde punten zullen daarin meegenomen worden en bezochte bedrijven worden geïnformeerd Kennispartners De bedrijven maken weinig gebruik van kennispartners. In ieder geval is de boodschap om meer gebruik te maken van kennispartners bij vernieuwen. Brancheorganisaties, scholen/universiteiten en KennisPoort (Zwolle) zijn zeker goed bruikbare organisaties om voor kennisaspecten aan te kloppen. Daarnaast zijn er diverse specifieke kennispartners die een rol kunnen spelen. Deze zijn via internet goed vindbaar. 5

6 4.6. Toekomstgericht vernieuwen (Business Case, terugverdientijd, ) Als bedrijven besluiten tot het doorvoeren van een bepaalde vernieuwing (bv nieuwe machine), dan geschiedt dit vooral op gevoel (van de directeur). Impliciet is de directeur natuurlijk allang met de vernieuwing bezig. Je gevoel liegt niet dus is zeker een belangrijke basis voor het besluit. Echter, het creëren van een overzicht, liefst met meerdere scenario s, brengt onderbouwing en kan een goed uitgangspunt zijn bij evaluatie van de vernieuwing. Vanuit WIS is contact gelegd met een initiatief vanuit de Rabobank. Het initiatief omvat een stappenplan die diverse aspecten van vernieuwen belicht. WIS informeert de bedrijven met een hulpvraag Procesverbetering, certificering Bedrijven lopen in hun ontwikkeling tegen the next step aan. Dit kan zijn kwaliteitsverbetering, meer efficiëntie, duurzaamheid, kostenverlaging, nieuwe markten, etc. Dit vraagt om verbetering van processen (productie, organisatie, administratieve processen, marketing, ). In sommige gevallen ligt er een eis of wens om een bepaalde norm/certificering in te voeren wat kan bijdragen om het beoogde doel te halen (bv ISO9001, VCA, Lean). Vanuit WIS (Ebo Dam) is kennis aanwezig om processen te verbeteren of een specifieke certificering te behalen. De bedrijven die een hulpvraag op dit gebied hebben gesteld zullen benaderd worden Proces van vernieuwing Vernieuwen is leuk en spannend! Werken aan vernieuwingen motiveert medewerkers als ze er bij betrokken worden. Het verdient een aanpak die vanuit een idee of knelpunt leidt tot de gewenste verandering. De Innovatietafel is een sprankelend voorbeeld hiervan en kan vanuit de werkgroep (Ebo Dam) ingevuld worden. Zie bijlage 4 5. VERVOLGACTIES In hoofdstuk 3 en 4 zijn de knelpunten en hulpvragen benoemd en de mogelijkheid om deze te tackelen. Vanuit deze ervaring wil WIS komen tot vervolgacties die zorgen dat bestaande middelen, instrumentarium beter bereikt wordt en er aanvullingen volgen die lacunes vullen. In het kader van het bereiken van de drie doelstellingen bewustwording/promotie, stimulering en ondersteuning denkt WIS vooralsnog aan de volgende acties. a. Publicatie rapportage en kick off bedrijfsleven in interactieve bijeenkomsten bij ondernemersverenigingen (promotie en stimulering). b. Waar sta ik, waar ga ik heen? Bedrijven kunnen gesprek aanvragen vergelijkbaar met de gehouden interviews. (bewustwording ). c. Innovatietafel, samen met bedrijf op de werkvloer daadwerkelijke stappen maken. Van brainstorm tot plan (ondersteuning). Zie bijlage 4. d. Kennistafels. Uitdiepen van thema s waar bedrijven tegenaan lopen als het om innovatie gaat (stimulering en ondersteuning). e. Afstudeerproject met als onderdelen: - Uitbreiden gehouden onderzoek om tot een representatief beeld te komen. - Inventariseren initiatieven en instrumenten die in andere regio s succesvol zijn in het stimuleren en ondersteunen van innovatie bij bedrijven. - Op basis onderzoeksmateriaal analyse van voorwaarden voor opzetten start-ups, nieuw bedrijf/business in Raalte. Slot. De werkgroep is veel dank verschuldigd aan de bedrijven die meegewerkt hebben aan het onderzoek om te komen tot een innovatief bedrijfsklimaat in Salland. 6

7 Bijlagen 1. uitnodigingsbrief 2. vragenlijst bezoek 3. overzicht bedrijven 4. de innovatietafel 7

8 BIJLAGE 1: INVENTARISATIEBRIEF Raalte, 9 september 2016 Vernieuwen, omdat je het waard bent!... In de gemeente Raalte zijn meer dan 1200 bedrijven gevestigd. Daar kunnen we trots op zijn. De bedrijven verschillen natuurlijk in grootte, branche en producten. Zo heeft 20% 10 of meer medewerkers, is 25% werkzaam in de landbouw en 30% in de handel. Voor al deze bedrijven, groot of klein; productie of dienstverlening geldt: Vernieuwen is nodig! Zo moet de landbouw een weg vinden m.b.t. duurzaamheid, handel met verkoop via internet en productie met computergestuurde machines. Vernieuwen doen we dan ook allemaal. In kleine of grote stapjes veranderen we. Het kan zijn dat we mee doen (ook een webshop, ook zonnepanelen, ook een 3D printer, ). Het kan ook zijn dat we een idee hebben en dit als nieuw product/ dienst in de markt zetten. Of willen zetten, maar niet weten hoe. Wij zijn Werkgroep Innovatie Salland (WIS) voortgekomen uit het Economisch Werkatelier Raalte ( Ons doel is Vernieuwen in Salland (beter) op de kaart zetten, zodat gericht stimulering en ondersteuning geboden kan worden (bv. vanuit KennisPoort Regio Zwolle/ onderwijs/ overheid). Om een eerste stap te zetten gaan we 30 bedrijven bezoeken (groot, klein, productie, dienstverlening, ), waaronder hopelijk uw bedrijf. In een gesprek met u als eigenaar/ directeur gaan we inventariseren wat de noodzaak en mate van vernieuwingen is, welke ontwikkelingskrachten het bedrijf heeft en welke knelpunten/hulpvragen er zijn. We komen graag met u in gesprek. We bellen u voor een afspraak. Namens Werkgroep Innovatie Salland Alvast bedankt! Groet, Ebo Dam T: M: e.dam@desto.nu (.NU!) 8

9 BIJLAGE 2: VRAGENLIJST BEZOEK 1 ALGEMEEN 1.1 Bedrijfsnaam 1.2 Adres 1.3 Plaats 1.4 Aantal vestigingen 1.5 Sinds 1.6 Aantal medewerkers 1.7 Full time 1.8 Part time (< 32 uren) 1.9 Stagiaires 1.10 Afstudeerders 1.11 Gesproken met naam/functie 1.12 Branche 1.13 Branche organisatie 1.14 Producten/diensten 2 TOEKOMST (kwaliteit, betrouwbaarheid, prijs) 2.1 Hoe staat bedrijf bekend? 2.2 Waar is bedrijf over 5jr? 2.3 Concrete doelen? 2.4 Hoe behalen? 3 VERNIEUWEN Optimaliseren: Verbeteren van iets wat het bedrijf al maakt/ doet Ontwikkelen: Veranderen door iets in te voeren dat al bestaat, maar voor het bedrijf nieuw is Innoveren: Radicaal vernieuwen. Toepassen van een uitvinding Uitvinden: Revolutionair nieuw, bestaat dus nog niet Mate van vernieuwen? 3.1 (welke van de 4?) 3.2 Zijn er voorbeelden? 4 KRACHT Waarin is bedrijf sterk mbt vernieuwen? 4.1 Kennis van personeel 4.2 Kennis van leveranciers 4.3 Kennis van klant(en) 4.4 Kennis van derden (scholen, instituut,.) 4.5 Middelen zoals outillage, meet-, testapparatuur,... 9

10 Financiën (budget, verantw, Go/NoGo,..) Organisatie (erbij, persoon, team,..) Methode (project, afdeling,..) Subsidiemogelijkheden (geeft accountant deze aan?) Patenten (die er zijn of mogelijkheden) Samenwerking met bedrijven (leveranciers, klanten) Samenwerking met instituten (KenisPoort, Wageningen, Windesheim, ) Benadert bedrijf vernieuwen expliciet? Kijkt bedrijf naar omgeving? 5 STIMULERING 5.1 Personeel (kennis, tijd) 5.2 Kosten (investering) 5.3 Betrekken van derden (lev's, klanten, instituten) 5.4 Middelen zoals outillage, meet-, testapparatuur, Certificeringen/ normen 5.6 Methode van werken Zijn er knelpunten waar bedrijf tegen aan loopt bij vernieuwen? Is er ondersteuning gewenst? Zijn er hulpvragen voor ondersteuning? Is er een concreet onderwerp waarmee we kunnen starten? 10

11 6 WAAR STAAN WE? Reden 1: we vernieuwen alleen als het moet (bv.: grondstof niet meer te krijgen/ toegestaan) 2: we vernieuwen als het nodig is (bv. als ik die machine niet koop verlies ik klanten) 3: we vernieuwen als we succes zien (bv. misschien kunnen we dit óók maken met een 3D printer) 4: we nemen initiatief bij vernieuwing (bv. ontwikkeling van een product die er nog niet is) Organisatie 1: geen taken of functies toebedeeld voor vernieuwing 2: er is persoon (of 2) die de vernieuwingen doet 3: in geval van vernieuwing starten we een project (doelen, uren, opvolging, ) 4: we hebben een afdeling die vernieuwing oppakt (bv. R&D, Techniek) Omgeving 1: vernieuwen doen we op eigen kracht 6.3 2: vernieuwen doen we samen met leveranciers 3: vernieuwen doen we in de keten (leveranciers en klanten) 4: vernieuwen doen we met derden (scholen, universiteiten, kennisinstituten) 6.4 Financiën 1: vernieuwingen worden niet apart opgevolgd (alleen investeringen activeren) 2: kosten voor vernieuwingen volgen we separaat op (kost het wat we begroot hebben?) 3: vernieuwingen krijgen een verantwoordelijke (budget, opvolgen, Go/NoGo) 4: voor vernieuwingen stellen we een BC op (ontwikkel-, prodkosten, verkoop, potentiële winst, ) 7 TOELICHTING 11

12 BIJLAGE 3: DEELNEMENDE BEDRIJVEN ONDERZOEK 2jours calculatie software Bajo bouw Bobis engineering Boerhof projectinrichting Booijink veevoeders Buiting staalbouw de Haan machinefabriek Dennebos flooring Disselhorst installatiebedrijf Fakkert diervoeders Gebroeders Meijer bouwbedrijf Klink Nijland infrastructuur Koolhof schildersbedrijf Korbeld verhuur Kortenhorst boomkwekerij Lenferink schilderwerken Mensink bouwbedrijf Merksteijn staalcoating Mint keuken en interieurbouw Mooi bij Karin kapsalons Netko logistiek Nijhof installatietechniek PCAmobile PSikhouvanjou webshop Raamsman transportbedrijf Reko Raalte Sinds 77 marketing, reclame Starlight holland Stijlxpres internet vormgeving Tibben aannemingsbedrijf Van den Berg beton bv van der Vegt fijnmetaal van Straaten kraanverhuur Veldkamp servicebedrijf Veldman techniek 4kids gastouderbureau hwww.dennebosflooring.com/nl/home koolhofbv.nl mooi-bij-karin.nl hetcommunicatiegilde.nl/sinds77 hetcommunicatiegilde.nl/stijlxpres

13 BIJLAGE 4: DE INNOVATIETAFEL De innovatietafel omvat processtappen, betrokkenen en een fysieke tafel. Het is een geschikt instrument voor innovatie van een product, dienst, maar ook thema s als marketing, duurzaamheid, organisatie. De kracht is dat het gebruik maakt van het creatieve vermogen bij: medewerkers waarop de innovatie betrekking heeft (operators, leiding); inhoudelijk deskundigen (engineers, leveranciers, ); mensen met afstand tot het vakgebied (boekhouder, receptionist, aannemer, advocaat, ) en een facilitator (voorzitter). De innovatietafel is een ronde sta tafel met daarop 4 kwadranten, waarbij steeds een andere vorm van denken wordt gevraagd. Rondom de tafel staan een facilitator (voorzitter), een medewerker (informer) die goed bekend is met de huidige situatie en dit kan toelichten, mix van mensen zoals hierboven weergegeven. Een groep van ca 10 mensen is prima. De facilitator houdt regie over de stappen. Als eerste stap licht de informer toe wat het thema is, zodat de aanwezigen het onderwerp en de achtergrond ervan begrijpen. Vervolgens wordt het probleem/ knelpunt uitgelegd en de (mogelijke) oorzaak ervan. In 4 DENK-stappen (NIETdenken, BEdenken, OMdenken en TOPdenken) komt het onderwerp, knelpunt, oorzaak en mogelijke oplossingen aan de orde in de vorm van brainstorm sessies. Hierbij is juist de mix van betrokkenen leidt tot oplossingsrichtingen vanuit diverse invalshoeken. Het elkaar aanjagen tot genereren van mogelijkheden. De ideeën worden geclusterd tot een aantal oplossingsscenario s. In een tweede sessie zijn vooral de inhoudelijk betrokkenen aanwezig. Vanuit het bedrijf kiest de leiding om 1 of enkele scenario s uit te werken. Dezelfde tafel wordt nu gebruikt om doel>resultaten>acties>planning in te vullen, zodat we een project met kop en staart hebben gecreëerd. 13