Hydromorfologie in Nederland

Transcriptie

1 Ministerie van Verkeer en Waterstaat FG Hydromorfologie in Nederland Pilot hydromorfologische parameters Kaderrichtlijn Water AGI-2006-GPM juni 2006

2

3 Hydromorfologie in Nederland Pilot hydromorfologische parameters Kaderrichtlijn Water AGI-2006-GPM juni 2006 O. van Dam, A.R. Hoogenboom, M.A.M. van Dorst, drs. M.S. van Bemmel, drs. S. West en ing. A.J. Osté MSc. in opdracht van: contactpersonen: Rijkswaterstaat AGI en Rijkswaterstaat RIZA mevrouw dr. M.J. Vreeken-Buijs en de heer ir. P.F. Heinen projectnummer: projectleider: auteurs: NC ing. A.J. Osté MSc. dr. O. van Dam, ir. A.R. Hoogenboom, drs. ing. M.A.M. van Dorst, drs. M.S. van Bemmel, drs. S. West en ing. A.J. Osté MSc. datum: 16 juni 2006 status: definitief eindrapport

4 Hydromorfologie in Nederland 4

5 Pilot hydromorfologische parameters Kaderrichtlijn Water INHOUD 1 INLEIDING Aanleiding Doelstelling Afbakening Leeswijzer Disclaimer AANPAK EN PROCESVERLOOP Aanpak Procesverloop PILOT-GEODATABASE EN METADATA Pilot-geodatabase Metadata HYDROMORFOLOGISCHE PARAMETERS BEKEN, RIVIEREN EN GETIJDENRIVIEREN Aantal, ligging en passeerbaarheid barrières Bereikbaarheid Waterstand Afvoer en stroomsnelheid Mate van vrije afstroming Mate van natuurlijk afvoerpatroon Getijdenkarakteristiek: Kentering Getijdenkarakteristiek: Getijslag Getijdenkarakteristiek: Verhoudingsgetal horizontaal getij Grondwaterstand Rivierloop Dwarsprofiel en mate van natuurlijkheid Aanwezigheid van kunstmatige bedding Mate van natuurlijkheid substraatsamenstelling bedding Erosie/sedimentatie structuren Aanwezigheid oeververdediging Landgebruik oever Landgebruik in uiterwaard/beekdal Mogelijkheid tot natuurlijke inundatie Mogelijkheid tot natuurlijke meandering HYDROMORFOLOGISCHE PARAMETERS MEREN Kwel en wegzijging Neerslag en verdamping Aanvoer en afvoer Waterpeil Waterdiepteverdeling Bodemsamenstelling Oeververdediging Helling oeverprofiel HYDROMORFOLOGISCHE PARAMETERS KUST- EN OVERGANGSWATEREN Getijslag Debiet zoet water Verhoudingsgetal horizontaal getij Golfklimaatklasse Overheersende stroomrichting en stroomsnelheid Hypsometrische curve en diepteverdeling Soort bodem (natuurlijk, kunstmatig) Samenstelling substraat Soort intertijdegebied (platen, slikken, kwelders)

6 Hydromorfologie in Nederland 6.10 Soort oever Kust- en oeververdediging Landgebruik getijdenzone CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Conclusies afleiding parameters Inwinplan per parameter Aanbevelingen LITERATUUR Bijlage 1. Opzet document vastlegging afleiding parameter 2. Vragen en opmerkingen workshop Kaart 1. Overzicht waterlichamen 6

7 Pilot hydromorfologische parameters Kaderrichtlijn Water 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding De Kaderrichtlijn Water (KRW) is erop gericht om in 2015 een goede ecologische en chemische toestand in de oppervlaktewateren en het grondwater te bereiken. De waterbeheerders zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de KRW en voor het zo optimaal en efficiënt mogelijk afstemmen van de bestaande meetnetten op de door de KRW gedefinieerde parameters. Om in de informatiebehoefte te voorzien maakt de KRW onderscheid in drie typen monitoring: toestand- en trend, operationele en onderzoeksmonitoring. Om te zorgen voor een eenduidige, geharmoniseerde aanpak voor de toestand- en trend en operationele monitoring zijn onder de werkgroep MIR (Monitoring, Informatievoorziening en Rapportage) landelijke richtlijnen opgesteld voor de monitoring van de biologische, fysisch-chemische en hydromorfologische kwaliteitselementen. Met behulp van die richtlijnen dienen de monitoringsprogramma s voor alle stroomgebieden te worden opgesteld. De hydromorfologische karakterisering is één van de te monitoren kwaliteitselementen van een waterlichaam en is ondersteunend voor de biologische toestand van het waterlichaam. De disciplinegroep hydromorfologie heeft een lijst met in totaal 43 parameters voor dit kwaliteitselement opgesteld. Deze zijn verdeeld over de drie typen waterlichamen: beken, rivieren en getijdenrivieren (18 parameters); meren (12 parameters); kust- en overgangswateren (13 parameters). De hydromorfologische monitoring heeft in Nederland geen lange historie. Op beperkte schaal is hier de laatste jaren ervaring mee opgedaan. Om in december 2006 te kunnen starten met de hydromorfologische monitoring heeft Rijkswaterstaat Adviesdienst Geo-informatie en ICT Ingenieursbureau BCC bv (BCC) verzocht een pilot uit te voeren om ervaring op te doen. 1.2 Doelstelling De doelstelling voor dit project is: Toetsen in hoeverre de gedefinieerde parameters vanuit bestaande informatie zijn in te vullen en daarbij in beeld te brengen tegen welke problemen wordt aangelopen. Daarbij gaat het tweeledig om: Product (kwantiteit en kwaliteit): ervaring opdoen met het afleiden van hydromorfologische parameters uit de brongegevens; komen tot een gestandaardiseerde presentatievorm voor de hydromorfologische parameters; een start maken met de inwinning voor de toestand- en trendmonitoring van het kwaliteitselement hydromorfologie door van de geselecteerde pilotgebieden zo veel mogelijk parameters in te vullen; samenstellen van een toekomstvast inwinplan teneinde de beschikbaarheid van de benodigde basisgegevens voor de KRW-doelstellingen te borgen. Proces: ervaring opbouwen met het verzamelen van basisgegevens voor het invullen van de hydromorfologische parameters; versterken van de samenwerking tussen en creëren van draagvlak bij de betrokken partijen: - de specialistische diensten RWS-RIZA, RWS-RIKZ en RWS-AGI; - de waterbeherende regionale diensten van RWS; - de waterschappen. 7

8 Hydromorfologie in Nederland 1.3 Afbakening De pilot is uitgevoerd op basis van de landelijke richtlijnen monitoring oppervlaktewater [Lit. 1]. Hieraan is tijdens de uitvoering van dit project de CEN-rapportage aan toegevoegd als leidraad voor de te gebruiken normeringen [Lit. 2 en 3]. Het gaat hier uitsluitend om de toestand- en trendmonitoring. De voor de pilot geselecteerde waterlichamen geven naar verwachting een representatief beeld van voorkomende variatie aan typen waterlichamen in de rijks- en regionale wateren. Het betreft in totaal 17 waterlichamen: 8 waterlichamen in de rijkswateren en 9 waterlichamen binnen de waterschapsgebieden. In tabel 1.1 is een overzicht gegeven van de pilot-gebieden. Tabel 1.1: overzicht pilot-gebieden waterbeheerder KRW-type waterlichaam watertype rivieren 1 RWS Zuid-Holland R8 Getijde Lek, Lek, Oude Maas, Spui, Noord, Dordtsche Kil 2 RWS Limburg R16 Grensmaas 3 RWS Oost-Nederland R7 Waal 4 WS Velt en Vecht R6 Overijsselse Vecht, traject D-NL 5 WS De Dommel R5 Keersop 6 WS Roer en Overmaas R18 Geul 7 WS Peel en Maasvallei R5 Tungelroyse beek watertype meren 8 RWS IJsselmeergebied M21 IJsselmeer 9 RWS Noord-Holland M30 Noordzeekanaal, IJ, Bovendiep 10 Ws Zuiderzeeland M3 Tochten Lage Afdeling NO Polder 11 Ws Fryslan M14 Friese boezem-meren 12 Ws Hollandse Delta M6 Schuringsche Haven/Verlorendiep (zoet) 13 Ws Hollandse Delta M30 Zuiderdiepboezem (brak) 14 Ws Zeeuws-Vlaanderen M30 Braakman watertype kust- en overgangswateren 15 RWS Noord-Nederland O2 Eems-Dollard 16 RWS Zeeland O2 Westerschelde 17 RWS Noordzee K3 Hollandse kust (kustwater) 1.4 Leeswijzer Deze rapportage betreft de concept-eindrapportage van de pilot hydromorfologische parameters. Het rapport kan door de waterbeheerders gebruikt worden als leidraad om invulling te geven aan de hydromorfologische monitoring. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de aanpak en het procesverloop van dit project. Hoofdstuk 3 geeft een toelichting op de opgestelde pilot-geodatabase waarin alle parameters zijn opgeslagen. Tevens is een toelichting gegeven op de beschrijving van de metadata. In de hoofdstukken 4, 5 en 6 is voor de verschillende watertypen (rivieren, meren en kust- en overgangswateren) per parameter een overzicht gegeven van de brondata, afleidingsmethode, knelpunten en het resultaat. Uiteindelijk is per parameter een inwinplan gegeven. Hoofdstuk 7 bevat ten slotte de conclusies en aanbevelingen. 8

9 Pilot hydromorfologische parameters Kaderrichtlijn Water 1.5 Disclaimer Voor het afleiden van de parameters is gebruik gemaakt van de door de waterbeheerders geleverde brondata. Deze brondata is niet altijd volledig en omvat bijvoorbeeld slechts een gedeelte van een waterlichaam of een gedeelte van een tijdsreeks. Ook als brondata gedeeltelijk is geleverd, is voorzover mogelijk de betreffende parameter afgeleid. De afgeleide waarde van de parameter geeft dan wellicht geen betrouwbare weergave van de werkelijke toestand van het waterlichaam voor de betreffende parameter, maar er is wel ervaring opgedaan met het toepassen van de afleidingsmethode. Daarnaast is voor een aantal parameters een inschatting gemaakt op basis van expert judgement van BCC. In de navolgende hoofdstukken moet daarom de waarde van de hydromorfologische parameters bij de verschillende waterlichamen niet als definitief worden beschouwd. 9

10 Hydromorfologie in Nederland 10

11 Pilot hydromorfologische parameters Kaderrichtlijn Water 2 AANPAK EN PROCESVERLOOP 2.1 Aanpak Fasering project Het pilot-project is in twee fasen opgedeeld. In fase A is de brondata geïnventariseerd, verzameld en beschreven en de afleidings- en generalisatiemethoden voor de parameters opgesteld. Fase B bestaat uit het verwerken van de brondata in een pilot-geodatabase, het daadwerkelijk afleiden en invoeren van parameters in de database en het opstellen van een inwinplan. In figuur 2.1 zijn de verschillende onderdelen schematisch weergegeven. Inventarisatie beschikbare brondata Onderzoek afleidingsmethoden Keuze te gebruiken brondata en afleidingsmethode Ontbrekende brondata Afleiden parameter Inwinplan Pilot geodatabase Fase A Fase B Figuur 2.1: schematisatie projectaanpak In fase A zijn de huidige brondata, monitoringsprogramma s en afleidingsmethoden geïnventariseerd en gerapporteerd [Lit. 1]. Op basis van dit rapport is een keuze gemaakt van de parameters, die daadwerkelijk moeten worden afgeleid en de beste afleidingsmethoden. Vervolgens zijn alle parameters afgeleid die op basis van geleverde brondata ook daadwerkelijk af te leiden waren. De afleiding is uitgevoerd op basis van de methode zoals beschreven in de rapportage van fase A [Lit. 4]. Door het toepassen van de beschreven methoden is ervaring opgedaan met het afleiden van de parameters. Eventuele knelpunten zijn per parameter beschreven. Ook zijn de resultaten beschreven die uiteindelijk zijn ingevoerd in een pilot-geodatabase [Lit. 5]. Op basis van de verzamelde brondata uit fase A is een pilot-geodatabase opgesteld. Deze is conform de Aquo-gegevensstandaard en sluit aan bij de KRW-formats. Van alle gebruikte brondata is vervolgens een beschrijving gegeven van de metadata in de vorm van een XML-bestand. Per parameter is een inwinplan voor de brondata opgesteld. Hierin wordt aandacht besteed aan: nieuwe brondata indien de aanwezige brondata ontoereikend blijkt te zijn; bestaande brondata waarvoor de inwinning moet worden gecontinueerd. Op basis hiervan moet bij de volgende monitoringsronde het afleiden van de parameters uitgevoerd kunnen worden. In het inwinplan wordt een voorstel/advies gegeven voor de optimale invulling van de parameters en een kosteninschatting. 11

12 Hydromorfologie in Nederland Inventariseren en beschrijven beschikbare brondata Voor alle parameters per pilot-gebied is een lijst opgesteld (Excel-tabel) voor de mogelijke benodigde brondata. Hiervoor is de beschrijving van de parameters gehanteerd conform de richtlijnen monitoring oppervlaktewater KRW. Deze lijst is aangevuld met de CEN-normeringen [lit.2], waarin met de name de classificaties van bepaalde parameters nader is uitgewerkt. De lijst is digitaal ( ) en analoog (per post) verstuurd naar de betreffende contactpersoon van de waterbeheerder en tijdens het bezoek op locatie zijn alle mogelijke databronnen die relevant zijn met de bronhouder besproken en ingevuld. In deze fase van het project is alleen die data in de database opgenomen die binnen vier weken na het eerste contact met de aanleverende instantie is geleverd. Hierbij is door de AGI 80% van de beschikbare data ook werkelijk geleverd als minimum eis gesteld. De toegankelijkheid van de brondata is hiervoor eveneens geïnventariseerd op de volgende onderdelen: a. digitaal: locatie: LAN, desktop, intra/internet, OGC, CD-ROM, enz. formaat: geodatabase, shape, MS-office, pdf, enz. b. analoog: locatie: rapporten waar te vinden, enz. formaat: kaarten, tabellen, enz. c. expert knowledge: naam persoon, contactgegevens en welke informatie. Door het gebruik van de Excel-tabel is er gebruik gemaakt van standaardbeschrijvingen. Van elke brondata die kan worden gebruikt om een parameter af te leiden zijn van de volgende karakteristieken een beschrijving gemaakt: met/zonder geo-component; kwalitatief en/of kwantitatief; inwinmethode; nauwkeurigheid, volledigheid en juistheid (zowel ruimtelijk als inhoudelijk); klasse-indelingen; status en frequentie van het monitorings/inwinprogramma; te verwachten dynamiek (binnen zes jaar) (statisch/dynamisch/zeer dynamisch). In vergelijking met de beschrijving en de toegankelijkheid van de brondata is per pilot-gebied een lijst gemaakt waarbij is aangegeven of: a. brondata beschikbaar zijn; b. geen brongegevens beschikbaar zijn; c. de brondata niet voldoen aan de eisen en actualiteit (niet ouder dan zes jaar); d. de brondata om andere redenen onbruikbaar zijn (reden aangeven). Deze informatie is nodig voor het opstellen van een inwinplan voor de ontbrekende brondata. Met de databeheerder is overlegd of deze data wellicht in de toekomst gemeten gaan worden (monitoringsplan) en op welke manier deze inwinning gaat plaatsvinden. Indien er nog geen toekomstige inwinplannen van de ontbrekende brondata zijn, zijn alternatieven met de databeheerder besproken Afleidingsmethoden Op basis van de beschikbare brondata, parameters T&T-hydromorfologische kwaliteitselementen, informatie uit de bezoeken van de waterbeheerders en overige literatuur (zie literatuurlijst) zijn de afleidingsmethoden bepaald voor de parameters. Binnen deze pilot heeft geen aanvullende literatuurstudie plaatsgevonden. Indien van toepassing zijn voor de verschillende parameters de volgende onderdelen beschreven: afweging van de verschillende opties (onderbouwing); analysemethode (welke bewerking is nodig om vanuit brondata de beschrijving van de parameter te destilleren); gebruikte modellen; (beschrijven noodzaak tot) statistische onderbouwing; verwijzing naar literatuur. Kwantitatieve brondata moet wel bij elke waterbeheerder op min of meer dezelfde wijze zijn opgeslagen om een generalistische afleidingsmethode op te stellen. Daarentegen is het voor een 12

13 Pilot hydromorfologische parameters Kaderrichtlijn Water parameter die een kwalitatieve indeling heeft eenvoudiger als deze direct kan worden afgeleid uit kwalitatieve informatie. Deze informatie is meestal verkregen op basis van onderzoek of expert judgement Afleiden parameters en inwinplan Op basis van de beschikbare en aanwezige brondata en de beschreven afleidingsmethode zijn de parameters ingevuld. Hierbij zijn knelpunten geconstateerd die van invloed zijn op de brondata of de afleidingsmethode. Deze knelpunten zijn meegenomen in het advies voor een toekomstvast inwinplan. De parameters zijn ingevuld in de pilot geodatabase en van alle gebruikte brondata zijn metadatabestanden aangemaakt. 2.2 Procesverloop Fase A De resultaten van de bezoeken aan de bronddatahouders hebben zeer verschillende resultaten opgeleverd. In het ene uiterste geval had de datahouder de tabel reeds volledig ingevuld en alle brondata op cd-rom gebrand. Hierdoor kon de tabel snel worden nagelopen en bediscussieerd. In het andere uiterste geval bleek de brondatahouder niet over de gegevens te beschikken, maar werd doorverwezen naar een andere instantie of website. Opgemerkt wordt dat de ontvangen brondata vanwege de bestandsgrootte (aantal mb s) veelal voorbeelddata betreft (bijvoorbeeld metingen van één dag). In totaal is 13,0 GB aan brondata ontvangen. Het bezoek ter plaatse heeft zeker bijgedragen aan een versneld en beter procesverloop. Doordat de tabel reeds was ingevuld met de brondatahouder, zonder dat wij fysiek over de data beschikten, was reeds in een vroeg stadium zicht op welke gegevens er waren en de status ervan: voor welke parameter is het geschikt? wat is de kwaliteit? is het beschikbaar? welke afleidingsmethode is gangbaar? Tijdens de bezoeken is door de waterbeheerders aangegeven of de data binnen vier weken leverbaar is. Soms is dit met ja beantwoord terwijl uiteindelijk toch geen brondata is aangeleverd vanwege de slechte toegankelijkheid van de brondata of het tijdgebrek. Een regelmatig terugkerend probleem is het feit dat brondatahouders hun gegevens pas overhandigen nadat een gebruikersverklaring is ondertekend. Deze verklaring werd veelal eerst per post verstuurd, door ons ondertekend, waarna de data werd opgestuurd. Dit werkt uiteraard zeer vertragend op het projectverloop. Het is aan te bevelen dat in vergelijkbare toekomstige projecten de brondatahouders de gebruikersverklaring bij het bezoek paraat hebben zodat deze ter plaatse kan worden ondertekend en de data kan worden overhandigd. Het beschrijven van de parameters, brondata en afleidingsmethoden is uitgevoerd door een projectteam van zes specialisten. Een dergelijk groot team bleek uiterst effectief te zijn, aangezien er vaak onduidelijkheden zijn over te interpreteren brondata en af te leiden parameters. Een open discussie en een onderlinge afstemming bevordert het denkproces en het uiteindelijke resultaat Fase B Op basis van de resultaten van fase A is door RIZA en de AGI allereerst een keuze gemaakt met welke parameters fase B wordt ingegaan. Gekozen is om alle parameters die kunnen worden afgeleid uit brondata ook daadwerkelijk af te leiden. Ook als de brondata gedeeltelijk is geleverd (zie ook paragraaf 1.5). Eén parameter voor de kust- en overgangswateren, namelijk waterdieptevariatie, is komen te vervallen omdat deze ook uit de parameter hypsometrische curve is op te maken. Dat betekent dat in totaal 42 parameters zijn meegenomen in fase B. 13

14 Hydromorfologie in Nederland Aan het begin van Fase B zijn nieuwe CEN-normen voor het watertype rivieren in een persoonlijke toelichting aan de projectgroep verstrekt. Deze normen zijn vastgelegd tijdens het zogeheten Lyonoverleg. De bijbehorende literatuur/rapportage was tijdens de afleiding van de parameters nog niet voor handen. De nieuwe normen zijn wel in het rapport van Fase A aangepast en zijn terug te vinden in dit eindrapport. Het is mogelijk dat in het uiteindelijke rapport van het Lyon-overleg (momenteel in voortraject) de CEN-normering anders is verwoord dan in dit rapport is toegepast. Voor de watertypen meren en kust- en overgangswateren zijn nog geen CEN-normen opgesteld. Tijdens de daadwerkelijke afleiding van de parameters zijn knelpunten geconstateerd die de afleiding bemoeilijkte of onmogelijk maakten. Deze knelpunten zijn per parameter, voor zover van toepassing, beschreven en waar mogelijk zijn alternatieve afleidingsmethoden beschreven en toegepast. In sommige gevallen betekent dit dat er meer brondata ontbreekt en dat toekomstige inwinmethoden moeten worden aangepast of uitgebreid. In een aantal gevallen moet de afleiding uitgevoerd worden op basis van de kennis en inzicht van de expert van het gebied. Een aantal parameters is eenvoudigweg zeer lastig in generieke regels vast te leggen. Bij de afleiding van een parameter door expert judgement is het van groot belang dat de werkwijze en aannames worden vastgelegd, zodat toekomstige experts de afleiding baseren op dezelfde randvoorwaarden en uitgangspunten. Een belangrijke constatering van fase B is het feit dat niet alle brondata compleet is. In sommige gevallen gaat de gebruiker/beheerder van de brondata ervan uit dat bepaalde informatie in de bestanden aanwezig is, terwijl bij nadere bestudering dit niet het geval blijkt te zijn. De afleidingen zijn zo veel mogelijk generiek van opzet, waarbij het uitgangspunt is dat alle waterbeheerders gebruik maken van zo veel mogelijk dezelfde brondata. Bij de afleidingsmethoden wordt zo veel mogelijk gebruik gemaakt van landelijke datasets. De meeste landelijke datasets zijn wel beschikbaar voor de rijkswateren, maar niet alle waterschappen hebben formeel deze datasets in bezit. In dergelijke gevallen zijn alternatieve afleidingsmethoden, voor zover mogelijk, aangegeven. Het verschil tussen de Rijkswateren en waterschappen in aard en omvang van de waterlichamen en het verschil in monitoringsprogramma s loopt als een rode draad door dit project. De resultaten van fase B geven een goed beeld van de huidige T&T-monitoring ten aanzien van de hydromorfologie van een waterlichaam. Naast de huidige monitoring moet voor de nog ontbrekende brondata een aanvullend monitoringsprogramma worden opgezet. In dit project hebben hydromorfologen en GIS-experts zeer nauw samengewerkt tijdens de afleidingen van de parameters en het opzetten en invullen van de geodatabase en metadata. Dit is met name van belang bij het opzetten van de geodatabase, die in enkele gevallen direct kon direct worden aangepast. Een aandachtspunt is het aanmaken van de metadatabestanden. Dit is een tijdsintensieve bezigheid die van wezenlijk belang is om in een later stadium de afleiding van parameters te herijken of te automatiseren Workshop 1 juni 2006 Op 1 juni 2006 is het rapport en de resultaten aan geïnteresseerden gepresenteerd. Hierbij is niet in detail ingegaan op de gebruikte brondata en afleidingsmethoden per parameter, maar zijn de hoofdlijnen besproken. Een aantal karakteristieke constateringen van deze pilot zijn met stellingen aan de aanwezigen voorgelegd: 1. Elke parameter heeft 2 afleidingsmethoden, 1 voor Rijkswaterstaat en 1 voor de waterschappen. 2. Expert kennis moet jaarlijks worden afgestemd. 3. Afleiding dient zo veel mogelijk plaats te vinden op basis van landelijke datasets. 4. Een beheerorganisatie kan het beste de continuïteit van de afleidingen waarborgen. 14

15 Pilot hydromorfologische parameters Kaderrichtlijn Water Over de vier stellingen is gediscussieerd met een aantal panelleden en overige aanwezigen in de zaal. De discussie ging voornamelijk over de toekomst van de hydromorfologische monitoring in Nederland: hoe nu verder? De vragen en opmerkingen naar aanleiding van de stellingen zijn opgenomen in bijlage 2. Er was een goede doorsnede aanwezig van medewerkers van Rijkswaterstaat en waterschappen (zie figuur 2.2). Figuur 2.2: presentatie 1 juni 15

16 Hydromorfologie in Nederland 16

17 Pilot hydromorfologische parameters Kaderrichtlijn Water 3 PILOT-GEODATABASE EN METADATA 3.1 Pilot-geodatabase In figuur 3.1 is de pilot-geodatabase weergegevens als een Entity-Relation Diagram (ERD). Een ERD is een netwerkmodel dat de lay-out beschrijft van opgeslagen gegevens in een systeem op een hoog abstractieniveau. Het ERD waarin de hydromorfologie is beschreven vormt een uitbreiding op het bestaande Logisch Model Aquo. Het is uitgevoerd conform de Aquo-gegevensstandaard Water. Er is aangesloten op bestaande objecten en bij de naamgeving van nieuwe objecten is aangesloten op de huidige bestaande syntax(regels). In het ERD staat met de term DOM aangegeven welke velden van een domein gebruik maken. Een domein kan worden gezien als een opzoeklijst waaruit een waarde of beschrijving kan worden geselecteerd. OWM ERD: KRW Pilot (Hydromorfologische Parameters) OBJECTID HMFPARAM COUNTER HMFPARID SMALLINT HMFPARCODE (DOM) VARCHAR(24) HMFSOMPAR (DOM) VARCHAR(24) OBJECTID HMFPARAM_HMFAFL COUNTER HMFPARID SMALLINT AFLCODE (DOM) VARCHAR(128) OWMID OWMIDENT OWMNAAM OWMSTAT (DOM) OWMTYPE (DOM) OWMTYPER (DOM) OWMTYPINT (DOM OWMDOEL (DOM) OWMSGCAT (DOM) OWMBESCH (DOM GEBIDEN1 (DOM) GEBIDEN2 GEBIDEN3 GEBIDEN4 OWMJAAR OWMOPME COUNTER VARCHAR(24) VARCHAR(100) VARCHAR(1) VARCHAR(3) VARCHAR(3) VARCHAR(24) VARCHAR(10) INTEGER VARCHAR(1) VARCHAR(24) VARCHAR(24) VARCHAR(24) VARCHAR(24) SMALLINT VARCHAR(254) OBJECTID HMFMOR_LUB COUNTER OWMPARID INTEGER LUB_VALUE (DOM) SMALLINT HMFPARJAARTAL SMALLINT OBJECTID HMFREG_GKK COUNTER OWMPARID INTEGER GKK_VALUE (DOM) VARCHAR(128) HMFPARJAARTAL SMALLINT HMFREG_GRO HMFAFL OWM_HMFPARAM OWMPARID COUNTER HMFPARID SMALLINT OWMID INTEGER OBJECTID COUNTER OWMPARID LONG GRO_VALUE (DOM) VARCHAR(128) HMFPARJAARTAL SMALLINT statische tabel AFLID 1:n relatie, 1 naar 0 of meer COUNTER OWMPARID INTEGER AFLCODE VARCHAR(128) DOM: Koppeling met domein HMFAFL_HMFBRON OBJECTID COUNTER AFLID INTEGER BRONID INTEGER w OBJECTID BRONID HMF_****** HMFBRON COUNTER OWMPARID INTEGER ***_VALUE (DOM) LONG HMFPARJAARTAL SMALLINT COUNTER BRONCAT (DOM) VARCHAR(128) XMLBESTAND VARCHAR(255) Figuur 3.1: ERD pilot-geodatabase hydromorfologische parameters KRW OWM-tabel De pilot-geodatabase sluit aan op het reeds bestaande KRW-object Oppervlaktewaterlichaam (OWM) waarvan de definities bekend zijn [Lit. 6]. Het ObjectID-veld wordt automatisch aangemaakt in ArcCatalog en kan niet van naam veranderen. Het ObjectID veld is altijd de primaire sleutel en fungeert als koppelingsveld naar andere tabellen. De OWM-tabel (zie tabel 3.1) is gekoppeld met het reeds bestaande KRW-object Oppervlaktewaterdeel (OWA) waarvan tevens de definities bekend zijn [Lit. 6]. De OWA-tabel is niet opgenomen in het ERD. De OWA-tabellen zijn gekoppeld aan OWAG-tabellen waarin de geometrie is opgenomen. De OWAGL-tabel beschrijft de waterlichamen die uit lijnelementen bestaat en de OWAGV-tabel beschrijft de waterlichamen die uit vlakken bestaan. 17

18 Hydromorfologie in Nederland Tabel 3.1: gedeelte van de ingevulde OWM-tabel HMFPARAM-tabel De nieuwe tabellen beginnen allemaal met de letters HMF van Hydromorfologie. Op deze wijze zijn de tabellen in het hele KRW-model op een eenvoudige wijze te herkennen. De HMFPARAM-tabel (tabel 3.2) kan gezien worden als een statische tabel waarin de parameters staan opgesomd. Tevens is een volgnummer (HMFPARID) en de somparameter (HMFSOMPAR) opgenomen. Tabel 3.2: gedeelte van de ingevulde HMFPARAM-tabel Resultaattabellen (o.a. HMFREG_GRO) Voor elke hydromorfologische parameter wordt een tabel aangemaakt. Hiervoor is gekozen omdat de waarden voor elke parameter van type kunnen verschillen. In het ERD zijn drie parameters opgenomen als voorbeeld, te weten: HMFREG_GRO: Grondwaterstand HMFMOR_LUB: Landgebruik in uiterwaard/beekdal HMFREG_GKK: Golfklimaatklasse 18

19 Pilot hydromorfologische parameters Kaderrichtlijn Water De parameterwaarde wordt opgeslagen in de VALUE -velden. In het voorbeeld in tabel 3.3 is dit een romeins cijfers voor de grondwatertrappen bij een waterlichaam. Dit VALUE-veld is in dit geval van het type text (VARCHAR). Bij de meeste parameters is het VALUE-veld echter van het type integer of double. In tabel 3.3 is tevens te zien dat het resultaat voor waterlichaam OWMID 6 uit twee resultaten bestaat namelijk grondwatertrap III en IV. Bij de meeste parameters zal echter het resultaat bestaan uit één waarde in de vorm van een classificatie of een waarde. In veel gevallen bestaat het VALUEveld uit een domein, waardoor er slechts gekozen kan worden uit een beperkt aantal klassen/waarden/beschrijvingen. Het HMFPARJAARTAL-veld geeft aan in welk jaar de parameterwaarde is bepaald. Tabel 3.3: HMFREG_GRO-tabel HMFPARAM_HMAFL-tabel Dit is een statische tabel, dat wil zeggen dat bepaald is welke afleidingsmethode voor een parameter geldt (zie tabel 3.4). De combinatie tussen afleidingsmethode en parameter is gebaseerd op het rapport van fase A pilot hydromorfologische parameters Kaderrichtlijn Water (Ingenieursbureau BCC, 7 april 2006). In de meeste gevallen is dit één afleidingsmethode. Bij enkele parameters zijn twee afleidingsmethoden opgenomen. Tabel 3.4: HMFPARAM_HMAFL-tabel HMFAFL-tabel In de afleidingstabel (tabel 3.5) staat aangegeven welke afleidingsmethode (veld AFLCODE) is gekozen om een bepaalde parameter voor een bepaald waterlichaam te gebruiken. Welke gebruikt mogen worden staat aangegeven in de HMFPARAM_HMAFL-tabel. Het betreft ongeveer 20 mogelijke afleidingsmethodieken. Hierbij zijn de gebruikte afleidingsmethodieken bij de verschillende parameters uit het rapport gegroepeerd tot een beperkt aantal termen. 19

20 Hydromorfologie in Nederland Tabel 3.5: voorbeeld van ingevulde HMFAFL-tabel HMFBRON In de brondata-tabel (tabel 3.6) staat aangegeven welke brondata is gebruikt voor een bepaalde parameter met een bepaalde afleidingsmethode. Het broncat-veld maakt gebruik van een domein. De gebruiker kan uit een voorgedefinieerde lijst kiezen welke brondata is gebruikt. Tabel 3.6: voorbeeld van een deels ingevulde HMFBRON-tabel Koppelingstabellen/tussentabellen In het ERD zijn ook zogenaamde koppelingstabellen/tussentabellen opgenomen (zie tabel 3.7). Deze zijn nodig om N:M relaties te kunnen leggen tussen twee tabellen. De tussentabellen in het ERD zijn OWM_HMFPARAM en HMFAFL_HMFBRON. Tabel 3.7: voorbeeld van ingevulde OWM_HMFPARAM-tabel 20

21 Pilot hydromorfologische parameters Kaderrichtlijn Water OWM_HMFPARAM Beschrijft de N:M-relatie tussen het waterlichaam en de parameterlijst. Deze tabel kan tevens fungeren als middel om te bepalen welke parameters voor welke waterlichamen reeds zijn ingevuld in de database. HMFAFL_HMFBRON Beschrijft de N:M-relatie tussen de gebruikte afleidingsmethode voor een parameter en de gebruikte brondata (zie tabel 3.8). Tabel 3.8: voorbeeld van ingevulde HMFAFL_HMFBRON tabel 21