Rotterdam Onderwijsstad: Bouwen aan de Toekomst

Transcriptie

1 Rotterdam Onderwijsstad: Bouwen aan de Toekomst Startdocument Masterplan Onderwijs

2 2 Onderwijs in Rotterdam

3 Goed onderwijs; van belang voor individu en stad Rotterdam is in Onderwijsstad van Nederland. Hiermee onderstreept de stad het belang van onderwijs. Goed onderwijs stelt mensen in staat hun talenten te ontdekken en te benutten, een plaats te vinden in de samenleving, werk te vinden dat bij hen past en zich verder te ontwikkelen. Goed onderwijs leert mensen met elkaar om te gaan; leert hen omgaan met nieuwe omstandigheden. Leren loont en dat geldt ook voor de samenleving: hoe hoger het opleidingsniveau van de bevolking en hoe beter het onderwijs anticipeert op de vraag van de arbeidsmarkt, des te beter functioneren de samenleving en de economie en des te flexibeler kunnen we inspelen op nieuwe omstandigheden en uitdagingen. Daarom heeft Rotterdam de ambitie om onderwijsstad te blijven en ook na dé stad te zijn waar je onderwijs wilt krijgen én geven. Daarvoor is het nodig wat verder vooruit te kijken. Masterplan Onderwijs: de stad als living lab De wereld om ons heen verandert snel onder invloed van nieuwe technologische ontwikkelingen. Internet en smartphones veranderen wereldwijd de economie, onze blik op de wereld en de manier waarop we met informatie omgaan. Banen verdwijnen of veranderen van inhoud. Nieuwe werkgelegenheid ontstaat. Een deel van de kennis en vaardigheden die de markt nu zoekt, bestond vijf jaar geleden nog niet. De diversiteit van de bevolking neemt toe, mensen nemen deel aan wereldwijde (digitale) netwerken en tegelijkertijd is er behoefte aan buurtzorg en kleinschaligheid. De veranderingen op de arbeidsmarkt en in de samenleving gaan razendsnel en laten zich moeilijk voorspellen, maar onderwijs blijft onverminderd belangrijk. Hoe ziet dat onderwijs er in de toekomst in Rotterdam uit? In het Collegeprogramma #Kendoe is afgesproken dat er een Masterplan Onderwijs wordt opgesteld waarin wordt onderzocht hoe het onderwijs in Rotterdam toekomstbestendig te maken en welke bijdrage het onderwijs kan leveren aan de toekomst van Rotterdam. Alles gericht op betere onderwijsresultaten en goed opgeleide jongeren met perspectief op een mooie baan in een sterke stad. Onderwijs in Rotterdam 3

4 Het doel van het Masterplan is niet om het juiste antwoord voor de toekomst te vinden door eenmalig een rapport te schrijven maar om te komen tot noodzakelijke vernieuwing. Daartoe werken we samen en benutten we onderweg naar het Masterplan de inzet, energie, ervaring en netwerken van onze partners. We zoeken experimenten, organiseren bijeenkomsten met lokale, nationale en internationale experts, zetten onderzoek uit en maken gebruik van praktijkervaringen uit Rotterdam en daarbuiten. Rotterdam is dit jaar tijdens Rotterdam Onderwijsstad van Nederland een living lab voor het onderwijs; een magneet voor experts, vernieuwers, (internationale) koplopers; voor leraren en andere onderwijsprofessionals met passie en ambitie; voor jongeren met talenten en voor werkgevers die willen investeren. Aan het eind van het jaar zullen we de opbrengsten samenvoegen tot het Masterplan Onderwijs. Met dit startdocument voor het Masterplan willen we iedereen die hart heeft voor de stad onderwijsinstellingen, bedrijven, maatschappelijke instellingen, private opleidingen, kennisinstellingen, sport, cultuur, overheid en wetenschap uitnodigen hier een bijdrage aan te leveren. Het is tijd voor innovatie en actie. Op basis van vooronderzoek, dat onder andere in het kader van trajecten als de Roadmap Next Economy en de Toekomstverkenning Sociaal Domein is verricht, zien we actuele en belangrijke vraagstukken op drie grote thema s: 1. Talent herkennen, ontwikkelen en benutten; 2. Onderwijs en arbeidsmarkt; 3. De school en haar omgeving (sociaal en fysiek). Deze thema s zijn hieronder kort uitgewerkt. Deze uitwerking is niet meer dan een uitnodiging om hier verder over na te denken, onderzoeken en uitproberen. 4 Onderwijs in Rotterdam

5 Talent herkennen, ontwikkelen en benutten Onderwijs is vooral in de periode na de oorlog een vehikel geweest voor emancipatie van bevolkingsgroepen en opwaartse mobiliteit. In Rotterdam vervult het onderwijs die rol nog steeds, maar we zien ook dat die opwaartse mobiliteit stagneert. De drempels van de verschillende opleidingsniveaus zijn verhoogd. Leerlingen worden al vroeg gesorteerd naar opleidingsniveaus, in feite op basis van wat ze niet kunnen in plaats van wat ze wel kunnen. Veel hoogopgeleide ouders stellen alles in het werk om te voorkomen dat hun kinderen op het vmbo belanden. Aan de onderkant blijft een relatief homogene groep achter die over weinig maatschappelijk gewaardeerde diploma s beschikt en vaak ook weinig bagage kan overdragen aan de volgende generatie. Er wordt in onderzoek fundamentele kritiek geleverd op een geconstateerde ten koste gaan van de functie van persoonsvorming ( leren voor het leven ) en socialisatie ( burgerschap ) en het zou ook in het licht van de veranderde eisen van de arbeidsmarkt disfunctioneel zijn. Talenten om te slagen in het leven Er is weinig ruimte voor individuele ontwikkeling, gepersonaliseerd leren staat nog in de kinderschoenen. Binnen de verschillende soorten onderwijs is ook maar beperkt ruimte voor individuele talentontwikkeling en beperkte inzet op excellentie, zowel op de klassieke vorm ervan (heel goed kunnen leren ) als op andere vormen van excellentie (zoals goed kunnen gamen, onderhandelen, programmeren en allerlei vormen van vakmanschap). Hoe zorgen we ervoor dat we in Rotterdam voor iedereen een goede plek in het onderwijs hebben? Dat talenten worden gezien en ontwikkeld, er ruimte voor alle vormen van excellentie is en niemand buiten de boot valt, niet in het onderwijs en ook niet op de arbeidsmarkt of in de samenleving. En dat iedereen gelijke kansen heeft bij gelijke kwaliteiten. Om welke (nieuwe) leerdoelen vraagt van het onderwijs en de functies persoonlijke ontwikkeling en bevordering burgerschap? Moeten er hogere eisen worden gesteld aan de pedagogische en didactische kwaliteiten van docenten? Kunnen kansen en talenten van leerlingen worden vergroot door de selectiviteit van het huidige onderwijs te verminderen? Hoe kunnen leraren in staat worden gesteld om talenten te herkennen, te prikkelen en te benutten? Hoe worden de talenten van jongeren buiten de context van de school worden benut? En van jongeren die buiten het onderwijssysteem vallen? Hoe kunnen nieuwe schoolconcepten bijdragen doelgroepen, bijvoorbeeld hoger opgeleiden, naar Rotterdam? Onderwijs in Rotterdam 5

6 Onderwijs en arbeidsmarkt: naar permanente innovatie Het verdienvermogen van Rotterdam en de regio hangt voor een groot deel af van de kennis, de kwaliteiten en de weerbaarheid van haar bevolking. Het onderwijs vervult hierbij een sleutelrol. Innovatief onderwijs draagt bij aan het innovatief vermogen van het bedrijfsleven en het (beroeps)onderwijs. Andersom ontwikkelen nieuwe technologieën zich exponentieel en vragen onderwijs dat dit tempo bij kan houden. Het vraagt adaptief, flexibel en innovatief onderwijs dat nog veel nauwer verbonden is met de arbeidsmarkt dan nu het geval is. Veel banen en beroepen lijken te verdwijnen, dan wel een heel andere inhoud te krijgen. Nieuwe beroepen en banen komen er voor in de plaats, al weten we niet welke en weten we ook niet of dat voldoende zal zijn om het verdwijnen van bestaande banen te compenseren. In de internationale sectoren van Rotterdam (haven-gerelateerde activiteiten, vergevorderd in hun levenscyclus) zal de economische transitie versterkt voelbaar zijn, nog temeer daar het Parijse klimaatverdrag de transitie in het olie-gebaseerde Rijnmond verder zal aanjagen. De verwachting is dat de vraaguitval op de arbeidsmarkt, als gevolg van digitalisering en nieuwe technologieën, vooral het middensegment zal treffen ( squeeze in the middle ). De schatting is dat ongeveer de helft van de opgeleiden met een vmbo- of mbo-niveau een grote kans heeft dat hun beroep in de komende twintig jaar geautomatiseerd wordt. Gevraagd wordt ook dat mensen zich continu blijven bijscholen. Vakkennis veroudert sneller, waardoor het belangrijker wordt dat mensen die kennis zelf bijhouden of zich omscholen. 6 Onderwijs in Rotterdam

7 Er is behoefte aan arbeidskrachten die kritisch denkvermogen hebben, ondernemend zijn en die adaptief, sociaal en digitaal vaardig zijn. Het traditionele beeld van hoogwaardige kennis die vereist is voor een specifiek beroep zal voor een belangrijk deel worden vervangen door het vermogen permanent nieuwe vaardigheden te leren en flexibel te zijn. De next century skills en een hoger opleidingsniveau vergroten de inzetbaarheid van burgers in de next economy. Een groeiende groep mensen zal ook moeite hebben om mee te komen op de arbeidsmarkt en moeite hebben zich staande te houden in de next society. Door verdringing zal de positie van de meest kwetsbare groep op de arbeidsmarkt verder verslechteren. Deze groep bestaat voor het overgrote deel uit jongeren zonder startkwalificatie en uit jongeren uit het vso en het praktijkonderwijs. Rotterdam kan het zich niet veroorloven de talenten van deze jongeren niet te koesteren en te benutten. Rotterdam moet werk maken van de inclusieve samenleving. Een deel van de vaardigheden die de markt nu zoekt, bestond vijf jaar geleden nog niet. Hoe kan het beroepsonderwijs opleiden voor beroepen die in sneltreinvaart van inhoud veranderen of misschien zelfs geheel verdwijnen? Hoe kan het onderwijs invulling geven aan de next century skills (21 e eeuwse vaardigheden)? Hoe verbeteren we de arbeidsmarktvaardigheden van laagopgeleide en kwetsbare jongeren? Welke kansen zijn er om meer jongeren naar een hoger onderwijsniveau te brengen? Welke bijdrage kan het onderwijs leveren aan innovatie in het bedrijfsleven en andersom? En last but not least: hoe verzekeren we ons in Rotterdam ook in de toekomst van voldoende bekwame mensen in het onderwijs? De school in haar omgeving Rotterdam is al een onderwijsstad. Met 370 voorschoolse voorzieningen, bijna 200 basisscholen, 70 locaties voor voorgezet onderwijs, 7 mbo-instellingen en 5 instellingen voor hoger onderwijs heeft Rotterdam een rijk palet aan onderwijsvoorzieningen. De vraag is of de stad klaar voor de toekomst is en voldoende toegerust voor de huidige en toekomstige uitdagingen. Het onderwijsaanbod in de stad is een historisch gegroeid aanbod en dat betekent dat de huidige spreiding van onderwijsvoorzieningen niet aansluit op demografische prognoses (aantallen leerlingen en samenstelling bevolking). Er is leegstand en er zijn veel (te) kleine scholen; het internationaal onderwijs is niet goed gepositioneerd en de huisvesting van kindcentra is nog niet goed geregeld. Dat geldt ook voor de ontwikkelingen in het speciaal onderwijs. In het algemeen is er weinig ruimte voor nieuwe concepten. Ook maatschappelijke vraagstukken als segregatie, de concentratie van achterstanden in bepaalde gebieden en de noodzaak om de aantrekkelijkheid van de stad voor gezinnen te vergroten verdienen hier aandacht. In het kader van demografische ontwikkelingen is ook het regionale perspectief belangrijk. Rotterdam beschikt met zijn wereldhaven, talloze ondernemingen, zijn culturele, maatschappelijke en wetenschappelijke instellingen over een uitstekende leeromgeving die we veel beter zouden kunnen benutten. Onderwijs in Rotterdam 7

8 Didactische, sociale en technologische ontwikkelingen hebben impact op de eisen die aan de huisvesting van scholen worden gesteld en aan de andere kant bieden nieuwe vormen van leren, ideeën over buitenschools leren en nauwere samenwerking tussen onderwijs en werkgevers kansen. Welke nieuwe vormen, gebouwen, organisatieprincipes en inrichting passen hierbij? Hoe kunnen de digitale ontwikkelingen en trends door het onderwijs worden benut? Hoe kan het onderwijs (nog) meer gebruik maken van het sociale weefsel van de wijken en van de stad als leeromgeving; van instrumenten, machines en (internationale) contacten van het bedrijfsleven? Hoe verder? De drie thema s worden uitgewerkt en samen met partners van binnen en buiten het onderwijsveld brengen we focus aan. Voor het hele project wordt een klankbordgroep ingesteld met deskundigen die inhoudelijk feedback kunnen geven op de (tussentijdse) opbrengsten van het Masterplan. Per hoofdthema is er een projectleider die op (sub)thema s partners bij elkaar brengt, netwerken bouwt en activiteiten organiseert. Met andere (gemeentelijke) trajecten die een relatie hebben met de toekomst van het Rotterdams onderwijs, zoals Next Economy, Verkenningen Sociale Domein, Kaart van de Stad en Verhaal van de Stad wordt samengewerkt, afgestemd en kennis gedeeld. 8 Onderwijs in Rotterdam

9 Het Masterplanproces begint op 3 oktober a.s. tijdens de Onderwijsweek met een bijeenkomst voor leden van de sectorkamers, leraren en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven. In de Onderwijsweek zelf is het Masterplan onderwerp van gesprek tijdens het scholierendebat, de bijeenkomst van Leraren met Lef en de College Tour, zie ook Op 3 oktober wordt ook een webhub geopend (onderdeel van de website www. onderwijs010.nl) waarop alle input en bijdragen voor het Masterplan verzameld en bewaard worden. Tijdens het Rotterdam Onderwijsstad van Nederland fungeert deze webpagina komend jaar als centraal punt om telkens op terug te grijpen en wederzijds te inspireren. Het gehele jaar zijn er activiteiten in het kader van het Masterplan. Voor het onderwerp School en Omgeving zijn twee andere data in november belangrijk: Het Stadmakerscongres op 11 november. De Nationale Onderwijshuisvestingsdag op 29 november. Voor de drie thema s werken we met onze partners een verdere werkwijze en planning uit. In januari 2017 is er een bijeenkomst waarop de tussentijdse resultaten van het Masterplan worden gepresenteerd en besproken. In juni 2017 is er een eindbijeenkomst over het Masterplan, waarin het eindproduct wordt gepresenteerd. Onderwijs in Rotterdam 9

10 Colofon 26 September 2016 Fotografie: Carel van Hees en Levien Willemse Vormgeving: Gemeente Rotterdam