Internationale Benchmark Ondernemerschap 2004

Transcriptie

1 Internationale Benchmark Ondernemerschap 2004 Huub Peeters Wim Verhoeven Zoetermeer, oktober 2005

2 ISBN: Bestelnummer: A Prijs: 40,- Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat wordt gefinancierd door het Ministerie van Economische Zaken. Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM bv. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM bv. EIM bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM bv. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM bv. EIM bv does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections. 2

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding 9 2 Ondernemersquote 11 3 Bedrijvendynamiek Definities Oprichtingen Opheffingen Saldo toetreding Turbulentie De werkgelegenheid bij oprichting 21 4 Snelgroeiende bedrijven Snelle groeiers geselecteerd op basis van omzet Snelle groeiers geselecteerd op basis van werkgelegenheid Snelle groeiers geselecteerd op basis van werkgelegenheid én omzet 31 Bijlagen I Partners en dataleveranciers in het project 35 II Dataverzameling en databewerkingen 37 III Snelgroeiende bedrijven met bijschatting sectoren J en O 45 3

4

5 Samenvatting Inleiding In 1996, 1999 en in 2001 heeft EIM een internationaal benchmarkonderzoek uitgevoerd naar ondernemerschap en bedrijvendynamiek. In 1998 en 2001 is een benchmark uitgevoerd naar zeer snelgroeiende bedrijven. 1 Deze studies dienden als onderbouwing voor het ondernemerschapsbeleid en de positionering van Nederland voor de concurrentietoets. In 2003 heeft EIM opnieuw een internationaal benchmarkonderzoek uitgevoerd waarin detailleringen en aanpalende variabelen, zoals die wel in de voorgaande edities werden gepresenteerd, niet meer opgenomen waren. Dit omdat de aandacht van het Ministerie van Economische Zaken in verband met de ontwikkeling van beleidsactiviteiten op het terrein van ondernemerschap met name uitgaat naar primaire indicatoren. Wel is het aantal landen dat in beschouwing wordt genomen uitgebreid van 7 naar 11. In het voorliggende rapport worden de indicatoren omtrent ondernemerschap en bedrijvendynamiek, zoals die opgenomen waren in het in 2003 uitgevoerde benchmarkonderzoek geactualiseerd. Probleemstelling Het onderzoek valt uiteen in een drietal vragen: 1 Hoe ontwikkelt zich het ondernemerschap in internationaal perspectief? 2 Hoe ontwikkelt zich de bedrijvendynamiek in internationaal perspectief en wat is de omvang van de oprichtingen in de diverse landen? 3 Hoe ontwikkelt zich het aandeel snelle groeiers in termen van omzet en in termen van werkgelegenheid en wat is de omzet- en werkgelegenheidsgroei van deze bedrijven? De resultaten van het onderzoek worden in het onderstaande kort samengevat. 1. Hoe ontwikkelt zich het ondernemerschap in internationaal perspectief? De ontwikkeling van ondernemerschap wordt gemeten via de ondernemersquote, gedefinieerd als het percentage ondernemers in de beroepsbevolking. Deze blijkt in de afgelopen periode redelijk stabiel te zijn geweest. Nederland laat voor 2003, bezien in Europees perspectief, een hoge ondernemersquote zien (11%). Van de Europese benchmarklanden heeft alleen Italië, dat veel zeer kleine ondernemingen kent, een beduidend hogere ondernemersquote. Het verloop van de ondernemersquote in de periode is U-vormig: tot halverwege de jaren tachtig daalde de ondernemersquote. Daarna is de aandacht en waardering voor ondernemerschap toegenomen en dat heeft zich vertaald in een stijgende ondernemersquote. Deze ontwikkeling is voor de meeste andere landen ook te zien. De recente stabilisatie van de ondernemersquote is voor de meeste benchmarklanden waargenomen. 1 Het betrof hier de studies: Dynamiekindicatoren voor de concurrentietoets (1996), International comparison of hypergrowth enterprises; a benchmark study (1998), Benchmark ondernemerschap (1999) en Internationale benchmark ondernemerschap 2001 (2001). 5

6 2. Hoe ontwikkelt zich de bedrijvendynamiek in internationaal perspectief en wat is de omvang van de oprichtingen in de diverse landen? Oprichtingen Het jaarlijkse aantal oprichtingen (starters en nieuwe dochterbedrijven) in Nederland is in de jaren 2001 tot en met 2003 teruggelopen. Dit nadat gedurende de periode het aantal oprichtingen jaarlijks steeg. Het aantal oprichtingen, gerelateerd aan het aantal bedrijven, nam sterk af van 11% in 2000 naar ruim 8% in Met een oprichtingsquote van 8,1% in 2002 scoort Nederland ten opzichte van de benchmarklanden wat onder het gemiddelde. Ierland en het Verenigd Koninkrijk kennen de hoogste oprichtingsquotes. Opheffingen Het aantal opheffingen (faillissementen en overige opheffingen), gerelateerd aan het aantal bestaande bedrijven, is in Nederland in de periode gestaag toegenomen. Deze opheffingsquote is met 6,6% in 2002 in internationaal perspectief bescheiden: alleen Frankrijk, Japan en Italië, landen die gekenmerkt worden door lage ondernemersquotes, hebben een lagere opheffingsquote. Geconcludeerd kan worden dat het aantal opheffingen in Nederland, althans tot en met 2002, ongeveer gemiddeld scoort. De sterke toename van het aantal ondernemingen in Nederland in 1999 en 2000 heeft zich niet vertaald in beduidend meer opheffingen. De daarop volgende economische neergang heeft wel geleid tot een oplopen van de opheffingsquote. Faillissementen In het jaarlijkse aantal faillissementen valt een duidelijk conjunctureel patroon waar te nemen. Waar het aantal faillissementen in Nederland vanaf 1995 tot 2000 daalde, valt na 2000 een stijging te zien. Met name in 2003 steeg het aantal faillissementen sterk. Hierin staat Nederland niet alleen. In internationaal perspectief is het aantal faillissementen in Nederland nog vrij laag. Saldo toetreding Het saldo van toetreding, gemeten als het aantal oprichtingen verminderd met het aantal opheffingen, is voor Nederland in de periode flink positief. In deze jaren heeft van de benchmarklanden alleen Ierland een hoger saldo. In 2002 en 2003 valt de saldogroei in Nederland sterk terug. Turbulentie Turbulentie geeft de mate van verandering aan in het ondernemingenbestand, en wordt berekend als de som van de oprichtings- en opheffingsquote. Turbulentie wordt vaak als aanjager van economische groei beschouwd. Over de periode bezien blijkt Nederland gemiddeld te scoren. De turbulentiequote ligt redelijk stabiel op circa 15%, in 2002 op het niveau van Finland en Italië. Nederland loopt beduidend achter op Denemarken, Ierland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Startgrootte De gemiddelde startgrootte is voor Nederland, zoals voor de meeste andere benchmarklanden, vrij stabiel en bedraagt ongeveer twee werkzame personen per opgestart bedrijf. In de VS, Japan, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk ligt de gemiddelde startgrootte hoger (2,5-3 werkzame personen). In Italië, Finland en Frankrijk ligt het gemiddelde juist aanmerkelijk lager (circa 1,5 werkzame personen). 6

7 3. Hoe ontwikkelt zich het aandeel snelle groeiers in termen van omzet en in termen van werkgelegenheid en wat is de omzet- en werkgelegenheidsgroei van deze bedrijven? Het percentage snelle groeiers, geselecteerd op basis van een omzetgroei van meer dan 60 procent in de periode 1999/2002, bedraagt in Nederland 14 procent. In internationaal perspectief bezien is dit laag; van de benchmarklanden scoort alleen Japan lager. Vergeleken met de meting over de periode 1998/2001 is het percentage snelle groeiers in alle landen, behalve in Duitsland afgenomen. Wanneer geselecteerd wordt op werkgelegenheidsgroei (eveneens op basis van een groei van meer dan 60 procent gedurende 1999/2002) kent Nederland bijna 8 procent snelle groeiers. Dit blijkt opnieuw, op Japan na, het laagste percentage van de benchmarklanden. Vergeleken met de vorige benchmark is het percentage snelle groeiers alleen in Italië toegenomen, in de overige benchmarklanden daalt het percentage snelle groeiers. Er moet worden opgemerkt dat een snelle groei in termen van omzet niet automatisch gepaard gaat met een snelle groei in termen van werkgelegenheid. In Nederland groeit slechts 4% van de middelgrote bedrijven zowel snel in omzet als in werkgelegenheid. Het slechts gedeeltelijk samenvallen van snelle groei in werkgelegenheid en in omzet is het gevolg van het feit dat enerzijds bij veel snelle groeiers in termen van werkgelegenheid de capaciteitsuitbreiding vooruitloopt op de omzetgroei (met als gevolg een negatieve arbeidsproductiviteitsontwikkeling) en dat anderzijds een snelle omzetgroei gepaard gaat met uitbesteding van taken, zodat de werkgelegenheid gelijk blijft of zelfs daalt. Kijkend naar de gemiddelde omzetgroei voor het gehele bedrijfsleven blijkt overigens dat de Nederlandse bedrijven wel behoorlijke groei laten zien wanneer vergeleken wordt met de benchmarklanden. De gemiddelde omzetgroei onder de snelgroeiende bedrijven ligt relatief laag, vergeleken met de andere landen. Voor de overige bedrijven (die geen snelle groei vertonen) ligt de omzetgroei wat hoger dan gemiddeld in de benchmarklanden. De werkgelegenheidsgroei was in Nederland in de periode voor snelgroeiende bedrijven matig; alleen Japan laat een lagere werkgelegenheidsgroei zien. Voor de overige bedrijven ligt de werkgelegenheidsgroei net boven het gemiddelde van de benchmarklanden. 7

8

9 1 Inleiding Ondernemerschap staat politiek volop in de belangstelling. Bij EZ is het zelfs een van de speerpunten. Om te zien waar Nederland staat, is het nodig om periodiek Nederland in internationaal perspectief te plaatsen. Centraal hierbij staan twee aspecten: bedrijvendynamiek en snelgroeiende bedrijven. Bedrijvendynamiek laat zich beschrijven in termen van oprichtingen en opheffingen van bedrijven (inclusief faillissementen) en daarmee samenhangende en daarvan afgeleide kengetallen. Het (relatieve) aantal snelgroeiende bedrijven en hun kenmerken is medebepalend voor de vitaliteit van het bedrijfsleven. Dit is dan ook het tweede aspect dat in dit onderzoek centraal staat. De mate van (snelle) groei wordt daarbij gemeten in termen van de ontwikkeling van de omzet en de werkgelegenheid binnen de bedrijven. De internationale benchmark komt tot stand door Nederland te vergelijken met 10 andere landen. De benchmarklanden zijn: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Ierland, Italië, het VK, de VS en Japan. Daarnaast wordt een vergelijking in de tijd gemaakt, met als aantekening dat goeddeels vergelijkbare onderzoeken zijn uitgevoerd in 1996, 1999, 2001 en

10

11 2 Ondernemersquote In tabel 2.1 wordt een overzicht gegeven van de ondernemersquote, het aantal ondernemers uitgedrukt als percentage van de totale beroepsbevolking in de benchmarklanden. De cijfers hebben betrekking op het bedrijfsleven exclusief landbouw en visserij. De tabel laat zien dat Nederland in 2003 ongeveer gemiddeld scoort binnen het totaal van de bechmarklanden. In tabel 2.2 wordt het aantal ondernemers in de benchmarklanden gerelateerd aan de totale bevolking in de leeftijdsgroep 15 t/m 64 jaar. Gerelateerd aan de totale bevolkingsgroep van 15 t/m 64 jaar zijn er in Nederland relatief veel ondernemers, een situatie die zich vooral vanaf 2000 aftekent. Alleen in het Verenigd Koninkrijk en in Italië zijn er relatief gezien meer ondernemers. 11

12 tabel 2.1 Ondernemersquote ten opzichte van de beroepsbevolking in procenten (WAO ers behoren niet bij de beroepsbevolking); bedrijfsleven exclusief landbouw en visserij België Denemarken Duitsland Finland Frankrijk Groot-Brittannië Ierland Italië Nederland EU Japan Verenigde Staten* Duitsland heeft tot 1991 betrekking op West-Duitsland. * Voor de Verenigde Staten is dit een gemiddelde op basis van twee databronnen (één op basis van bedrijven, één op basis van personen). Er dient een bandbreedte van ca. 1 procentpunt aangehouden te worden. 12

13 tabel 2.2 Ondernemersquote ten opzichte van de bevolking 15 t/m 64 jaar; bedrijfsleven exclusief landbouw en visserij België 6,5 6,3 6,2 6,2 6,2 6,2 6,4 6,5 6,7 7,0 7,2 7,4 7,7 7,7 7,7 7,6 7,6 Denemarken 6,2 6,2 6,2 6,2 6,0 5,6 5,3 5,2 4,7 5,3 4,8 4,7 5,1 5,1 4,9 5,3 5,2 Duitsland 5,3 5,1 4,8 4,6 4,5 4,5 4,6 4,7 4,8 4,9 5,2 5,4 5,8 6,2 6,3 6,3 6,4 Finland 4,7 4,5 4,5 4,4 4,9 4,8 5,1 5,2 5,8 6,2 5,6 5,7 5,9 6,0 6,1 6,0 6,1 Frankrijk 7,7 7,4 7,2 7,1 6,9 6,8 6,5 6,5 6,6 6,5 6,4 6,1 5,9 5,8 5,8 5,7 5,8 Groot-Brittannië 5,6 5,7 5,4 5,2 5,5 6,0 6,3 6,7 7,6 8,5 8,0 8,4 8,3 8,3 7,9 8,1 8,6 Ierland 4,9 5,2 5,1 5,1 5,4 5,3 5,5 5,3 6,2 6,6 6,9 7,1 7,2 7,5 7,8 7,8 7,8 Italië 8,0 8,1 8,0 8,3 8,6 9,0 9,4 9,6 9,8 10,5 10,7 10,6 11,0 11,0 11,4 11,4 11,5 Nederland 7,0 6,6 6,2 5,8 5,6 5,4 5,3 5,3 5,3 5,7 6,1 6,6 7,2 7,6 8,2 8,2 8,3 EU-15 6,6 6,5 6,3 6,3 6,3 6,4 6,5 6,6 7,0 7,4 7,3 7,4 7,6 7,7 7,8 7,8 7,6 Japan 8,9 9,0 8,9 9,3 9,4 9,3 9,1 9,0 8,9 8,6 8,4 8,0 7,8 7,8 7,6 7,2 7,1 Verenigde Staten* 5,4 5,6 5,6 6,3 6,8 7,2 7,6 7,7 8,1 8,2 8,0 8,2 8,1 8,1 7,8 7,2 7,9 Duitsland heeft tot en met 1990 betrekking op West-Duitsland. * Voor de Verenigde Staten is dit een gemiddelde op basis van twee databronnen (één op basis van bedrijven, één op basis van personen). Er dient een bandbreedte van ca. 1 procentpunt aangehouden te worden. 13

14

15 3 Bedrijvendynamiek 3.1 Definities De volgende definities worden gebruikt 1 : oprichtingen: opheffingen: eenheid: werkgelegenheid: aantal ondernemingen: totaal bedrijfsleven: starters en nieuwe dochters, waarbij 1 persoon ten minste 1 uur per week werkt algemene opheffingen en faillissementen, waarbij 1 persoon ten minste 1 uur werkte bedrijf werkgelegenheid totaal bedrijfsleven ondernemingen totaal bedrijfsleven gehele bedrijfsleven exclusief landbouw en visserij (NACE C-K; N-O). gezondheidszorg maakt deel uit van bedrijfsleven; overheid en onderwijs niet. 3.2 Oprichtingen In deze paragraaf wordt het aantal oprichtingen in de benchmarklanden vergeleken. De oprichtingsquote wordt daarbij als vergelijkingsmaatstaf gehanteerd, waarbij oprichtingen gerelateerd worden aan zowel het aantal ondernemingen als de werkgelegenheid. Er wordt gekeken naar het totale bedrijfsleven, exclusief landbouw. Het niveau in 2003 Tabel 3.1 geeft een overzicht van het aantal oprichtingen in de periode In tabel 3.2 wordt een overzicht gegeven van de oprichtingsquote, het aantal oprichtingen van bedrijven uitgedrukt als percentage van het totale aantal bedrijven in de benchmarklanden. De score van Nederland bevindt zich in de middenmoot. Kijkend naar het aantal oprichtingen uitgedrukt als percentage van het aantal reeds bestaande ondernemingen, dan geldt voor zowel 2002 als 2003, dat evenveel benchmarklanden hoger, als lager scoren. De hoogste oprichtingsquote vinden we in het Verenigd Koninkrijk, de laagste in Japan (2002) en België. De ontwikkelingen in de periode Tabel 3.2 laat zien dat de oprichtingsquote in Nederland in de jaren terugliep, daarna in 1999 en 2000 opliep, om vervolgens in 2001 en 2002 weer af te nemen. Na 2000 is er in vrijwel alle benchmarklanden sprake van een teruglopende oprichtingsquote. Voorzover er voor dat jaar gegevens beschikbaar zijn, laat 2003 een verdeeld beeld zien: in vier landen neemt de oprichtingsquote toe, in drie landen, waaronder Nederland, neemt deze nog licht af. 1 Zie bijlage II voor een uitgebreidere beschrijving van de dataverzameling en de databewerking. 15

16 tabel 3.1 Aantal oprichtingen, België Denemarken Duitsland Finland Frankrijk Groot-Brittannië Ierland Italië Japan Nederland Verenigde Staten tabel 3.2 Aantal oprichtingen als percentage van het aantal ondernemingen België 8,1 7,4 7,1 7,4 6,3 6,5 6,3 6,2 6,0 Denemarken 9,3 9,5 10,4 10,3 11,3 11,7 10,1 9,9 - Duitsland 13,9 12,1 12,5 11,4 10,6 9,9 9,2 8,9 10,0 Finland 11,0 9,7 9,0 8,4 7,8 8,2 7,9 7,9 8,4 Frankrijk 7,3 6,9 6,8 6,7 6,8 6,9 6,8 6,7 7,5 Groot-Brittannië 13,2 13,1 12,7 13,1 13,0 13,3 12,7 12,6 13,2 Ierland 10,1 12,0 13,1 15,5 15,6 15,1 12,6 11,9 - Italië 8,7 7,7 6,9 6,8 7,3 7,7 7,9 7,7 7,2 Japan - 5, ,7-4,1 4,0 - Nederland 10,7 10,3 10,2 9,6 10,1 11,1 9,7 8,1 8,0 Verenigde Staten 10,2 11,6 12,2 10,4 10,3 10,1 9,5 9,6-3.3 Opheffingen In deze paragraaf worden de opheffingen in de benchmarklanden vergeleken. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de opheffingsquote, waarbij het aantal opheffingen respectievelijk de daarbij betrokken werkgelegenheid wordt uitgedrukt in het aantal bedrijven en de totale werkgelegenheid. Het niveau in 2003 Allereerst wordt in tabel 3.3 een overzicht gegeven van het absolute aantal opheffingen in de jaren Vervolgens geeft tabel 3.4 een overzicht van de opheffingsquote in de benchmarklanden voor de beschouwde jaren. Tabel 3.4 laat zien dat Nederland in 2002 en 2003 iets onder het gemiddelde scoort. Bij zes benchmarklanden komt de 16

17 opheffingsquote in 2002 hoger uit, bij vier landen lager. Voorzover er voor dat jaar gegevens beschikbaar zijn, laat 2003 een overeenkomstig beeld zien. Er is een sterke samenhang tussen het aantal startende ondernemingen en het aantal bedrijven dat zich opheft. Jonge bedrijven lopen een grote kans om op korte termijn opgeheven te worden. Ook is er een negatief verband tussen de opheffingsquote en de omvang van de bedrijven. Kleinere bedrijven hebben een grotere kans opgeheven te worden dan grotere bedrijven. Ook tussen de bedrijfsgrootte van nieuwe bedrijven en de opheffingsquote bestaat een verband: een start met weinig personeel gaat samen met een grotere opheffingskans. De ontwikkeling in de periode Tabel 3.4 laat zien dat de opheffingsquote in Nederland, die tot aan het jaar 2000 tamelijk stabiel was, de laatste jaren relatief sterk is gestegen. Wel ligt het niveau verhoudingsgewijs nog vrij laag. Opmerkelijk is dat de opheffingquote in Frankrijk en Duitsland de laatste jaren wat gedaald is. Globaal gesproken is er bij de overige landen een stijgende tendens waar te nemen in de ontwikkeling van de opheffingsquote. tabel 3.3 Aantal opheffingen België Denemarken Duitsland Finland Frankrijk Groot-Brittannië Ierland Italië Japan Nederland Verenigde Staten

18 tabel 3.4 Opheffingsquote in procenten België 6,3 6,7 6,6 6,5 6,9 6,6 6,3 6,0 6,6 Denemarken 8,9 8,9 10,0 9,7 9,4 9,5 10,1 9,9 - Duitsland 8,8 8,3 8,3 8,1 8,0 7,3 7,0 7,0 7,1 Finland 8,8 8,8 7,5 7,1 7,3 7,6 7,7 7,3 7,4 Frankrijk - 4,6 7,0 5,8 5,2 5,5 4,3 4,1 - Groot-Brittannië 11,2 10,6 9,8 10,0 11,3 11,6 10,7 10,4 11,2 Ierland 6,3 10,0 7,9 4,4 5,8 5,7 7,6 7,4 - Italië 7,7 6,2 6,3 5,5 5,4 5,4 5,5 5,9 6,0 Japan - 4, ,6-4,5 4,6 - Nederland 5,5 5,3 5,5 5,6 5,7 6,1 6,3 6,6 6,6 Verenigde Staten 8,7 8,8 9,5 9,0 9,0 8,9 9,2 8,9 - Faillissementen Een deel van de opheffingen bestaat uit faillissementen. Doorgaans maken zij maar een beperkt deel uit van het totale aantal opheffingen. In Nederland lag dat percentage in de laatste jaren rond de 8%. Vergeleken met andere benchmarklanden nam Nederland daarmee een middenpositie in. Relatief veel bedrijven worden opgeheven door faillissement in Frankrijk, België, Duitsland, Finland en de Verenigde Staten, en in 2003 ook in Nederland. tabel 3.5 Aantal faillissementen België Denemarken Duitsland Finland Frankrijk Groot-Brittannië Ierland Italië Japan Nederland Verenigde Staten

19 tabel 3.6 Faillissementen als percentage van het aantal ondernemingen België 1,3 1,2 1,2 1,1 1,2 1,2 1,2 1,2 1,3 Denemarken 0,9 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,9 1,0 1,0 Duitsland 0,8 0,9 0,9 0,9 0,8 0,9 1,0 1,1 1,1 Finland 1,9 1,6 1,4 1,2 1,2 1,1 1,1 1,2 1,1 Frankrijk 2,4 2,4 2,3 2,0 1,8 1,6 1,6 1,6 1,5 Groot-Brittannië 0,8 0,7 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,5 0,4 Ierland - 0,6 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,6 0,5 Italië 0,3 0,3 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 Japan 0,2 0, ,2-0,3 0,3 0,2 Nederland 0,8 0,7 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,5 0,4 Verenigde Staten 1,0 1,1 1,2 1,2 1,1 1,0 1,2 1,2 - Bron: x. tabel 3.7 Aandeel van faillissementen in het aantal opheffingen in % België 21,0 18,6 18,3 17,5 17,0 17,0 18,3 19,9 20,3 Denemarken 10,5 8,3 7,3 7,0 7,0 7,5 9,1 - - Duitsland 9,3 10,8 11,2 11,1 10,3 11,9 13,8 15,8 15,9 Finland 21,4 18,2 18,9 17,0 16,0 15,1 14,1 16,0 15,2 Frankrijk - 51,9 33,3 34,7 34,9 29,3 36,1 39,0 - Groot-Brittannië 6,9 6,7 5,7 5,3 4,8 4,3 4,7 4,2 3,4 Ierland - 5,6 6,3 12,0 9,3 8,9 6,9 7,5 - Italië 3,4 4,6 6,2 6,5 6,1 5,5 5,0 4,7 4,8 Japan - 4, ,2-6,7 - - Nederland 12,9 12,1 11,0 9,4 7,2 7,3 8,2 8,7 11,1 Verenigde Staten 11,0 12,0 13,1 13,5 12,7 11,2 12,9 13,7-3.4 Saldo toetreding Hier wordt ingegaan op de nettogroei van het aantal ondernemingen waarbij de nettogroei gedefinieerd is als saldo van het aantal oprichtingen en opheffingen. Er wordt daarbij geabstraheerd van fusies en afsplitsingen, die overigens qua aantal beperkt zijn. De ontwikkeling in de periode Tabel 3.8 geeft een overzicht van de nettogroei van het aantal ondernemingen in de jaren Uit de cijfers in de tabel blijkt dat Nederland tot en met het jaar 2001 een relatief sterke groei netto-ondernemingsgroei kende. In 2002 zwakt de nettogroei af, om in 2003 op hetzelfde niveau als in 2002 uit te komen. In de periode

20 scoort Nederland hoog: gemiddeld per jaar komt de nettogroei van bedrijven uit op ruim 4%, na Ierland waarvoor het groeipercentage bijna 6,5% bedraagt (zie tabel 3.9). Ook Duitsland scoort relatief hoog met 3%. Het laagste percentages vinden we in België (0,4%) en Denemarken (0,8%). In de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Finland komt de netto-ondernemingsgroei uit op circa 1%. Italië, Frankrijk en Duitsland behaalden een groei van 2 à 3%. tabel 3.8 Nettogroei van het aantal ondernemingen België Denemarken Duitsland Finland Frankrijk Groot-Brittannië Ierland Italië Japan Nederland Verenigde Staten tabel 3.9 Toename aantal bedrijven als percentage van het totaal aantal bedrijven België 1,8 0,7 0,4 0,9-0,6-0,1-0,1 0,2-0,3 Denemarken 0,4 0,6 0,4 0,6 2,0 2,2 0,0 0,0 - Duitsland 5,0 3,8 4,2 3,3 2,6 2,6 2,2 2,0 2,9 Finland 2,3 0,9 1,5 1,3 0,4 0,6 0,2 0,7 1,0 Frankrijk 7,3 2,3-0,2 0,9 1,6 1,4 2,5 2,6 - Groot-Brittannië 2,0 2,5 1,7 1,8 0,2 0,2 0,7 1,6 0,5 Ierland 3,8 1,9 5,2 11,0 9,8 9,3 5,1 4,6 - Italië 1,0 1,5 0,6 1,3 1,8 2,3 2,4 1,9 1,2 Japan - 0, ,0 - -0,4-0,6 - Nederland 5,2 4,9 4,7 4,0 4,4 5,0 3,4 1,5 1,5 Verenigde Staten 1,6 2,8 2,7 1,4 1,3 1,1 0,2 0,3-3.5 Turbulentie Oprichtingen en opheffingen zorgen voor bewegingen in het ondernemingenbestand. Als maatstaf voor deze bewegingen wordt de som van oprichtingen en opheffingen - de turbulentie - genomen. Een hoge turbulentie duidt op veel beweging binnen het ondernemingsbestand, bij een lage turbulentie blijft het ondernemingsbestand relatief 20

21 stabiel. Een hoge turbulentie in landen duidt erop dat het ondernemingenbestand zich snel aanpast aan de gewijzigde markomstandigheden, waardoor deze landen veelal het best uitgerust zijn om de concurrentie op de wereldmarkt aan te gaan. Niet efficiënte bedrijven verdwijnen en de overige bedrijven worden aangezet tot het doorvoeren van innovaties om te kunnen overleven. De turbulentie in de benchmarklanden in de periode wordt in beeld gebracht in tabel tabel 3.10 Turbulentie als percentage van het aantal ondernemingen België 14,2 14,1 13,9 14,1 13,6 13,5 13,1 12,7 12,9 Denemarken 18,3 18,4 20,4 20,0 20,7 21,1 20,2 19,8 - Duitsland 22,7 20,5 20,8 19,5 18,6 17,1 16,2 15,9 17,1 Finland 19,8 18,6 16,5 15,5 15,1 15,7 15,6 15,2 15,8 Frankrijk - 11,5 13,8 12,6 11,9 12,4 11,1 10,7 - Groot-Brittannië 24,4 23,7 23,8 24,5 25,8 26,5 24,8 23,6 25,9 Ierland 16,3 22,0 20,9 19,9 21,4 20,8 20,2 19,4 - Italië 16,5 14,0 13,2 12,4 12,7 13,2 13,5 13,6 13,1 Japan - 9, ,3-8,6 8,6 - Nederland 16,2 15,6 15,7 15,2 15,9 17,2 16,0 14,7 14,6 Verenigde Staten 18,9 20,4 21,7 19,4 19,2 19,0 18,7 18,9 - Op het punt van turbulentie scoort Nederland onder de middelmaat. Hoog is de turbulentie in het Verenigd Koninkrijk, Ierland, de Verenigde Staten en Denemarken, landen die ook een relatief hoge oprichtingsquote hebben. 3.6 De werkgelegenheid bij oprichting Tabel 3.11 geeft een overzicht van de gemiddelde startgrootte in werkzame personen van nieuw opgerichte bedrijven in de jaren We zien dat in Japan de gemiddelde startgrootte het hoogst is, hoewel het belang van nieuwe bedrijven voor de totale werkgelegenheid in dit land bescheiden is. Relatief hoog ligt ook de startomvang van nieuwe bedrijven in de Verenigde Staten en in Duitsland. Relatief gering is de startgrootte in Italië en Finland. In Nederland varieert de startgrootte in de beschouwde periode van 1,8 tot 2,1. De cijfers voor Nederland laten een lichte schaalvergroting van starters zien die in 1998 inzette. Ook het Verenigd Koninkrijk en, in mindere mate, Denemarken laten een schaalvergroting van starters zien. In de jaren tot en met 1998 laten Finland en de Verenigde Staten een wisselend verloop van de startomvang zien. In latere jaren stabiliseert in beide landen de startomvang van nieuwe bedrijven. 1 Over 2003 zijn voor slechts twee landen gegevens beschikbaar: Frankrijk (1,8) en Nederland (2,2). 21

22 tabel 3.11 Gemiddelde startgrootte in werkzame personen België ,1 2,0 1,9 1,9 Denemarken 1,7 1,7 1,8 1,8 1,7 1,8 1,9 0,0 Duitsland 2,8 2,7 2,7 2,7 2,7 2,7 2,7 0,0 Finland 1,8 1,8 1,2 1,3 1,5 1,5 1,5 0,0 Frankrijk 1,8 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 Groot-Brittannië - - 1,6 1,8 2,2 2,3 2,4 - Ierland Italië ,4 1,4 1,4 - - Japan - 3, ,6-3,5 - Nederland 1,8 1,9 1,8 2,0 2,1 1,9 2,1 2,0 Verenigde Staten 3,3 2,9 2,5 3,0 3,0 3,