INLEIDING TOT DE MARXISTISCHE ECONOMIE

Transcriptie

1 INLEIDING TOT DE MARXISTISCHE ECONOMIE 3. De marxistische crisis- en conjunctuurtheorie Nick Deschacht

2 Een theorie van de economische crisis? Recessie en werkloosheid in de Verenigde Staten, (Bron: BLS & NBER) 11 recessies in de VS sinds 1945 (gemiddeld om de 6 jaar) Is het geloofwaardig om achter elk crisis een ad-hoc verklaring te zoeken? - Telkens een andere particularistische oorzaak of een menselijke fout - Bv. speculatie, OPEC, aanslagen op WTC, onverantwoorde bankiers, Marx: kapitalisme leidt periodiek tot overproductie en crisis

3 Enkele begrippen Overproductie is een situatie waarbij er meer koopwaren geproduceerd zijn dan de markt kan absorberen tegen prijzen die een normale winstvoet opleveren - relatieve overproductie is overproductie in een bepaalde sector, bv. door veranderde vraag - geaggregeerde overproductie is algemene overproductie in alle sectoren Een economische crisis is een onderbreking in het proces van productie en accumulatie

4 De simplistische (foute) verklaring Vaak denkt men dat volgens Marx de crisis onvermijdelijk is omdat arbeiders meer waarde produceren dan waarvoor ze vergoed worden (daardoor: vraag kleiner dan aanbod) Volledige arbeidsdag: 8u C: 20 (2 uur) + V: 50 + Mw: 30 = 100 (totale waarde) (5 uur) (3 uur) Maar: de kapitalisten oefenen ook een vraag uit! De winsten worden besteed aan accumulatie van nieuw kapitaal of aan improductieve consumptie. Dus: de oorsprong van overproductie ligt NIET in feit dat arbeiders niet alles kunnen kopen wat ze voortbrengen (dat zou betekenen dat er permanent economische crisis is)

5 De mogelijkheid van overproductie De wet van Say: Overproductie is onmogelijk (of anders gezegd: elk aanbod schept zijn vraag ) Marx: de wet van Say klopt zolang geld niet wordt opgepot, maar niet als bestedingen uitgesteld worden Overproductie is kenmerkend voor het kapitalisme - In theorie ook mogelijk in voorgaande productiewijzen (Mw=U) - In kapitalisme worden winsten geaccumuleerd (Mw= C+ V+U) (U en V) ( C+ V) - Consumptie is veel stabieler dan accumulatie - Dus kwam overproductie amper voor in pre-kapitalistische productiewijzen. Wel: crises van onderproductie (bv. misoogst)

6 Van lokale naar geaggregeerde overproductie De mobiliteit van kapitaal tussen sectoren is beperkt - Kapitalisten blijven liever bij vertrouwde activiteiten (vestigingskosten en ze hopen verliezen te beperken door activiteit te houden) - De rol van krediet: de sector met een overaanbod kan de productie gedurende een hele tijd voortzetten wat de marktonevenwichten vergroot Daardoor gebeurt de overheveling van kapitaal van de oude naar de nieuwe sector bij een relatieve vraagverschuiving niet geleidelijk maar abrupt Door een bruuske onderbreking van het accumulatieproces in één sector, wordt het volledige inkomen niet langer besteed De crisis verspreid zich dan van sector naar sector geaggregeerde overproductie

7 De noodzaak van overproductie Niet enkel het aantonen van de mogelijkheid van overproductie is vereist, maar ook een theoretische verklaring voor de periodiciteit van het verschijnsel Volgens Marx ontstaan crises op twee manieren: 1. Valorisatiecrisis Bij een valorisatiecrisis leidt een daling in de winstvoet ertoe dat kapitalisten niet meer accumuleren 2. Realisatiecrisis Bij een realisatiecrisis geraken de koopwaren niet verkocht. De meerwaarde wordt niet gerealiseerd zodat verdere accumulatie onmogelijk is.

8 1. Valorisatiecrisis Winstvoet = Mw C + V = Mw V C + 1 V A) Valorisatiecrisis door stijgende samenstelling van het kapitaal Economische groei stijgende vraag naar constant kapitaal (o.a. grondstoffen zoals olie) toename C/V Golven van technologische innovatie zorgen ook voor een periodieke toename van C/V Eénmaal de crisis ontstaat, spelen er allerlei versterkende effecten: werkloosheid, pessimisme,

9 1. Valorisatiecrisis Winstvoet = Mw V C + 1 V B) Valorisatiecrisis door dalende meerwaardevoet Economische groei dalende werkloosheid (uitputting van reserveleger) krachtsverhoudingen kantelen lonen stijgen Mw/V daalt De objectieve functie van het reserveleger aan werklozen is het tegengaan van de crisis door het herstellen van de winstvoet (hoewel werkloosheid maatschappelijk gezien absurd is) Verschillende mechanismen houden het reserveleger op peil: - De economische conjunctuur zelf via o.a. faillissementen - De centrale banken met hun rentevoeten en inflatie (zijn economische machthebbers wel geobsedeerd door groei?) - Arbeidsmarktbeleid: o.a. pensioenhervormingen, activeringsbeleid,... - De ontwikkeling van consumptieve behoeften

10 1. Valorisatiecrisis C) Valorisatiecrisis door gebrek aan investeringsmogelijkheden Zie vooral: P. Baran & P. Sweezy (1966), Monopoly capital - Centralisatie van kapitaal leidt tot monopolievorming - Monopolies hebben belang bij beperking van de productie - De investeringsmogelijkheden nemen af, er ontstaat een probleem van meerwaarde-absorptie de accumulatiegraad daalt - Het resultaat is stagnatie en het kapitaal zoekt een uitweg in improductieve bestedingen waaronder financiële speculatie Link met de huidige economische crisis R. Brenner (2002), The boom and the bubble - Door de dalende winstvoet in de productieve sfeer zoekt het kapitaal een oplossing via bijkomende winst in de financiële sfeer - Het resultaat is een speculatieve zeepbel

11 2. Realisatiecrisis Bij een realisatiecrisis geraken de koopwaren niet verkocht, de meerwaarde wordt niet gerealiseerd zodat verdere accumulatie onmogelijk is. A) De anarchie van de markt De gedecentraliseerde beslissingen leiden tot vergissingen. Het belang van bepaalde sectoren wordt fout ingeschat, wat vooral een probleem is voor sectoren met grote C/V en lange constructieperiode Vergissingen verklaren echter geen periodiciteit

12 2. Realisatiecrisis B) Onderconsumptie Zie vooral R. Luxemburg Als de lonen niet evenredig groeien met het nationaal inkomen (cfr. de voorbije decennia) dan ontstaat er een wanverhouding tussen de sector van de consumptiegoederen en de sector van de productiemiddelen ( disproportionaliteit tussen consumptie en investeringen) De lokale overproductie in de consumptiesector ontstaat abrupt door de beperkte mobiliteit van kapitaal, de rol van krediet, en vanuit lokale ontstaat geaggregeerde overproductie

13 illustratie: onderconsumptie Systeem in evenwicht (sector 1 = productiemiddelen; sector 2 = consumptiegoederen) sector 1 sector 2 Totaal C V Mw C+V+Mw C V U In sector 2 is: Vraag = Aanbod Onevenwicht door veranderde meerwaardevoet: sector 1 sector 2 Totaal C V Mw C+V+Mw C V U In sector 2 is: Vraag < Aanbod

14 Lange golven in de economie? Vaststelling: - Lange perioden van snelle econom. groei: bv. jaren 50 en 60 - Lange periode van crisis: bv. jaren 30 en jaren 70 - Is er een patroon? Sommmige economen, waaronder marxisten zoals Ernest Mandel, verdedigen het bestaan van economische cycli met een periode van ongeveer 50 jaar lange golven of kondratieff-cycli ? ??

15 Lange golven in de economie? Conjunctuurbeweging blijft bestaan - opgaande lange golf: beperkte crises, sterke groei - neergaande lange golf: hevige crises, beperkte groei Verklaring voor de lange golven - grote historische gebeurtenissen (bv. W.O. II en fascisme) - of technologische doorbraken (bv. fordisme) - die de winstvoet veranderen over een langere termijn Kritieken - Er is onvoldoende periodiciteit om echt te kunnen spreken van cycli (hoewel er wel perioden zijn van snellere en tragere groei) - De voorstelling is te mechanistisch en deterministisch

16 Conclusie: Marx en de crisis Hoe het crisis- en conjunctuurprobleem oplossen? - Eigenlijk is het probleem: de investeerders investeren niet - Antwoord van de keynesianen: - Pomp geld in de economie in de hoop dat het vertrouwen bij de investeerders herstelt en het accumulatieproces herneemt - Investeringsvoorwaarden bij belastingverlagingen voor de rijken (Chang, 2010) - Antwoord van de marxisten: - De investeringen moeten gebeuren onafhankelijk van de schommelingen in de winstvoet en de markt. - Een geplande economie is de enige garantie om het accumulatieproces ononderbroken gaande te houden. Daarvoor is er nood aan democratische controle over de investeringsfondsen van de sleutelsectoren in de economie De actualiteit van Marx binnen de huidige economische crisis: - Crisis is geen toevalligheid, het is een terugkerend verschijnsel - Deze crisis is het financieel gezicht van een overproductiecrisis - Wie zal de crisis betalen? - De kapitalistische productiewijze in historisch perspectief