Bestrijding van drugssmokkel in de maritieme haven van Antwerpen

Transcriptie

1 Academiejaar UNIVERSITEIT ANTWERPEN FACULTEIT TOEGEPASTE ECONOMISCHE WETENSCHAPPEN Bestrijding van drugssmokkel in de maritieme haven van Antwerpen Kristof Olyslager Masterproef voorgedragen tot het bekomen Promotor: Prof. dr. E. Somers van de graad van: Master-na-Master in de maritieme wetenschappen

2 1

3 Abstract Deze masterproef behelst een onderzoek over de bestrijding van drugssmokkel via de maritieme haven van Antwerpen. De masterproef werd geschreven door Kristof Olyslager in het kader van de opleiding Maritieme wetenschappen (ManaMa) aan de Universiteit Antwerpen. Hier tracht ik een antwoord te vinden op mijn onderzoeksvraag, zijnde: Welke bevoegdheden en middelen hebben de diensten die werken binnen de haven van Antwerpen om drugssmokkel te bestrijden. En als bijvraag zoek ik een antwoord op de vraag of er verbeteringen mogelijk zijn. De masterproef is in hoofdzaak een beschrijvend onderzoek. Er wordt gekeken naar de rol van de douane, de federale gerechtelijke politie en het Openbaar Ministerie in de strijd tegen drugssmokkel. Om te beginnen wordt evenwel eerst stilgestaan bij de vraag wat drugs is en vervolgens wordt het wereldwijd probleem omtrent drugssmokkel geschetst. Tijdens het onderzoek werd in hoofdzaak gebruik gemaakt van literaire bronnen. Daarnaast hebben er ook gesprekken plaatsgevonden met personen van de Administratie der Douane en Accijnzen en het Openbaar Ministerie van Antwerpen om de theorie aan de praktijk te toetsen. Zo wordt dan uiteindelijk in het besluit vastgesteld of de maatregelen die worden genomen tegen drugssmokkel voldoende en efficiënt zijn. Executive summary This master thesis includes a study about the combat against drug trafficking through the maritime port of Antwerp. It is written by Kristof Olyslager in the context of an advanced master in maritime science at the University of Antwerp. This research will try to find an answer to the following question: Which operations are possible for the port services and which means do they possess to complete the combat against drug trafficking? Beside this I want to take a look and see if there are some improvements possible. Therefor we will take a closer look to the role of the customs, the federal police and the public prosecutor. To begin, we will first look at the definition of drug and take a look at the rest of the world. This research is mainly based on a study of literature. Beside this there were two interviews, one with a customs agent on drugs and the other with a public prosecutor on drugs. This way it was possible to test if the theory ends up in practice. At the end of this thesis was concluded if the measurements taken are sufficient to stop drug trafficking and if we can improve things. 2

4 Inhoudstafel Abstract... 2 Executive summary... 2 Dankwoord... 5 Inleiding Verdovende middelen Wat zijn drugs? In welke misdrijven voorziet de wet? In welke misdrijven voorzien de uitvoeringsbesluiten? Wetgeving Nationale regelgeving Internationale regelgeving Drugssmokkel, een wereldwijd probleem Smokkel, wat en hoe? De organisatie achter de smokkel Achter de feiten Smokkel Bestanddelen van het misdrijf Wie kan gestraft worden? Welke straffen zijn voorzien? Douane Douane in de Europese Unie Douane in België Bevoegdheden van de douane Invoeren van goederen Douanestrafrecht Algemeen Onderzoeksbevoegdheden Volgrecht Zich documenten doen voorleggen Visitaties huiszoekingen inbeslagname Nationale samenwerking Internationale samenwerking Proces-verbaal

5 Vervolging van de misdrijven Rechtsmiddelen tegen het vonnis Bestraffing Moreel element van het misdrijf De federale gerechtelijke politie De politie Opsporingshandelingen Algemene opsporingsmethoden Bijzondere opsporingsmethoden Openbaar Ministerie Het opsporingsonderzoek Het gerechtelijk onderzoek Toetsing aan de praktijk Conclusie Bibliografie

6 Dankwoord Een jaar lang aan je thesis werken doe je niet zonder hulp of steun van anderen, vandaar kort dit dankwoord. Vooreerst wil ik mijn promotor, Prof. dr. E. Somers, bedanken om mijn masterproef te ondersteunen. Daarnaast wens ik ook nog enkele mensen uit het beroepsleven te bedanken. Vooreerst Norbertus Somers, hoofd van het drugsteam bij de Administratie der Douane en Accijnzen, voor het zeer uitgebreide interview en het toezenden van verschillende documenten. In die lijn wens ik dan ook Jan De Vos en Bert Verhoeven van de Administratie der Douane en Accijnzen te bedanken om mij in contact te brengen met de juiste personen. Ook substituut procureur des Konings Maarten Sobrie van de drugssectie bij het Openbaar Ministerie van Antwerpen wens ik te bedanken voor de tijd die hij kon vrijmaken voor een gesprek. Verder zou ik ook mijn vrienden willen bedanken. In de eerste plaats mijn jaargenoten die hetzelfde lot toebedeeld waren en die er steeds voor mij en elkaar zijn geweest. Vooral het aanmoedigen op momenten dat het minder vlot ging, maar zeker ook de leuke ontspanningen tussendoor om alles tot een goed einde te brengen. Ook andere vrienden wil ik bedanken die niet in hetzelfde schuitje zaten, maar die toch af en toe polste hoe de thesis verliep en hun interesse toonde. Tot slot wil ik mijn grootste dank nog toewijden aan mijn ouders, die me niet enkel dit jaar gesteund hebben, maar gedurende mijn ganse studies. Zeker ook om het voor mij mogelijk te maken om verder te studeren, op kot te laten gaan en tijdens de examens de nodige stressmomenten te ondergaan. Antwerpen, 15 mei 2015 Kristof Olyslager 5

7 Inleiding Deze masterproef behelst de complexiteit van de drugssmokkel via de maritieme haven van Antwerpen. In een geglobaliseerde wereld waar we vandaag in leven zien we ook steeds een toenemende handel. De verste uithoeken van de wereld zijn nu zonder problemen te bereiken. Alle kuststeden hebben een haven en gezien de lage kosten van het maritiem transport is dit een aantrekkelijk transportmiddel. Meer handel zorgt er dan ook voor dat veel verboden goederen kunnen worden vervoerd. Daarom speelt de internationale gemeenschap hard in op de controle van het transport. In deze masterproef wordt dan gekeken naar de maritieme handel en de strijd tegen de drugssmokkel. Er wordt vooreerst gekeken naar de definiëring van verdovende middelen, de drugs. Vervolgens wordt stilgestaan bij de taak van de douane, de federale gerechtelijke politie en het Openbaar Ministerie. De uiteenzetting van dit onderwerp is zowel actueel als relevant. Ze is actueel gezien de douane nog dagelijks geconfronteerd wordt met drugssmokkel. We zien dat smokkelorganisaties steeds vindingrijker worden en nieuwe technieken zullen aanwenden. Toch zal steeds beroep worden gedaan op maritiem transport om grote hoeveelheden drugs te smokkelen over een lange afstand. Ook het luchtverkeer komt in aanmerking, maar wordt beter gecontroleerd en is zo meer risicovol. Alle lading controleren van een vliegtuig is een beduidend minder ingrijpende taak dan alle lading te controleren van een containerschip. De moderne schepen kunnen zulke grote hoeveelheden containers vervoeren dat ze nooit allemaal gecontroleerd kunnen worden. De douane blijft inzetten om vooral risicovolle routes in het oog te houden, maar de pakkans blijft geringer dan bij het luchtverkeer. In deze zin blijft de drugssmokkel een actueel probleem. Dit onderwerp is ook relevant omdat het een impact heeft op zeer veel mensen. Eens de verdovende middelen de buitengrenzen van de Schengenzone voorbij zijn, kunnen ze immers relatief eenvoudig verspreid worden over de rest van Europa. De volksgezondheid komt hiermee in het gevaar, wat een probleem is voor iedereen. Daarnaast is dit relevant voor de ganse wereld en niet enkel voor Antwerpen. Zoals reeds aangegeven is de Schengenzone hierbij van belang. De haven van Antwerpen kan dan nog de beste beveiliging hebben die er bestaat, als een andere haven in de Schengenzone niet functioneert, komen de drugs zo toch Europa en België binnen. Deze masterproef is opgebouwd uit zes delen. In een eerste deel wordt omschreven wat moet verstaan worden onder verdovende middelen. Wat zijn drugs? Er wordt dan dieper ingegaan op de wetgeving die bestaat rond drugsdelicten en er wordt gekeken naar de drugsdelicten die de wet voorziet. Zo zullen we zien dat het belangrijkste misdrijf voor dit onderzoek is: 6

8 Zonder voorafgaande vergunning van de minister van Volksgezondheid mag niemand, onder bezwarende titel of om niet, verdovende middelen invoeren, uitvoeren, vervaardigen, in bezit hebben, verkopen of te koop stellen, afleveren of aanschaffen. (art. 11, 1 KB 31 december 1930) In het tweede deel wordt gekeken naar het fenomeen van drugssmokkel op wereldniveau. Het is een wereldwijd probleem en een probleem dat al voor een zeer lange tijd aan de gang is. Er wordt dan ook gekeken naar het feit dat goed doordachte en georganiseerde bendes vaak achter deze smokkeloperaties zitten en het vaak de kleine loopjongen is die gepakt wordt. Ook de innovatie van de organisaties komt aan bod. In het derde deel wordt even stilgestaan bij het misdrijf van smokkel. De bestanddelen van het misdrijf komen aan bod, alsook wie gestraft kan worden en wat deze straffen zijn. Het vierde en meest omvangrijke deel behelst de positie van de douane. Omdat dit onderzoek gaat over drugssmokkel via de maritieme haven is de douane natuurlijke de eerste en meest belangrijke factor in de keten. De douane gaat aankomende schepen controleren op het bezit van verboden goederen, waaronder drugs. Het is de douane die de drugs moet onderscheppen en dan het onderzoek in gang zet zodat het bij de federale gerechtelijke politie en het Openbaar Ministerie terechtkomt. De douane van Antwerpen heeft een dienst die zich enkel op deze problematiek concentreert. De bevoegdheden en het douanestrafrecht komen dan uitgebreid aan bod. Het volgende deel spitst dan toe op de rol van de federale gerechtelijke politie. Nadat de douane de smokkel heeft vastgesteld is het hun taak om de organisatie achter de smokkel bloot te leggen en bewijzen te verzamelen. De federale gerechtelijke politie heeft hiervoor enkele algemene opsporingsmethoden en bijzondere opsporingsmethoden. Gezien het internationaal karakter van zulke smokkel zullen gewone opsporingsmethoden vaak niet volstaan. In deel zes staan we nog stil bij de rol van het Openbaar Ministerie. Zoals uit deel vijf al blijkt werken ze nauw samen met de federale gerechtelijke politie. Voor vele maatregelen moet de politie immers toestemming vragen van de procureur des Konings. Omdat vele zaken reeds aan bod zijn gekomen in het vijfde deel, is dit deel minder omvangrijk. Tot slot volgt nog een toetsing van de theorie aan de praktijk en een algemene conclusie. 7

9 1. Verdovende middelen In het eerste deel van dit onderzoek wordt gekeken naar de definitie van drugs. Zoals zal blijken kunnen de drugs worden onderverdeeld in drie grote groepen. Daarna wordt stilgestaan bij de drie misdrijven waarin de Drugswet voorziet en komen de misdrijven van de uitvoeringsbesluiten aanbod. Tot slot wordt algemeen gekeken naar de relevante wetgeving m.b.t. dit onderwerp. 1.1 Wat zijn drugs? Om te bepalen wat drugs zijn moeten we kijken naar de wet van 24 februari 1921 betreffende het verhandelen van gifstoffen, slaapmiddelen en verdovende middelen, psychotrope stoffen, ontsmettingsstoffen en antiseptica en van de stoffen die kunnen gebruikt worden voor de illegale vervaardiging van verdovende middelen en psychotrope stoffen (BS 6 maart 1921), hierna genoemd de Drugswet. We kunnen de drugs opdelen in drie categorieën 1 : a) Slaapmiddelen, verdovende middelen en ander psychotrope stoffen die afhankelijkheid kunnen teweegbrengen. 2 Binnen deze categorie maakt de wet een onderscheid tussen enerzijds gifstoffen, ontsmettingsstoffen en antiseptica (art. 2 Drugswet) en anderzijds slaapmiddelen, verdovende middelen en andere psychotrope stoffen die de afhankelijkheid kunnen teweegbrengen (art. 2bis Drugswet). De verschillende soorten drugs worden niet in de Drugswet zelf opgesomd, maar in de uitvoeringsbesluiten. Zo worden de slaapmiddelen en verdovende middelen opgesomd in het KB van 31 december 1930 houdende regeling van slaapmiddelen en de verdovende middelen en betreffende risicobeperking en therapeutisch advies. Het gaat hier dan onder meer over cannabis, cocaïne, heroïne en opium. De wet heeft de Koning echter gemachtigd om bij een in ministerraad overlegd besluit af te wijken van de straffen voorzien in art. 2bis Drugswet. Met deze maatregel beoogde de wetgever vooral om een specifiek regime uit te werken rond cannabis. 3 1 D. DE WOLF, Syllabus bijzondere strafwetten, Brussel, VUB Dienst Uitgaven, 2013, D. DE WOLF, Syllabus bijzondere strafwetten, Brussel, VUB Dienst Uitgaven, 2013, A. DE NAUW, Drugs, in A.P.R., Mechelen, Kluwer, 2012, nr. 6, 3. 8

10 Bij psychotrope stoffen gaat het over stoffen die een stoornis in de menselijke psyche kunnen veroorzaken, ze kunnen het gedrag van de mens beïnvloeden. 4 Het kan gaan om een psychische, maar ook om een fysieke afhankelijkheid. We spreken in dit geval over stoffen zoals amfetamines, ketamine en zwammen met hallucinogene eigenschappen (vb. Stropharia) zoals opgesomd in het KB van 22 januari 1998 houdende regeling van sommige psychotrope stoffen en betreffende risicobeperking en therapeutisch advies (BS 14 januari 1999). Het feit dat de stoffen worden opgesomd in de uitvoeringsbesluiten heeft als voordeel dat men meer kan inspelen op nieuwe ontwikkelingen en internationale afspraken. Men kiest ervoor om de stoffen op te sommen, eerder dan de namen van de drugs te gebruiken. Zo zou men de drug simpelweg een andere naam kunnen geven en zo ontsnappen aan de strafwet. Dit systeem heeft dan weer tot gevolg dat het de Koning is die de stoffen bepaalt en niet het parlement. Een parlementaire bespreking rond het onderscheid van soft- en hard drugs heeft bijgevolg weinig nut gezien de uitvoerende macht belast is met deze materie. Onlangs is zo een nieuwe chemische drug ontstaan op basis van Apaan. Deze stof kwam niet voor op de lijsten van de uitvoeringsbesluiten, zodoende kon de verkoper van deze drug niet gestraft worden. Het Antwerpse parket laat het echter hier niet bij en voorziet een omweg. Zo kan deze stof enkel worden gebruikt in verfproducten. Gezien de personen die deze drugs op basis van Apaan aanbieden geen handel drijven in verf was het Hof van Beroep van oordeel dat de enige andere verklaring was dat deze stof voor drugsdoeleinden werd gebruikt. 5 Via deze omweg kon het Hof toch ook de verhandelaar straffen, ook al komt deze stof niet voor op de lijst. Er is ook een Early warning system ontstaan die moet waarschuwen indien nieuwe substanties van drugs worden ontdekt. 6 Twee jaar geleden is ook de Verenigde Naties gestart met een gelijkaardig programma. De Verenigde Naties wilt dit realiseren op wereldniveau en werkt hiervoor nauw samen met verschillende laboratoriums. b) Planten waaruit deze stoffen kunnen worden getrokken. 7 Vervolgens spreekt de Drugswet ook over de teelt van planten waaruit deze stoffen kunnen worden getrokken (art. 1, 1 ste lid in fine Drugswet). In de uitvoeringsbesluiten worden deze planten niet opgesomd, zo werd lang beweerd dat het telen van deze planten niet strafbaar is. 8 Het telen van de 4 D. DE WOLF, Syllabus bijzondere strafwetten, Brussel, VUB Dienst Uitgaven, 2013, Interview Norbertus Somers, hoofd drugsteam bij de Administratie der Douane en Accijnzen. 6 Interview Norbertus Somers, hoofd durgsteam bij de Administratie der Douane en Accijnzen. 7 D. DE WOLF, Syllabus bijzondere strafwetten, Brussel, VUB Dienst Uitgaven, 2013, A. DE NAUW, Drugs, in A.P.R., Mechelen, Kluwer, 2012, nr. 57, 41. 9

11 plant zou dan alleen strafbaar zijn als de plant zelf een verdovend middel is zonder dat enige bewerking is vereist. Ook hier kan de Koning een onderscheid maken tussen verschillende verdovende middelen. In het KB van 31 december 1930 heeft de Koning in art. 26bis drie categorieën voorzien. De eerste categorie spreekt van de teelt van cannabisplanten voor persoonlijk gebruik. De vraag is echter wat we doen met teelt van cannabisplanten, anders dan voor persoonlijk gebruik? Het Hof van Cassatie heeft beslist dat de teelt ervan valt onder de derde categorie zijnde de inbreuken op de Drugswet, andere dan bedoeld in categorie 1 en 2. 9 c) Precursoren. 10 De Drugswet vermeldt tenslotte in art. 2quater nog de precursoren, dit zijn stoffen die gebruikt kunnen worden voor de illegale vervaardiging van verdovende middelen en psychotrope stoffen. Ook hier zal een KB deze strafbaar stellen. Op te merken valt dat art. 1, lid 3 Drugswet enkel verwijst naar art. 2quater van dezelfde wet en zodoende de verzwarende omstandigheden van art. 2bis niet van toepassing zijn op de precursoren. De douaneautoriteiten zijn autonoom bevoegd inzake precursoren. 11 Zo kan de douane het ganse onderzoek voeren, huiszoekingen doen, personen arresteren enzovoort. Toch wordt dit in de praktijk overgelaten aan de politiediensten omdat zij daar de juiste mensen en middelen voor hebben. Omdat het eigenlijk over politiewerk gaat is het dan ook slim dat de douane hiervoor samenwerkt met de politiediensten. De douaneautoriteiten zijn trouwens ook met een beperkt personeelaantal en genoodzaakt zich op andere prioritaire zaken te focussen. 1.2 In welke misdrijven voorziet de wet? De Drugswet omschrijft een aantal misdrijven in artikel 3. Het gaat vooreerst om het gemakkelijk maken om de stoffen te gebruiken door het verschaffen van een lokaal of enig ander middel. Ten tweede spreekt de wet over het aanzetten tot het gebruik van verboden stoffen. En tot slot is er het voorschrijven van zulke stoffen door een beoefenaar van de geneeskunde. 9 Cass. 10 januari 2006, P N. 10 D. DE WOLF, Syllabus bijzondere strafwetten, Brussel, VUB Dienst Uitgaven, 2013, Interview Norbertus Somers, hoofd drugsteam bij de Administratie der Douane en Accijnzen. 10

12 a) Het gebruik van stoffen makkelijk maken door het verschaffen van een lokaal of enig ander middel. 12 Bij dit misdrijf is niet vereist dat de dader enig winstoogmerk nastreeft, het kosteloos ter beschikking stellen van een lokaal of enig ander middel valt bijgevolg ook onder de toepassingssfeer van art. 3 Drugswet. Het kan dan gaan om zowel een particuliere uitbater van een lokaal als een professioneel. 13 De wet gaat vooral de eigenaar van het lokaal viseren, maar het kan ook gaan om de uitbater of wie het lokaal feitelijk ter beschikking stelt. Met kennis van zaken het gebruik vergemakkelijken is voldoende, een bijzonder opzet is hier niet vereist. 14 In de praktijk betekent dit dat de betrokken persoon op de hoogte is van het gebruik van verdovende middelen in zijn lokaal en er zich niet ernstig tegen verzet. Ook een verplichte actieve drugsbestrijding is niet vereist, de wet viseert enkel het wetens en willens toestaan. Bij de middelen kan gedacht worden aan verschillende zaken; het ter beschikking stellen van een voertuig om de verdovende middelen te vervoeren, geld geven om de verdovende middelen te kopen, het verschaffen van een spuit of pijp, enzovoort. 15 b) Het aanzetten tot het gebruik van drugs. 16 Het gebruik van drugs op zich is in België niet strafbaar. Het aanzetten tot het gebruik is daarentegen wel uitdrukkelijk opgenomen in de Drugswet als strafbare handeling. Het aanzetten moeten we in een ruime zin begrijpen. Het is niet louter aanbieden van drugs aan een ander individu, maar ook het aansporen zonder zelf in de drugs te voorzien. Op te merken valt nog dat het bezit van drugs strafbaar is en zodoende ook te onderscheiden valt van het louter gebruik ervan. c) Het misbruik van voorschrijven door een beoefenaar van de geneeskunde. 17 Artikel 3, 3 van de Drugswet viseert het misbruik van voorschrijven en niet de artsen en apothekers als beroepsgroep. De artsen hebben wegens hun functie een reeks vergunningen gekregen om bepaalde stoffen voor te schrijven indien dit binnen hun beroepsbevoegdheid valt. Ook voor bepaalde ontwenningstherapieën worden verdovende middelen gebruikt omdat men niet steeds abrupt kan stoppen met het nemen van verdovende middelen, gezien de ontwenningsverschijnselen. Omdat de strafrechtelijke aansprakelijkheid van artsen anders in het gedrang zou komen, werd in een reeks 12 D. DE WOLF, Syllabus bijzondere strafwetten, Brussel, VUB Dienst Uitgaven, 2013, A. DE NAUW, Drugs, in A.P.R., Mechelen, Kluwer, 2012, nr. 25, A. DE NAUW, Drugs, in A.P.R., Mechelen, Kluwer, 2012, nr. 26, D. DE WOLF, Syllabus bijzondere strafwetten, Brussel, VUB Dienst Uitgaven, 2013, D. DE WOLF, Syllabus bijzondere strafwetten, Brussel, VUB Dienst Uitgaven, 2013, D. DE WOLF, Syllabus bijzondere strafwetten, Brussel, VUB Dienst Uitgaven, 2013,

13 uitzonderingen voorzien met het oog op het verbeteren van de toestand en de ontwenning van de patiënt. Om onder de toepassing van deze strafbepaling te vallen moet het vooreerst gaan om een beoefenaar van de geneeskunde of van een paramedisch beroep. Daarnaast moet de handeling m.b.t. de geneesmiddelen de afhankelijkheid kunnen teweegbrengen, onderhouden of verergeren. Tenslotte moet deze handeling erin bestaan het voorschrijven, toedienen of afleveren te misbruiken. Apothekers vallen ook onder deze bepaling, maar dit is moeilijker gezien zij niet mogen weigeren een voorgeschreven geneesmiddel af te geven. Er wordt dan algemeen aangenomen dat de apotheker wel mag weigeren een middel af te leveren als hij enig misbruik vaststelt. 18 Zodoende kan ook hij de strafrechtelijke verantwoordelijk ontwijken en mee een oogje in het zeil houden. 1.3 In welke misdrijven voorzien de uitvoeringsbesluiten? Na de algemene drugsdelicten uit de drugswet komen we aan bij de uitvoeringsbesluiten, hier bevindt zich het misdrijf invoeren van drugs, wat relevant is voor mijn onderzoek. Zonder voorafgaande vergunning van de minister van Volksgezondheid mag niemand, onder bezwarende titel of om niet, verdovende middelen invoeren, uitvoeren, vervaardigen, in bezit hebben, verkopen of te koop stellen, afleveren of aanschaffen (art. 11, 1 KB 31 december 1930). De verschillende begrippen dienen in hun gebruikelijke betekenis te worden begrepen. 19 Als we dan gaan kijken naar de invoer van drugs dan merken we dat invoer in België automatisch betekent dat er wordt uitgevoerd uit een ander land en dat men in het bezit is van de drugs. Vinden de feiten plaats tussen Nederland en België, dan zou Nederland de dader kunnen vervolgen voor de uitvoer en België voor de invoer van de drugs. Het non bis in idem principe zou deze dubbele vervolging moeten verbieden. Lange tijd heeft het Hof van Cassatie verworpen dat de regel van non bis in idem kon worden toegepast omdat het om verschillende feiten ging. Het Hof van Justitie heeft zich echter hierover ook uitgesproken in de zaak Van Esbroeck t. België. 20 In dit arrest besliste het Hof dat de invoer en uitvoer van dezelfde verdovende middelen als dezelfde feiten moeten beschouwd worden. Om hierover te oordelen moet gekeken worden naar de gelijkheid van materiële feiten, dit zijn feiten die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, onafhankelijk van de juridische kwalificatie van deze feiten of van het beschermde rechtsbelang. 21 Later beslist het Hof nog dat de hoeveelheden drugs of 18 A. DE NAUW, Drugs, in A.P.R., Mechelen, Kluwer, 2012, nr D. DE WOLF, Syllabus bijzondere strafwetten, Brussel, VUB Dienst Uitgaven, 2013, HvJ 9 maart 2006, Van Esbroeck t. België, C-436/04, T. Strafr. 2007, 22, noot P. Hoet. 21 HvJ 9 maart 2006, Van Esbroeck t. België, C-436/04, T. Strafr. 2007, 22, noot P. Hoet. 12

14 de daden van deelneming zelfs mogen verschillen in beide landen om toch het principe van non bis in idem toe te passen. 22 Verder kan nog opgemerkt worden dat de uitvoeringsbesluiten ook voorzien in een bijzondere regime voor cannabis. 23 Met deze regeling tracht men het persoonlijk gebruik van soft drugs apart te regelen. Men gaat bij het ontdekken van het bezit van cannabis enkel over tot een anonieme registratie indien het gaat om een meerderjarig persoon met een gebruikshoeveelheid, die geen openbare overlast veroorzaakt en waarvan er geen sprake is van problematisch gebruik. Over deze vage omschrijving bestaat nog veel discussie, maar hierop wordt niet verder ingegaan omdat dit niet kadert binnen de doeleinden van deze masterproef. 1.4 Wetgeving In dit deel zal alle relevante wetgeving, zowel nationaal als internationaal, worden omschreven. Deze oplijsting is gebaseerd op een anonieme bron Nationale regelgeving Zoals reeds aan bod gekomen is de basiswet op nationaal niveau de Drugswet van 24 februari Deze wet kwam tot stand nadat België met de wet van 15 maart 1914 het Opiumverdrag van s- Gravenhage van 23 januari 1912 had goedgekeurd. Dit verdrag sprak enkel nog maar over opium, morfine, heroïne en cocaïne en was zodoende lang niet volledig. De Drugswet van 1921 werd ondertussen al enkele keren gewijzigd, onder meer door de wet van 9 juli , de wet va, 4 april en de wet van 3 mei Deze laatste wijziging heeft echter heel wat stof doen opwaaien door het invoegen van artikel 11 in de Drugswet. In geval van bezit van cannabis zou dan onder bepaalde voorwaarden enkel tot registratie van het drugsmisdrijf over worden gegaan. Het Arbitragehof heeft deze bepaling dan vernietigd, maar ze werd terug van kracht door de Gemeenschappelijke Richtlijn van de minister van Justitie en het College van procureurs-generaal HvJ 28 september 2006, Van Straaten t. Nederland en Italië, C-150/05, T. Strafr. 2007, 256, noot P. Hoet. 23 D. DE WOLF, Syllabus bijzondere strafwetten, Brussel, VUB Dienst Uitgaven, 2013, Wet 9 juli 1975 tot wijziging van de wet van 24 februari 1921 betreffende het verhandelen van giftstoffen, slaapmiddelen en verdovende middelen, ontsmettingsstoffen of antiseptica, BS 26 september Wet 4 april 2003 tot wijziging van de wet van 24 februari 1921 betreffende het verhandelen van de giftstoffen, slaapmiddelen en verdovende middelen, ontsmettingsstoffen en antiseptica, en van artikel 137 van het Wetboek van strafvordering, BS 2 juni Wet 3 mei 2003 tot wijziging van de wet van 24 februari 1921 betreffende het verhandelen van de giftstoffen, slaapmiddelen en verdovende middelen, ontsmettingsstoffen en antiseptica, BS 2 juni Arbitragehof 20 oktober 2004, nr. 158/2004 en F. VANDER LAENEN, De vernietiging van art. 16 van de Wet van 3 mei 2003 tot wijziging van de Drugswet van 24 februari 1921: kroniek van een aangekondigde vernietiging (noot onder Arbitragehof 20 oktober 2005), T.Strafr. 2005,

15 Omdat de Drugswet zelf geen definitie geeft van drugs of een lijst van stoffen opsomt moeten we gaan kijken naar de uitvoeringsbesluiten. Er zijn vier belangrijke Koninklijke Besluiten, het KB van 31 december , het KB van 26 oktober , het KB van 29 augustus en het KB van 22 januari Internationale regelgeving Drugssmokkel is een grensoverschrijdende plaag en vereist dus ook grensoverschrijdende afspraken om efficiënt te kunnen optreden. Zo werden verschillende internationale verdagen afgesloten omtrent dit onderwerp op het niveau van de Verenigde Naties. Het eerste verdrag is het Enkelvoudig Verdrag van New York van Daarna volgde het Verdrag van Wenen inzake psychotrope stoffen. 33 In 1988 volgde dan nog het Sluikhandelverdrag. 34 Ook op Europees niveau kwam men in actie, zij het veel later. In 1990 hechtte de Europese Raad pas voor de eerste keer belang aan dit thema. In december 2004 heeft de Europese Raad ingestemd met de EU Drugs Strategy ( ) die op verschillende manieren het probleem wou aanpakken. In de schoot van de Europese Unie werd later een Customs Cooperation Working Party (CCWP) opgericht. 28 KB 31 december 1930 houdende de regeling van de slaapmiddelen en de verdovende middelen en betreffende risicobeperking en therapeutisch advies, BS 10 januari KB 26 oktober 1993 houdende maatregelen om te voorkomen dat bepaalde stoffen worden misbruikt voor illegale vervaardiging van verdovende middelen en psychotrope stoffen, BS 22 december KB 29 augustus 1997 betreffende de fabricage van en de handel in voedingsmiddelen die uit planten of uit plantenbereidingen samengesteld zijn of deze bevatten, BS 21 november KB 22 januari 1998 tot regeling van sommige psychotrope stoffen en desbetreffende risicobeperking en therapeutisch advies, BS 14 januari Enkelvoudig Verdrag inzake verdovende middelen opgemaakt te New York op 30 maart Verdrag van Wenen inzake psychotrope stoffen opgemaakt te Wenen op 21 februari Verdrag VN inzake sluikhandel van 20 december

16 2. Drugssmokkel, een wereldwijd probleem In dit deel krijgt de lezer een algemenen inleiding in de drugssmokkel. We gaan nader in op de organisaties van drugssmokkelaars en zullen zo zien dat dit een wereldwijd probleem is. Als uitgangspunt kijken we naar wat smokkel is en waar de uitvoerende landen zich bevinden. Vervolgens wordt ingegaan op de manieren van smokkel en hoe ze georganiseerd wordt. Tot slot wordt een beeld gegeven van de innoverende werking van de drugsbendes. 2.1 Smokkel, wat en hoe? Smokkel is het heimelijk verplaatsen van gecontroleerde substanties over internationale grenzen heen. 35 Smokkel is een fenomeen dat al duizenden jaren bestaat en niet zal stoppen zolang er vraag is naar de gesmokkelde goederen en smokkelaars hier veel geld aan verdienen. 36 Het verhandelen van illegale verdovende middelen is een activiteit die we over de hele wereld tegenkomen. We kennen allemaal enkele landen die bekend staan als drugsproducerende landen. Het gaat dan vooral om Zuid-Amerikaanse landen zoals: Bolivië, Peru en Colombia. Maar ook landen in Midden-Azië zoals: Pakistan en Myanmar. Zij voeren op grote schaal verdovende middelen uit. Drugs wordt op alle mogelijke manieren gesmokkeld, de smokkelaar is slechts beperkt zover zijn verbeelding reikt. 37 Smokkel kan worden georganiseerd door de lucht. We zien dat voor kortere afstanden vaak privé vliegtuigen worden ingezet gezien hun snelheid en laadvermogen. 38 Voor langere afstanden wordt ook beroep gedaan op de commerciële luchtvaart. Organisaties van smokkelaars gaan zo vaak grondpersoneel en bagagebehandelaars omkopen om te helpen in dit proces. 39 Onlangs werd zelfs een drone onderschept aan de grens tussen de Verenigde Staten en Mexico. Dit toont aan hoe vindingrijk de drugssmokkelaar is en hoe hij gebruik maakt van nieuwe technologie. 40 Smokkel kan ook via het land, elk rijdend voertuig komt hier in principe voor in aanmerking. Zelfs lastdieren kunnen worden ingezet, in Pakistan zien we bijvoorbeeld het gebruik van kamelen om drugs te vervoeren. 41 Op andere plaatsen zijn er ook tunnels om grensposten te omzeilen, in Mexico is dit 35 G.D. LEE, Global drug enforcement, London, CRC Press, 2004, G.D. LEE, Global drug enforcement, London, CRC Press, 2004, G.D. LEE, Global drug enforcement, London, CRC Press, 2004, G.D. LEE, Global drug enforcement, London, CRC Press, 2004, G.D. LEE, Global drug enforcement, London, CRC Press, 2004, G.D. LEE, Global drug enforcement, London, CRC Press, 2004,

17 een veel gebruikte techniek. Deze tunnels kunnen soms ook treinsporen bevatten om zo sneller en grotere hoeveelheden te kunnen vervoeren. 42 Tot slot bestaat er ook smokkel via de zee. Vaak gaan drugssmokkelaars gebruik maken van de containerschepen, ze gaan het cognossement vervalsen om zo de werkelijke haven van oorsprong te verbergen. 43 De lading is vaak ook vele maanden onderweg eer ze de eindbestemming bereikt door de vele tussenstops die ze maakt om onopgemerkt te blijven. Ook de bemanningsleden van een cruise worden wel eens ingezet in het smokkelproces. 44 Daarnaast zien we in Amerika het gebruik van de zogenaamde go-fast boats. Deze kunnen twee tot vier ton smokkelwaar vervoeren en gaan, zoals de naam al doet vermoeden, zeer snel. 45 Smokkelaars huren dan zelf nog vissersbootjes in om deze boten te voorzien van extra brandstof en vormen zo ook een uitkijkpunt. 46 De wereld zoals we deze vandaag kennen is een groot spinnenweb van internationale handelsrelaties. Goederen die nodig zijn in Europa kunnen zonder problemen worden geproduceerd in Azië en worden dan meestal per schip of vliegtuig overgebracht. De technologie is zodanig ontwikkeld dat de schepen steeds groter worden en door de schaalvoordelen de prijzen van maritiem transport zodoende zeer aantrekkelijk zijn. Handelaars in eender welk soort goederen deinen er al lang niet meer voor terug om hun goederen te produceren aan het uiteinde van de wereld om ze dan in hun streek aan de man te brengen. Internationale handel is vandaag de dag niet meer weg te denken uit onze economie en zelfs niet uit het dagelijks leven. Daarnaast gaat de mens zelf meer en meer zijn thuisfront verlaten om naar verre uithoeken van de wereld te trekken. Niet alleen het goederenvervoer, maar ook het personenvervoer kent een enorme groei. De betaalbare transportkosten maakt dat dit mogelijk is voor een steeds groter wordende groep mensen. Deze enorme groei aan internationale handel en verre reizen brengt dan ook niet alleen voordelen met zich mee. Het groeiend aantal schepen, vliegtuigen, koerierdiensten en dergelijken maakt het ook onmogelijk om elke vracht of persoon te controleren op het bezit van verboden middelen. Douaniers proberen ze zo veel als mogelijk op te sporen, maar er is nog steeds veel illegale handel in de wereld. Uit een interview met Norbertus Somers blijkt immers dat minder dan 0,7% van alle containers die de haven van Antwerpen binnenkomen worden gescand. Wereldwijd worden minder dan 2% van alle containers gecontroleerd. Zo worden er in de haven van Antwerpen per jaar ongeveer G.D. LEE, Global drug enforcement, London, CRC Press, 2004, G.D. LEE, Global drug enforcement, London, CRC Press, 2004, G.D. LEE, Global drug enforcement, London, CRC Press, 2004, G.D. LEE, Global drug enforcement, London, CRC Press, 2004,

18 containers gecontroleerd en leidde dit slechts tot ongeveer 60 vaststellingen. Deze cijfers doen op zijn minst de wenkbrauwen fronsen. Ter volledigheid dient ook vermeld te worden dat landen zoals Colombia, Peru en Bolivië een gereguleerde teelt kennen van bepaalde planten. 47 Zo worden in deze streken veel cocabladen gebruikt voor thee en om op te kauwen. Deze cocabladen helpen tegen hoogteziekte en geven energie. Maar cocabladen kunnen ook bewerkt worden tot cocaïne en vormen dan wel een probleem. Het blijft dan de taak van de overheid om de gereguleerde teelt goed in de gaten te houden en controles door te voeren naar de bestemming van deze planten. De Verenigde Naties heeft de belangrijkste smokkelroutes in kaart proberen brengen (zie supra). 2.2 De organisatie achter de smokkel Achter de drugssmokkel zit een heel netwerk van actoren die er alles aan doen de waren ongezien een land binnen te krijgen. We zien dat de organisatie zich meestal in een ander land bevindt dan het land waar de drugs worden verkocht en gebruikt. In België zien we zo dat het brein van de organisaties zich vaak in Nederland bevinden. 48 In Europa merken we dat het wegvallen van de grenzen door het Schengen verdrag ervoor zorgt dat goederen eenvoudiger van het ene land naar het andere kunnen worden vervoerd, dit dankzij het vrij verkeer van personen, diensten, goederen en kapitaal. 49 In België zijn er echter ook dealpanden te vinden, deze zijn meestal niet van Belgische nationaliteit maar van Marokkaanse of Nederlandse origine. 50 In het drugsmilieu is de etniciteit van groot belang, de contacten tussen dezelfde etniciteiten zijn duurzamer en er is een grotere vertrouwensband. 51 Volgens de Belgische politie zou het gaan om onopvallende zakenlui met heel wat oog voor ondernemerschap 52. Tussen de drugsklanten en de dealers zit nog een tussenpersoon die in het milieu de drugsrunner wordt genoemd. Ze doen zaken in dealpanden of gaan drugs aan huis verkopen, meestal gaat het om jonge lokale allochtonen. 53 Zij staan onderaan aan de drugsorganisatie en lopen ook het meeste risico 47 Interview Norbertus Somers, drugsteam bij de Administratie der Douane en Accijnzen. 48 Dit blijkt uit verklaringen van aangehouden runners en dealers en kon men achterhalen door telefoontaps. B. DE RUYVER en T. SURMONT (eds.), Grensoverschrijdend drugstoerisme. Nieuwe uitdagingen voor de Euregio s, Maklu, Antwerpen, 2007, B. DE RUYVER en T. SURMONT (eds.), Grensoverschrijdend drugstoerisme. Nieuwe uitdagingen voor de Euregio s, Maklu, Antwerpen, 2007, B. DE RUYVER en T. SURMONT (eds.), Grensoverschrijdend drugstoerisme. Nieuwe uitdagingen voor de Euregio s, Maklu, Antwerpen, 2007, B. DE RUYVER en T. SURMONT (eds.), Grensoverschrijdend drugstoerisme. Nieuwe uitdagingen voor de Euregio s, Maklu, Antwerpen, 2007, B. DE RUYVER en T. SURMONT (eds.), Grensoverschrijdend drugstoerisme. Nieuwe uitdagingen voor de Euregio s, Maklu, Antwerpen, 2007, B. DE RUYVER en T. SURMONT (eds.), Grensoverschrijdend drugstoerisme. Nieuwe uitdagingen voor de Euregio s, Maklu, Antwerpen, 2007,

19 gepakt te worden door de politie, zij hebben immers een groot zichtbaarheidsgehalte. 54 In België gaat het vaak om allochtone jongeren van Marokkaanse afkomst, deze hebben minder kansen op de arbeidsmarkt en gaan daarom sneller in dit milieu verzeild raken. 55 Dit lijkt voor hen dan vaak beter i.p.v. te blijven zoeken naar werk, op deze manier kunnen ze snel veel geld verdienen. Hun taak bestaat erin om contacten te onderhouden met de het crimineel netwerk, maar vooral om nieuwe klanten te rekruteren. 56 Wat de drugsdealer betreft zien we dat het in België meestal gaat om Marokkaanse of Algerijnse illegalen die vaak voortkomen uit praktijken van mensensmokkel. 57 Vaak gaat het om illegalen die via Spanje Europa binnen komen en ook daar al worden uitgebuit. Er zijn zeer veel illegalen in die streek wat maakt dat je hen makkelijk kan uitbuiten, ze zijn immers eenvoudig te vervangen. Hun enige taak is het verkopen van de drugs aan de afnemer en ze bevinden zich bijna voortdurend in de dealpanden en zullen dan ook bij de eerste worden opgepakt. 58 De organisatie verzekert hen dat als ze worden opgepakt ze geld zullen sturen naar de familie. Om dit terug te betalen moet de dealer na zijn vrijlating zijn oude activiteiten weer opnemen. 59 Dit zorgt er natuurlijk voor dat men moeilijk kan ontsnappen uit dit milieu en wijst op de doordachte achterliggende organisatie. Om deze morele chantage tegen te gaan heeft België in 2007 een verdrag 60 gesloten met Marokko om veroordeelde dealers van Marokkaanse afkomst terug naar Marokko te sturen. 61 In de praktijk valt op te merken dat ook de drugsorganisaties meer en meer gaan samenwerken. 62 Vroeger opereerde vele drugsbendes onafhankelijk van elkaar, maar deze periode lijkt gedaan. Drugsbendes gaan samenwerken en doen dan waar ze het beste in zijn. Zo gaan sommige bendes de verboden goederen uit de containers halen, andere plannen het vervoer en nog andere brengen de drugs aan de man op de straat. Maar ook met wie ze gaan samenwerken is niet willekeurig, er bestaat 54 B. DE RUYVER en T. SURMONT (eds.), Grensoverschrijdend drugstoerisme. Nieuwe uitdagingen voor de Euregio s, Maklu, Antwerpen, 2007, B. DE RUYVER en T. SURMONT (eds.), Grensoverschrijdend drugstoerisme. Nieuwe uitdagingen voor de Euregio s, Maklu, Antwerpen, 2007, B. DE RUYVER en T. SURMONT (eds.), Grensoverschrijdend drugstoerisme. Nieuwe uitdagingen voor de Euregio s, Maklu, Antwerpen, 2007, B. DE RUYVER en T. SURMONT (eds.), Grensoverschrijdend drugstoerisme. Nieuwe uitdagingen voor de Euregio s, Maklu, Antwerpen, 2007, B. DE RUYVER en T. SURMONT (eds.), Grensoverschrijdend drugstoerisme. Nieuwe uitdagingen voor de Euregio s, Maklu, Antwerpen, 2007, B. DE RUYVER en T. SURMONT (eds.), Grensoverschrijdend drugstoerisme. Nieuwe uitdagingen voor de Euregio s, Maklu, Antwerpen, 2007, In werking getreden in België met de wet van 16 februari 2009 houdende instemming met het Aanvullend Protocol bij het Verdrag inzake de strafrechtelijke bestrijding van corruptie, gedaan te Straatsburg op 15 mei B. DE RUYVER en T. SURMONT (eds.), Grensoverschrijdend drugstoerisme. Nieuwe uitdagingen voor de Euregio s, Maklu, Antwerpen, 2007, Interview Norbertus Somers, drugsteam bij de Administratie der Douane en Accijnzen. 18

20 een zekere hiërarchie op basis van etniciteit. Vaak werken ze ook met bloedbanden wat het moeilijk maakt om te infiltreren en hun praktijken aan het licht te brengen. Zo wou men ook bewijzen dat bepaalde motorbendes criminele organisaties zijn, maar dit is dusver nog niet gelukt in België Achter de feiten De smokkelaar is slechts beperkt zo ver zijn verbeelding reikt 64. Deze stelling duidt op het feit dat de smokkelbendes steeds gaan innoveren om de politie en douane een stapje voor te blijven. De smokkelbendes ontwikkelen steeds nieuwe routes en nieuwe technieken om de verboden middelen te vervoeren. Deze techniek wenden ze dan aan zolang de politie en douane ze niet kennen en niet controleren. Eens de overheidsinstanties kennis hebben van nieuwe routes of technieken, moet de drugsorganisatie nieuwe manieren bedenken om de drugs te smokkelen. In de praktijk valt op dat drugsbendes dit ook effectief doen en dat hierdoor de overheidsinstanties altijd achter de feiten lijken aan te lopen. Eens ze mee zijn met nieuwe smokkelmethodes, is de drugsbende reeds veranderd van strategie. Om een voorbeeld te geven kunnen we kijken naar de smokkeltunnel op de grens van Mexico en de Verenigde Staten. De overheidsautoriteiten merken dat veel drugs wordt binnen gesmokkeld via Noord-Mexico en zetten aan de grens controleposten die deze moeten tegenhouden. De drugsbendes omzeilen deze controles door tunnels te graven en op deze manier ongezien de drugs in de VS binnen te brengen. Ook deze tunnelgangen worden later ontdekt en actief opgespoord. Eens de bendes duidelijk wordt dat ook deze tunnels geen veilige optie meer zijn om drugs te smokkelen, gaan ze opnieuw andere methodes bedenken. Dichter bij huis, in ons eigen land komen ook nieuwe technieken aan het licht. Zo stond onlangs nog in de krant te lezen dat drugsbendes Facebook profielen aanmaken en havenarbeiders benaderen. 65 De drugsbendes maakten dan een profiel aan op Facebook, als ware ze een havenarbeider. Ze gaan dan andere havenarbeiders aanspreken en vragen of ze op korte tijd een grote som geld willen verdienen. Zo is duidelijk te zien dat de drugsbendes gebruik maken van nieuwe technieken zoals de sociale media. Een andere nieuwe techniek die in België aan het licht kwam is dat de smokkelwaren mee komen met grote containerschepen en voor het binnenvaren van de haven worden de goederen over boord gegooid en opgepikt door kleine motorbootjes. Op deze manier komen containers aan in de haven en 63 Interview Norbertus Somers, drugsteam bij de Administratie der Douane en Accijnzen. 64 G.D. LEE, Global drug enforcement, London, CRC Press, 2004, De Standaard, 17 april

21 kunnen ze zonder problemen worden gescand. Deze techniek vereist medewerking van boordpersoneel die naar grote waarschijnlijkheid worden omgekocht met grote bedragen. Een laatste dreiging die aan het licht kwam was een hacking van een rederij. 66 Op deze manier kon men controleren wanneer bepaalde containers aankwamen en kon men er iemand op afsturen om de containers op te halen. Vaak werd dan ook met gegevens geknoeid zodat de containers met drugsinhoud makkelijk konden worden afgehaald door chauffeurs die voor de drugsorganisatie werkte. Er was zelfs zoveel interesse in deze techniek van hacking dat een criminele bende in Zuid- Amerika deze techniek probeerde te kopen om stemmen in eigen land te vervalen en zo zelfs de macht te nemen in hun land. Zulke vormen van misdaad zijn enorm moeilijk op te sporen en vormen nog steeds een reëel gevaar. Uit deze voorbeelden blijkt duidelijk dat de drugsbendes steeds nieuwe technieken ontwikkelen om de overheidsdiensten voor te blijven en te ontsnappen aan de vele controles die er vandaag al zijn. Het is dan aan de overheidsdiensten om deze nieuwe technieken zo snel mogelijk te ontdekken en stil te leggen, al blijft het naar mijn mening voorlopig dweilen met de kraan open. 66 Interview Norbertus Somers, hoofd drugsteam bij de Administratie der Douane en Accijnzen. 20

22 Bron: United Nations Office on Drugs and crimes Bron: United Nations Office on Drugs and Crimes Bron: Washington Office on Latin America (WOLA) 21