Archipel Kenniscentrum

Transcriptie

1 Archipel Kenniscentrum Functieprogramma Agressie het gevoel van samen

2 De samenstellers van dit functieprogramma: Suzan Linders, coördinator agressie / functieleider Ans Mulders, specialist ouderengeneeskunde Hermine de Bonth, gz-psycholoog Hanneke Nijsten, gz-psycholoog Gaby Pyka, manager zorg Noortje Kox, teamleider Stefan Klaassen, Senior beleidsmedewerker/trainer Academie Onder leiding van: Suzan Linders, coördinator agressie / functieleider Paulien Bolwijn, projectleider Zorg- en functieprogramma s ISBN/EAN: Copyright Archipel, maart 2011 / versie oktober 2011 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Bij het samenstellen heeft de uitgever de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht. De uitgever kan geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden in de informatie en is niet verantwoordelijk voor consequenties die voortvloeien uit het gebruik van deze uitgave. 2

3 Inhoud Deel I Het kader en de context 1. Algemene inleiding 2 2. De context van het functieprogramma 4 Deel II De aanpak en werkwijze 3. Rollen en taken van de betrokken disciplines 8 4. De stroomschema s die van toepassing zijn in het primaire proces Richtlijnen, protocollen en methodieken Scholingen Ambities voor de toekomst 21 Deel III Bijlagen Bijlage 1 De ontwikkeling van zorg- en functieprogramma s: 23 kenmerken en aanpak Bijlage 2 Bijlage 3 Zorgproducten - Consultatie in het kader van een zorg- of functieprogramma - Instructie DVD in het kader van Agressie Literatuurlijst 25 27

4 1. Deel I - Het kader en de context Algemene inleiding Archipel Kenniscentrum Archipel is één van de grote aanbieders van verzorging, verpleging, behandeling, welzijn, gemaksdiensten en thuiszorg in Eindhoven en omgeving. Archipel bestaat uit een diverse locaties waarbinnen of waar vanuit deze zorg wordt geleverd. Twee van deze locaties zijn Dommelhoef en Landrijt. Woon- en leefomgeving Lichamelijk welbevinden Kwaliteit van leven Sociale zelfredzaamheid Mentaal welbevinden Voedingsbodem voor opbouw, toepassing en uitwisseling van kennis Dommelhoef en Landrijt vormen sinds 2008 het kenniscentrum voor somatische verpleeghuiszorg en psychogeriatrie. Dit kenniscentrum heeft een uitvoeringspraktijk en een infrastructuur voor innovatie en ontwikkeling. In de uitvoeringspraktijk leveren diverse medische, paramedische, psychosociale, verpleegkundige en verzorgende disciplines - in multidisciplinair verband - gespecialiseerde zorg en behandeling voor specifieke doelgroepen. Die doelgroepen kunnen in het kenniscentrum verblijven, op andere locaties van Archipel, bij ketenpartners óf in de eigen thuissituatie. Het Kenniscentrum levert de expertise daar waar de cliënt woont. Expertise wil zeggen: de kennis, kunde en vaardigheden ten aanzien van de behandeling, verpleging en verzorging. Daarnaast verzamelen, in het kader van innovatie en ontwikkeling, dezelfde gespecialiseerde hulpverleners, de actuele kennis over deze doelgroepen. Deze state-ofthe-art kennis leggen zij systematisch vast. Dit gebeurt aan de hand van zorgprogramma s en functieprogramma s. Hiervoor zijn diverse expertteams actief. Een toelichting op deze aanpak is te vinden in bijlage 1. De uitvoerings- en ontwikkelorganisatie beïnvloeden en versterken elkaar. Het kenniscentrum is als het ware de voedingsbodem voor de opbouw, toepassing en uitwisseling van kennis. Als metafoor van Archipel Kenniscentrum is gekozen voor het klavertje vier. Voor wie zijn de functieprogramma s geschreven? De functieprogramma s zijn geschreven door en voor professionals. De tekst is bedoeld als richtinggevend kader voor alle professionals van Archipel die een relatie hebben met het functieprogramma, of die hierin een specifieke rol hebben. 2

5 Het klavertje vier symboliseert geluk. Levensgeluk is in feite de kern van kwaliteit van leven. Met de cliënt en diens naasten gaan wij samen op zoek naar mogelijkheden om de kwaliteit van leven te bevorderen. Wat betekent de ziekte of aandoening voor de cliënt? Hoe kan hij of zij ondanks de beperking, het leven leiden zoals hij/zij dat wil? De vier blaadjes van het klavertje symboliseren de vier levensdomeinen waarop de cliënt wensen en behoeften heeft: de woon-leefomstandigheden, de sociale kant van het leven (participatie), het mentale welbevinden (inclusief zingeving), en het lichamelijke gevoel van welbevinden en gezondheid. Het klavertje vier groeit op een gezonde voedingsbodem. Gezond omdat er uitwisseling plaats vindt. Uitwisseling tussen cliënt en professional, maar ook tussen professionals onderling (binnen en buiten Archipel), én tussen theorie (wetenschappelijke inzichten, evidence based richtlijnen e.d) en praktijk. Deze voedingsbodem stimuleert het leren van elkaar. In deze voedingsbodem wordt nieuwe kennis gemakkelijk opgenomen. Dit motiveert en inspireert professionals, hetgeen weer ten goede komt aan de kwaliteit van leven van de cliënt. In het bijzonder zijn dit taakverantwoordelijken, teamleiders / zorgcoördinatoren, alle behandeldisciplines, programmaleiders, functieleiders, expertteamleden, en afdelingshoofden / managers Zorg. Daarnaast bieden de functieprogramma s inzicht in de werkwijze van het Kenniscentrum, en is daarmee ook interessant voor al degenen die hier meer over willen weten. Wat is de meerwaarde van functieprogramma s? Een functieprogramma bundelt de kennis en expertise rondom een bepaald onderdeel van zorg en behandeling. Functieprogramma s hebben, met accentverschillen, een plek in meerdere zorgprogramma s. De gekozen functieprogramma s (dertien in totaal) zijn schijnbaar algemene aspecten van zorg en behandeling. Sommige vertonen overlap, bijvoorbeeld Wondzorg en Decubitus met Zit- Lighouding, en Eten en Drinken met Slikken. Functieprogramma s zijn niet gekoppeld aan specifieke diagnostische doelgroepen, en zijn niet-leeftijdsgebonden. In principe zijn ze van toepassing op alle cliënten, zowel in de intramurale -, als deeltijd - en extramurale setting. Ze omvatten zowel preventieve als curatieve activiteiten en/of instrumenten. Het onderscheiden van deze onderdelen van zorg en behandeling heeft een duidelijke meerwaarde. De functieprogramma s: - Leggen de expertise die in huis is op een inzichtelijke wijze vast; - Expliciteren de multidisciplinaire en belevingsgerichte werkwijze; - Bundelen de evidence-based / state-of-the-art richtlijnen en protocollen; - Bundelen de scholingsactiviteiten, die de expertteamleden (mede) ontwikkelen en uitvoeren; - Nodigen uit tot het doen van wetenschappelijk onderzoek; - Zorgen ervoor dat professionals expert worden op deelgebieden; - Bevorderen de uitwisseling tussen de locaties van Archipel, tussen professionals die intramuraal en extramuraal werken; - Bevorderen de uitwisseling in de regio en landelijk, omdat expertteamleden actief zijn in regionale en landelijke netwerken. De tekst van het functieprogramma bestaat uit drie delen Deel I beschrijft het kader en de context. Het definieert het functieprogramma Agressie in termen van de missie, en in relatie tot de domeinen van kwaliteit van leven en in relatie tot de belevingsgerichte zorgvisie. Daarnaast schetst het de relatie met de andere functieprogramma s en met de zorgprogramma s. Deel II gaat over de aanpak en werkwijze van het functieprogramma. Het laat eerst zien welke disciplines een specifieke taak hebben in de ontwikkeling, uitvoering en implementatie van het functieprogramma. Daarna maakt een stroomschema inzichtelijk welke stappen een medewerker dient te zetten op het moment dat agressieve uitingen aan de orde zijn. Vervolgens zijn de actuele richtlijnen en protocollen die van toepassing zijn bij agressie, alsmede de (onderzoeks) instrumenten samengevat in twee tabellen. Hierna volgt een overzicht van de scholingen die aan dit functieprogramma verbonden zijn. De laatste paragraaf gaat in op de onderwerpen waarin het functieprogramma zich nog gaat ontwikkelen. Deel III omvat de bijlagen. De eerste bijlage schetst op hoofdlijnen de ontwikkeling van zorg- en functieprogramma s zoals deze vanuit het Kenniscentrum is opgezet. In bijlage 2 zijn twee zorgproducten uitgewerkt die van belang zijn in het functieprogramma Agressie. Dit is het zorgproduct Consultatie in het kader van een zorg- of functieprogramma, en het zorgproduct Instructie DVD in het kader van Agressie. Tot slot is in bijlage 3 de literatuurlijst opgenomen. 3

6 2. De context van het functieprogramma Het functieprogramma Agressie is gericht op alle cliënten binnen de intramurale-, de deeltijd- en de extramurale setting van Archipel. In het bijzonder is het gericht op kwetsbare cliënten die niet of slechts deels verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor het eigen handelen. Het functieprogramma is geschreven voor professionals. Het geeft handvatten hoe om te gaan met agressie van cliënten, zowel in preventieve zin als wat betreft acute interventies. Missie Het expertteam heeft in een missie verwoord waar het functieprogramma voor staat en voor gaat. 4

7 De kern van de missie heeft betrekking op de kwaliteit van leven van de cliënt. Om hier optimaal aan bij te kunnen dragen is een belangrijke rol weggelegd voor de medewerkers van Archipel, voor de organisatie, én voor het expertteam van het functieprogramma. In de ideale situatie zien deze vier pijlers er als volgt uit: Kwaliteit van leven van de cliënt: Agressie is een gezonde menselijke drift, die verschillende oorzaken kan hebben. Denk hierbij aan emoties die er kunnen spelen zoals angst, woede of frustratie, en aan oorzaken die te maken hebben met bijvoorbeeld onrust of drukte op de afdeling. Vanuit Archipel willen wij dat er ruimte is voor deze op zich neutrale levensenergie. Dat wil zeggen, cliënten moeten boosheid en frustratie kunnen uiten, maar verbale of fysieke agressie die dreigend is of schade toebrengt aan anderen of aan de cliënt zelf, tolereren we niet. We zoeken samen (cliënt, familie en medewerkers) naar oplossingen hoe hiermee om te gaan. Deze oplossingen zijn op het gebied van preventie en interventie. Een preventieve maatregel is bijvoorbeeld het signaleren van agressieve uitingen in een vroeg stadium met behulp van het crisisontwikkelingsmodel (COM). Een interventie is bijvoorbeeld het hanteren van geweldsincidenten door middel van teamgericht ingrijpen op een veilige, humane, legale en uitvoerbare wijze. Vanuit het functieprogramma maken we duidelijk: Dat agressie er mag zijn; Hoe we hiermee omgaan; en Wat te doen als de situatie uit de hand loopt. Medewerkers: Medewerkers voelen zich veilig in de werkomgeving. Professionals onderschrijven de Archipelvisie en het Archipelbeleid rondom agressie, veiligheid en belevingsgerichte zorg. Zij weten wat er van hen verwacht wordt in het voorkomen van en omgaan met agressie. Zij hebben de kennis, instrumenten en vaardigheden om agressie te hanteren. Zo nodig laten ze zich hierin bijscholen. Vanuit het functieprogramma ontwikkelen we scholingen, en we bieden deze op maat aan. Organisatie: Archipel heeft een helder veiligheidsbeleid en biedt een structuur die de veiligheid bevordert. Het functieprogramma Agressie is onderdeel van het veiligheidsbeleid. Concreet is in het kader van dit functieprogramma het volgende geregeld: structureel overleg (themabijeenkomsten op de afdelingen onder leiding van taakverantwoordelijken); heldere rol en taakverdeling van het Interventieteam (de Landrijt); ruimte voor ervaringsuitwisseling na een incident; structurele deskundigheidsbevordering; technische ondersteuning (alarmering). Expertteam: Het expertteam legt de actuele kennis vast in het document functieprogramma Agressie, en verspreidt kennis door het ontwikkelen en geven van scholingen en consultaties. Het expertteam werkt systematisch aan het ontwikkelen, bijstellen en in praktijk brengen van het functieprogramma Agressie. De expertteamleden brengen per discipline hun eigen expertise in. Deze expertise bundelt het expertteam tot een gezamenlijke, multidisciplinaire visie en aanpak. De expertteamleden laten zichzelf voeden door actuele kennis op hun eigen vakgebied. Ieder voelt zich verantwoordelijk de eigen vakgroep te informeren over de ontwikkelingen vanuit het expertteam, en de nieuwste inzichten en afspraken in praktijk te brengen. 5

8 De vier levensdomeinen van Kwaliteit van leven De Norm voor Verantwoorde Zorg verdeelt kwaliteit van leven in vier levensdomeinen waarop de cliënt wensen en behoeften heeft. Het functieprogramma Agressie heeft een raakvlak met al deze vier levensdomeinen, te weten het lichamelijk welbevinden, het mentaal welbevinden, de sociale zelfredzaamheid en de woon- en leefomgeving. Lichamelijk welbevinden: Onbalans in het lichamelijk welbevinden kan oorzaak zijn van agressie. Denk bijvoorbeeld aan een cliënt met een urineweginfectie, die agressief reageert tijdens de verzorging terwijl je dit niet van hem gewend bent. Het is dus belangrijk om aandacht te hebben voor lichamelijk welbevinden. Mentaal welbevinden: Verbale en fysieke agressie kan ook het gevolg zijn van onbehagen, machteloosheid, of controleverlies. Een cliënt voelt zich bijvoorbeeld niet lekker in zijn vel, maar kan hier niet goed uiting aan geven. Door alert te zijn op signalen van de cliënt, en samen te zoeken naar oorzaken van gedragsverandering, kan in een vroegtijdig stadium aan de onderliggende behoefte van de cliënt worden voldaan. Woon- en leefomgeving: Iedereen heeft behoefte aan een plek om zich zo nu en dan terug te trekken en energie op te doen. Vaak zijn de mogelijkheden op een afdeling hiervoor beperkt. Heb je als cliënt een eigen eenpersoonskamer of moet je deze delen met anderen? Kun je hier zelf gebruik van maken of is er altijd begeleiding nodig (bijvoorbeeld om een sleutel van de kamer te vragen)? Kun je hier dan ongestoord enige tijd verblijven? Kan de cliënt zelf aangeven hier behoefte aan te hebben of is dit vanwege het ziektebeeld niet mogelijk? Wanneer hier weinig aandacht voor is kunnen leefomstandigheden ineens erg oncomfortabel worden, wat tot agressief gedrag kan leiden. Deze vier beschreven levensdomeinen zijn niet afzonderlijk van elkaar te zien. Zij zullen elkaar telkens onderling beïnvloeden. Het is noodzakelijk dat de professionals in de directe cliëntenzorg op de hoogte zijn van het eenduidige beleid rondom agressie. Daarbij is het van belang nieuwe ontwikkelingen binnen de agressieproblematiek te volgen, kennis te borgen en onderling uit te wisselen. Sociale zelfredzaamheid: Om te participeren in het dagelijkse leven zijn communicatie en de mogelijkheid tot zelfredzaamheid van belang. Zelfredzaamheid veronderstelt een zekere mate van basisveiligheid. Bij veel cliënten is dit gevoel van basisveiligheid aangetast. Iemand die bedreigd wordt in deze basisveiligheid kan agressief reageren om aan deze basisbehoefte te voldoen. Hoe groter de bedreiging, hoe heftiger de (agressieve) reactie. 6

9 Mens- en zorgvisie Archipel hanteert de belevingsgerichte zorgvisie. Belevingsgerichte zorg gaat uit van de wederkerigheid in het contact tussen zorgvrager en medewerker en een wisselwerking van gevoelens. Hierbij is zowel de belevingswereld van de medewerker als die van de zorgvrager van belang omdat deze onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Om aan te kunnen sluiten bij beide belevingswerelden wordt zoveel mogelijk uitgegaan van individuele behoeften en emoties. De onderliggende waarden en uitgangspunten van deze belevingsgerichte zorgvisie zijn vastgelegd in het basisdocument Zorg met een gezicht. Zorg met een gezicht betekent in de praktijk van alledag dat de cliënt en zijn omgeving voelen dat ze écht begrepen en geholpen worden. Maar dat niet alleen, ook de medewerker moet na een werkdag tevreden zijn. Binnen de context van deze mensen zorgvisie dient het functieprogramma Agressie te worden gezien. Relatie met andere functieprogramma s en zorgprogramma s Het functieprogramma Agressie staat niet op zichzelf. De multidisciplinaire benadering is daarbij niet de enige invalshoek. Het functieprogramma Agressie heeft een nauwe relatie met andere functieprogramma s, in het bijzonder met Video Interventie Ouderenzorg (VIO), Sociotherapeutische leefmilieus, en Probleemgedrag. Agressieproblematiek is niet verbonden aan een bepaalde doelgroep. Daarom heeft dit functieprogramma een plek in ieder zorgprogramma, met name bij Korsakov, Huntington, Jong Dementerenden, en Niet Aangeboren Hersenletsel. Video Interventie Ouderenzorg Sociotherapeutische Leefmilieus Kan als methodiek ingezet worden ten behoeve van diagnostiek, preventie en behandeling Bij de preventie van agressie wordt gebruik gemaakt van de uitgangspunten van de verschillende leefmilieus Functieprogramma Agressie Agressie is een bijzondere vorm van probleemgedrag en vraagt om een multidisciplinaire aanpak conform de richtlijn Probleemgedrag Probleemgedrag 7

10 3. Deel II - De aanpak en werkwijze Rollen en taken van de betrokken disciplines Onderstaand schema geeft inzicht in de disciplines die specifieke taken hebben in de ontwikkeling, uitvoering en implementatie van het functieprogramma Agressie. In de fase van ontwikkelen staan de medewerkers die betrokken zijn bij het inhoudelijk expliciteren en vastleggen van de actuele kennis en werkafspraken. In de fase van uitvoeren staan de medewerkers die in de directe cliëntenzorg een rol hebben in het omgaan met agressie. In de fase van implementeren staan de medewerkers die er verantwoordelijk voor zijn dat de vastgelegde kennis en werkafspraken in de praktijk worden toegepast. Ontwikkelen Expertteam, met functieleider als trekker Uitvoeren Alle medewerkers Taakverantwoordelijken Agressie Interventieteamleden Verpleegkundige dienst Gz-psychologen Specialisten Ouderengeneeskunde Politie DDG Trainers Implementeren Teamleider / Zorgcoördinator Manager Zorg / Afdelingshoofd Locatiedirecteur Expertteam (in ondersteunende rol) 8

11 Concreet hebben deze disciplines de volgende taken: Expertteam Zowel de functieleider als het expertteam zijn verantwoordelijk voor het actualiseren en het kenbaar maken van de inhoud van het functieprogramma. Daarbij leveren zij ondersteuning bij de implementatie van het functieprogramma binnen Archipel. Tevens stellen zij de scholingsactiviteiten ter bevordering van de deskundigheid van de medewerkers samen, en bieden deze scholingen aan. Functieleider De functieleider is voorzitter van het expertteam, en is verantwoordelijk voor de bundeling van expertise rondom het onderwerp agressie, en voor het actueel houden van het functieprogramma. De functieleider is inhoudsdeskundig ten aanzien van omgaan met agressie en heeft een coachende rol naar medewerkers V&V en in het bijzonder naar de taakverantwoordelijken en Interventieteamleden (I-teamleden). De functieleider is geregistreerd DDG trainer. Deze is didactisch onderlegd en in staat om deskundigheidsbevordering te bieden binnen het Kenniscentrum. De functieleider is verantwoordelijk voor het signaleren van nieuwe ontwikkelingen in het omgaan met agressie en kan deze vertalen in de praktijk van het Kenniscentrum. Alle medewerkers Alle medewerkers hebben een signalerende rol ten aanzien van agressieve uitingen. Medewerkers dienen alle vormen van agressie te signaleren en te melden met behulp van het MIC- registratieformulier, en deze bespreekbaar te maken. Bij escalatie van dreigend of destructief gedrag wordt de hulp van het interventieteam, de leidinggevende, taakverantwoordelijke en/ of verpleegkundige ingeroepen. Om escalatie te voorkomen houdt iedere medewerker zich aan het eventuele omgangsplan of crisisontwikkelingsmodel van een cliënt. Alle medewerkers in de zorg zijn geschoold in het herkennen, voorkomen en omgaan met agressie. Iedere medewerker zorg heeft deze basisscholing ontvangen. Daarnaast zijn er medewerkers in ondersteunende functies (zoals receptionisten en medewerkers restauratieve dienst) die via een verkorte instructie handvatten krijgen om de eerste verschijnselen van agressie te herkennen, en om adequaat te kunnen handelen. Taakverantwoordelijke agressie Een taakverantwoordelijke is een medewerker V&V die de taak heeft om uitvoering te geven aan het onderdeel preventie van de richtlijn Omgaan met agressie : Het bewaken van de uitvoering van de richtlijn Omgaan met agressie op de afdeling; Het signaleren van agressieve uitingen in een vroeg stadium; Het observeren en analyseren van geconstateerde incidenten; Het uitbrengen van advies naar aanleiding van de observatie / analyse. Op elke afdeling is een taakverantwoordelijke aanwezig. Zij hebben een signalerende en adviserende rol op de afdeling met betrekking tot agressie. Dit betekent dat zij de taak hebben om het onderwerp agressie onder de aandacht te houden. Zij brengen knelpunten en bevindingen ten aanzien van agressie, in het multidisciplinaire overleg in, om vanuit daar eventuele vervolgacties uit te zetten. Daarnaast hebben zij de taak om tenminste vier structurele themabijeenkomsten op de eigen afdeling over agressie voor te bereiden en bij te wonen. Alle taakverantwoordelijken hebben naast de basistraining ook een verdiepingscursus gevolgd. Deze is gericht op zowel preventie, als analyse en hanteren van gedragsescalaties. Op locatie Landrijt zijn de taakverantwoordelijken ook lid van het Interventieteam. Interventieteam = I-team (alleen op locatie Landrijt) Dit team bestaat uit medewerkers V&V, verpleegkundige diensten, teamleiders en managers zorg, dat de taak heeft om uitvoering te geven aan het onderdeel (acute) interventie van de richtlijn Omgaan met agressie : Het kunnen ondersteunen op cliënt- en medewerkerniveau tijdens acuut dreigend gedrag; Het kunnen hanteren van geweldsincidenten op cliënt- en medewerkerniveau door middel van teamgericht ingrijpen volgens de basisprincipes omgaan met agressie; Het kunnen bieden van eerste collegiale opvang tijdens en direct na geweldsincidenten. De I-teamleden hebben de taak om regie te voeren en instructies te geven aan cliënt en omgeving tijdens de I-team interventie. Naast het coördineren van de interventie zelf, zijn zij ook belast met het coördineren van de vervolgstappen en de eventuele nazorg. Alle I-teamleden hebben de uitgebreide DDG training van zeven dagdelen gevolgd en wonen tenminste vijf van de tien I-teambijeenkomsten bij om bevoegd en bekwaam te blijven in hun vaardigheden. 9

12 Verpleegkundige dienst Alle verpleegkundigen van de verpleegkundige dienst, ook diegenen die incidenteel die functie vervullen (bijvoorbeeld managers zorg), hebben de uitgebreide DDG training van zeven dagdelen gevolgd, zodat zij gedragsescalaties kunnen hanteren. Doordat er een 24-uurs verpleegkundige dienst aanwezig is binnen het Kenniscentrum kan er ieder moment van de dag in ieder geval één persoon ingeroepen worden bij gedragsescalaties. Gezondheidszorgpsycholoog De gz-psychologen van het Kenniscentrum hebben tenminste een basistraining, maar liefst een uitgebreide DDG training van zeven dagdelen, gevolgd. De gz-psycholoog maakt een analyse en behandelplan volgens de Archipel richtlijn Probleemgedrag. Hij/zij stelt ter preventie van agressie het omgangsplan op in samenwerking met de contactverzorgende. Bij herhaaldelijk dreigende en destructieve escalaties wordt gebruik gemaakt van het crisisontwikkelingsmodel (COM), waartoe de gzpsycholoog het initiatief neemt. De gz-psycholoog is verantwoordelijk voor de evaluatie van het omgangsplan en het bijstellen van het COM. Deze evaluatie en bijstelling dienen tenminste eenmaal per maand te gebeuren binnen het multidisciplinaire overleg. Een psycholoog kan worden ingeroepen bij acute situaties van dreigend en destructief gedrag. Specialist ouderengeneeskunde De specialisten ouderengeneeskunde van het Kenniscentrum hebben tenminste een basistraining, maar liefst een uitgebreide DDG training van zeven dagdelen, gevolgd. Zij worden ingeroepen bij acute situaties van dreigend en destructief gedrag. Een specialist ouderengeneeskunde is eindverantwoordelijk voor het zorgleefplan. Hij/zij maakt een analyse en behandelplan volgens de Archipel richtlijn Probleemgedrag. Politie De politie kan worden ingeschakeld op het moment dat agressie voor dusdanig gevaar zorgt wat niet binnen het Kenniscentrum verantwoord onder controle te krijgen is. De politie komt dan ter plaatse en maakt een inschatting van de situatie. Hij/zij zal vervolgens controlerend of handelend aanwezig zijn. De samenwerking met de politie is in een werkprotocol vastgelegd. DDG Trainers Een DDG Trainer heeft praktijkervaring in de preventie van en het omgaan met agressie. Deze verzorgt interne en externe trainingen met betrekking tot omgaan met agressie en kan ingeroepen worden bij interne en externe cliënt casuïstiek. Een DDG Trainer heeft naast de uitgebreide DDG-training van zeven dagdelen ook een DDG-trainers opleiding gevolgd. Teamleider / Zorgcoördinator Een teamleider / zorgcoördinator coördineert de zorg en behandeling op de afdeling. Bijvoorbeeld wat betreft de observatie, signalering en omgang met agressie. Daarnaast heeft hij/zij ook uitvoerende taken in de zorg. Een teamleider / zorgcoördinator heeft de uitgebreide DDG training van zeven dagdelen gevolgd. Manager Zorg / Afdelingshoofd Een manager Zorg / afdelingshoofd faciliteert en geeft uitvoering aan het veiligheidsbeleid. Deze is verantwoordelijk voor het hebben van een taakverantwoordelijke agressie binnen de afdeling en creëert de benodigde randvoorwaarden. Deze geeft de taakverantwoordelijke en I-teamleden tijd om deel te nemen aan de themabijeenkomsten en I- team bijeenkomsten, en tijd om het onderwerp agressie bespreekbaar te maken bij de medewerkers. Locatiedirecteur De locatiedirecteur is eindverantwoordelijk voor het naleven van het veiligheidsbeleid, de richtlijnen (onder andere Omgaan met agressie en Probleemgedrag ) binnen de context van belevingsgerichte zorg. 10

13 4. De stroomschema s van toe passing in het primaire proces Onderstaand stroomschema geeft de stappen weer die ondernomen dienen te worden door medewerkers zorg, op het moment dat een agressie incident aan de orde is. Het stroomschema is onderdeel van de richtlijn Omgaan met agressie. In de richtlijn staat in concrete stappen beschreven wat een medewerker dient te doen op het moment dat zich een agressie-incident voordoet. Dit ter voorkoming van schade of beperking van ontstane schade. Indien een ander dan een medewerker zorg met agressie geconfronteerd wordt (bijvoorbeeld receptionisten of vrijwilligers) roept deze persoon onmiddellijk assistentie van een medewerker zorg in. Deze zal vervolgens volgens het stroomschema gaan handelen. Conform het stroomschema zal bij de melder na afloop worden teruggekomen op het incident en zal de benodigde nazorg worden verleend. 11

14 Stroomschema voor medewerkers in geval van agressie-incidenten Zie de Richtlijn Omgaan met agressie voor de toelichtende tekst Versie januari 2011 Er is een agressieincident Wat moet ik doen? Een niet-zorg medewerker schakelt direct een zorgmedewerker in, en vult vervolgens een MIC/ MIM formulier in (evt. met hulp van medewerker zorg) Medewerker zorg: Voorbereiden op handelen Gevaarsinschatting maken Zorgen voor veiligheid! COM/ omgangsplan aanwezig ja Handelen volgens COM/ omgangsplan Vervolg Pag. 2 nee Handelen op basis van de gevaarinschatting. 3 opties. 1. Geen gevaar Laten gaan: gedrag generen verloop observeren 2. Gevaar, zelf verantwoord onder controle krijgen Ter plekke ingrijpen, evt. met hulp collega s: contact maken actief luisteren grenzen stellen, evt. m.b.v. vrijheidsbeperkende technieken 3. Gevaar, niet zelf verantwoord onder controle krijgen Hulp I-team / politie inschakelen I-team: tst 200 Politie: óf 112 aangeven op welke afdeling hulp nodig is Vervolg Pag. 2 12

15 Vervolg Incident onder controle? ja nee Optie 1, 2 of 3 herhalen, of andere optie kiezen + dienstdoende arts inschakelen Direct evalueren + nabespreken met betrokkenen, inclusief de melder Direct afhandelen incident: rapporten in zorgdossier MIG / MIM invullen Melden in agenda MDO Vervolgacties nodig? ja Vervolgens (laten) uitvoeren, in relatie tot cliënt, medewerker, en / of omgeving nee Einde van agressie-incident = het begin en einde van het stroomschema = handeling, activiteit = beslis- / keuzemoment = vervolg 13

16 5. Richtlijnen, protocollen en methodieken In de hierna volgende tabellen zijn de actuele richtlijnen, protocollen en instrumenten die verbonden zijn aan het functieprogramma, samengevat. Tabel 1 betreft de geldende richtlijnen en protocollen. Tabel 2 betreft de (onderzoeks) instrumenten die in het kader van agressieproblematiek van toepassing zijn. 14

17 Tabel 1: Richtlijnen en protocollen verbonden aan het functieprogramma Agressie Titel Doelgroep Omschrijving Richtlijn omgaan met agressie Richtlijn traumatische ervaring op het werk Richtlijn omgaan met probleemgedrag Visiedocument Vrijheidsbeperking BOPZ Nota Middelen en Maatregelen BOPZ BOPZ klapper / Archipel beleid BOPZ Procedure Melding Incidenten Cliënten (MIC) Procedure Melding Incidenten Medewerkers (MIM) Alle medewerkers Archipel Kenniscentrum Leidinggevenden, psychologen en andere aangewezen professionals Specialisten ouderengeneeskunde en psychologen Psychogeriatrische cliënten Verpleeghuiscliënten Psychogeriatrische patiënten Alle medewerkers Alle medewerkers Richtlijn om medewerkers in een stappenplan duidelijk te maken hoe te handelen op het moment dat zich een agressie-incident voordoet Richtlijn om medewerkers snel en adequaat opvang en ondersteuning te bieden bij traumatische ervaringen in hun werk Richtlijn waarin handelen rondom probleemgedrag (gebaseerd op state of the art behandelrichtlijnen van de beide beroepsverenigingen, NP en NVVA) wordt omschreven Visiedocument waarin het Archipelbeleid m.b.t. vrijheidsbeperkende maatregelen in het kader van de BOPZ wordt omschreven Richtlijn voor het handelen van de specialist ouderengeneeskunde Organisatieaspecten m.b.t. BOPZ en handleiding uitvoering BOPZ Het gaat bij deze procedure om het melden van incidenten betreffende cliënten aan de MICcommissie van de locatie. In dit protocol wordt het doel en de werkwijze m.b.t. de melding en registratie van incidenten bij medewerkers beschreven. Handboek agressie Psychologen Handboek voor het handelen rondom agressie voor psychologen werkzaam binnen Archipel Handboek agressie en geweld Werkgevers met een publieke taak, in het bijzonder P&O ers, beleidsmedewerkers en arbocoördinatoren Handboek om te komen tot een organisatiebreed en integraal veiligheidsinstrument Jaar van uitgave Samensteller 2010 Expertteam functieprogramma Agressie 2006 Archipel 2008 N. v.d. Wiel H. de Bonth A. Mulders T. Smulders 2009 Werkgroep BOPZ 2006 Archipel 2006 Archipel 2008 Archipel 2008 Archipel 2007 Vakgroep psychologen, dienst behandeling 2008 Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 15

18 Tabel 2: (Onderzoeks)instrumenten en werkwijzen bij Agressie Type instrument Titel Omschrijving Uitvoerder Samensteller Signalering Territoriaal 4 luik Door een analyse te maken van het territorium van de cliënt kun je zien welk gebied in onbalans is en zoeken naar interventiemogelijkheden om deze onbalans te herstellen. Onderzoek / diagnostiek Onderzoek / diagnostiek Onderzoek / diagnostiek Screening Gedragsobservatie Intramurale Psychogeriatrie Semigestructureerde gedragsobservatie Neuropsychiatrische Vragenlijst -Questionnaire (NPI-Q) Neuropsychiatrische Vragenlijst- Verzorgenden (NPI-NH) Cohen Mansfield Agitation Inventory (CMAI) Door semi-gestructureerde gedragobservatie en rapportage, kan gedrag in kaart worden gebracht en geanalyseerd volgens gedragstherapeutische principes. Gedragsobservatieschaal waar in 14 subschalen verschillende gedragingen kunnen worden geobserveerd. Er is een specifieke subschaal opstandig gedrag. Vragenlijst om in het alledaagse klinische werk neuropsychiatrische symptomen beknopt in kaart te brengen. De NPI-Q en de NPI-NH zijn bewerkingen van de NPI. Screeningslijst voor het in kaart brengen van 29 geagiteerde gedragingen. (gz-) Behandeling Casusbespreking - Door bespreken van gedrag van cliënt en effect hiervan op medewerkers ontstaat bewustwording - Is onderdeel van mediatieve (gedragstherapeutische) behandeling. Behandeling Omgangsplan Monodisciplinair behandelplan gericht op mediatieve (gedragstherapeutische) behandeling van probleemgedrag. Coördinator omgaan met agressie Taakverantwoordelijken agressie Medewerkers V&V (gz-)psycholoog medewerkers V&V (gz-)psycholoog psychologisch medewerker medewerkers V&V medewerkers V&V eventueel verwant psychologisch medewerker (gz-)psycholoog Psycholoog psychologisch medewerker medewerkers V&V (gz-)psycholoog (gz-)psycholoog C.B. Bakker, M.K. Bakker- Rabdau Vakgroep psychologie P.F.J. Verstraten en C.W.J.M. van Eekelen NPI, J.L. Cummings, 1994 Nederlandse vertaling J.M.F. de Jonghe, L.M. Borkent en M.G. Kat, 1997 NPI verzorging door T.J.G.M. Hazelhof, 2003 Vertaling J.F.M. de Jonghe Vakgroep psychologie Vakgroep psychologie 16

19 Behandeling Signaleringsplan (SP) Multidisciplinair behandelplan waarin gefaseerd wordt beschreven: - Agressie van de cliënt van evenwichtssituatie naar crisissituatie - Interventiemogelijkheden van de cliënt zelf - Interventiemogelijkheden van de hulpverlener. cliënt (gz-)psycholoog Coördinator omgaan met agressie Medewerkers V&V Vakgroep psychologie Behandeling Crisisontwikkelingsmodel (COM) Multidisciplinair behandelplan waarin gefaseerd wordt beschreven: - Agressie van de cliënt van evenwichtssituatie naar crisissituatie - Houding en interventiemogelijkheden van de hulpverlener. Gezondheidszorgpsycholoog Specialist ouderengeneeskunde Coördinator omgaan met agressie Medewerkers V&V Vakgroep psychologie Behandeling Video Interventie Ouderenzorg (VIO) De interactie tussen cliënt en medewerker wordt in beeld gebracht met video. Hierdoor kan specifiek gekeken worden naar goede momenten in de communicatie, en naar hoe deze zijn uit te bouwen in moeilijke momenten van contact. (gz-)psycholoog medewerkers V&V Functieprogramma VIO 17

20 6. Scholingen Onderstaande tabel geeft een overzicht van de scholingen, trainingen, klinische lessen en presentaties die verbonden zijn aan, en ontwikkeld worden door, het functieprogramma. Tabel 3: Trainingen en klinische lessen die zijn verbonden aan het functieprogramma Agressie Naam training/ klinische les/ presentatie Training: Basistraining omgaan met agressie Training: Verdieping voor leden van Agressie Advies Teams, en preventieteams Training: Interne trainersopleiding omgaan met agressie Doelgroep Zowel Archipelbreed als extern V&V/ voedingsassistenten/ gastvrouwen/ psychologen/ specialisten ouderengeneeskunde Training: Verdiepingscursus voor aandachtsfunctionarissen Afdelingsmedewerkers, V&V met agressie als aandachtsveld leden van Agressie Advies Teams, en preventieteams Interne trainers Inhoud Duur Frequentie - Basisprincipes en preventie van agressie - Crisisontwikkelingsmodel - Territoriumleer - Houdingsaspecten in agressieve situaties - Weerbaarheidoefeningen en lichaamstechnieken Is een maatwerktraining die gericht is op aandachtsvelders, met de nadruk op signaleren, observeren, coachen en begeleiden op de eigen werkplek Is een maatwerktraining die gericht is op leden van Agressie Advies Teams, met de nadruk op: - Implementatie agressiebeleid van de organisatie - Vertalen richtlijnen naar eigen organisatie - Analyseren van problemen en casuïstiek - Opstellen van verbeterplannen Fase 1: inhoudelijke verdieping basistraining en didactiek - Thematische presentaties - Didactische training - Casuïstiek / eigen praktijk - Praktijk houdingsaspecten en lichaamstechnieken. Fase 2: verzorgen van basistraining - onder inhoudelijke begeleiding en coaching van DDG trainer 3 dagdelen van 3 uur Afhankelijk van afstemming met opdrachtgever Afhankelijk van afstemming met opdrachtgever 4 dagdelen van 3 uur 3 dagdelen van 3 uur Op aanvraag interne en externe opdrachtgever (Binnen KC jaarlijks voor niet getrainde - en/of nieuwe medewerkers) Op aanvraag interne en externe opdrachtgever Op aanvraag interne en externe opdrachtgever Bij voldoende externe kandidaattrainers 18