Inhoud. Inleiding 5. Hoe werk je met Méér dan onderwijs 10

Transcriptie

1 h Inhoud Inleiding 5 Hoe werk je met Méér dan onderwijs 10 HOOFDSTUK 1 De pedagogische opdracht van het onderwijs 1. 1 Inleiding De pedagogische opdracht van de basisschool Mensen op weg Mens- en maatschappijbeelden De mens in zijn wereld Het aspect wereld : vier oriëntatievelden Het aspect mens : drie ontwikkelingsgebieden Het aspect vormsystemen tussen mens en wereld Over opvoeding gesproken Wat is opvoeden? Führen oder Wachsen-lassen: enkele opvattingen over opvoeding Opvoedingsmiddelen Opvoeden: wie is verantwoordelijk? Over onderwijs gesproken De maatschappelijke betekenis van opvoeding en onderwijs Onderwijs en identiteit Onderwijs in een pluriforme samenleving Waardenoriëntatie en -opvoeding 60 Samenvatting 64 Aanbevolen literatuur 65 Noten 65 Zelfstudie 66 HOOFDSTUK 2 Leerlingen leren kennen 2.1 Inleiding De beginsituatie van kinderen De situatie op school en in de groep Potentiële, actuele en toekomstige beginsituatie De leefwereld: etnische, sociale en culturele achtergronden De belevingswereld: interesses van kinderen Jongens en meisjes Ontwikkeling Het domein van de ontwikkelingspsychologie Ontwikkelingsgebieden Methoden voor het bepalen van de beginsituatie Gesprek Observatie Onderzoek door middel van een experiment Sociogram 122 I

2 meer dan onderwijs Toetsen en testen Video-interactie 126 Samenvatting 130 Aanbevolen literatuur 131 Noten 131 Zelfstudie 132 HOOFDSTUK 3 Hoe kinderen leren 3.1 Inleiding en definitie Spel en verhalen Spel Verhalen Intermezzo Onderzoek, informatie en games Onderzoek Informatie Interactieve games Ontwikkelingsniveau en leren Inleiding De verhouding tussen ontwikkeling, leren en onderwijs Leren als proces Intelligentie Emotionele intelligentie Fasen in het leerproces Leervormen Speel- en leerstijlen Logische en psychologische volgorde Hoe komt de mens aan kennis? Opvattingen over leren Behaviorisme Russische leerpsychologie Humanistische psychologie Sociaal constructivisme Concepten voor de basisschool De effectieve school Coöperatief leren Probleem Gestuurd Leren Ontwikkelingsgericht onderwijs Ervaringsgericht onderwijs Adaptief en passend onderwijs Leren en visie 211 Samenvatting 214 Aanbevolen literatuur 215 Noten 215 Zelfstudie 216 II

3 h HOOFDSTUK 4 Leerinhouden en leerplan 4.1 Inleiding Kind, leerstof en samenleving Leerplan en leerinhoud: permanent in ontwikkeling Oude en nieuwe kennis, omgaan met overload Actief burgerschap, identiteitsontwikkeling en sociale integratie Wat de wet zegt De leerinhoud in een driedelig stramien De keuze van leerinhouden Stappenschema I: verkennen van de wereld Stappenschema II: verwerven van cultureel-instrumentele vaardigheden Stappenschema III: leren hanteren van vormsystemen (als expressiemiddel) Ordeningsmogelijkheden voor leerinhouden Eerste ronde: begripsverduidelijking Tweede ronde: verdieping en voorbeelden Erfgoed-educatie De invloed van de leraar Kerncompetenties in het informatietijdperk 263 Samenvatting 266 Aanbevolen literatuur 267 Noten 268 Zelfstudie 270 HOOFDSTUK 5 Het creëren van leeromgevingen 5.1 Inleiding Een rijke, krachtige en betekenisvolle leeromgeving De rollen van de leraar Ontwerper Expert Model Coach Onderzoeker en de onderzoekende houding Persoonlijkheidskenmerken van de leraar De didactiek van leeromgevingen Elke vorm van leren vraagt een eigen manier van begeleiden Voorbereiden Losse onderwijs- en leeractiviteiten Samenhangende onderwijs- en leeractiviteiten Het ontwikkelen en realiseren van projecten en verhalend ontwerpen Leermiddelen Didactische werkvormen Methodes 336 III

4 meer dan onderwijs 5.6 Uitvoeren van onderwijsactiviteiten Je eigen rol Management van leerprocessen Leren reflecteren Differentiatie Vormen van differentiatie Differentiatie en adaptief en passend onderwijs Wanneer worden de verschillen te groot? Enkele voorbeelden van begeleiding van leerprocessen Het leren van automatismen: leren figuurzagen aan achtjarigen Probleemoplossend denken bij jonge kinderen: het verbeelden van een waterdier Het leren van begripsgedrag bij jonge kinderen: kenmerken van waterdieren Het leren oplossen van een sociaal-maatschappelijk probleem bij e lfjarigen: het milieu Het ontwikkelen van kerncompetenties in het informatietijdperk Competenties voor het informatietijdperk Het bevorderen van de creativiteit 361 Samenvatting 368 Aanbevolen literatuur 369 Noten 371 Zelfstudie 372 HOOFDSTUK 6 Het volgen en evalueren van leerprocessen en 6.1 Inleiding 377 leerresultaten 6.2 Evalueren, enkele onderscheidingen Functies van evaluaties Soorten evaluaties Relatieve en absolute normering Wat volg en evalueer je? Hoe volg en evalueer je het leerproces? Je eigen observaties Toetsen en testen Leerlingvolgsysteem Administratie op groepsniveau Voor wie volg je, evalueer je? Het kind Jezelf De ouders De collega s De inspectie Anderen en de vertrouwelijkheid Het leerlingrapport Reflecteren op het leerlingrapport Wat moet er gerapporteerd worden? 406 IV

5 h Een rapportage vereist zorgvuldigheid Het portfolio Verlengde leertijd Pedagogische aspecten van zitten blijven Een groep overslaan Scholen zonder zittenblijvers Communicatie met de ouders Tienminutengesprek Huisbezoek Moeilijke gesprekken Evaluatie van je beoordeling, zelfevaluatie 416 Samenvatting 418 Aanbevolen literatuur 419 Noten 419 Zelfstudie 420 HOOFDSTUK 7 Het pedagogisch klimaat 7.1 Inleiding Het pedagogisch klimaat Opvattingen Stijlen van leidinggeven Verwachtingen Verantwoordelijkheden De ouders zijn verantwoordelijk De school is ook verantwoordelijk Jij als leraar bent verantwoordelijk Een goed pedagogisch klimaat De pedagogische relatie De invloed op het pedagogisch klimaat Wat kun je beïnvloeden? Waarden en normen Orde School- en groepsregels Belonen en straffen Pesten en plagen Veiligheid Een kijk op veiligheid Omgaan met internet, televisie, sms, twitter en andere communicatiemiddelen 461 Samenvatting 464 Aanbevolen literatuur 465 Noten 465 Zelfstudie 466 HOOFDSTUK 8 Zorg voor het kind 8.1 Inleiding Via WSNS en de Rugzak op weg naar Passend Onderwijs 472 V

6 meer dan onderwijs Geschiedenis tot Ontwikkelingen vanaf Op weg naar Passend Onderwijs? Relatie met de maatschappij: inclusief onderwijs Zorg voor elk kind Omgaan met verschillen Het kind met een probleem Is inclusion wel haalbaar? Een zorgvuldige stapsgewijze benadering Signaleren Analyseren Benoemen van onderwijsbehoeften Een plan maken en uitvoeren Evalueren Contact met de ouders Leerlingvolgsysteem Zorgdeskundigen Einde van de zorg op de basisschool Specifieke onderwijsbehoeften, professionele onderwijsproblemen Problemen met het gedrag Problemen met leren Kinderen met aangeboren of verworven handicaps Belemmeringen als gevolg van externe oorzaken Bijzondere gaven Verschillende verantwoordelijkheden 516 Samenvatting 518 Aanbevolen literatuur 520 Noten 521 Zelfstudie 522 HOOFDSTUK 9 Schoolorganisatie en teamwork 9.1 Inleiding Basisschool in relatie tot de ouders Marketingbeleid Communicatie De belangrijkste PR-factor Ouderraad en medezeggenschapsraad Ouderparticipatie Basisschool in relatie tot de buitenwereld Positie van het onderwijs in de samenleving Basisschool in contact met anderen in de samenleving Organisatie van de basisschool Inleiding Organisatie in groepen Vormen van leiderschap en organisatie De dag van een basisschool 566 VI

7 h Basisschoolteam Leraar in relatie tot de organisatie Leraar als eigen baas of niet? Leraar als teamlid Leraar als werknemer 580 Samenvatting 582 Aanbevolen literatuur 584 Noten 584 Zelfstudie 586 HOOFDSTUK 10 Onderwijs- en schoolontwikkeling 10.1 Inleiding Een stukje geschiedenis Voortdurende onderwijsontwikkeling Maatschappelijke invloeden Overheidsgestuurde en schoolgestuurde onderwijsontwikkeling Van structuurverandering naar verandering van leerprocessen Voorwaarden voor succesvolle onderwijsontwikkeling Het begin van onderwijsontwikkeling Innovatiemodellen Een lerende organisatie Cruciale aspecten Bezinning op identiteit, een voorbeeld van de start van een veranderingsproces De betrokkenen De Reformpedagogiek Daltononderwijs Freinet-onderwijs Jenaplan-onderwijs Montessori-onderwijs Vrije School Recente ontwikkelingen Ontwikkelingsgericht onderwijs/basisontwikkeling Ervaringsgericht onderwijs Adaptief onderwijs 635 Samenvatting 638 Aanbevolen literatuur 639 Noten 639 Zelfstudie 640 HOOFDSTUK 11 Het Nederlandse onderwijsstelsel 11.1 Inleiding Verandering als proces De Nederduitse scholen Openbare en bijzondere scholen 647 VII

8 meer dan onderwijs De vrijheid van inrichting van onderwijs De gelijkstelling Van kleuter- en lagere school naar basisschool Naar grotere scholen: schaalvergroting Naar autonome scholen Lump sum: één zak geld voor alles De veranderde positie van de leraar De vrijheid van onderwijs: wie is de baas? Hoe is het bestuur van de school georganiseerd? Wat is de taak van het bestuur en de rol van de medezeggenschapsraad? Ondersteuning van besturen en schoolleiders Onderwijsvormen voor leerlingen met een speciale zorgvraag Het systeem van speciale onderwijszorg Wat gebeurt er als een basisschool een kind niet meer kan helpen? Passend onderwijs Nieuwe ontwikkelingen in het basisonderwijs De Brede School Vroeg- en Voorschoolse Educatie en een nieuwe kleuterperiode in de basisschool Opbrengstgericht werken Na de basisschool Schoolsoorten De toelating: ouders melden aan, de basisschool adviseert De grote drie Begeleiding bij verwijzing 674 Samenvatting 676 Aanbevolen literatuur 677 Noten 677 Zelfstudie 678 Literatuurlijst 680 Register 694 Over de auteurs 704 VIII