Inhoudsopgave. Ter inleiding 11. Het hoofdstuk in vogelvlucht 47. Deel I Eerst goed kijken 15

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Ter inleiding 11 Deel I Eerst goed kijken Onderwijsverandering: een analyse Onderwijs verandert 17 Is verandering nodig? 19 Een definitie van onderwijsverandering Onderwijsverandering als planmatig proces Onderwijsverandering als doelgericht proces 26 Drie cruciale mechanismen Onderwijsverandering als kwaliteitsverbetering 30 Trends in opvattingen over kwaliteit 31 Aspecten van kwaliteit Onderwijsverandering als onstuurbaar proces 41 Schoolontwikkeling De definitie anders bekeken 44 Het hoofdstuk in vogelvlucht Onderwijsverandering in historisch perspectief Ontwikkelingslijnen 50 Van pioniers naar systematische aanpak 51 Systematischer aanpak in de tweede helft van de eeuw 54 Van pedagogische wenselijkheid naar maatschappelijke noodzaak 55 Maatschappelijke noodzaak, maar maatschappelijk draagvlak...? 56 Van overdracht naar ontwikkeling 58 Naar gelijke kansen Onderwijsbeleid: veranderen op afstand 61 Beleidsmiddelen 63 Beleidsstrategieën 65

2 6 Inhoudsopgave 2.3 De innovatietheorie: ontwikkeling en trends 71 Structurele benadering 73 De school als organisatie de OD-traditie 77 School Improvement benadering 81 Effectieve school beweging 82 Schoolverbetering: een slingerbeweging Perspectieven op veranderingsprocessen 87 Het hoofdstuk in vogelvlucht Onderwijsverandering als dynamisch proces Dynamische benadering: sturen van gedragsverandering 96 Weerstanden bij mensen 97 Betrokkenheid van mensen 100 Leiderschap en veranderingen 101 Groepsprocessen: het geheel is meer dan de som der delen Op zoek naar factoren: van binnen naar buiten 107 Kenmerken van de vernieuwing 110 Kenmerken van de school 112 Kenmerken van de maatschappelijke context Procesverloop en -analyse 118 Procesbenadering fidelity, mutual adaptation 118 Procesverloop fasering/subprocessen 119 Van adoptie naar implementatieperspectief 122 Resultaten 124 Het hoofdstuk in vogelvlucht 126 INTERMEZZO 127 Snipperaars en klonteraars 127 Spraakverwarring en/of brilverwisseling 128 Deel II Anders kijken Onderwijsverandering is schoolontwikkeling Onderwijsverandering is schoolontwikkeling 132 Levenscycli 133 Dynamisch principe Het schoolontwikkelingsproces geanalyseerd 136 Images, cultuur-metaforen 137 Garbage can & loosely coupled 141 Beschrijvingsmethoden van schoolontwikkeling 141

3 Inhoudsopgave Schoolontwikkeling is groeien 146 Het groeiproces 151 Groeien is creëren 154 Groeien is transformeren 159 Groeien is leren Schoolontwikkeling vereist een lerende organisatie 163 Lerende organisatie 164 Van eenvoudig naar complex leren 170 Single loop, double loop en triple loop 172 Kenniscreërende organisaties 176 Kennismanagement in het onderwijs 179 Intelligente organisaties 186 Lerende Schoolontwikkeling 189 Het hoofdstuk in vogelvlucht Leiding geven aan schoolontwikkeling Begripsontwikkelingen 199 Manager of leider 199 Onderwijskundig leiderschap 200 Engelstalige terminologie Trends in opvattingen over leiderschap 204 De periode De periode De periode De periode De periode Leiderschapsconcepten Een Nederlandse uitwerking 223 Organisatieculturen 224 Het wybertje, een model voor organisatieontwikkeling Schoolontwikkeling omvat teamontwikkeling 230 Docentengroep als team 232 Ontwikkeling van individuele docenten 236 Nieuwe tijden, nieuwe vaardigheden voor organisaties 238 I. Coaching 239 II. Zelfsturende teams en zelfsturend leren 240 III. Disciplines als voorwaarde en stimulans voor leren 247 IV. Kerncompetenties als basis voor ontwikkeling 250 Het hoofdstuk in vogelvlucht 260

4 8 Inhoudsopgave 6. Onderwijsverandering als ander onderwijs Een andere kijk op leren 264 Van onderwijzen naar leren 264 Constructivisme: Amerikaanse wortels 266 Constructivisme: Europese wortels 267 Een postmoderne epistemologie in de grondverf Een andere kijk op didactiek en instructie 279 Onderwijsregimes 279 Leerniveaus en sturing 282 Zelfsturing en didactiek Zelfsturing het centrale multidisciplinaire concept 286 Zelfsturing in de historie van ontwikkeling en opvoeding 287 Zelfsturing bij 20 e eeuwse pedagogen 291 Zelfsturing in de oudere psychologie 292 Zelfsturing in de moderne psychologie 294 Zelfsturing in de moderne filosofie Zelfsturing in nieuwe disciplines 298 De neurowetenschappen: neuropsychologie, sociale hersenwetenschappen 298 Zelf 300 Sturing 302 Nurture nature 305 Leren en ontwikkeling 306 Conclusie: Zelfsturing, de motor van alle leren Een andere kijk op onderwijs 314 Industriële en postindustriële scholen 315 Axioma s 319 INTERMEZZO: Het geloof 321 Werken aan zelfsturing in de praktijk: twaalf voorbeelden 327 Omgaan met verschillen Een andere kijk op de leerovergeving 336 Rol docent bij het stimuleren van zelfsturing 336 Waarom spreken we over leeromgeving? 337 ICT binnen het Sociaal Constructivisme 341 Ontwerpen, ontwerpparameters, leerarrangementen 341 Een andere kijk op onderwijsresultaten 343 De menselijke maat: Omslag bij docenten 345 De menselijke maat: De leerlingen 348 Het hoofdstuk in vogelvlucht 352

5 Inhoudsopgave 9 7. Onderwijsverandering vraagt een ander veranderingsconcept Concept gestuurd onderwijs 353 PABO-concept 356 Natuurlijk leren Een eeuw zicht op veranderen 367 Tegenstellingen 372 Het klassieke veranderkundige concept 373 Nieuw veranderkundig concept Meerstromenland Paradigmawisseling 376 Wat is een paradigma? 376 Waarom is er sprake van een paradigmawisseling? 377 Hoe ontstaat een paradigmawisseling? 379 Over welk ander paradigma gaat het? 380 Het opkomende paradigma Meerstromenland 382 Wanneer zal de paradigmawisseling plaatsvinden? 384 Achten we een paradigmawisseling waarschijnlijk? 385 Het hoofdstuk in vogelvlucht 387 Literatuur 389 Bijlage 407