Actieonderzoek in het Sociaal Domein: het gouden ei?

Transcriptie

1 Actieonderzoek in het Sociaal Domein: het gouden ei? Professionals in het sociaal domein werken hard aan het vormgeven van de transitie en de decentralisaties in de dagelijkse praktijk. Hierdoor zijn nieuwe werkwijzen ontstaan die vragen om een andere manier van meten en structurele aandacht voor het leren. Het perspectief van de inwoner is daarin het gouden ei. Die bron van informatie blijft tot nu toe vaak onbenut, terwijl de waarde ervan via actieonderzoek kan worden (her)ontdekt. Want vanuit het perspectief van inwoners en betrokken professionals kan een goede indruk ontstaan van de lokale uitvoeringskwaliteit. Het kritisch beschouwen van de uitvoeringskwaliteit is belangrijk. Want hoe doordacht de plannen en het beleid ook zijn: een slim plan is nog geen garantie voor succes. Het wordt het pas als de uitvoering excellent is en leidt tot verandering bij de inwoners waar het om draait. Geïnspireerd door dit spreekwoordelijke gouden ei ontwikkelde de uitvoeringsbrigade een methode ontwikkeld om de uitvoeringskwaliteit vast te stellen dankzij direct contact met inwoners en betrokken professionals. De opbrengsten? Toegankelijke casuïstiek die recht doet aan de werkelijkheid en hapklare bouwstenen waarmee organisaties hun werkwijze kritisch en opbouwend kunnen beschouwen en waar nodig kunnen aanpassen. Tot slot kunnen organisaties binnen het sociaal domein deze methode ook op lange termijn als leertool inzetten, waardoor ze een nieuwe manier van leren (blijvend) mogelijk maken. Deze methode is voor het eerst uitgevoerd bij de gemeente Alphen aan den Rijn en leidde tot het 'Alphens casusboek'. Ook woningbouwcorporaties hebben interesse, zo startte onlangs een traject bij 'de Leeuw van Putten' in Spijkenisse. Contact: Suzan Daamen

2 Opzet actieonderzoek Hoe ziet deze methode eruit? Samen met professionals en inwoners is een actieonderzoek uitgevoerd over, voor en door inwoners, uitvoeringsprofessionals, beleidsmakers, managers en bestuur. Het perspectief van inwoners en betrokken professionals of vrijwilligers heeft hierin een centrale plek. Om de kwaliteit en impact van het werk in de uitvoering vast te stellen, is dit perspectief consequent het uitgangspunt. Stap 1 De eerste stap is het zoeken van 'leerzame' cases binnen de lokale uitvoeringspraktijk. Daar vindt het veldwerk plaats: er worden gesprekken met de directe betrokkenen georganiseerd. Die verhalen vormen het fundament van het actieonderzoek. Omdat de meeste verhalen direct vanuit het perspectief van de uitvoeringspraktijk zijn geschreven, konden de betrokkenen kritisch kijken of ze zich erin herkenden: de reality-check. Om de methode overdraagbaar te maken is een gereedschapskoffer samengesteld met bestaande en nieuwe gereedschappen. De koffer biedt een combinatie van methoden (vertaalmachine, 360-graden feedback, de effectencalculator en de argumentatiemachine) en technieken ( benadering, bejegening, mentaliteit). Professionals uit de lokale organisaties leren tijdens workshops en in de praktijk hoe zij de gereedschappen kunnen hanteren. Zo maken ze deze nieuwe manier van 'meten' schaalbaar en kunnen ze structureel de verbinding leggen tussen leefwereld en systeemwereld.

3 Naast deze gereedschappen is een brede blik op alle levensdomeinen het fundament voor de gesprekken. Een breed blikveld is cruciaal voor het vinden van de situationele logica. Bovendien is het belangrijk om de impact van het werk goed te kunnen benaderen, omdat deze nooit op één maar op meerdere gebieden (bijvoorbeeld wonen, onderwijs en gezondheid) ligt. Resumé: via het veldwerk vindt een vertaling plaats van het perspectief van inwoners naar dat van betrokken formele en informele organisaties. Zo komen de leefwereld en de systeemwereld met elkaar in verbinding. Het inzicht in de dagelijkse uitvoeringspraktijk verbetert hierdoor. Dankzij de overdraagbaarheid van de gereedschapskoffer zijn de nieuwe gereedschappen bovendien ook op langere termijn inzetbaar, waardoor de verbinding tussen leefwereld en systeemwereld structureel tot stand komt. Stap 2 De tweede stap is het samenstellen van een bijzonder onderzoeksteam. Omdat de verschillende schakels in de organisatie (uitvoering, beleid, management en bestuur) samen nodig zijn om tot uitvoering te komen, worden zij óók onderdeel van het onderzoeksteam. Dit team bestaat uit drie groepen: 1. De betrokken professionals, vrijwilligers en inwoners zelf. Hun verhaal is een directe reality-check. 2. De collega's van beleid, uitvoering, management en bestuur als co-researcher. Zij hebben zich de eerdergenoemde gereedschappen eigen gemaakt en voeren het veldwerk uit. 3. Een nóg grotere groep collega's, uit verschillende lagen en afdelingen binnen de organisatie als meelezer van de ongepolijste verhalen. Zij finetunen de verhalen door ze te vertalen naar uitdagingen, kansen en dilemma's voor de gezamenlijke lokale ontwikkelagenda van het sociaal domein. Vanwege dit uitgebreide onderzoeksteam is het onderzoek tegelijkertijd een co-productie van inwoners en mensen, binnen en buiten de (gemeentelijke) organisatie. Een voorbeeld: in Alphen aan den Rijn deden 105 mensen mee: de cirkel van first impact. Deelnemers vanuit de gemeente vertegenwoordigden hiermee zo'n 10 procent van het Alphense ambtenarenbestand. Het onderzoeksteam wordt door de uitvoeringsbrigade ondersteund. Die vertaalt de input uit de verhalen terug naar hun dagelijkse praktijk. Hierdoor worden inzichten en lessen direct teruggeploegd in het sociaal domein. Dat kan op verschillende manieren. Bijvoorbeeld het delen van praktijkverhalen met een casusboekje. Of als evaluatiemiddel of leertool waarbij de gezamenlijke ontwikkelagenda concrete input biedt voor verbetering van de bestaande werkwijze. De uitkomsten zijn praktisch en zijn gemakkelijk en direct toepasbaar. Uit de praktijk bleek dat er voortdurend aandacht moet zijn voor de volgende uitdagingen binnen lerende omgevingen: 1. De waan van de dag en schaarste in tijd; 2. De ruimte om open te reflecteren (bijvoorbeeld vanwege hiërarchie, de beperkte mogelijkheid om uit de eigen rol te stappen en een positief leerklimaat).

4 Voorbeeldverhaal Mijn dochter heeft drie kinderen, een grote huurschuld en er is bij haar thuis geen elektriciteit meer. Ze heeft een alcoholprobleem. Eerst ging het nog, maar het is de laatste maanden hard achteruit gegaan. Toen ze de kinderen laatst naar ons bracht was ze zo dronken dat ze een ongeluk veroorzaakte. Sindsdien zorgen mijn man en ik voor de kinderen en zijn ze uit huis geplaatst. Het gaat alleen maar slechter: als ze haar telefoon niet opneemt ga ik naar haar toe omdat ik bang ben dat ze er niet meer is. Ik heb haar al een paar keer in haar eigen vuiligheid gevonden. Wij willen dat ze wordt opgenomen maar dat wil ze zelf niet. We zijn al vier maanden bezig met verschillende hulpverleners maar niemand krijgt het voor elkaar. Toen ik te horen kreeg dat er bemoeizorg zou kunnen worden ingezet, waren we opgelucht. Maar na een paar weken belde ik ze op om te vragen hoe het ging en toen gaven ze aan dat ze niet binnen konden komen en geen telefoonnummer hadden van de andere hulpverleners. Toch was er één hulpverlener die er écht voor ging. Dat was Dirk. Hij is eigenlijk geen hulpverlener, want hij werkt ergens anders. Hij heeft vervolgens alles op z'n kop gezet en met zijn baas overlegd, waardoor ze uiteindelijk toch kon worden opgenomen. Na twee weken moest ze naar huis. Er zou intensieve hulp klaarstaan bij thuiskomst. Door miscommunicatie kwam de hulp pas na het weekend en ging het weer helemaal mis. Ik ging naar mijn dochter toe, omdat ze haar telefoon niet op nam. Thuis zie ik haar op de grond liggen maar ik kon niet naar binnen. De kliniek had gezegd dat ik de crisisdienst moest bellen als het mis ging. Zij gaven aan dat ik het nummer helemaal niet had mogen hebben en dat ik het met de politie of de huisarts moest regelen. Die moeten eerst inschatten hoe erg het is. Omdat het avond was heb ik een half uur in de wacht gestaan bij de huisarts. Het kon drie uur duren voordat hij kon komen. Uiteindelijk kwam hij middenin de nacht, maar omdat mijn dochter niet met hem wilde spreken kon hij niets voor ons doen. Toen heb ik toch maar weer naar Dirk gebeld. Hij zorgde ervoor dat ze toch weer kon worden opgenomen. Over een week verloopt haar gedwongen plaatsing. Als ze zelf niet wil blijven, dan kan ze weer weg. Tegelijkertijd is er nog niets geregeld, want het lukt de hulpverleners niet om een afspraak te regelen waar iedereen bij kan zijn. Ik ben zo moe. Ik maak me zorgen om mijn dochter. Ook thuis valt het niet mee. Mijn kleinzoon is ziek en heeft extra aandacht nodig. Wij hebben een klein pensioen en ik kom er niet uit met het geld en al die papieren.

5 Opbrengsten

6 Ervaringen uit het onderzoeksteam Inwoners en betrokkenen zijn benaderd vanuit de vraag of zij hun verhaal willen vertellen, zodat anderen daarvan kunnen leren. Opvallend is de respons vanuit inwoners: iedereen die is benaderd om mee te helpen wilde zijn verhaal graag vertellen. Ook in situaties waar inwoners en betrokkenen slechte ervaringen hadden met organisaties. Hieronder enkele citaten uit het onderzoeksteam:

7 Indruk van inhoudelijke leerpunten